Tài liệu Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn oda ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM LÊ THỊ MỸ HẠNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005 1 MUÏC LUÏC Lôøi môû ñaàu Chöông 1: MOÄT SOÁ NHAÄN THÖÙC MANG TÍNH LYÙ LUAÄN VEÀ NGUOÀN VOÁN ODA VAØ GIAÛI NGAÂN VOÁN ODA 1.1. Toång quan veà nguoàn voán ODA 1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà nguoàn voán ODA 1 1.1.2. Hình thöùc cung caáp voán ODA 2 1.1.3. Phaân loaïi nguoàn voán ODA 3 1.2. Caùc vaán ñeà chung veà giaûi ngaân voán ODA 1.2.1. Nguyeân taéc giaûi ngaân 5 1.2.2. Caùc thuû tuïc caàn thieát ñeå giaûi ngaân voán ODA 6 1.2.3. Caùc ñieàu kieän ruùt voán 7 1.2.4. Caùc hình thöùc ruùt voán ODA 7 1.3. YÙ nghóa cuûa nguoàn voán ODA 1.3.1. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà toaøn caàu 9 1.3.2. Ñoái vôùi beân cung caáp voán 9 1.3.3. Ñoái vôùi beân tieáp nhaän voán 10 1.4. Tình hình nguoàn voán ODA treân theá giôùi vaø kinh nghieäm thu huùt, quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 1.4.1. Tình hình nguoàn voán ODA theá giôùi 12 1.4.2. Kinh nghieäm thu huùt vaø quaûn lyù söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 15 Chöông 2: TÌNH HÌNH GIAÛI NGAÂN VAØ THÖÏC TEÁ SÖÛ DUÏNG NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 2.1. Nhu caàu voán ñaàu tö vaø vai troø cuûa nguoàn voán ODA trong söï nghieäp phaùt trieån KT-XH ôû Vieät Nam...................................................................21 2.2. Boä maùy toå chöùc vaø cô cheá quaûn lyù voán ODA taïi Vieät Nam......................24 2.3. Tình hình chung veà thu huùt vaø söû duïng voán ODA ôû Vieät Nam 2.3.1. Tình hình vaän ñoäng voán ODA .............................................................26 2.3.2. Tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA...............................................27 2.3.3. Ñaùnh giaù vieäc thu huùt vaø söû duïng voán ODA .......................................31 2.4. Phaân tích tình hình giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam 2.4.1. Tình hình giaûi ngaân voán ODA .............................................................36 2.4.2. Heä quaû cuûa vieäc giaûi ngaân chaäm .........................................................42 2.5. Nhaän xeùt veà tình traïng giaûi ngaân vaø söû duïng voán ODA 2 2.5.1. Nhaän ñònh cuûa nhaø taøi trôï ...................................................................44 2.5.2. Nhaän ñònh töø phía Vieät Nam................................................................47 2.5.3. Nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán hieäu quaû söû duïng voán ODA .........49 Chöông 3: CAÙC GIAÛI PHAÙP ÑEÅ NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ QUAÛN LYÙ VAØ ÑAÅY NHANH TIEÁN ÑOÄ GIAÛI NGAÂN NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 3.1. Nhoùm giaûi phaùp 1: Naâng cao hieäu quaû quaûn lyù nhaø nöôùc veà nguoàn voán ODA 3.1.1. Caûi caùch quaûn lyù, naâng cao söï phoái hôïp ñoàng boä giöõa caùc caáp boä, ban, ngaønh. 58 3.1.2. Hoøan thieän caùc vaên baûn phaùp lyù veà ODA phuø hôïp vôùi xu theá quoác teá 60 3.1.3. Ñaåy maïnh coâng taùc thoâng tin vaø thieát laäp heä thoáng thoâng tin trong caû nöôùc 61 3.1.4. Haøi hoøa söï khaùc bieät veà thuû tuïc vaø caùc quy ñònh giöõa Vieät Nam vaø caùc nhaø taøi trôï 62 3.1.5. Taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng hoã trôï trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc veà nguoàn voán ODA 63 3.1.6. Taêng cöôøng tính minh baïch trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA 64 3.1.7. Thaønh laäp cô quan chuyeân traùch veà ODA 65 3.2. Nhoùm giaûi phaùp 2: Ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân voán ODA 3.2.1. Giaûi quyeát toát vaán ñeà voán ñoái öùng 66 3.2.2. Ñaåy nhanh coâng taùc ñeàn buø vaø giaûi phoùng maët baèng 68 3.2.3. Naâng cao chaát löôïng coâng taùc ñaáu thaàu 69 3.2.4. Hoøan thieän quy trình ruùt voán, thuû tuïc giaûi ngaân vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt quaù trình giaûi ngaân nguoàn voán ODA 70 3.2.5. Hoaøn thieän chính saùch veà thueá ñoái vôùi döï aùn töø nguoàn voán ODA 71 3.3. Nhoùm giaûi phaùp 3: Naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA 3.3.1. Xaây döïng vaø hoaøn chænh quy hoaïch söû duïng voán ODA 73 3.3.2. Thöïc hieän ñoàng boä quy trình thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn 74 3.3.3. Ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc 76 3.3.4. Caûi tieán cô cheá tieàn löông cho caùc ban quaûn lyù döï aùn 77 3.3.5. Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh 78 Keát luaän Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc 3 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Baát kyø moät neàn kinh teá naøo, muoán phaùt trieån, taêng tröôûng nhanh choùng vaø beàn vöõng, tröôùc heát phaûi ñaùp öùng nhu caàu veà voán. Chính vì leõ ñoù, ngöôøi ta cho raèng, voán coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng, khoâng chæ ñoùng vai troø nhö laø yeáu toá môû ñaàu, yeáu toá tham gia, yeáu toá ñieàu chænh maø coøn laø yeáu toá quyeát ñònh ñoái vôùi moïi quaù trình saûn xuaát töø hình thaùi kinh teá ñôn giaûn nhaát ñeán hình thaùi kinh teá hieän ñaïi, tinh vi vaø phöùc hôïp nhaát. Ñieàu ñoù khoâng chæ ñuùng ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån maø coøn ñuùng ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñöôïc moâ taû baèng sô ñoà voøng troøn sau ñaây: VOÁN (1) TÍCH LUYÕ (5) THU NHAÄP (4) ÑAÀU TÖ (2) SAÛN LÖÔÏNG (3) Sô ñoà treân cho ta thaáy, moät neàn kinh teá phaùt trieån, taêng tröôûng nhanh choùng vaø beàn vöõng thì sau moãi chu kyø saûn xuaát, töøng yeáu toá trong sô ñoà voøng troøn ñeàu lôùn hôn tröôùc vaø do vaäy, voøng troøn seõ giaõn nôû khoâng ngöøng, vaø ngöôïc laïi. Töøng nguoàn voán cho phaùt trieån ñeàu ñöôïc hình thaønh töø nguoàn voán trong nöôùc, töùc töø baûn thaân neàn kinh teá taïo ra vaø huy ñoäng ñöôïc, vaø nguoàn voán töø beân ngoaøi, thoâng qua caùc hình thöùc vay nôï vaø vieän trôï… 4 Chuùng ta cho raèng, nguoàn voán coù töø trong nöôùc laø chuû yeáu nhöng ñoàng thôøi, cuõng ñaùnh giaù raèng nguoàn voán beân ngoaøi laø raát quan troïng, beân caïnh voán baèng tieàn coøn coù nguoàn voán veà söùc lao ñoäng, ñaát ñai vaø coâng ngheä… Hôn nöõa, baát kyø söï taêng tröôûng cô baûn naøo vaãn xuaát phaùt töø noäi löïc, nhöng caùc nguoàn taøi chính nöôùc ngoaøi ñoùng goùp raát nhieàu cho taêng tröôûng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät ôû thôøi kyø ñaàu caát caùnh. Lôïi ích mang laïi cuûa caùc nguoàn taøi chính nöôùc ngoaøi khoâng chæ ôû quy moâ veà voán thu nhaän ñöôïc maø chính laø ôû vai troø taùc ñoäng lan toûa cuûa noù khi chuyeån giao vaø tieáp nhaän coâng ngheä hieän ñaïi, keå caû coâng ngheä vaøo theá heä ñôøi choùt, nhaèm thuùc ñaåy naêng löïc caïnh tranh trong nöôùc, caûi thieän cô sôû haï taàng vaø taïo söùc eùp caûi thieän veà theå cheá. Nguoàn voán nöôùc ngoaøi thöôøng bao goàm voán phaùt trieån chính thöùc (Official Development Finance - ODF) vaø doøng voán tö nhaân. ODF laïi bao goàm chuû yeáu phaàn cho vay chính thöùc giöõa caùc quoác gia vaø vieän trôï, trong ñoù ODA laø nguoàn voán quan troïng cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong thôøi kyø ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa. Tuy nhieân nguoàn ODA hieän nay ñang coù xu höôùng giaûm taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån do aùp löïc caân ñoái ngaân saùch cuûa caùc nöôùc vieän trôï cuøng vôùi vieäc söû duïng keùm hieäu quaû nguoàn vieän trôï naøy taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ôû Vieät Nam, cho ñeán nay löôïng voán ODA ñöa vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi treân phaïm vi caû nöôùc coøn chieám tyû troïng raát thaáp, chæ ñaït 70-80% keá hoaïch. Ñaëc bieät, so vôùi soá ñöôïc cam keát vaø kyù keát, toác ñoä giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam coøn thaáp hôn möùc trung bình cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc, thöôøng chæ ñaït khoaûng 50% toång soá voán ñaõ ñöôïc caùc nhaø taøi trôï cam keát. Xuaát phaùt töø thöïc traïng ñoù, toâi cho raèng vieäc nghieân cöùu vaø tìm ra “Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam” laøm ñeà taøi cho luaän aùn cao hoïc cuûa mình laø raát caàn thieát nhaèm qua ñoù, hy voïng goùp phaàn giaûi quyeát nhöõng haïn cheá, vöôùng maéc gaây caûn trôû tieán ñoä giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam vaø höôùng tôùi toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng voán trong ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. 2. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Muïc ñích tröôùc heát cuûa ñeà taøi laø ñaùnh giaù tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA cuõng nhö phaân tích thöïc traïng giaûi ngaân ODA ôû Vieät Nam thôøi gian vöøa 5 qua. Töø ñoù, ruùt ra nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá toàn taïi caàn khaéc phuïc. Treân cô sôû nhaän ñònh cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø phía Vieät Nam, neâu leân nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng vaø ñeà xuaát caùc ñònh höôùng, caùc giaûi phaùp cuï theå trong ñieàu kieän neàn kinh teá Vieät Nam nhaèm naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân ODA vôùi muïc ñích toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA trong thôøi gian saép tôùi. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø nguoàn voán ODA. Ñeà taøi naøy coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khoa hoïc khaùc nhau nhö kinh teá, taøi chính, luaät phaùp… vaø caû nhöõng vaán ñeà ôû phaïm vi quoác teá. Tuy nhieân, luaän vaên chæ taäp trung nghieân cöùu tình hình thu huùt, söû duïng vaø giaûi ngaân ODA cuûa Vieät Nam, ñaëc bieät chuù troïng ñeán nhöõng giaûi phaùp ôû taàm vó moâ vaø vi moâ gaén lieàn vôùi hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng xuyeân suoát trong luaän vaên laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, phöông phaùp so saùnh, phaân tích caùc thoâng tin vaø soá lieäu thoáng keâ, phöông phaùp thoáng keâ toaùn, suy luaän, ñònh tính,… Luaän vaên coøn söû duïng caùc taøi lieäu, caùc keát quaû nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu. 5. Ñieåm môùi cuûa luaän vaên - Ñaùnh giaù khaùi quaùt tình hình ODA toaøn caàu thôøi gian vöøa qua vaø döï kieán xu höôùng ODA trong nhöõng naêm saép tôùi. - Ñaùnh giaù cuï theå nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá coøn toàn taïi trong thu huùt vaø söû duïng ODA ôû Vieät Nam. - Treân cô sôû nhaän ñònh cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø nhaän ñònh töø phía Vieät Nam, ñöa ra caùc nguyeân nhaân taùc ñoäng cuï theå theo ba nhoùm chính laø: nguyeân nhaân cuûa söï yeáu keùm trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA, nguyeân nhaân cuûa tình traïng giaûi ngaân chaäm, nguyeân nhaân laøm cho hieäu quaû söû duïng voán ODA 6 chöa cao. Töø ñoù, ñöa ra caùc nhoùm giaûi phaùp töông öùng giaûi quyeát, khaéc phuïc töøng nguyeân nhaân. Moät soá ñieåm môùi trong giaûi phaùp: + Thoáng nhaát söï phaân caáp giöõa Quy cheá ODA vaø Quy cheá ÑT&XD ñoái vôùi caùc döï aùn nhoùm A. + Taêng löông cho caùc BQLDA baèng caùch thay ñoåi chính saùch tieàn löông; thöïc hieän cô cheá khoaùn löông, khoaùn phí; vaän ñoäng caùc nhaø taøi trôï hoã trôï theâm tieàn löông hoaëc ñoàng yù traû löông cho BQLDA. + Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh gaén vôùi vieäc tìm ra caùc giaûi phaùp xöû lyù caùc khoù khaên, vöôùng maéc trong quaù trình thöïc hieän. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên Luaän vaên vôùi ñeà taøi “Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam” goàm 78 trang vôùi 3 chöông: Chöông 1: Moät soá nhaän thöùc mang tính lyù luaän veà nguoàn voán ODA vaø giaûi ngaân voán ODA – goàm 20 trang vôùi 2 baûng vaø 1 hình. Chöông 2: Tình hình giaûi ngaân vaø thöïc teá söû duïng nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam – goàm 37 trang vôùi 7 baûng vaø 7 hình. Chöông 3: Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû vieät nam – goàm 21 trang vôùi 1 baûng. 7 CHÖÔNG 1: MOÄT SOÁ NHAÄN THÖÙC MANG TÍNH LYÙ LUAÄN VEÀ NGUOÀN VOÁN ODA VAØ GIAÛI NGAÂN VOÁN ODA Ñaàu tö laø moät yeáu toá then choát cho söï taêng tröôûng kinh teá. Taát caû caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm veà möùc taêng tröôûng giöõa caùc nöôùc ñeàu cho thaáy raèng: taêng tröôûng cao luoân ñi keøm vôùi tyû leä ñaàu tö cao. Ñoái vôùi moät neàn kinh teá môû, ñeå ñaït tyû leä ñaàu tö cao, beân caïnh vieäc duy trì tyû leä tieát kieäm trong nöôùc cao, caùc nguoàn voán nöôùc ngoaøi ñoùng vai troø heát söùc quan troïng, chuùng cho pheùp ñaàu tö vaøo moät nöôùc vöôït tieát kieäm cuûa chính noù. Theo kinh nghieäm cuûa Ñaøi loan, Haøn Quoác, Malaysia, Thaùi Lan vaø nhieàu neàn kinh teá khaùc ôû Ñoâng AÙ, ñeå neàn kinh teá coù theå caát caùnh, tyû leä ñaàu tö so vôùi GDP phaûi vöôït möùc 20% vaø taêng lieân tuïc nhieàu naêm tieáp theo. Trong boái caûnh môùi cuûa neàn kinh teá theá giôùi vôùi söï phaùt trieån heát söùc nhanh choùng cuûa tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, vaán ñeà ñaàu tö cho taêng tröôûng kinh teá caøng coù yù nghóa quan troïng. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, do quy moâ cuûa neàn kinh teá nhoû, thu nhaäp quoác daân bình quaân ñaàu ngöôøi thaáp neân duø coù gia taêng möùc tieát kieäm trong nöôùc thì vaãn chæ coù theå ñaùp öùng ñöôïc moät phaàn nhoû nhu caàu cuûa ñaàu tö nhaèm duy trì möùc taêng tröôûng cao vaø oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Bôûi vaäy, neáu chæ döïa vaøo tieát kieäm trong nöôùc ñeå taêng tröôûng kinh teá seõ khoâng traùnh khoûi söï tuït haäu. Muoán ñaûm baûo söï taêng tröôûng kinh teá nhanh vaø oån ñònh, vieäc huy ñoäng caùc nguoàn löïc töø beân ngoaøi laø moät taát yeáu. Caùc doøng voán töø beân ngoaøi bao goàm ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi – FDI vaø vieän trôï phaùt trieån chính thöùc – ODA, trong ñoù nguoàn voán ODA laø hình thöùc hoã trôï cuûa chính phuû caùc nöôùc, caùc toå chöùc quoác teá cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø noù thöïc söï caàn thieát ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình phaùt trieån kinh teá. 1.1. Toång quan veà nguoàn voán ODA 1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà nguoàn voán ODA Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (ODA) coù lòch söû töø hôn nöûa theá kyû nay, phaûn aùnh moái quan heä giöõa moät beân laø caùc nöôùc phaùt trieån vôùi moät beân laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån thoâng qua vieäc cung caáp caùc khoaûn vieän trôï khoâng hoaøn laïi vaø caùc khoaûn cho vay öu ñaõi. - Theo Uûy ban Hoã trôï Phaùt trieån (Development Assistance Committee – DAC): Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc ODA (Official Development Assistance) laø 8 nguoàn voán hoã trôï chính thöùc töø beân ngoaøi bao goàm caùc khoaûn vieän trôï vaø cho vay vôùi caùc ñieàu kieän öu ñaõi. ODA ñöôïc hieåu laø nguoàn voán daønh cho caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån (vaø caùc toå chöùc nhieàu beân), ñöôïc caùc cô quan chính thöùc cuûa caùc chính phuû trung öông vaø ñòa phöông hoaëc caùc cô quan thöøa haønh cuûa chính phuû, caùc toå chöùc phi chính phuû taøi trôï. - Theo Toå chöùc Hôïp taùc Kinh teá vaø Phaùt trieån (Organization for Economic Cooperation and Development – OECD): ODA laø moät giao dòch chính thöùc ñöôïc thieát laäp vôùi muïc ñích chính laø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ñieàu kieän taøi chính cuûa giao dòch naøy coù tính chaát öu ñaõi vaø yeáu toá vieän trôï khoâng hoaøn laïi chieám ít nhaát 25%. Voán ODA phaùt sinh töø nhu caàu caàn thieát cuûa moät quoác gia, moät ñòa phöông, moät ngaønh, ñöôïc toå chöùc quoác teá hay moät nöôùc baïn naøo ñoù xem xeùt vaø cam keát taøi trôï thoâng qua moät hieäp ñònh quoác teá, ñöôïc ñaïi dieän coù thaåm quyeàn cuûa hai beân nhaän vaø hoã trôï voán kyù keát. Hieäp ñònh quoác teá naøy ñöôïc chi phoái bôûi coâng phaùp quoác teá. - Theo khaùi nieäm trong Quy cheá Quaûn lyù vaø söû duïng nguoàn voán hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (Ban haønh keøm theo Nghò ñònh 17/2001/NÑ-CP ngaøy 04/05/2001 cuûa Chính phuû Vieät Nam): Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (goïi taét laø ODA) laø hoaït ñoäng hôïp taùc phaùt trieån giöõa Nhaø nöôùc hoaëc Chính phuû nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam vôùi nhaø taøi trôï, bao goàm: chính phuû nöôùc ngoaøi, caùc toå chöùc lieân chính phuû hoaëc lieân quoác gia vôùi phöông thöùc cung caáp ODA bao goàm: + Hoã trôï caùn caân thanh toaùn + Hoã trôï chöông trình + Hoã trôï döï aùn ODA coù theå ôû daïng vieän trôï khoâng hoaøn laïi hoaëc cho vay vôùi ñieàu kieän öu ñaõi (laõi suaát thaáp, thôøi haïn cho vay daøi). ODA vay öu ñaõi coù yeáu toá khoâng hoaøn laïi ít nhaát ñaït 25%. Caùc khaùi nieäm, ñònh nghóa treân ñeàu thoáng nhaát chung ôû ñieåm: Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc laø moät hoã trôï vaät chaát cuûa moät nöôùc cho moät nöôùc khaùc thoûa maõn 3 nguyeân taéc: + Ñöôïc caáp bôûi moät cô quan thuoäc chính phuû cuûa nöôùc cho vieän trôï hay moät toå chöùc quoác teá (Official). + Nhaèm muïc tieâu chuû yeáu laø taêng cöôøng phaùt trieån kinh teá, naâng cao phuùc lôïi xaõ hoäi taïi nöôùc tieáp nhaän vieän trôï (Development). 9 + Phaûi coù tính öu ñaõi ñuû ñeå söï vieän trôï naøy khoâng trôû thaønh gaùnh naëng cho nöôùc tieáp nhaän vieän trôï vaø yeáu toá cho khoâng phaûi chieám ít nhaát laø 25% (Assistance). Phöông phaùp tính yeáu toá khoâng hoaøn laïi cuûa khoaûn vay ) Xem phuï luïc1 1.1.2. Hình thöùc cung caáp voán ODA Thoâng thöôøng caùc nhaø taøi trôï kyù hieäp ñònh taøi trôï vôùi Nhaø nöôùc vaø Chính phuû Vieät Nam, cung caáp ODA theo ba hình thöùc sau: - ODA khoâng hoaøn laïi: Nhaø taøi trôï cung caáp ODA cho Vieät Nam vaø khoâng yeâu caàu phía Vieät Nam hoaøn laïi khoaûn vieän trôï naøy. ODA khoâng hoaøn laïi ñöôïc cung caáp theo caùc hình thöùc sau: + Vieän trôï baèng haøng hoùa hoaëc baèng tieàn + Vieän trôï theo döï aùn + Hoã trôï kyõ thuaät: ñeå chuaån bò döï aùn voán vay, taêng cöôøng naêng löïc, nghieân cöùu chieán löôïc phaùt trieån caùc lónh vöïc kinh teá – xaõ hoäi, caûi caùch theå cheá. + Vieän trôï döôùi hình thöùc caùc Quyõ tö vaán, Quyõ hôïp taùc. + Chuyeån ñoåi nôï thaønh vieän trôï. - ODA vay öu ñaõi: Nhaø taøi trôï cung caáp ODA cho Vieät Nam vôùi ñieàu kieän öu ñaõi veà laõi suaát vaø thôøi haïn vay (coøn goïi laø tín duïng öu ñaõi). Caùc nhaø taøi trôï cung caáp ODA vay öu ñaõi thoâng qua caùc khoaûn vay: + Ruùt voán nhanh baèng tieàn (caùc khoaûn vay ñieàu chænh cô caáu, caùc khoaûn vay chöông trình, vay ñeå taøi trôï nhaäp khaåu). + Vay theo döï aùn, chöông trình ngaønh: keøm theo caùc cam keát veà chính saùch. - ODA cho vay hoãn hôïp: laø caùc khoaûn ODA keát hôïp moät phaàn ODA khoâng hoaøn laïi vaø moät phaàn tín duïng öu ñaõi theo caùc ñieàu kieän cuûa DAC; thaäm chí coù loaïi ODA keát hôïp tôùi 3 loaïi hình goàm moät phaàn ODA khoâng hoaøn laïi, moät phaàn voán öu ñaõi vaø moät phaàn tín duïng thöông maïi. Nhìn chung, vieäc cung caáp ODA ñang coù xu höôùng giaûm vieän trôï khoâng hoaøn laïi, taêng hình thöùc tín duïng öu ñaõi vaø cho vay hoãn hôïp. 1.1.3. Phaân loaïi nguoàn voán ODA Nguoàn voán ODA ñöôïc phaân chia laøm nhieàu loaïi theo nhieàu caùch khaùc nhau. Coù theå phaân loaïi voán ODA caên cöù vaøo caùc tieâu thöùc phaân loaïi nhö sau: - Theo nhaø taøi trôï: coù hai loaïi vieän trôï ODA bao goàm: 10 + ODA ña phöông: laø vieän trôï phaùt trieån chính thöùc cuûa moät toå chöùc quoác teá (IMF, WB, ADB …) hay toå chöùc khu vöïc (OPEC, EU …) hoaëc cuûa Chính phuû moät nöôùc daønh cho moät nöôùc khaùc nhöng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc toå chöùc ña phöông nhö UNDP (Chöông trình Phaùt trieån Lieân hieäp quoác), UNICEF (Quyõ Nhi ñoàng Lieân hieäp quoác)… + ODA song phöông: laø caùc khoaûn vieän trôï tröïc tieáp töø nöôùc naøy ñeán nöôùc kia thoâng qua hieäp ñònh ñöôïc kyù keát giöõa hai chính phuû. Trong toång nguoàn voán ODA treân theá giôùi, vieän trôï song phöông coù khi chieám tôùi 80%. Ngoaøi ra, caùc toå chöùc phi chính phuû (NGO) cuõng ngaøy caøng tham gia nhieàu hôn vaøo vieäc cung caáp ODA treân theá giôùi do chính phuû nöôùc cung caáp ñaõ “san bôùt” vieän trôï cho caùc toå chöùc töï nguyeän. Hoaït ñoäng cuûa NGO chuû yeáu mang tính nhaân ñaïo höôùng tôùi nhu caàu thöïc teá cuûa nhaân daân ñòa phöông nöôùc nhaän. - Theo muïc tieâu söû duïng: ODA ñöôïc phaân chia laøm 4 loaïi: + Hoã trôï caùn caân thanh toaùn: goàm caùc khoaûn ODA hoã trôï ngaân saùch cuûa chính phuû nöôùc nhaän, ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc daïng: ƒ Chuyeån giao tieàn teä tröïc tieáp cho nöôùc nhaän ODA (ít gaëp) ƒ Hoã trôï nhaäp khaåu (vieän trôï haøng hoùa): Chính phuû nöôùc tieáp nhaän ñöôïc vieän trôï moät löôïng haøng hoùa coù giaù trò töông ñöông vôùi khoaûn cam keát, sau ñoù baùn cho thò tröôøng noäi ñòa ñeå thu noäi teä. + Tín duïng thöông maïi: töông töï nhö vieän trôï haøng hoùa nhöng coù keøm theo caùc ñieàu kieän raøng buoäc. + Vieän trôï chöông trình (vieän trôï phi döï aùn): Nöôùc vieän trôï vaø nöôùc nhaän vieän trôï kyù hieäp ñònh cho muïc ñích toång quaùt maø khoâng caàn xaùc ñònh chính xaùc khoaûn vieän trôï seõ ñöôïc söû duïng nhö theá naøo, chaúng haïn nhö taøi trôï cho nhaäp khaåu moät soá loaïi haøng hoùa hoaëc taøi trôï cho söï phaùt trieån chung cuûa giaùo duïc (loaïi naøy thöôøng laø vieän trôï khoâng hoaøn laïi). + Vieän trôï döï aùn: chieám tyû troïng lôùn nhaát trong toång voán thöïc hieän ODA. Ñieàu kieän ñeå ñöôïc nhaän vieän trôï döï aùn laø phaûi coù döï aùn cuï theå, chi tieát veà caùc haïng muïc seõ söû duïng nguoàn voán ODA. Coù hai loaïi: ƒ Vieän trôï cô baûn: thöôøng caáp cho nhöõng döï aùn xaây döïng ñöôøng saù, caàu coáng, ñeâ ñaäp hoaëc keát caáu haï taàng… ƒ Vieän trôï kyõ thuaät: caáp cho nhieàu tröôøng hôïp: 9 Vieän trôï tri thöùc (chieám tyû troïng lôùn nhaát): goàm vieän trôï cho hoaït ñoäng chuyeån giao coâng ngheä, ñaøo taïo kyõ thuaät hoaëc phaân tích quaûn lyù, kinh teá, thöông maïi, thoáng keâ, caùc vaán ñeà xaõ hoäi… 11 9 Laäp keá hoaïch coá vaán cho caùc chöông trình. 9 Nghieân cöùu tröôùc khi ñaàu tö. 9 Hoã trôï tham quan, khaûo saùt ôû nöôùc ngoaøi, caáp hoïc boång ñaøo taïo… - Theo cô cheá taøi chính cuûa döï aùn: ta coù 3 loaïi döï aùn ODA: + Döï aùn caáp phaùt: laø caùc döï aùn söû duïng ODA theo cô cheá ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt. + Döï aùn cho vay laïi: laø caùc döï aùn söû duïng voán ODA theo cô cheá vay laïi töø ngaân saùch nhaø nöôùc. + Döï aùn vöøa caáp phaùt, vöøa cho vay laïi: laø caùc döï aùn söû duïng voán ODA ñöôïc ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt moät phaàn, phaàn coøn laïi vay laïi töø ngaân saùch. - Theo caáp thöïc hieän: döï aùn ODA ñöôïc phaân laøm 3 loaïi bao goàm: + Döï aùn do trung öông thöïc hieän: caùc döï aùn ñöôïc ghi keá hoaïch cho caùc boä vaø nhieäm vuï quaûn lyù cuûa caùc boä. + Döï aùn do ñòa phöông thöïc hieän: caùc döï aùn thuoäc nhieäm vuï chi cuûa caùc ñòa phöông vaø ñöôïc ghi keá hoaïch cho caùc ñòa phöông. + Döï aùn do 2 caáp thöïc hieän: coù caû BQLDA trung öông vaø BQLDA tænh, huyeän. sau: Theo tính chaát chi tieâu ngaân saùch: ODA ñöôïc chia thaønh 3 loaïi döï aùn nhö + Döï aùn ñaàu tö xaây döïng cô baûn: caùc döï aùn coù noäi dung chi xaây döïng cô baûn nhö caùc döï aùn quoác loä, ñieän, thuûy lôïi… + Döï aùn haønh chính söï nghieäp: caùc döï aùn ñaàu tö vaøo lónh vöïc kinh teá, xaõ hoäi nhöng khoâng coù noäi dung chi xaây döïng cô baûn. + Döï aùn vöøa ñaàu tö xaây döïng cô baûn, vöøa haønh chính söï nghieäp: caùc döï aùn daân soá, keá hoaïch hoùa gia ñình, giaùo duïc trung hoïc cô sôû, giaùo duïc tieåu hoïc… 1.2. Caùc vaán ñeà chung veà giaûi ngaân voán ODA 1.2.1. Nguyeân taéc giaûi ngaân Khaùc vôùi caùc khoaûn vay thöông maïi, ODA laø nguoàn voán vay coù tính öu ñaõi cuûa moät nöôùc hay moät toå chöùc quoác teá daønh cho moät nöôùc ñang phaùt trieån naøo ñoù, neân vieäc giaûi ngaân voán ODA coù nhöõng nguyeân taéc rieâng caàn ñöôïc ñaûm baûo, ñoù laø: 12 - Voán ODA chæ ñöôïc duøng thanh toaùn cho caùc muïc ñích ghi trong döï aùn vaø caàn xeùt ñeán tình hình kinh teá, hieäu quaû vaø tieát kieäm. Ñieàu naøy coù nghóa laø voán ODA khoâng ñeå duøng ñeå thanh toaùn cho caùc haïng muïc khoâng ñöôïc quy ñònh trong vaên kieän döï aùn. Theâm vaøo ñoù, kinh teá, hieäu quaû vaø tieát kieäm laø caùc yeáu toá raát quan troïng ñoái vôùi caùc nhaø taøi trôï cuõng nhö phía cô quan thöïc hieän döï aùn neân caùc quy ñònh veà ñaáu thaàu vaø xeùt thaàu phaûi ñöôïc ñaûm baûo. - Voán ODA chæ duøng ñeå thanh toaùn cho caùc haøng hoùa vaø dòch vuï hôïp leä. Ñoái vôùi moät soá nhaø taøi trôï ña phöông, caùc haøng hoùa vaø dòch vuï hôïp leä laø caùc haøng hoùa coù nguoàn goác töø caùc nöôùc thaønh vieân (ñoái vôùi caùc hôïp ñoàng cung caáp haøng hoùa thì haøng hoùa ñoù phaûi ñöôïc saûn xuaát töø moät nöôùc thaønh vieân, coâng ty xaây döïng hoaëc tö vaán laø ngöôøi coù quoác tòch cuûa moät nöôùc thaønh vieân). Ñoái vôùi moät soá nhaø taøi trôï song phöông, nguoàn cung caáp haøng hoùa vaø dòch vuï laø töø caùc nöôùc cung caáp ODA ñoù. Ngoaøi caùc caùc nguyeân taéc treân, phía Vieät Nam cuõng coù nhöõng nguyeân taéc rieâng, trong ñoù nguyeân taéc quan troïng nhaát veà quaûn lyù voán ODA laø theo Luaät Ngaân saùch nhaø nöôùc, taát caû voán ODA ñeàu ñöôïc coi laø voán thuoäc Ngaân saùch nhaø nöôùc vaø ñöôïc quaûn lyù theo caùc quy ñònh veà quaûn lyù chi tieâu ngaân saùch nhaø nöôùc hieän haønh. 1.2.2. Caùc thuû tuïc caàn thieát ñeå giaûi ngaân voán ODA Sau khi hieäp ñònh vay/vieän trôï ñöôïc kyù keát, phía Vieät Nam caàn thöïc hieän moät soá coâng vieäc ñeå tieán haønh vieäc giaûi ngaân: - Nhaän thö giaûi ngaân cuûa nhaø taøi trôï: Ñoái vôùi caùc döï aùn cuûa ADB vaø WB, nhaø taøi trôï seõ göûi phía Vieät Nam moät thö giaûi ngaân vôùi muïc ñích chæ daãn thuû tuïc ruùt tieàn töø khoaûn vay cuûa nhaø taøi trôï khi khoaûn vay naøy ñöôïc tuyeân boá coù hieäu löïc. Thö giaûi ngaân thöôøng keøm theo Soå tay giaûi ngaân. Thö giaûi ngaân löu yù theâm phía Vieät Nam moät soá vaán ñeà cuï theå hôn trong quaù trình ruùt voán nhö: + Thôøi ñieåm göûi caùc ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán + Möùc xin ruùt voán toái thieåu cho töøng laàn ruùt voán, haïn möùc ruùt voán laàn ñaàu + Ngöôõng cuûa caùc hôïp ñoàng ñeå coù theå aùp duïng hình thöùc sao keâ chi tieâu + Ñòa chæ ñeå göûi hoà sô ruùt voán… + Vaø moät soá vaán ñeà khaùc coøn chöa ñeà caäp ñeán hoaëc ñeà caäp chöa roõ trong hieäp ñònh taøi trôï. Thö giaûi ngaân laø moät vaên baûn höôùng daãn quan troïng, ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc döï aùn voán vay. Ñoái vôùi caùc döï aùn hoã trôï kyõ thuaät, do quy moâ nhoû neân caùc nhaø taøi trôï thöôøng khoâng thöïc hieän vieäc göûi thö giaûi ngaân cho phía Vieät Nam. 13 - Ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán: Caùc döï aùn ñeàu phaûi ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán ODA vaø ñeà nghò thanh toaùn baèng nguoàn voán ODA. Chöõ kyù naøy ñöôïc göûi tôùi Boä Taøi chính, Kho baïc nhaø nöôùc nôi giao dòch, ngaân haøng phuïc vuï (neáu coù) vaø nhaø taøi trôï. - Löïa choïn ngaân haøng phuïc vuï: Ñoái vôùi döï aùn cuûa ADB, WB, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam chuû trì, phoái hôïp vôùi Boä Taøi chính tham khaûo yù kieán cuûa cô quan chuû quaûn döï aùn ñeå löïa choïn moät NHTM laøm ngaân haøng phuïc vuï cho döï aùn. BQLDA caàn chuû ñoäng coù coâng vaên ñeà xuaát, löïa choïn ngaân haøng phuïc vuï göûi cho Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam sau khi ñaøm phaùn voán vay vôùi nhaø taøi trôï. Ñoái vôùi caùc döï aùn khaùc, ngaân haøng phuïc vuï do BQLDA phoái hôïp vôùi Boä Taøi chính löïa choïn. 1.2.3. Caùc ñieàu kieän ruùt voán Voán vay chæ ñöôïc thanh toaùn cho caùc haïng muïc ñaõ ñöôïc ghi trong quy ñònh, khoâng theå ruùt voán ODA ñeå thanh toaùn cho caùc haïng muïc khoâng ñöôïc ghi trong vaên kieän döï aùn. Caùc ñieàu kieän ruùt voán ODA: - Hieäp ñònh vay coù hieäu löïc: ñoái vôùi caùc hieäp ñònh vay WB hoaëc ADB, sau khi ñaøm phaùn vaø kyù hieäp ñònh, beân vay phaûi thöïc hieän moät soá coâng vieäc nhaát ñònh ñaõ ñöôïc quy ñònh trong hieäp ñònh ñeå hieäp ñònh ñoù coù hieäu löïc. - Maãu chöõ kyù ruùt voán phaûi ñöôïc thoâng baùo cho phía nhaø taøi trôï. Ñoái vôùi caùc döï aùn do WB vaø ADB taøi trôï, maãu chöõ kyù caàn giôùi thieäu laø maãu chöõ kyù cuûa BQLDA vaø ngaân haøng phuïc vuï döï aùn. Caùc maãu chöõ kyù naøy ñöôïc göûi cho Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam ñeå göûi cho nhaø taøi trôï. - Caùc ñieàu kieän ruùt voán coù quy ñònh trong hieäp ñònh ñöôïc thöïc hieän. - Ñaày ñuû hoà sô thanh toaùn: + Ñôn ruùt voán vaø caùc baûn sao keâ ñi keøm theo + Hôïp ñoàng hoaëc ñôn haøng + Hoùa ñôn hoaëc yeâu caàu thanh toaùn theo tieán ñoä cuûa nhaø thaàu + Phieáu giaù ñaõ ñöôïc cô quan kieåm soaùt chi xaùc nhaän + Caùc taøi lieäu giaûi trình boå sung khaùc neáu Boä Taøi chính yeâu caàu Caùc chi phí khoâng ñöôïc thanh toaùn baèng voán ODA: thoâng thöôøng caùc nguoàn voán ODA khoâng taøi trôï caùc chi phí sau: + Thueá nhaäp khaåu vaø leä phí haûi quan. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp mua saém theo giaù xuaát xöôûng cuûa caùc haøng hoùa saûn xuaát trong nöôùc, giaù xuaát xöôûng ñoù ñaõ coù theå bao goàm caû thueá nhaäp khaåu. + Caùc loaïi thueá trong nöôùc 14 + Caùc chi phí veà ñaát nhö giaûi phoùng maët baèng… + Moät soá chi phí khaùc nhö chi phí vaän chuyeån haøng hoùa trong nöôùc, chi phí baûo hieåm trong nöôùc… 1.2.4. Caùc hình thöùc ruùt voán ODA Caùc nhaø taøi trôï ODA luoân coù nhöõng quy ñònh vaø hình thöùc ruùt voán cuï theå töø nguoàn taøi trôï cuûa mình, caùc quy trình thuû tuïc chi tieát coù theå khaùc nhau giöõa caùc nhaø taøi trôï nhöng nhìn chung coù 4 hình thöùc sau: - Ruùt voán thanh toaùn tröïc tieáp: Laø hình thöùc thanh toaùn maø theo ñeà nghò cuûa beân vay, nhaø taøi trôï seõ thanh toaùn tröïc tieáp tieàn cho nhaø thaàu, nhaø cung caáp haøng hoùa, dòch vuï. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn cho caùc hôïp ñoàng xaây laép lôùn. + Thanh toaùn cho chi phí tö vaán (thöôøng laø caùc hôïp ñoàng lôùn, ñaëc bieät laø caùc hôïp ñoàng kyù vôùi tö vaán quoác teá). + Thanh toaùn haøng nhaäp khaåu vôùi giaù trò nhoû, chöa ñeán möùc caàn thieát phaûi môû L/C . + Ñoái vôùi caùc döï aùn JBIC, hình thöùc naøy chæ aùp duïng ñoái vôùi caùc ñôn ruùt voán baèng VNÑ. - Thanh toaùn theo hình thöùc thö cam keát: Laø hình thöùc thanh toaùn maø theo ñeà nghò cuûa beân vay, nhaø taøi trôï phaùt haønh thö cam keát khoâng huûy ngang ñaûm baûo traû tieàn cho NHTM ñoái vôùi khoaûn thanh toaùn ñaõ ñöôïc thöïc hieän cho moät nhaø cung caáp theo moät thö tín duïng L/C. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn tieàn ñeå nhaäp haøng hoùa, thieát bò baèng thö tín duïng. + Ñoái vôùi caùc döï aùn JBIC, hình thöùc naøy chæ aùp duïng ñoái vôùi caùc ñôn ruùt voán baèng JBY. - Thuû tuïc hoaøn voán / thanh toaùn hoài toá Hoaøn voán: laø phöông thöùc maø nhaø taøi trôï thanh toaùn töø taøi khoaûn voán vay vaøo taøi khoaûn cuûa beân vay (hoaëc coù theå vaøo taøi khoaûn cuûa döï aùn) ñoái vôùi caùc khoaûn chi phí hôïp leä maø beân vay hoaëc cô quan thöïc hieän döï aùn ñaõ thöïc hieän chi traû baèng nguoàn cuûa mình sau khi hieäp ñònh vay/vieän trôï coù hieäu löïc. Hoài toá: laø phöông thöùc maø nhaø taøi trôï thanh toaùn caùc khoaûn chi cuûa döï aùn ñaõ phaùt sinh vaø ñaõ ñöôïc beân vay chi traû baèng nguoàn voán cuûa mình tröôùc khi hieäp ñònh vay coù hieäu löïc. Phöông thöùc naøy thöôøng aùp duïng trong caùc tröôøng hôïp 15 thanh toaùn caùc hoaït ñoäng mua saém nhoû, chi phí hoaït ñoäng cuûa BQLDA hoaëc thanh toaùn moät soá haïng muïc xaây döïng cô baûn. Phaïm vi aùp duïng: thoâng thöôøng coù theå chi cho caùc khoaûn chi chuaån bò döï aùn, thieát keá kyõ thuaät chi tieát, mua saém trang thieát bò… hoaëc baát kyø khoaûn chi naøo maø thöïc söï laøm cho quaù trình thöïc hieän döï aùn thuaän lôïi hôn, ñaûm baûo chaát löôïng cao hôn. - Thuû tuïc taøi khoaûn taïm öùng / taøi khoaûn ñaëc bieät: laø hình thöùc maø nhaø taøi trôï öùng tröôùc cho beân vay moät khoaûn tieàn vaøo taøi khoaûn taïm öùng (taøi khoaûn ñaëc bieät) môû taïi moät NHTM ñeå beân vay chuû ñoäng thanh toaùn cho caùc chi tieâu hôïp leä, baèng caû ñoàng tieàn noäi teä vaø ngoaïi teä. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn cho caùc coâng trình xaây laép, ñaëc bieät laø caùc coâng trình quy moâ nhoû vaø phaân taùn treân dieän roäng. + Mua saém trang thieát bò vôùi giaù trò nhoû, chuû yeáu laø mua saém trong nöôùc. + Chi traû cho caùc dòch vuï tö vaán, chuû yeáu laø tö vaán trong nöôùc hoaëc tö vaán quoác teá. + Chi traû cho caùc chi phí hoaït ñoäng cuûa BQLDA. + Vaø moät soá khoaûn chi khaùc. Quy trình thuû tuïc ruùt voán ODA theo caùc hình thöùc cuï theå ) Xem phuï luïc 2 1.3. YÙ nghóa cuûa nguoàn voán ODA: Theo nhöõng baùo caùo nghieân cöùu veà vieän trôï (cuï theå hôn laø ODA ), khoâng ai coù theå phuû nhaän yù nghóa quan troïng cuûa nguoàn voán naøy trong vieäc ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu veà kinh teá vaø xaõ hoäi: 1.3.1. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà toaøn caàu Loaøi ngöôøi ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán ñeà to lôùn, aûnh höôûng saâu saéc tôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån töông lai cuûa con ngöôøi, ñoù laø vaán ñeà veà oâ nhieãm moâi tröôøng, buøng noå daân soá, cheânh leäch giaøu ngheøo, beänh dòch theá kyû AIDS, naïn khuûng boá, chieán tranh cuïc boä… ODA ñaõ ñoùng goùp phaàn to lôùn giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy thoâng qua caùc döï aùn vaø chöông trình caáp voán cuï theå cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp taùc ñoäng tôùi nguy cô tieàm aån cuûa caùc vaán ñeà toaøn caàu. Voán ODA taïo ñieàu kieän taêng cöôøng trao ñoåi hieåu bieát vaø hôïp taùc veà moïi maët kinh teá – chính trò – xaõ hoäi giöõa caùc daân toäc vôùi nhau. Söï xích laïi gaàn nhau giöõa caùc daân toäc seõ loaïi boû nhöõng nguy cô xung ñoät veà lôïi ích treân theá giôùi. 16 Vieäc cung caáp ODA töø caùc toå chöùc ña phöông cuõng nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu phaùt trieån thieân nieân kyû, höôùng tôùi giaûi quyeát baát bình ñaúng ôû töøng quoác gia vaø treân toaøn caàu. 1.3.2. Ñoái vôùi beân cung caáp voán Nguoàn voán ODA coù taùc ñoäng raát lôùn ñoái vôùi caùc nöôùc keùm vaø ñang phaùt trieån. Ngoaøi ra, ñoái vôùi caùc toå chöùc, caùc nöôùc cung caáp ODA, nguoàn voán naøy cuõng mang laïi nhöõng taùc ñoäng nhaát ñònh: - Maët tích cöïc: Vieäc cung caáp ODA giuùp caùc toå chöùc theá giôùi, caùc nöôùc phaùt trieån ñaït ñöôïc moät soá muïc tieâu cuûa mình, cuï theå laø: + Ñaït ñöôïc caùc muïc ñích veà chính trò: beân cung caáp voán muoán taêng cöôøng lôïi ích chieán löôïc vaø chính trò ngaén haïn, naâng cao vò theá cuûa mình, vöôn roäng taàm aûnh höôûng ra caùc khu vöïc, aùp ñaët quan heä ñoái noäi, ñoái ngoaïi leân caùc nöôùc tieáp nhaän theo mong muoán cuûa beân cung caáp. Ngoaøi ra, xeùt veà laâu daøi, an ninh kinh teá chính trò cuûa caùc nöôùc phaùt trieån seõ coù lôïi hôn khi caùc nöôùc ngheøo taêng tröôûng. + Ñaït ñöôïc nhöõng nguoàn lôïi kinh teá: vieän trôï song phöông taïo ñieàu kieän cho caùc coâng ty cuûa beân cung caáp nhaän ñöôïc söï öu ñaõi khi ñaàu tö tröïc tieáp taïi nöôùc nhaän vieän trôï nhö giaønh ñöôïc quyeàn öu tieân trong caùc cuoäc ñaáu thaàu, baùn saûn phaåm… laøm taêng theâm tính caïnh tranh so vôùi caùc saûn phaåm cuøng loaïi coù xuaát xöù töø caùc nöôùc khaùc. Cuøng vôùi söï gia taêng cuûa voán ODA, caùc döï aùn ñaàu tö vaøo nöôùc tieáp nhaän (cuûa nhöõng coâng ty beân nhaø taøi trôï) cuõng taêng theo vôùi nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi hôn. - Maët haïn cheá: Beân caïnh nhöõng taùc ñoäng tích cöïc, vieäc cung caáp ODA cuõng naûy sinh nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc nhö: + Do ñieàu kieän cung caáp ODA khaùc nhau ñoái vôùi nhöõng quoác gia khaùc nhau vaø beân cung caáp voán thöôøng ñaët ra nhöõng yeâu caàu khaét khe ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän, daãn ñeán tình traïng phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc nöôùc tieáp nhaän vaø söï cheânh leäch veà möùc cung caáp voán hoã trôï giöõa caùc nöôùc vaø caùc khu vöïc treân theá giôùi. + Vieäc cung caáp voán ODA laø maõnh ñaát maøu môõ cho vieäc phaùt sinh haøng loaït caùc teä naïn nhö quan lieâu, tham nhuõng, laõng phí… 1.3.3. Ñoái vôùi beân tieáp nhaän voán Ñoái vôùi caùc nöôùc tieáp nhaän, nguoàn voán ODA coù aûnh höôûng to lôùn, ñaëc bieät laø caùc nöôùc ngheøo, keùm phaùt trieån. Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa noù cuõng bao goàm caû hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc. 17 - Maët tích cöïc: Taàm quan troïng cuûa ODA ñoái vôùi caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån laø khoâng theå phuû nhaän. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ qua caùc taùc ñoäng tích cöïc cuûa voán ODA ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän nhö: + Goùp phaàn giaûi quyeát vaán ñeà thieáu voán cho ñaàu tö phaùt trieån: Caùc nöôùc phaùt trieån luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi söï thieáu huït trieàn mieân veà voán cho ñaàu tö phaùt trieån do trình ñoä phaùt trieån kinh teá coøn ôû möùc thaáp vaø tích luõy trong nöôùc coøn quaù nhoû beù so vôùi nhu caàu cho caùc döï aùn phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Trong khi ñoù caùc khoaûn vay thöông maïi laø gaùnh naëng quaù lôùn maø caùc nöôùc ñang phaùt trieån khoâng theå chòu noåi. Maëc duø chöa phaûi laø giaûi phaùp toái öu ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhöng nguoàn voán ODA laø moät giaûi phaùp raát khaû thi vaø coù hieäu quaû. Nhôø coù nguoàn voán ODA, haøng loaït caùc döï aùn, chöông trình taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc hieän thöïc hoùa, taïo ñieàu kieän ñaåy nhanh quaù trình coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. + Ñoái vôùi nhöõng döï aùn phaùt trieån cô sôû haï taàng, ODA giuùp nöôùc nhaän vieän trôï coù ñieàu kieän toát hôn ñeå xaây döïng nhöõng coâng trình ñoøi hoûi voán lôùn, möùc sinh lôøi thaáp nhö ñöôøng xaù, caàu caûng, saân bay… nhöng laïi laø nhöõng döï aùn mang laïi lôïi ích kinh teá – xaõ hoäi lôùn, ñaët neàn moùng cho söï phaùt trieån veà laâu daøi thoâng qua lónh vöïc ñaàu tö chính laø xaây döïng, naâng caáp cô sôû haï taàng kyõ thuaät, taïo ra söùc haáp daãn maïnh ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, nhaèm thu huùt cuøng moät luùc caû hai nguoàn voán FDI vaø ODA cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá. + Nguoàn voán ODA coøn goùp phaàn hoã trôï cho söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc nöôùc tieáp nhaän voán, goùp phaàn chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån theo höôùng töï chuû hôn, khoâng phuï thuoäc vaøo söï trôï caáp cuûa chính phuû. Vôùi caùc khoaûn cho vay öu ñaõi, tình hình caùn caân thanh toaùn, döï tröõ ngoaïi teä vaø thaâm huït ngaân saùch chính phuû ñöôïc caûi thieän, quaù trình caûi toå cô caáu kinh teá cuõng nhö caûi caùch theå cheá kinh teá cuõ chuyeån sang cô cheá kinh teá môùi theo höôùng thò tröôøng vaø môû cöûa ñöôïc thuaän lôïi hôn. + ODA giuùp caùc nöôùc nhaän vieän trôï tieáp thu coâng ngheä vaø kinh nghieäm quaûn lyù, coù ñieàu kieän tieáp caän vôùi caùc kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät quoác teá, naâng cao trình ñoä chuyeân moân vaø trình ñoä quaûn lyù, hoøa nhaäp vôùi traøo löu phaùt trieån treân theá giôùi. + Löôïng voán ODA nhaän ñöôïc töø caùc toå chöùc taøi chính quoác teá caøng cao caøng chöùng toû ñoä tin caäy cuûa coäng ñoàng quoác teá ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän. + ODA giuùp caùc nöôùc ngheøo caûi caùch haønh chính kinh teá thoâng qua caùc chöông trình vieän trôï döï aùn, giuùp cô cheá quaûn lyù kinh teá ôû nhöõng nöôùc naøy nhanh tieáp caän vôùi nhöõng chuaån möïc chung cuûa quoác teá. 18 + ODA giuùp ñaøo taïo caùn boä trong nhieàu lónh vöïc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, taïo ñieàu kieän cho caùc nöôùc naøy coù ñoäi nguõ nhöõng nhaø quaûn lyù vaø nhaân vieân kyõ thuaät thích hôïp vôùi yeâu caàu quoác teá. - Maët haïn cheá: Haïn cheá roõ nhaát laø muoán ñöôïc nhaän ODA, nöôùc vay phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa beân cung caáp. Möùc ñoä ñaùp öùng caøng cao thì vieän trôï taêng leân caøng nhieàu. Thoâng thöôøng caùc nöôùc caáp vieän trôï caû song phöông laãn ña phöông ñeàu söû duïng vieän trôï nhö moät coâng cuï ñeå buoäc caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi thay ñoåi chính saùch kinh teá – xaõ hoäi, chính saùch ñoái ngoaïi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa beân cung caáp. Caùc ñieàu kieän vieän trôï bò coi nhö laø nhöõng raøng buoäc: + Raøng buoäc veà chính trò: nöôùc cung caáp ODA muoán nöôùc tieáp nhaän ñi theo ñöôøng loái ñoái noäi, ñoái ngoaïi maø beân cung caáp mong muoán. + Raøng buoäc veà ñieàu kieän kinh teá – chính trò: nöôùc cung caáp ODA ñöa ra nhöõng ñieàu kieän, muïc ñích taùc ñoäng ñeán chính saùch kinh teá – xaõ hoäi cuûa nöôùc tieáp nhaän theo chieàu höôùng maø beân cung caáp mong muoán. Chaúng haïn nhö: beân nhaän phaûi cam keát phaùt trieån theo moâ hình kinh teá thò tröôøng, phaûi daønh moät phaàn vieän trôï nhaát ñònh cho phaùt trieån kinh teá tö nhaân, phaûi öu tieân phaùt trieån moät soá ñòa baøn hay lónh vöïc kinh teá cuï theå. + Raøng buoäc veà ñieàu kieän kinh teá: nhöõng ñieàu kieän raøng buoäc ñöôïc ñöa ra nhaèm muïc ñòch ñaûm baûo lôïi ích kinh teá cuûa nöôùc cung caáp nhö: nöôùc nhaän ODA phaûi daønh phaàn lôn hoaëc haàu heát voán vieän trôï ñeå chi cho caùc khoaûn ôû nöôùc cung caáp nhö haøng hoùa, dòch vuï, thieát bò… ; beân nhaän phaûi öu tieân cho caùc coâng ty ôû nöôùc cung caáp ODA trong vieäc nhaän thaàu caùc coâng trình söû duïng voán ODA… Tình traïng taäp trung ODA vaøo caùc thaønh phoá troïng ñieåm cuõng taïo neân söï maát caân ñoái trong cô caáu kinh teá – xaõ hoäi cuûa quoác gia ñoù, laøm cho hoá ngaên caùch giaøu ngheøo giöõa thaønh thò vaø noâng thoân caøng trôû neân caùch bieät. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, caùc nhaø taøi trôï, ñaëc bieät laø caùc nhaø taøi trôï song phöông thöôøng coù nhöõng ñoäng cô chính trò vaø thöông maïi. Khi nhöõng ñoäng cô naøy thaät söï chieám öu theá seõ daãn ñeán nhöõng taùc haïi ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa nöôùc tieáp nhaän. Caùc nghieân cöùu cuõng cho thaáy hình thöùc vieän trôï coù ñieàu kieän (chæ coù ôû vieän trôï song phöông) laøm giaûm giaù trò cuûa vieän trôï khoaûng 25%. Nhìn chung, vieän trôï coù hai muïc tieâu toàn taïi song song nhöng thöïc chaát laïi maâu thuaãn vôùi nhau. Muïc tieâu thöù nhaát laø thuùc ñaåy taêng tröôûng daøi haïn vaø giaûm ngheøo ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån. Muïc tieâu thöù hai laø taêng cöôøng lôïi ích chieán löôïc vaø chính trò ngaén haïn cuûa caùc nöôùc taøi trôï. Do ñoù, caùc muïc tieâu naøy coù aån chöùa nhöõng maâu thuaãn nhöng khoâng phaûi luùc naøo cuõng roõ reät, nhaát laø trong giai 19 ñoaïn hieän nay, khi vieän trôï ña phöông vôùi muïc tieâu phaùt trieån ngaøy caøng taêng vaø vieän trôï song phöông (ñaëc bieät laø vieän trôï coù ñieàu kieän) coù chieàu höôùng giaûm. 1.4. Tình hình nguoàn voán ODA treân theá giôùi vaø kinh nghieäm thu huùt, quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 1.4.1. Tình hình nguoàn voán ODA theá giôùi Coù theå khaùi quaùt tình hình nguoàn voán ODA trong nhöõng naêm vöøa qua thoâng qua moät soá noäi dung chuû yeáu sau: - Veà tình hình cung caáp vaø tieáp nhaän ODA: Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Ngaân haøng theá giôùi, maëc duø coù söï gia taêng trong 2 naêm 1998 vaø 1999 nhöng nhìn chung trong thaäp nieân 1990, doøng voán ODA töø caùc nhaø taøi trôï ñaõ lieân tuïc suy giaûm. Töø naêm 1992 ñeán naêm 1997, ODA giaûm töø möùc 62,9 tyû USD xuoáng coøn 48,5 tyû USD hay töø möùc 0,33% GNI caùc nöôùc thuoäc DAC xuoáng coøn 0,22% GNI cuûa caùc nöôùc naøy. Maëc duø ñaõ coù söï gia taêng trôû laïi töø naêm 1998 (ñaït 52,1 tyû USD) nhöng tính theo GNI cuûa DAC, ODA naêm 2003 cuõng chæ ñaït 0,25% thaáp hôn so vôùi nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1990 vaø coøn caùch khaù xa muïc tieâu 0,7% GNI cuûa Lieân hieäp quoác. Baûng 1-1: ODA töø caùc nöôùc taøi trôï thuoäc DAC giai ñoaïn 1992-2003 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tính theo giaù trò (tyû USD) 62,4 56,1 58,8 58,8 55,6 48,5 52,1 53,2 53,7 52,4 58,3 69,0 Tính theo % GNI 0,33 0,30 0,30 0,27 0,25 0,22 0,23 0,24 0,23 0,22 0,23 0,25 Nguoàn: Uûy ban hoã trôï phaùt trieån (DAC) cuûa OECD Tuy nhieân, böôùc sang thaäp nieân môùi, naêm 2002 vaø 2003 ñaõ taïo neân böôùc ngoaët trong söï gia taêng doøng voán ODA vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tuyeân boá Thieân nieân kyû thaùng 9 naêm 2000 ñaõ thieát laäp muïc tieâu thuùc ñaåy quan heä hôïp taùc vì söï phaùt trieån toaøn caàu. Cuoäc taán coâng khuûng boá nöôùc Myõ vaøo ngaøy 11/09/2001 ñaõ daãn ñeán söï thay ñoåi cô baûn trong chính saùch cuûa Myõ höôùng tôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån thoâng qua vieäc gia taêng doøng voán vieän trôï. Maëc duø khoâng naèm trong soá nhöõng nhaø taøi trôï haøng ñaàu cuûa Vieät Nam nhöng Myõ laø nöôùc taøi trôï lôùn nhaát theá giôùi vaøo naêm 2002 vaø söï thay ñoåi chính saùch cuûa Myõ chaéc chaén aûnh höôûng ñeán söï gia taêng doøng voán ODA trong töông lai.