Tài liệu Giải pháp nâng cao chất lượng cho vay đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản tại ngân hàng đầu tư và phát triển chi nhánh quảng trị

Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 1 LỜI MỞ ĐẦU  Năm 2007 đã ghi dấu nhiều sự kiện vàng của đất nước. Đặc biệt là việc Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Sự kiện này đã mở ra cánh cửa hội nhập kinh tế quốc tế với nhiều cơ hội đan xen không ít thách thức. Trong môi trường như vậy, một yêu cầu khách quan, cấp bách là phải nâng cao năng lực tài chính cho các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam, đặc biệt là các NHTM Nhà nước chủ lực để có thể cạnh tranh được với các NHTM nước ngoài là vấn đề hết sức thực tế và đang được quan tâm. Triển khai thực hiện Nghị quyết 07-NQ/TW của Bộ Chính trị về hội nhập kinh tế quốc tế và thực hiện các cam kết quốc tế liên quan tới lĩnh vực Ngân hàng, thời gian qua hoạt động hội nhập quốc tế trong lĩnh vực Ngân hàng đã được triển khai tích cực với những bước đi phù hợp với mức độ phát triển và đặc thù của hệ thống Ngân hàng Việt Nam. Hoạt động hội nhập quốc tế ngày càng được tăng cường, mở rộng và đi vào thực chất hơn. Mục đích của hội nhập quốc tế ngành Ngân hàng được xác định là nhằm tranh thủ thêm vốn, công nghệ, trình độ quản lý, mở rộng thị trường, tăng cường hợp tác tiền tệ Ngân hàng để xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh, một hệ thống Ngân hàng Việt Nam có sức cạnh tranh hiệu quả, góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Để làm được điều đó đòi hỏi các NHTM phải có năng lực tài chính vững mạnh. Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là chất lượng cho vay tại các SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 2 ngân hàng hiện nay đang có xu hướng giảm sút: nợ quá hạn, nợ khó đòi tăng, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng cơ bản (XDCB). Theo thống kê của ngân hàng nhà nước cuối năm 2006, nợ quá hạn đối với lĩnh vực đầu tư XDCB chiếm 42% tỷ lệ nợ quá hạn. Nhưng không phải vì thế mà ngân hàng giảm doanh số cho vay đối với lĩnh vực này một lĩnh vực góp phần thúc đẩy việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao điều kiện về cơ sở, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. Như chúng ta đã biết, một trong những mục tiêu của ngân hàng là tối đa hoá lợi nhuận. Do đó, nó đòi hỏi ngành ngân hàng phải có giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng hoạt động cho vay đối với đầu tư XDCB. Ngân hàng Đầu Tư và Phát triển (ĐT và PT) Việt Nam tiền thân là ngân hàng cấp phát vốn cho xây dựng vì thế khách hàng chủ yếu và truyền thống của ngân hàng là các doanh nghiệp xây dựng. Tình hình nợ quá hạn, nợ khó thu hồi của doanh nghiệp xây dựng đang là vấn đề nhức nhối đối với ngân hàng, đặc biệt trong tình hình giá cả đầy biến động như hiện nay. Nhận thức được điều này, trong quá trình thực tập tại ngân hàng ĐT và PT chi nhánh Quảng Trị, đề tài: “Giải pháp nâng cao chất lượng cho vay đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản tại ngân hàng Đầu Tư và Phát triển chi nhánh Quảng Trị” là một trong những vấn đề quan trọng hiện nay của ngân hàng. Ngoài lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm ba chương: Chương I: Khái quát chung về chất lượng cho vay của NHTM đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản Chương II: Thực trạng chất lượng cho vay của ngân hàng ĐT và PT chi nhánh Quảng Trị đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 3 Chương III: Giải pháp nâng cao chất lượng cho vay của ngân hàng ĐT và PT chi nhánh Quảng Trị đối đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản CHƯƠNG I KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHẤT LƯỢNG CHO VAY CỦA NHTM ĐỐI VỚI LĨNH VỰC ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN 1.1 Khái quát về lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản 1.1.1 Khái niệm lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản Đầu tư là hoạt động bỏ vốn vào các lĩnh vực kinh tế xã hội để mong thu được lợi ích trong tương lai. Đầu tư hay hoạt động đầu tư là việc huy động các nguồn lực hiện tại để tiến hành các hoạt động nào đó nhằm thu về các kết quả nhất định trong tương lai lớn hơn. Nguồn lực bỏ ra đó có thể là tiền, tài nguyên thiên nhiên, sức lao động, tài sản vật chất khác. Biểu hiện bằng tiền tất cả các nguồn lực đã bỏ ra trên đây được gọi là vốn đầu tư. Những kết quả đó có thể là sự tăng thêm các tài sản tài chính (tiền vốn), tài sản vật chất (nhà máy, đường sá,...), tài sản trí tuệ (trình độ văn hoá, chuyên môn, khoa học kỹ thuật,…) và nguồn nhân lực. Có nhiều cách phân loại đầu tư: * Xuất phát từ bản chất và phạm vi lợi ích do đầu tư đem lại người ta phân chia thành: Đầu tư tài chính, đầu tư thương mại, đầu tư tài sản vật chất và nguồn nhân lực. SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 4 * Để phục vụ cho việc lập và thẩm định dự án đầu tư người ta thường quan tâm đến các loại đầu tư sau: Đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp, đầu tư trong nước, đầu tư ra nước ngoài, đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, đầu tư theo chiều sâu, đầu tư cơ bản. Trong đó, đầu tư XDCB là hoạt động đầu tư để tạo ra các tài sản cố định và tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cho xã hội. Đầu tư XDCB nhằm tạo ra các công trình xây dựng theo mục đích của người đầu tư. Đó là một hoạt động kinh tế. Trong hoạt động đầu tư, các nhà đầu tư phải quan tâm đến các yếu tố: sức lao động, tư liệu lao động, đối tượng lao động. Khác với đối tượng lao động (nguyên vật liệu, sản phẩm dở dang, bán thành phẩm...) các tư liệu lao động (như máy móc thiết bị, nhà xưởng, phương tiên vận tải,...) là những phương tiện vật chất mà con người sử dụng để tác động vào đối tượng lao động, biến đổi nó theo mục đích của mình. Bộ phận quan trọng nhất trong các tư liệu lao động là các tài sản cố định. Đó là các tư liệu lao động chủ yếu được sử dụng một cách trực tiếp hay gián tiếp trong quá trình sản xuất kinh doanh như máy móc, thiết bị, phương tiện vận tải, nhà xưởng, các công trình kiến trúc, tài sản cố định vô hình... Thông thường một tư liệu lao động được coi là một tài sản cố định phải đồng thời thoả mãn hai tiêu chuẩn cơ bản: Phải có thời gian sử dụng tối thiểu và phải đạt giá trị tối thiểu ở một mức quy định. Tiêu chuẩn này được quy định riêng đối với từng nước và có thể được điều chỉnh cho phù hợp với giá cả của từng thời kì. Những tư liệu lao động không đủ các tiêu chuẩn quy định trên được coi là những công cụ lao động nhỏ, được mua sắm bằng nguồn vốn lưu động. Tài sản cố định được chia thành hai loại: tài sản cố định có hình thái vật chất (tài sản cố định hữu hình) và tài sản cố định không có hình thái vật chất (tài sản cố định vô hình). Để có được tài sản cố định, chủ đầu tư có thể thực hiện bằng nhiều cách như: xây dựng mới, mua sắm, đi thuê,... SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 5 1.1.2 Đặc điểm của lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản * Sản phẩm của đầu tư XDCB là những công trình như nhà máy, công trình công cộng, nhà ở, cầu cống, sân bay, cảng biển... thường gắn liền với đất đai, kết tinh từ các thành quả khoa học - công nghệ. Đó là kết quả của nhiều ngành, nhiều tổ chức kinh tế xã hội như chủ đầu tư, doanh nghiệp xây dựng, các cơ quan tư vấn thiết kế, các công ty cung ứng vật tư thiết bị, các tổ chức dịch vụ ngân hàng, tài chính, các cơ quan quản lí của Nhà nước. Điều đó cho ta thấy muốn thành lập một dự án thành công tốt phải có sự phối hợp liên ngành, liên cơ quan và luôn nằm dưới sự quản lí của Nhà nước. * Các công trình đầu tư xây dựng thường có vốn lớn. Vì vậy, chiến lược đầu tư xây dựng luôn là trọng điểm của Nhà nước. Chỉ riêng phần xây lắp những công trình bình thường, nhỏ cũng vài trăm triệu, lớn tới hàng chục tỷ đồng. * Đầu tư xây dựng luôn gắn liền với sự phát triển của ngành kinh tế và mức sống của nhân dân. Khi kinh tế xã hội phát triển kéo theo sản xuất xây dựng phát triển đặc bịêt trong lĩnh vực xây dựng công nghiệp và xây dựng dân dụng. * Trong sản xuất xây dựng, người đầu tư và người sử dụng sản phẩm không phải là người thực hiện xây dựng. Trong đó luôn tồn tại những hợp đồng A - B và luôn cần hoạt động đầu tư giám sát. * Sản phẩm xây dựng là những công trình gắn liền với địa điểm nhất định (bất động sản) do đó xây dựng chịu tác động của nhiều yếu tố địa phương. Địa điểm sản xuất luôn thay đổi, lực lượng sản xuất luôn phải di động, cơ cấu tổ chức xây lắp luôn phải thay đổi cho phù hợp với công trình làm tăng những chi phí gián tiếp. * Đầu tư XDCB mang tính xã hội và thay đổi theo thời gian, nó chịu ảnh hưởng của phong tục tập quán, trình độ văn hóa và quan điểm của người sử dụng. SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 6 * Thời gian xây dựng một công trình tương đối dài và ở ngoài trời nên chịu tác động của thời tiết, thị trường nên quá trình sản xuất khá rõ rệt. Việc tổ chức thực hiện xây dựng đòi hỏi phải luôn năng động, chính xác và nhạy cảm, đôi khi còn có một phần may rủi. * Sản xuất xây dựng cần nhiều lao động sống, mà lao động lại là nguồn tài nguyên quý hiếm nên bài toán sử dụng lao động luôn luôn đặt ra với mọi phương án thi công. * Công nghệ xây dựng biến đổi chậm, thị trường cạnh tranh khá tự do nên rất gay gắt. 1.1.3 Vai trò của lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản đối với nền kinh tế Thứ nhất, đầu tư XDCB đã góp phần phát triển nhanh kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội. Nguồn vốn đầu tư của Nhà nước trong thời gian qua đã tập trung đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kinh tế - xã hội ở các vùng, ngành trong cả nước; quan tâm đầu tư kết cấu hạ tầng nông thôn và nông nghiệp, các vùng sâu, vùng xa, vùng có nhiều khó khăn. Kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kinh tế - xã hội ngày càng được phát triển, hoàn thiện, làm thay đổi diện mạo của nhiều địa phương trong cả nước, một số đô thị mới ra đời; nhiều khu công nghiệp được hình thành; nhiều sân bay, bến cảng được hiện đại hóa; giao thông đường bộ (quốc lộ, tỉnh lộ) phát triển mạnh; giao thông nông thôn được cải thiện; vận tải đường sắt được nâng cấp; bệnh viện và trạm y tế đạt tiêu chuẩn cao hơn; các trường đại học, cao đẳng, trung học dạy nghề và các trường trung học phổ thông được xây dựng khang trang hơn; các trường trung học cơ sở, tiểu học ở các vùng, kể cả các vùng khó khăn đang nhanh chóng được kiên cố hóa. Thứ hai, đầu tư XDCB góp phần phát triển kinh tế. Tốc độ và quy mô đầu tư XDCB tăng đã góp phần quan trọng vào tăng tốc độ GDP hàng năm, tăng SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 7 cường tiềm lực nền kinh tế, cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Thứ ba, đầu tư XDCB đã góp phần quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tăng đáng kể năng lực sản xuất mới. Trong những năm qua, công tác XDCB đã tập trung vào những mục tiêu quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội. Các nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước chủ yếu đầu tư vào các lĩnh vực giao thông, thủy lợi, thuỷ điện, bưu chính, viễn thông, nông nghiệp, nông thôn, khoa học và giáo dục - đào tạo, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng dần tỷ trọng ngành công nghiệp, xây dựng; tăng dần và cơ cấu lại ngành dịch vụ; giảm dần tỷ trọng ngành nông, lâm, thủy sản. Trong từng ngành cũng tiếp tục có sự chuyển dịch về cơ cấu. Nhiều dự án, công trình hoàn thành đi vào sử dụng đã tăng thêm năng lực sản xuất cho nền kinh tế. Dầu khí, điện lực, bưu chính viễn thông... đã trở thành những ngành công nghiệp, dịch vụ mũi nhọn của đất nước. Thứ tư, lĩnh vực xây dựng đã tạo công ăn việc làm, thu nhập cho người lao động. Một trong những mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước ta là làm sao giảm thiểu tối đa số người thất nghiệp. Doanh nghiệp trong lĩnh vực XDCB đã phần nào tạo điều kiện cho người trong độ tuổi lao động có công ăn việc làm ổn định. Nếu các chuyên gia xây dựng như tư vấn, thiết kế, giám sát... cần có trình độ cao thì tổ thi công cũng cần nhiều công nhân “chay”, một nguồn lao động có khá nhiều trong xã hội. Điều này đã góp phần giải quyết tình trạng thất nghiệp, giảm bớt chênh lệch về thu nhập giữa các bộ phận dân cư, đảm bảo an ninh trật tư trong vùng miền. 1.2 Hoạt động cho vay của ngân hàng đối với lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản 1.2.1 Khái niệm và nguyên tắc cho vay của ngân hàng SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 8 1.2.1.1 Khái niệm Theo quyết định số 1627/2001/QĐ-NHNN ngày 31/12/2001 của Thống đốc NHNN Việt Nam về việc ban hành quy chế cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách hàng, hoạt động cho vay được hiểu: “Cho vay là một hình thức cấp tín dụng, theo đó NHTM giao cho khách hàng sử dụng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích nhất định theo thỏa thuận với nguyên tắc hoàn trả cả gốc lẫn lãi ”. 1.2.1.2 Các nguyên tắc cho vay Cho vay là hoạt động đem lại nguồn thu nhập chủ yếu cho ngân hàng nhưng đồng thời nó cũng mang lại nhiều rủi ro nhất. Vì vậy, để đảm bảo tính an toàn và khả năng sinh lời đòi hỏi các ngân hàng phải bám sát các quy định của ngân hàng Nhà nước một cách chặt chẽ. Theo quyết định số 1627/2001/QĐ-NHNN có hai nguyên tắc cho vay: Thứ nhất: Sử dụng vốn vay đúng mục đích đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng. Nguyên tắc này đòi hỏi khách hàng phải cam kết sử vốn vay đúng mục đích đã ghi trong hợp đồng tín dụng, không trái với các quy định của pháp luật và các quy định của ngân hàng cấp trên. Thứ hai, hoàn trả nợ gốc và lãi vốn vay đúng thời hạn đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng. Đây là điều kiện quan trọng, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. Để đáp ứng cho vay, ngân hàng phải huy động tiền gửi từ các tổ chức kinh tế và dân cư với một lãi suất nhất định và ngân hàng phải có trách nhiệm hoàn trả cả gốc và lãi đã cam kết. Do đó, ngân hàng luôn yêu cầu người nhận tín dụng phải thực hiện cam kết này. Vì lí do nào đó, khách hàng không hoàn trả hay hoàn trả SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 9 chậm gốc hoặc lãi thì ngoài việc khách hàng chịu lãi phạt khách hàng còn khó khăn trong lần vay sau. 1.2.2 Vai trò nguốn vốn của ngân hàng đối với lĩnh vực đầu tư XDCB Nguồn vốn ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Nó là “bà đỡ” của các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp XDCB nói riêng. Như ta đã biết, đặc điểm của ngành xây dựng là sau khi nghiệm thu công trình nhà đầu tư mới quyết toán. Vậy trong khoảng thời gian chờ quyết toán đó, các nhà thầu sẽ xoay xở vốn ở đâu khi đại đa số các doanh nghiệp XDCB là các doanh nghiệp vừa và nhỏ với vốn ít, công nghệ thiếu thốn. Điều tất yếu là các doanh nghiệp đó lại gõ cửa các ngân hàng để vay vốn. Ngân hàng cho các doanh nghiệp xây dựng vay không chỉ để mua nguyên vật liệu, trả lương công nhân... mà còn đầu tư mua sắm máy móc, trang thiết bị phục vụ cho quá trình thi công nhanh, hiệu quả, nâng cao năng suất lao động, tăng lợi nhuận, tạo uy tín cho doanh nghiệp. Nhờ có nguồn vốn ngân hàng mà các doanh nghiệp XDCB đã nắm bắt thời cơ trong các khâu lập dự án, đấu thầu, thi công công trình một cách nhanh chóng. Giả sử rằng, lĩnh vực XDCB không có mặt nguồn vốn của ngân hàng thì các công trình có được hoàn thành hay không và hiệu quả của nó sẽ như thế nào? Hầu hết các công trình xây dựng đều cần đến nguồn vốn ngân hàng, không có một công trình nào xây dựng mà nhà đầu tư không vay vốn ngân hàng. Vậy vốn ngân hàng là chiếc cầu nối quan trọng giữa doanh nghiệp với thị trường, tạo điều kiện cho sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp XDCB. Đến nay, không một doanh nghiệp nào phủ nhận vai trò quan trọng của vốn ngân hàng. 1.2.3 Phân loại cho vay đối với lĩnh vực đầu tư XDCB Phân loaị cho vay có ý nghĩa quan trọng đối với ngân hàng. Liên quan mật thiết đến tính an toàn và sinh lời của tín dụng cũng như khả năng hoàn trả của SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 10 khách hàng. Có nhiều tiêu chí để phân loại cho vay song đối với lĩnh vực đầu tư XDCB chủ yếu có một số cách phân loại sau: Thứ nhất, căn cứ vào thời hạn cho vay Thời hạn cho vay là khoảng thời gian được tính từ khi khách hàng bắt đầu nhận đồng vốn đầu tiên cho đến thời điểm trả hết nợ gốc và lãi vốn vay đã được thoả thuận trong hợp đồng tín dụng giữa tổ chức tín dụng và khách hàng. Theo quyết địng số 1627/2001/QĐ-NHNN về việc ban hành quy chế cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách hàng, thời hạn cho vay được phân thành: + Tín dụng ngắn hạn: Là khoản vay có thời hạn cho vay đến 12 tháng. + Tín dụng trung hạn: Là khoản vay có thời hạn cho vay từ trên 12 tháng đến 60 tháng. + Tín dụng dài hạn: Là khoản vay có thời hạn cho vay từ 60 tháng trở lên. Tổ chức tín dụng và khách hàng căn cứ vào thời gian xây dựng, thời hạn thu hồi vốn của dự án đầu tư, khả năng trả nợ của khách hàng để thoả thuận thời hạn cho vay. Các khoản vay không xác định trước thời hạn như vay luân chuyển, khách hàng thoả thuận với ngân hàng về việc ngân hàng được quyền trích tiền trên tài khoản tiền gửi thanh toán để thu nợ khi tài khoản có tiền. Việc xác định trước thời hạn thu nợ trong trường hợp này có thể gây khó khăn cho khách hàng trong việc tiêu thụ sản phẩm. Trong XDCB, các công trình cho vay chủ yếu là công trình của Nhà nước vì thế nó được cấp vốn hàng năm theo dự toán của ngân sách Nhà nước. Có thể năm nay Nhà nước bố trí được vốn cho công trình này nhưng năm sau chưa chắc phân bổ được. Vì thế cho vay ngắn hạn là một trong những giải pháp nhằm tránh rủi ro và đó là hình thức cho vay chủ yếu ở ngân hàng. Thứ hai, cho vay theo tài sản đảm bảo SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 11 Cho vay là hoạt động mang lại lợi nhuận lớn nhất song nó chứa đựng nhiều rủi ro nhất vì thế trong nhiều trường hợp ngân hàng yêu cầu khách hàng phải có tài sản đảm bảo khi nhận tín dụng. Lí do vì rủi ro luôn ẩn chứa trong quá trình xây dựng. Doanh nghiệp có thể mất khả năng trả nợ cho ngân hàng vì các công trình chưa được thanh toán vốn hay thanh toán chậm. Những biến cố không mong đợi đó có thể gây ra cho ngân hàng những tổn thất lớn. Chính vì vậy, trừ những khách hàng có uy tín cao, còn lại phần lớn khách hàng phải có tài sản đảm bảo khi nhận tín dụng của ngân hàng. Đặt yêu cầu phải có tài sản đảm bảo, ngân hàng muốn có nguồn trả nợ thứ hai khi nguồn thứ nhất là thu nhập từ hoạt động cho vay không đảm bảo trả nợ. Căn cứ vào tài sản đảm bảo có hai loại cho vay sau: * Cho vay có tài sản đảm bảo: là loại tín dụng mà khi cho vay ngân hàng đòi hỏi khách hàng phải có tài sản đảm bảo như cầm cố, thế chấp hoặc có sự bảo lãnh của bên thứ ba. * Cho vay không có tài sản đản bảo: là loại cho vay không có tài sản cầm cố, thế chấp hoặc không có sự tham gia bảo lãnh của bên thứ ba mà dựa trên lòng tin, uy tín của khách hàng để cho vay. Theo cách này thương áp dụng đối với khách hàng truyền thống, có uy tín, có tình hình tài chính vững mạnh. Thứ ba, căn cứ vào mục đích vay vốn Mỗi khoản vay của khách hàng đều có một mục đích nhất định, ảnh hưởng đến quyết định cho vay của ngân hàng như thời gian, số tiền cho vay, thời hạn trả nợ... Theo căn cứ trên chia thành các loại: * Cho vay tiêu dùng: Ngân hàng cho khách hàng vay tiêu dùng nhằm đáp ứng nhu cầu mua sắm các hàng hoá lâu bền như nhà cửa, xe, đồ gỗ sang trọng, nhu cầu du lịch... đối với lượng khách hàng rộng lớn. Nguồn trả nợ cho ngân hàng là nguồn thu nhập khá ổn định của khách hàng. SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 12 * Cho vay kinh doanh, sản xuất: Gồm cho vay theo lĩnh vực thương mại - dịch vụ; lĩnh vực xây dựng, lĩnh vực công - nông nghiệp. Thứ tư, căn cứ vào phương thức cho vay Đây là cách phân loại phổ biến của các NHTM. Theo cách thức này các doanh nghiệp trong lĩnh vực XDCB thường có một số cách vay sau: * Cho vay từng lần: là hình thức cho vay tương đối phổ biến của ngân hàng đối với khách hàng không có nhu cầu vay thường xuyên không có điều kiện để được cấp thấu chi. Các công trình khi nào xác định được nguồn vốn thì chủ đầu tư mới vay vốn ngân hàng để thi công. Mỗi lần vay, khách hàng phải làm đơn và trình ngân hàng phương án sử dụng vốn vay. Ngân hàng sẽ phân tích khách hàng và kí hợp đồng cho vay, xác định quy mô cho vay, thời hạn giải ngân và thời hạn trả nợ, lãi suất và yêu cầu đảm bảo nếu cần. Mỗi món vay được tách thành mỗi hồ sơ (khế ước nhận nợ) khác nhau. Theo từng kì hạn nợ trong hợp đồng, ngân hàng sẽ thu gốc và lãi. Trong quá trình khách hàng sử dụng tiền vay, ngân hàng sẽ kiểm soát mục đích và hiệu quả. Nếu thấy có vi phạm hợp đồng, ngân hàng sẽ thu nợ trước hạn hoặc chuyển nợ quá hạn. Lãi suất có thể cố định hoặc thả nỗi theo thời điểm tính lãi. * Cho vay theo hạn mức: Đây là nghiệp vụ tín dụng theo đó ngân hàng thoả thuận với khách hàng hạn mức tín dụng. Hạn mức tín dụng có thể tính cho cả kì hoặc cuối kì. Đó là số dư tối đa tại thời điểm tính. Hạn mức tín dụng được cấp trên tài sản, cơ sở kế hoạch xây dựng, nhu cầu vốn và nhu cầu vay vốn của khách hàng. Trong kì khách hàng có thể vay trả nhiều lần, song dư nợ không vượt quá hạn mức tín dụng. Một số trường hợp ngân hàng quy định hạn mức cuối kì. Dư nợ trong kì có thể lớn hơn hạn mức. Tuy nhiên, đến cuối kì khách hàng phải trả nợ để giảm dư nợ sao cho dư nợ cuối kì không được vượt quá hạn mức. Phương án này áp dụng đối với khách hàng vay thường xuyên, khi khách hàng có thu SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 13 nhập, ngân hàng sẽ thu nợ do đó tạo chủ động trong quản lí ngân quỹ cho khách hàng. Ngân hàng chỉ có thể phát hiện vấn đề khi khách hàng nộp báo cáo tài chính hoặc dư nợ lâu không giảm sút. * Cho vay theo dự án đầu tư: Là hình thức ngân hàng cho khách hàng vay để thực hiện dự án đầu tư phát triển. Mỗi doanh nghiệp có tình hình tài chính lành mạnh là cơ sở quan trọng để ngân hàng quyết định cho vay nhằm thực hiện dự án. Mức cho vay được xác định: Mức = Tổng nhu cầu - Vốn tự có của chủ dự - Vốn khác cho vay vốn dự án án tham gia vào dự án (nếu có) * Cho vay theo hạn mức thấu chi: Thấu chi là nghiệp vụ cho vay qua đó ngân hàng cho phép các nhà doanh nghiệp xây dựng được chi trội (vượt mức) trên số dư tiền gửi thanh toán của mình đến một giới hạn nhất định và trong khoản thời gian xác định. Giới hạn này được gọi là mức thấu chi. Các khoản chi vượt quá hạn mức thấu chi sẽ chịu lãi phạt và bị đình chỉ sử dụng hình thức này. Thấu chi trên cơ sở thu - chi của khách hàng không phù hợp về thời gian và quy mô. Thấu chi là hình thức tín dụng ngắn, linh hoạt, phần lớn không có tài sản đảm bảo, thường sử dụng đối với khách hàng có độ tin cậy cao, thu nhập đều đặn và kì thu nhập ngắn. * Cho vay theo hạn mức tín dụng dự phòng: là hình thức cho vay mà ngân hàng cam kết đảm bảo sẵn sàng cho khách hàng vay vốn trong phạm vi hạn mức tín dụng nhất định. Ngân hàng và khách hàng thoả thuận thời hạn hiệu lực của hạn mức tín dụng dự phòng và mức phí trả cho hạn mức tín dụng dự phòng. 1.2.4 Quy trình cho vay đối với lĩnh vực đầu tư XDCB Quy trình cho vay được bắt đầu khi cán bộ tín dụng bộ phận quan hệ trực tiếp tiếp nhận hồ sơ khách hàng và kết thúc khi tất toán thanh lí hợp đồng tín dụng, được tiến hành theo ba bước: SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 14 - Thẩm định trước khi cho vay. - Kiểm tra, giám sát trước khi cho vay. - Kiểm tra, giám sát, thu hồi nợ sau khi cho vay. Sơ đồ dưới đây tóm tắt quy trình tiếp nhận vốn vay, quy trình đánh giá và thẩm định: Phỏng vấn Từ chối Đánh giá sơ bộ Hoãn/yêu cầu thêm thông tin Đạt yêu cầu Hỗ trợ khách hàng hoàn thiện hồ sơ Cung cấp mẫu hồ sơ nếu cần thiết Sơ đồ 1.1: Quy trình tiếp nhận vốn vay, đánh giá và thẩm định Kiểm tra lịch sử quan hệ tín dụng Không đạt Đạt yêu cầu Không đạt Kiểm tra hồ sơ Yêu cầu bổ sung thêm thông tin Đạt yêu cầu Chấp nhận hồ sơ SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Chuyển sang quy trình thẩm định tín dụng Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 15 1.3 Chất lượng cho vay của ngân hàng đối với lĩnh vực đầu tư XDCB 1.3.1 Khái niệm chất lượng cho vay của ngân hàng đối với lĩnh vực đầu tư XDCB Chất lượng cho vay được hiểu theo đúng nghĩa là vốn vay ngân hàng sẽ đáp ứng kịp, thời đầy đủ vốn cho lĩnh vực XDCB và được đưa vào quá trình sản xuất để tạo ra số tiền lớn hơn, hoàn trả đủ cho ngân hàng cả gốc lẫn lãi theo thoả thuận, trang trải đủ chi phí và có lợi nhuận, phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội. Theo cách hiểu trên, nếu ta xét chất lượng cho vay của ngân hàng đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực XDCB thường tính trên ba giác độ là: NHTM, doanh nghiệp XDCB và nền kinh tế. Thứ nhất, chất lượng cho vay xét trên giác độ của ngân hàng Chất lượng cho vay thể hiện ở phạm vi, mức độ, giới hạn tín dụng phải phù hợp với khả năng, thực lực theo đúng định hướng của ngân hàng. Đồng thời SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 16 phải thực hiện nguyên tắc hoàn trả đúng hạn và có lãi, đảm bảo sự cạnh tranh trên thị trường. Chất lượng cho vay phải thể hiện ở chỉ tiêu lợi nhuận hợp lí và có sự gia tăng, đồng thời dư nợ ngày càng tăng trưởng, doanh số thu nợ lớn, tỷ lệ nợ quá hạn đảm bảo đúng quy định và đảm bảo cơ cấu nguồn vốn giữa ngắn hạn, trung và dài hạn của nền kinh tế. Thứ hai, chất lượng cho vay xét trên giác độ khách hàng Sự am hiểu về khách hàng sẽ làm cho ngân biết rõ nhu cầu tín dụng của khách hàng, đảm bảo nhu cầu hợp lí về vốn của họ. Trong điều kiện cạnh tranh gay gắt như hiện nay, chất lượng là yêu cầu hàng đầu. Vì vậy, chất lượng cho vay là sự đáp ứng yêu cầu hợp lí của khách hàng - mà ở đây là doanh nghiệp trong lĩnh vực XDCB, đồng thời lãi suất hợp lý, thủ tục đơn giản không phiền hà, thu hút được khách hàng, góp phần làm lành mạnh tài chính doanh nghiệp. Thứ ba, chất lượng cho vay xét trên giác độ nền kinh tế. Có thể nói hoạt động cho vay trong những năm gần đây đã phản ánh rõ nét sự năng động của nền kinh tế khi chuyển sang cơ chế mới. Hoạt động cho vay phục vụ sản xuất kinh doanh, tạo việc làm cho người lao động, làm gia tăng nguồn sản phẩm cho xã hội, góp phần tăng trưởng kinh tế và khai thác khả năng tiềm ẩn trong nền kinh tế, thu hút tối đa nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho nền kinh tế phát triển. 1.3.2 Ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng cho vay đối với ngân hàng và lĩnh vực đầu tư XDCB * Đối với ngân hàng Thứ nhất, nâng cao chất lượng tín dụng đối với ngân hàng là một tất yếu và khách quan trong nền kinh tế thị trường: NHTM là loại hình doanh nghiệp chuyên kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ và dịch vụ ngân hàng. Mục tiêu kinh SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 17 doanh của ngân hàng cũng như các loại hình doanh nghiệp khác hoạt động trong cơ chế thị truờng đó là lợi nhuận. Cho vay là hoạt động sinh lời chủ yếu của ngân hàng, song phần lớn rủi ro và mất an toàn đều phát sinh ở đây. Vì vậy biện pháp để duy trì sự tồn tại và phát triển của ngân hàng là đảm bảo cho hoạt động cho vay lành mạnh. Việc nâng cao chất lượng tín dụng trong hoạt động cho vay giúp cho các ngân hàng đảm bảo sự an toàn trong hoạt động, tăng lợi nhuận và giúp ngân hàng xây dựng hình ảnh, uy tín, khẳng định vị thế của mình, tăng sự cạnh tranh trên thị trường. Thứ hai, chất lượng tín dụng của các ngân hàng quốc doanh chưa cao. Thực tế cho thấy, các NHTM quốc doanh hiện nay năng lực tài chính yếu, chất lượng và hiệu quả kinh doanh thấp, trình độ chuyên nghiệp về quản trị điều hành và công nghệ thấp, rủi ro lớn. Nếu không nâng cao chất luợng cho vay thì sẽ dần dần bị “loại khỏi cuộc chơi” của guồng quay nền kinh tế thị trường. Thứ ba, nâng cao chất lượng nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của các NHTM trong nền kinh tế hội nhập. Việc hội nhập khu vực, tham gia vào tiến trình toàn cầu hoá với các thoả thuận song phương và đa phương: AFTA, APEC, WTO... là một vấn đề tất yếu khách quan đối với nền kinh tế Việt Nam nói chung và các NHTM nói riêng. Trong bối cảnh thực hiện những điều khoản của tiến trình tự do hoá, hội nhập quốc tế như vậy làm thách thức của các NHTM phải đối mặt trở nên khóc liệt hơn. Xu hướng tự do hoá thương mại và mở cửa của thị truờng tài chính cũng như nền kinh tế Việt Nam sẽ dẫn đến những thay đổi cơ chế và môi trường hoạt động, gây tác động tới ngân hàng. Sức ép cạnh tranh ngày càng gia tăng, cạnh tranh giữa các NHTM trong nước và nước ngoài. Do đó, việc nâng cao chất lượng tín dụng là một yêu cầu cấp thiết buộc các ngân hàng phải thực hiện để có thể đứng vững trên thị trường. * Đối với khách hàng SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 18 Hiện nay, các NHTM có xu hướng chuyển sang cạnh tranh bằng chất lượng dịch vụ bởi vì chính sách lãi suất không còn là động lực chính để thu hút khách hàng do các NHTM có mặt bằng lãi suất tương đương nhau. Chính vì vậy, nâng cao chất lượng cho vay là yêu cầu khách quan và cũng là xu thế phát triển chung của hoạt động tín dụng trong giai đoạn hiện nay. Trong điều kiện kinh tế thị trường, hoạt động của các doanh nghiệp chịu sự tác động mạnh mẽ của các quy luật kinh tế, cung phải đáp ứng với cầu. Vì vậy, hoạt động của doanh nghiệp phải đạt hiệu quả kinh tế nhất định mới có thể đứng vững trong cạnh tranh. Để đáp ứng tốt các yêu cầu thị trường, doanh nghiệp không chỉ nâng cao chất lượng lao động, cũng cố hoàn thiện cơ chế quản lí kinh tế, chế độ hạch toán kế toán mà còn phải không ngừng cải tiến thiết bị máy móc để đạt hiệu quả thi công cao. Những hoạt động này đòi hỏi một khối lượng vốn lớn vượt quá khả năng vốn tự có của các doanh nghiệp xây dựng. Để giải quyết khó khăn này, doanh nghiệp có thể tìm đến ngân hàng. Thông qua hoạt động tín dụng, ngân hàng là chiếc cầu nối giữa doanh nghiệp với thị trường. Hiệu quả nguồn vốn tín dụng của ngân hàng cấp cho các doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng mọi mặt của quá trình xây dựng, từ đó tạo cho doanh nghiệp có chổ đứng vững chắc trong cạnh tranh. Nâng cao chất lượng tín dụng còn làm cho doanh nghiệp giảm được thời gian và chi phí, thủ tục nhanh gọn, đáp ứng kịp thời nguồn vốn. * Đối với nền kinh tế Vốn là yếu tố quan trọng trong sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia và ngược lại khi nền kinh tế ngày càng phát triển tạo ra nhiều vốn. Khi ngân hàng tăng chất lượng cho vay sẽ góp phần thực hiện các mục tiêu của Nhà nước, tạo cân bằng xã hội, giải quyết công ăn việc làm cho xã hội, góp phần đưa nền kinh tế ngày càng phát triển. SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 19 1.3.3 Các chỉ tiêu đo lường chất lượng cho vay của ngân hàng đối với lĩnh vực đầu tư XDCB Cho vay là hoạt động quan trọng nhất của các ngân hàng, chiếm tỉ trọng cao nhất trong tổng tài sản, tạo thu nhập từ lãi lớn nhất và cũng là hoạt động mang lại rủi ro cao nhất. Đặc biệt cho vay lĩnh vực XDCB lại càng rủi ro hơn. Vì thế, để đánh giá chất lượng hoạt động cho vay của NHTM đối với lĩnh vực XDCB, người ta thường xem xét trên một số giác độ sau: 1.3.3.1 Chỉ tiêu định lượng * Quy mô cho vay Quy mô hoạt động cho vay của ngân hàng dùng phản ánh tình hình hoạt động cho vay của ngân hàng về số lượng được thể hiện thông qua các chỉ tiêu cụ thể như: doanh số cho vay, doanh số thu nợ và dư nợ cho vay của ngân hàng tại một thời điểm cụ thể. Để đánh giá quy mô của ngân hàng thay đổi như thế nào thì cần phải theo dõi, so sánh các chỉ tiêu trên theo trật tự thời gian. Dư nợ cho vay Dư nợ = cho vay Doanh số + cho vay Doanh số - thu nợ cuối kỳ đầu kỳ trong kỳ trong kỳ Doanh số cho vay trong kì là tổng số tiền ngân hàng cho khách hàng vay thực tế trong kì. Doanh số cho vay và tốc độ tăng trưởng của nó phản ánh quy mô và xu hướng hoạt động cho vay của ngân hàng là mở rộng hay thu hẹp. Hoạt động cho vay của ngân hàng là mở rộng khi tốc độ tăng trưởng doanh số cho vay dương và ngược lại. Doanh số thu nợ trong kì là tổng các khoản thu nợ phát sinh trong kì. Dư nợ cho vay là số tiền mà ngân hàng đang cho vay tính đến một thời điểm cụ thể. SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: Trường Kinh Tế Quốc Dân Đề tài thực tập 20 Nếu tổng dư nợ thấp chứng tỏ ngân hàng không mở rộng được hoạt động cho vay, không thu hút được đông đảo khách hàng, chất lượng cho vay thấp. Nhưng tổng dư nợ cao thì chưa chắc chất lượng cho vay cao vì dư nợ cho vay tiềm ẩn nhiều rủi ro tín dụng. Do vậy, phải xem xét tổng dư nợ trong mối quan hệ với việc phân tích các yếu tố chủ quan và khách quan có ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng của ngân hàng, để có thể đánh giá đúng đắn, chính xác, khoa học. * Nợ qúa hạn và tỷ lệ nợ quá hạn Rủi ro tín dụng là rủi ro phức tạp nhất, quản lý và phòng ngừa nó rất khó khăn, nó có thể xảy ra bất cứ đâu, bất cứ lúc nào. Một rủi ro nào đó từ phía người vay cũng có thể dẫn đến rủi ro cho ngân hàng. Rủi ro ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động cho vay của ngân hàng nói riêng và toàn bộ hoạt động kinh doanh của ngân hàng nói chung. Do đó, quản lý rủi ro cần được quan tâm, đặc biệt là trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Để đo lường rủi ro trong hoạt động cho vay của NHTM người ta thường quan tâm tới một số chỉ tiêu đánh giá: quá hạn và tỷ lệ nợ quá hạn. Nợ quá hạn và tỷ lệ nợ quá hạn là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá hoạt động cho vay của ngân hàng. Nó ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của ngân hàng ở hiện tại và tương lai. Nợ quá hạn của trong lĩnh vực đầu tư XDCB là một phần hay toàn bộ số dư nợ (cả gốc lẫn lãi) của khách hàng đã đến hạn thanh toán với ngân hàng nhưng khách hàng không thanh toán được mà vẫn chưa được ngân hàng xử lí cho điều chỉnh kì hạn nợ, gia hạn nợ, xoá nợ... Khi một món nợ không trả được vào kì hạn nợ, toàn bộ nợ gốc còn lại của hợp đồng sẽ được chuyển thành nợ quá hạn. Tỷ lệ nợ quá hạn trong đầu tư XDCB là tỷ lệ phầm trăm giữa nợ quá hạn trong lĩnh vực đầu tư XDCB và tổng dư nợ đối với lĩnh vực XDCB của ngân SV: Nguyễn Thị Tùng Giang TCDN 46QN Lớp: