Tài liệu Giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện đồng hỷ, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ HIẾU GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ HIẾU GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Mã số: 60.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN CHÍ THIỆN THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào khác. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đều đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Hiếu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài “Giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên nhiệt tình của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được chân thành bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau đại học, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế, Bộ môn Kinh tế học của trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân Trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn PGS.TS Trần Chí Thiện. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy cô giáo trong trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại UBND Huyện Đồng Hỷ, phòng NN&PTNN huyện Đồng Hỷ, các đồng chí tại địa điểm nghiên cứu, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các đồng chí đã hỗ trợ nhiệt tình, cung cấp mọi tư liệu liên quan tới đề tài. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Hiếu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. 1 LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................ 3 4. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 4 5. Bố cục luận văn ............................................................................................. 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI......................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới ................................................. 5 1.1.1. Lý luận về nông thôn ........................................................................... 5 1.1.2. Lý luận về xây dựng nông thôn mới .................................................... 6 1.1.3. Nguyên tắc và các bước xây dựng nông thôn mới ............................ 13 1.2. Kinh nghiệm thực tiễn về xây dựng nông thôn mới ................................ 15 1.2.1. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở một số nước trên thế giới ......................................................................................................... 15 1.2.2. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam .......................... 26 1.2.3. Bài học trong việc xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên.................................................................................... 30 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu ...................................................... 33 1.3.1. Công trình nghiên cứu ngoài nước .................................................... 33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 1.3.2. Công trình nghiên cứu trong nước ..................................................... 34 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 37 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 37 2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................... 37 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu ................................................................. 37 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................... 37 2.2.3. Phương pháp thống kê mô tả ............................................................. 38 2.2.4. Phương pháp so sánh ......................................................................... 38 2.2.5. Phương pháp dãy số thời gian ............................................................ 38 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 38 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................... 41 3.1. Đặc điểm của huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên ................................. 41 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................. 41 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................... 46 3.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ................................................................................................... 51 3.2.1. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí quy hoạch và phát triển quy hoạch ................................................................................ 51 3.2.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hạ tầng kinh tế xã hội ................................................................................................ 52 3.2.3. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất ................................................................................................ 62 3.2.4. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí văn hóa - xã hội ........ 65 3.2.5. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hệ thống chính trị - an ninh xã hội .............................................................................. 71 3.2.6. Kết luận về xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên ................................................................................................. 73 3.3. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên .................................................... 76 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 3.3.1. Thuận lợi ............................................................................................ 76 3.3.2. Khó khăn ............................................................................................ 77 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................................ 78 4.1. Quan điểm chung trong quá trình xây dựng nông thôn mới .................... 78 4.1.1. Xây dựng nông thôn mới phải phù hợp với chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước............................................................................ 79 4.1.2. Xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo phát triển nông thôn bền vững ....................................................................................................... 79 4.1.3. Xây dựng nông thôn mới trên quan điểm kế thừa những thành tựu đã đạt được ............................................................................................. 80 4.1.4. Xây dựng nông thôn mới phải vừa hiện đại nhưng vẫn giữ gìn bản sắc dân tộc ............................................................................................. 80 4.1.5. Xây dựng nông thôn mới trên quan điểm phát huy mọi nguồn lực để xây dựng với tốc độ nhanh ................................................................ 81 4.2. Định hướng, mục tiêu nhằm đầy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên ............................................. 81 4.2.1. Định hướng chung.............................................................................. 81 4.2.2. Mục tiêu ............................................................................................. 82 4.3. Giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên................................................................ 83 4.3.1. Xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn .................................................... 83 4.3.2. Tuyên truyền, vận động, giáo dục để tất cả các cấp các ngành và người dân tham gia xây dựng nông thôn mới ......................................... 86 4.3.3. Nâng cao trình độ cán bộ và dân trí của người dân địa phương ........ 86 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi 4.3.4. Xây dựng các chương trình, dự án, đề tài về xây dựng nông thôn mới ....................................................................................................... 87 4.3.5. Triển khai công tác quy hoạch nông thôn .......................................... 87 4.3.6. Chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất ................................................................................ 87 4.3.7. Nâng cao chất lượng tổ chức Đảng, vai trò của chính quyền và các tổ chức chính trị xã hội ở cơ sơ để thực hiện có hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới...................................................................... 88 4.3.8. Giải pháp về cơ chế, chính sách......................................................... 88 4.4. Kiến nghị .................................................................................................. 90 4.4.1. Với cấp Trung ương ........................................................................... 90 4.4.2. Với các cấp huyện, tỉnh...................................................................... 91 4.4.3. Với các hộ gia đình trong nông thôn ................................................. 92 KẾT LUẬN .................................................................................................... 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 96 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Dạng đầy đủ Dạng viết tắt BCH Ban chấp hành BNNPTNT Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn BQ Bình quân CN Công nghiệp CN - TTCN Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp CNH-HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa ĐVT Đơn vị tính GDP Thu nhập quốc nội HTX Hợp tác xã KHKT Khoa học kỹ thuật LĐNN Lao động nông nghiệp LĐXH Lao động xã hội NN Nông nghiệp NQ/TW Nghị Quyết/ Trung ương NTM Nông thôn mới NXB Nhà xuất bản PTNT Phát triển nông thôn QĐ/TTg Quyết định/ Thủ tướng QĐ-BBCVT Quyêt định - Bộ bưu chính viễn thông QĐ-BCĐXDNTM Quyết định - Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới QĐ-BGD&ĐT Quyết định - Bộ giáo dục và đào tạo QĐ-BVHTTDL Quyết định - Bộ văn hóa thông tin du lịch QĐ-BYT Quyết định - Bộ y tế QĐKT ĐNT Quy trình kỹ thuật điện nông thôn SNN&PTNT-KHTC Sở nông nghiệp và phát triển nông thôn - kế hoạch Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii Dạng đầy đủ Dạng viết tắt tổ chức TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TCXDVN Tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam THCS Trung học cơ sở TT - BNNPTNT Thông tư - Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn TT-BXD Thông tư - Bộ xây dựng TTCN Tiểu thủ công nghiệp TTLT-BNNPTNT- Thông tư liên tịch - Bộ nông nghiệp phát triển BKHDT-BTC nông thôn - Bộ kế hoạch đầu tư - Bộ tài chính UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tổng hợp kết quả thực hiện theo tiêu chí nông thôn mới của huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn ............................................... 26 Bảng 1.2: Kết quả xây dựng nông thôn mới tại huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh ...................................................................................... 28 Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất đai tại huyện Đồng Hỷ ............................ 45 Bảng 3.2: Thực trạng tiêu chí quy hoạch và phát triển quy hoạch của huyện Đồng Hỷ............................................................................ 51 Bảng 3.3: Thực trạng tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội của huyện Đồng Hỷ ........ 53 Bảng 3.4: Thực trạng chỉ tiêu các nhân tố kinh tế và tổ chức sản xuất của huyện Đồng Hỷ ..................................................................... 62 Bảng 3.5: 3.6: Thực trạng tiêu chí văn hóa - xã hội của huyện Đồng Hỷ .......... 66 Thực trạ - của huyện Đồng Hỷ............................................................................ 71 Bảng 3.7: Tổng hợp kết quả thực hiện theo chỉ tiêu NTM của huyện Đồng Hỷ ...................................................................................... 74 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X đã khẳng định “Trong giai đoạn hiện nay và nhiều năm tới, vấn đề nông nghiệp nông thôn là vấn đề chính có tầm chiến lược quan trọng, là vấn đề then chốt trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, là cơ sở ổn định chính trị và an ninh quốc phòng, là yếu tố hàng đầu đảm bảo sự phát triển bền vững của Đất nước trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Như chúng ta đã thấy sự phát triển kinh tế một nước không những chỉ phụ thuộc vào sự phát triển kinh tế của các vùng đô thị mà còn phụ thuộc rất nhiều vào sự phát triển của các vùng nông thôn Nông thôn nước ta luôn chiếm một vị trí quan trọng trong quá trình dựng nước và giữ nước. Trong các cuộc chiến tranh chống lại xâm lược của ngoại bang, nông thôn là nơi cung cấp người và của để chiến thắng quân thù. Trong thời kỳ nào Đảng ta cũng chăm lo đến phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn. Sau năm 1986 đất nước ta bước vào công cuộc đổi mới, nền kinh tế được vận hành theo cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và ngày càng hội nhập sâu hơn với kinh tế thế giới. Phát triển nông nghiệp, nông thôn là một một yêu cầu cũng như thách thức trong thời điểm hiện nay. Nhận thức được vấn đề đó, ngày 05/08/2008 Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 26 - NQ/TW về nông nghiệp, nông dân nông thôn. Mục tiêu của Nghị quyết, đến năm 2020: “… Giải quyết cơ bản việc làm, nâng cao thu nhập của dân cư nông thôn gấp trên 2,5 lần so với hiện nay. Lao động nông nghiệp còn khoảng 30% lao động xã hội, tỉ lệ lao động nông thôn thông qua đào tạo đạt trên 50%; số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới khoảng 50%; phát triển đồng bộ kết cấu hạ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 tầng kinh tế - xã hội nông thôn…”. Để triển khai Nghị quyết số 26 - NQ/TW, với chủ trương đưa nông thôn tiến kịp với thành thị, xây dựng mục tiêu hiện đại hóa nông thôn Việt Nam vào cuối năm 2020, ngày 16 tháng 4 năm 2009, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 491/QĐ-TTg về việc ban hành bộ tiêu trí quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Trên cơ sở bộ tiêu chí nông thôn mới này, các địa phương căn cứ để xây dựng, phất triển nông thôn. Ngày 2 tháng 2 năm 2010, Thủ tướng Chính phủ ra quyết định số 193/QĐ-TTg phê duyệt chương trình rà soát quy hoạch xây dựng nông thôn mới. Ngày 4 tháng 6 năm 2010 Chính phủ ra Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020, với mục tiêu: đến năn 2015: 20% số xã đạt tiêu chuẩn Nông thôn mới, đến năm 2020: 50% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới. Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn cũng ban hành thông tư số 54/2009/BNNPTNT ngày 21 tháng 8 năm 2009 về việc hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu trí quốc gia về nông thôn mới… Xây dựng nông thôn mới được tất cả các tỉnh trên phạm vi toàn quốc quan tâm, là chủ đề của nhiều hội thảo, hội nghị, đề tài nghiên cứu nhằm thực hiện thắng lợi nghị quyết của Đảng và Chính phủ. Thái Nguyên là một trong những tỉnh đã triển khai đồng bộ xây dựng nông thôn mới trên toàn địa bàn. So với mặt bằng chung của cả nước và khu vực tỉnh Thái nguyên, Đồng Hỷ là một trong những huyện đi đầu trong việc thực hiện nhiệm vụ này. Ở giai đoạn đầu xây dựng nông thôn mới, huyện đã đạt được những kết quả nhất định, cải thiện rõ ràng đời sống vật chất và tinh thần của bà con nông dân, tuy nhiên bên cạnh đó không thể phủ nhận được vẫn tồn tài rất nhiều yếu kém trong công cuộc hoàn thành 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Xuất phát từ thực tiễn trên, tác giả đã quyết định lựa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 chọn vấn đề ‘‘Giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, kết hợp lý luận và thực tiễn nhằm phát hiện những ưu điểm, hạn chế, khó khăn trong quá trình xây dựng nông thôn mới; từ đó đề xuất các giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới trong thời gian hiện tại và tương lai. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay. - Đánh giá thực trạng quá trình xây dựng nông thôn mới và các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng nông thôn mới ở huyện Đồng Hỷ trong thời gian qua - Đề xuất định hướng và các giải pháp chủ yếu đẩy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới ở địa phương trong những năm tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là quá trình xây dựng nông thôn mới. - Khách thể nghiên cứu là các chủ thể tham gia quá trình xây dựng nông thôn mới bao gồm các hộ nông dân, cán bộ các cấp, các tổ chức đoàn thể thuộc huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Phạm vi về nội dung: Nội dung đề tài đặt trọng tâm vào những vấn đề chính là những chỉ tiêu chủ yếu về xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí Quốc gia về xây dựng nông thôn mới. * Phạm vi về không gian: Huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 * Phạm vi về thời gian: Thực trạng xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011 - 2013, giải pháp đến năm 2020 4. Đóng góp mới của luận văn Một là, hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quá trình xây dựng nông thôn mới. Hai là, đánh giá thực trạng quá trình xây dựng nông thôn mới trong điều kiện huyện miền núi, kinh tế còn chưa phát triển. Ba là, đưa ra các giải pháp có tính khả thi nhằm xây dựng nông thôn mới thành công. Bốn là, nội dung đề tài là tài liệu tham khảo có giá trị cho những người học tập nghiên cứu, cho các nhà quản lý địa phương huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên nói riêng và các huyện miền núi nói chung cũng như những người quan tâm đến xây dựng nông thôn mới. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 4 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu - Chương 3: Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên - Chương 4: Giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Lý luận về nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm nông thôn Theo từ điển tiếng Việt: Nông thôn là danh từ chỉ khu vực dân cư tập trung chủ yếu làm nghề nông; phân biệt với thành thị. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại thông tư số: 54/2009/TT BNNPTNT thì nông thôn được khái niệm: Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã. Như vậy, Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó tập chung chủ yếu là nông dân, nghề nghiệp chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. Tập hợp này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh sự quản lý hành chính cơ sở là UBND xã. 1.1.1.2. Đặc điểm của nông thôn Việt Nam trong giai đoạn đổi mới - Ở vùng nông thôn, các cư dân chủ yếu là nông dân, lao động và GDP nông nghiệp chiếm tỷ lệ cao trong kinh tế nông thôn. Nông thôn Việt Nam sau những năm đổi mới đến nay đã có nhiều biến đổi theo xu hướng tích cực. Tuy nhiên, lực lượng dân cư chủ yếu vẫn là nông dân, ngành nghề và nguồn thu của hộ vẫn chủ yếu là nông nghiệp. Công nghiệp và dịch vụ đã có sự phát triển, nhưng còn chiếm tỷ lệ nhỏ, và chủ yếu phát triển dựa trên sự phát triển Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 của nông thôn và phục vụ cho sự phát triển nông nghiệp và đời sống người nông dân là chính. - Nông thôn có điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái đa dạng bao gồm các tài nguyên đất, nước, khí hậu, rừng, sông suối, ao hồ, khoáng sản, hệ động thực vật. Đây là điều kiện thuận để phát triển nông nghiệp, nông thôn, nhưng đồng thời cũng là thách thức trong quá trình phát triển bền vững của khu vực nông thôn nói riêng và cả nước nói chung. - Dân cư nông thôn có mối quan hệ họ tộc và gia đình khá chặt chẽ với những quy định cụ thể của từng họ tộc và gia đình. Những người ngoài họ tộc cùng chung sống luôn có tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau tạo nên tình làng, nghĩa xóm lâu bền. - Nông thôn lưu giữ và bảo tồn nhiều di sản văn hóa quốc gia như phong tục tập quán cổ truyền về đời sống, lễ hội, sản xuất nông nghiệp và ngành nghề truyền thống, các di tích lịch sử, văn hóa, các danh lam thắng cảnh… Đây chính là nơi chứa đựng kho tàng văn hóa dân tộc, đồng thời là khu vực giải trí và du lịch sinh thái phong phú và hấp dẫn đối với mọi người. 1.1.1.3. Vai trò của nông thôn trong phát triển kinh tế xã hội - Nông thôn là nơi cung cấp lương thực, thực phẩm cho đời sống nhân dân. - Cung cấp nguyên vật liệu cho công nghiệp - Cung cấp hàng hóa cho xuất khẩu - Cung cấp lao động cho công nghiệp và thành thị - Là thị trường rộng lớn tiêu thụ những sản phẩm công nghiệp vả dịch vụ. - Phát triển nông thôn tạo điều kiện phát triển ổn định về kinh tế- chính trị - xã hội. 1.1.2. Lý luận về xây dựng nông thôn mới 1.1.2.1. Khái niệm nông thôn mới Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 Đã có một số diễn giải và phân tích về khái niệm thế nào là nông thôn mới. Nông thôn mới trước tiên phải là nông thôn chứ không phải là thị tứ; đó là nông thôn mới chứ không phải nông thôn truyền thống. Nếu so sánh giữa nông thôn mới và nông thôn truyền thống, thì nông thôn mới phải bao hàm cơ cấu và chức năng mới. Ngày 16 tháng 4 năm 2009 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 491/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới gồm 19 tiêu chí là: Tiêu chí về quy hoạch và thực hiện quy hoạch; tiêu chí về giao thông; tiêu chí về thủy lợi; tiêu chí về điện; tiêu chí trường học; tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa; tiêu chí chợ nông thôn; tiêu chí về bưu điện; tiêu chí về nhà ở dân cư; tiêu chí về y tế; tiêu chí về văn hóa; tiêu chí về môi trường; tiêu chí về hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh; tiêu chí về an ninh, trật tự xã hội. - Thông tư số 54/2009/TT-BNNPTNT, ngày 21 tháng 8 năm 2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới quy định tại điều 3: Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thể bổ sung thêm tiêu chí hoặc quy định mức đạt của các tiêu chí cho phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương nhưng không được thấp hơn mức quy định trong Bộ tiêu chí quốc gia. Từ Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới và quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chúng ta thấy nông thôn mới là nông thôn toàn diện bao gồm tất cả các lĩnh vực từ kinh tế, xã hội đến quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường sinh thái và phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của từng vùng. Ngày 04 tháng 6 năm 2010 của Thủ Tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Tại quyết định này, mục tiêu chung của Chương trình được xác định là: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Như vậy, nông thôn mới là nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, đời sống vật chất, tinh thần được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ, an ninh trật tự được giữ vững. 1.1.2.2. Xây dựng nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới là nông thôn được xây dựng đạt được những tiêu chí quy định và được công nhận của cấp có thẩm quyền. Trong Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam đưa ra mục tiêu: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường”; Như vậy, Xây dựng nông thôn mới phải đạt những nội dung cơ bản sau: làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hoá; đời sống về vật chất và tinh thần của dân nông thôn ngày càng được nâng cao; bản sắc văn hoá dân tộc được giữ gìn và phát triển; xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ. Thực tế hiện nay trong quá trình chỉ đạo xã điểm triển khai xây dựng nông thôn mới ở nước ta đang gặp phải 3 khó khăn lớn nhất: Đầu tiên là tăng nhanh, bền vững thu nhập cho nông dân, mục tiêu đến 2020 thu nhập Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 tăng gấp 2,5 lần hiện nay. Khó khăn tiếp theo là xây dựng hạ tầng nông thôn hiện đại, trong điều kiện thực tế hạ tầng nông thôn quá lạc hậu nhất là miền núi, vùng ĐBSCL, trong khi nguồn vốn đầu tư của Chính phủ rất hạn chế. Cuối cùng là vấn đề chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn, sao cho đến năm 2020 lao động nông nghiệp chiếm 30% lao động của xã hội (hiện nay gần 60%). 1.1.2.3. Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn hiện nay Việt Nam là một nước nông nghiệp, tiến lên xây dưng nhà nước xã hội chủ nghĩa, sự ổn định về chính trị - xã hội là nền tảng cơ bản để thực hiện thành công mục tiêu này. Việt Nam, với dân số lao động nông nghiệp tính đến năm 2010 là khoảng 27 triệu người, chiếm 60% tổng lao động xã hội, khu vực nông thôn có vai trò rất lớn trong sự ổn định và phát triển về mặt kinh tế chính trị - xã hội. Bên cạnh đó, nông thôn có vai trò rất lớn trong sự phát triển kinh tế nông nghiệp của Việt Nam; tốc độ tăng trưởng bình quân từ năm 2006 - 2010 đạt 3,36%. Giá trị sản xuất toàn ngành từ ước tăng 4,69% trong năm 2010 bình quân 5 năm đạt 4,93% (mục tiêu kế hoạch là 4,5%); Tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn tính của năm 2010 (giá trị đạt 19,15 tỷ USD; tăng 22.3% so với kế hoạch đề ra đầu năm). Xuất khẩu nông sản góp phần cân bằng cán cân thương mại, đồng thời là tích lũy nguồn vốn cho phát triển các mục tiêu khác của đất nước. Với vai trò quan trọng như vậy, nhưng so với thành thị, nông thôn gặp phải rất nhiều khó khăn. Tỷ lệ người nghèo lớn, và tập trung chủ yếu ở khu vực này. Do đó, đòi hỏi phải có sự quan tâm và đầu tư thích đáng cho khu vực nông nghiệp - nông thôn. Trong nhưng năm qua, nguồn vốn đầu tư cho khu vực nông nghiệp, nông thôn rất lớn, tuy nhiên đầu tư mang tính dàn trải và hiệu quả không cao. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/