Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật từ thực tiễn trung tâm phục hồi c...

Tài liệu Dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật từ thực tiễn trung tâm phục hồi chức năng việt – hàn, thành phố hà nội

.PDF
97
315
50

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN NHƯ QUỲNH DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI TRẺ KHUYẾT TẬT TỪ THỰC TIỄN TRUNG TÂM PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VIỆT – HÀN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60.90.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN KHẮC BÌNH HÀ NỘI, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Nguyễn Khắc Bình. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này hoàn toàn trung thực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. HỌC VIÊN Nguyễn Như Quỳnh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI .. 9 ĐỐI VỚI TRẺ KHUYẾT TẬT .................................................................................. 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm và nhu cầu của trẻ khuyết tật ............................................... 9 1.2. Lý luận về Dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật ................................... 13 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến Dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật .......... 23 1.4. Cơ sở pháp lý về dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật .......................... 27 Chương 2: THỰC TRẠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI TRẺ KHUYẾT TẬT TẠI TRUNG TÂM PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VIỆT – HÀN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................................................. 31 2.1. Một số đặc điểm về địa bàn nghiên cứu ............................................................... 31 2.2. Thực trạng về trẻ khuyết tật tại Trung tâm phục hồi chức năng Việt – Hàn ....... 36 2.3. Thực trạng hoạt động cung cấp dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật tại Trung tâm .................................................................................................................... 42 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật tại Trung tâm phục hồi chức năng Việt – Hàn, thành phố Hà Nội ........................ 55 2.5. Đánh giá dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật từ thực tiễn Trung tâm phục hồi chức năng Việt – Hàn, thành phố Hà Nội .................................................... 56 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI TRẺ KHUYẾT TẬT TẠI TRUNG TÂM PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VIỆT – HÀN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................................................................................. 65 3.1. Một số định hướng trong phát triển các dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật tại Trung tâm .............................................................................................. 65 3.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật tại Trung tâm ................................................................................... 68 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 77 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đủ 1 CTXH Công tác xã hội 2 DVCTXH Dịch vụ công tác xã hội 3 PHCN Phục hồi chức năng 4 TKT Trẻ khuyết tật 5 NKT Người khuyết tật 6 GĐTKT Gia đình trẻ khuyết tật 7 Sở LĐ-TB&XH 8 Nxb Sở Lao động – Thương binh và Xã hội Nhà xuất bản DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Số hiệu Trang 2.1 Cơ sở hạ tầng của trung tâm 34 2.2 Thực trạng về số lượng, cơ cấu của TKT 36 2.3 Mức độ nhu cầu của TKT 40 2.4 DVCTXH đã cung cấp đối với TKT 42 2.5 Sự hài lòng về dịch vụ chăm sóc, nuôi dưỡng đối với TKT 44 2.6 Sự hài lòng về dịch vụ y tế, PHCN đối với TKT 45 2.7 Sự hài lòng về dịch vụ giáo dục đối với TKT 48 2.8 2.9 2.10 Sự hài lòng về dịch vụ hướng nghiệp – dạy nghề đối với TKT Sự hài lòng về dịch vụ văn hóa, văn nghệ, thể thao và giải trí đối với TKT Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến thực trạng cung cấp DVCTXH đối với TKT 50 52 56 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Tên biểu đồ Số hiệu Trang 2.1 Cơ cấu tổ chức, bộ máy của Trung tâm 35 2.1 Mức độ khuyết tật của trẻ 37 2.2 Sức khỏe, tinh thần của TKT 38 2.3 Hoàn cảnh sống của TKT 39 2.4 Mức độ nhu cầu của TKT 41 2.5 2.6 2.7 Mức độ hài lòng về dịch vụ hướng nghiệp – dạy nghề đối với TKT Mức độ hài lòng về dịch vụ văn hóa, văn nghệ, thể thao và giải trí đối với TKT Mức độ thực hiện các nguyên tắc đạo đức khi làm việc với TKT của cán bộ Trung tâm 52 54 55 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo vệ trẻ em và sự phát triển của trẻ em luôn được coi là những ưu tiên hàng đầu của đất nước. Việt Nam là một quốc gia đang hướng đến việc xây dựng một xã hội hòa nhập, bình đẳng và chấp nhận sự khác biệt nên trẻ khuyết tật (TKT) càng được quan tâm đặc biệt. TKT bị nhiều thiệt thòi hơn so với các bạn cùng lứa tuổi do chính khuyết tật mang lại, các em gặp rất nhiều khó khăn và phải trải nghiệm những trạng thái, cảm xúc không mong muốn trong cuộc sống sinh hoạt, học tập, lao động hay khi tham gia vào các hoạt động xã hội. Nhưng cũng giống như những trẻ em khác, TKT vẫn có thể học tập, phát huy tiềm năng để phát triển, giảm bớt gánh nặng cho gia đình và xã hội nếu được quan tâm và hỗ trợ các dịch vụ phù hợp. Do đó việc chăm lo, hỗ trợ cho TKT không chỉ có ý nghĩa nhân đạo, từ thiện mà còn là vấn đề mang tính chất kinh tế, xã hội và pháp lý. Trong những năm gần đây, sự nỗ lực của Chính phủ và các tổ chức xã hội đã đáp ứng phần nào nhu cầu được chăm sóc, giáo dục, phục hồi chức năng của TKT. Tuy nhiên, việc cung cấp các dịch vụ công tác xã hội (DVCTXH) đối với TKT còn nhiều hạn chế, điều đó đã tạo ra khoảng cách khá lớn giữa nhu cầu của TKT và những đáp ứng của xã hội. Việc bảo đảm cho TKT tiếp cận các dịch vụ y tế, học văn hoá, học nghề, vui chơi, giải trí, cung cấp thông tin còn gặp rất nhiều khó khăn và trở ngại; các tiện ích công cộng, đường giao thông đi lại còn thiếu hợp lý để người khuyết tật có thể sử dụng; thậm chí một số TKT ở ngay tại thành phố lớn còn chưa được phát hiện cũng như tiếp cận các dịch vụ phù hợp. Hà Nội là thủ đô, trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, ngoại giao, trung tâm văn hóa lớn nhất của cả nước. Đặc biệt, sau khi mở rộng địa giới hành chính, Hà Nội không chỉ tăng quy mô dân số và diện tích. Trong quá trình công nghiệp hóa, số lượng TKT có xu hướng ngày càng gia tăng thì việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho người khuyết tật nói chung và việc cung cấp dịch vụ đáp ứng nhu cầu của TKT nói riêng là mục tiêu quan trọng được thành phố đặc biệt quan tâm và có ý nghĩa sâu sắc nhằm góp phần đảm bảo an sinh xã hội của Thủ đô. 1 Trung tâm Phục hồi chức năng Việt – Hàn là một đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Nội với chức năng nuôi dưỡng, chăm sóc, điều trị, phục hồi chức năng (PHCN) và hướng nghiệp dạy nghề cho TKT trên địa bàn thành phố Hà Nội. Trong thời gian qua, Trung tâm đã tiến hành các DVCTXH đối với TKT theo chức năng, nhiệm vụ song thực tế hiệu quả của hoạt động này chưa cao. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để các hoạt động trợ giúp TKT mang tính chuyên nghiệp, toàn diện, hiệu quả và đáp ứng được nhu cầu thực tiễn là lý do để tôi chọn đề tài: “Dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật từ thực tiễn Trung tâm phục hồi chức năng Việt – Hàn, thành phố Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ ngành công tác xã hội. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài 2.1. Nghiên cứu của Quốc tế - Sự tồn tại của một bộ phận không nhỏ TKT là thực tế khách quan ở tất cả các nước trên thế giới và ở mọi giai đoạn của lịch sử xã hội loài người. Vấn đề chăm sóc, giáo dục cho TKT cũng đã được quan tâm trong các giai đoạn lịch sử đó. Người đầu tiên lập ra một trường công để dạy các học sinh có khuyết tật là ông Charles Michea, tức linh mục De`L Epee (1700-1789) ở nước Pháp. Năm 1760, ông đã mở trường quốc gia dạy trẻ câm điếc. Năm 1784, theo gương linh mục De` L Epee, ông Valentin Haiiy (1745-1822) bắt đầu dạy 12 trẻ em mù ở Paris và lập ra Trường quốc gia dạy các thiếu niên mù. Cả hai trường này đều được thành lập phần lớn là nhờ vào sự ủng hộ của nhà vua, được sự bảo trợ của giới quý tộc và nhận các trường hợp trẻ điếc được giới tăng lữ chăm lo. Trái với các gia sư cũng làm công việc này, các ông Epee và Haiiiy rất mong muốn chứng minh các phương pháp của mình và trao đổi kinh nghiệm với người khác. Các ông đã viết sách báo giới thiệu công việc của mình làm và đã gây được ảnh hưởng tốt đối với nhiều nhà giáo và gia đình có TKT. - Hozumi Araki (2011),“Nghiên cứu những nhu cầu của các gia đình có trẻ khuyết tật tại các nước vùng Đông Á: Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam” trong Báo cáo nghiên cứu Quốc tế về Phát triển chương trình giáo dục và chữa trị cho trẻ khuyết tật phát triển. Trường Đại học Ritsumeican, Nhật Bản. Nghiên cứu với mục 2 đích xác định nhu cầu của trẻ khuyết tật phát triển và những khó khăn mà trẻ khuyết tật phát triển và gia đình của trẻ gặp phải trong quá trình sống nhằm tìm ra giải pháp hỗ trợ tốt nhất từ phía xã hội [25]. 2.2. Nghiên cứu của Việt Nam Ở Việt Nam, vấn đề TKT đã có nhiều nghiên cứu, văn bản của các bộ, ngành và các cấp chính quyền. Trong luận văn này, chúng tôi liệt kê và đánh giá về một số tài liệu đề cập đến lĩnh vực DVCTXH đối với TKT có liên quan mật thiết đến đề tài của chúng tôi như sau: - “Báo cáo Quyền của trẻ em khuyết tật tại Việt Nam” của tác giả Eric Rosenthal và Viện Quốc tế bảo vệ quyền người khuyết tật tâm thần thực hiện theo yêu cầu UNICEP Việt Nam năm 2009. Báo cáo đã nêu rõ những quyền của trẻ em khuyết tật Việt Nam đó là quyền được bảo vệ không bị phân biệt đối xử chỉ vì khuyết tật, quyền tiếp cận những khu vực công và dịch vụ công, quyền sống trong cộng đồng, quyền được gia đình bảo vệ, quyền được dịch vụ và đủ tiêu chuẩn cuộc sống, quyền được chăm sóc sức khỏe miễn phí và đặc biệt, quyền được giáo dục, quyền về danh tính, khai sinh và năng lực pháp lý [18]. - Quỹ Dân số Liên hợp quốc - UNFPA (2009), “Người khuyết tật ở Việt Nam”. Tài liệu này nhằm đưa ra một bức tranh kinh tế - xã hội sơ bộ về NKT ở Việt Nam dựa trên phân tích số liệu mẫu 15% của Tổng điều tra dân số 2009 với mục tiêu là: Thứ nhất, đưa ra một bức tranh chung về tỷ lệ NKT ở Việt Nam; Thứ hai, đưa ra một số đặc trưng nhân khẩu và kinh tế - xã hội cơ bản của NKT và so sánh với các đặc trưng của nhóm người không khuyết tật; Thứ ba, đưa ra các gợi ý chính sách có liên quan đến NKT dựa trên các kết quả phân tích [44]. - Hà Thị Thư (2012), Giáo trình trung cấp nghề “Công tác xã hội với người khuyết tật”. Tác giả đã tổng hợp khung kiến thức cơ bản có ý nghĩa thiết thực trong công tác trợ giúp NKT hòa nhập cộng đồng, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống như: những đặc điểm của người khuyết tật (NKT), vai trò và hướng tiếp cận, kỹ năng, phương pháp tiếp cận trong CTXH với NKT cũng như các chính sách, pháp luật và dịch vụ hỗ trợ NKT [40]. 3 - Đỗ Thị Ngọc Phương, bài viết “Một số kinh nghiệm quốc tế và những vấn đề đặt ra đối với việc phát triển các dịch vụ công tác xã hội trong công tác bảo vệ trẻ em” nêu rõ sự cần thiết của việc phát triển dịch vụ đối với công tác bảo vệ trẻ em. Thực tiễn hiện nay cho thấy một sự thiếu hụt nghiêm trọng các “dịch vụ mang tính liên tục về bảo vệ trẻ em”. Mặc dù chúng ta đã có những mô hình mang tính dịch vụ trong thực tế nhưng các dịch vụ chuyên biệt dành cho trẻ em có nguy cơ, trẻ em bị bóc lột tình dục, trẻ em lao động, trẻ em lang thang…còn rất hạn chế. Bài viết cũng nêu rõ kinh nghiệm một số nước về hoạt động cung cấp DVCTXH, thông qua đó cũng chỉ ra được một cách rõ ràng những điểm yếu, thiếu, kém hiệu quả giúp cho người quản lý thuận lợi trong việc rút kinh nghiệm về các hoa ̣t đô ̣ng BVCSTE hiê ̣u quả hơn [38]. - Ban điều phối các hoạt động hỗ trợ người tàn tật Việt Nam – NCCD (2010) công bố báo cáo về “Hoạt động hỗ trợ Người khuyết tật Việt Nam”. Báo cáo đã điểm lại những hoạt động trong lĩnh vực NKT như thực trạng NKT; hệ thống luật pháp về NKT tại Việt Nam; tình hình thực hiện chính sách đối với NKT tại Việt Nam về nâng cao nhận thức, chăm sóc sức khỏe, giáo dục cho trẻ em khuyết tật, dạy nghề và việc làm, trợ giúp xã hội, giảm nghèo, tiếp cận giao thông, tiếp cận thông tin, văn hóa…từ đó đúc rút những bài học kinh nghiệm từ thực tế hoạt động và định hướng các hoạt động những năm tiếp theo. Báo cáo được xây dựng trên cơ sở tổng hợp báo cáo của thành viên NCCD, các địa phương, ý kiến của NKT và kết quả hoạt động Đề án “Hỗ trợ người tàn tật giai đoạn 2006 - 2010” [3]. - Trong cuốn sách “Công tác xã hội với người khuyết tật” của tác giả Nguyễn Thị Kim Hoa chủ biên, nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội phát hành cũng đề cập đến những nội dung chính: tổng quan về NKT, trải nghiệm khuyết tật và các kỹ năng thực hành CTXH [21]. - Cuốn “Giáo trình cao đẳng nghề công tác xã hội với trẻ em và gia đình” của Vũ Thị Kim Dung và Nguyễn Hiệp Thương đồng chủ biên, nhà xuất bản Lao động – Xã hội phát hành đề cập những định hướng, chỉ đạo hoạt động thực tiễn CTXH, cung cấp hệ thống lý thuyết, kiến thức và kỹ năng làm việc nhằm trang bị cơ sở nền 4 tảng về lý luận và phương pháp, phương tiện, kỹ năng thực hành cho nhân viên CTXH trong lĩnh vực hoạt động CTXH với trẻ em và gia đình [11]; - Tài liệu “Công tác xã hội với những cá nhân có nhu cầu đặc biệt” của khóa đào tạo CTXH cho các nhà quản lý cấp cao (CSWA), thuộc Dự án đào tạo CTXH tại Việt Nam do các tổ chức MOLISA - ULSA - CFSI- ASI - AP – UNICEF 2012 phối hợp tổ chức do nhà xuất bản Văn hóa Thông tin phát hành năm 2014. Cuốn tài liệu này có đề cập chung đến các vấn đề CTXH với các cá nhân có nhu cầu đặc biệt như: trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, người khuyết tật, người có HIV, người cao tuổi, người mại dâm, người nghiện ma túy, người nghèo CTXH với chăm sóc sức khỏe tâm thần [16]; - Luận văn “Công tác xã hội với gia đình trẻ khuyết tật từ thực tiễn Trung tâm phục hồi chức năng Việt – Hàn, thành phố Hà Nội” của tác giả Hồ Quỳnh Ngọc đã đề cập đến thực trạng, nhu cầu của gia đình, sự tham gia của gia đình vào các giai đoạn quản lý ca tại trung tâm tuy nhiên tác giả vẫn chưa đi vào vấn đề nhu cầu và các dịch vụ cung cấp cho chính đối tượng TKT tại trung tâm [36]. Tất cả các công trình nghiên cứu trên đều nghiên cứu về TKT và DVCTXH. Tuy nhiên các nghiên cứu đó chỉ dừng lại ở mức nêu lên quyền của TKT, đánh giá thực thực trạng DVCTXH nói chung, cơ sở lý luận và thực hành công tác xã hội đối với người khuyết tật, về các chính sách của nhà nước đối với người khuyết tật, chưa có đề tài nào nghiên cứu sâu về các DVCTXH cho TKT. Vấn đề DVCTXH đối với TKT từ thực tiễn Trung tâm PHCN Việt - Hàn, thành phố Hà Nội chưa có nghiên cứu nào đề cập đến. Vậy nên nghiên cứu ứng dụng về CTXH nhằm nâng cao hiệu quả dịch vụ để đáp ứng nhu cầu của TKT Trung tâm PHCN Việt – Hàn là hoàn toàn không bị trùng lặp và rất cần thiết. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài góp phần làm rõ thêm những vấn đề lý luận về DVCTXH đối với TKT, chỉ ra thực trạng DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội hiện nay. Từ đó đề xuất một số khuyến nghị, 5 giải pháp nâng cao chất lượng DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được các mục đích nghiên cứu đề ra, luận văn thực hiện các nhiệm vụ chủ yếu sau: Một là: nghiên cứu cơ sở lý luận về DVCTXH đối với TKT. Hai là: tìm hiểu, đánh giá thực trạng DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc cung cấp DVCTXH đối với TKT tại đây. Ba là: đưa ra được một số định hướng và các giải pháp cơ bản để nâng cao chất lượng DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các loại hình DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Địa bàn: nghiên cứu được tiến hành tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội. - Thời gian: từ tháng 6 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017. - Phạm vi đối tượng nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu các DVCTXH đối với TKT đó là: dịch vụ can thiệp sớm, dịch vụ chăm sóc - nuôi dưỡng; dịch vụ giáo dục; dịch vụ hướng nghiệp - dạy nghề; dịch vụ y tế PHCN; dịch vụ hỗ trợ tâm lý - xã hội; dịch vụ trợ giúp pháp lý và dịch vụ văn hóa, văn nghệ, thể thao, giải trí cho TKT. 4.3. Khách thể nghiên cứu - 105 gia đình TKT tại Trung tâm PHCN Việt – Hàn. - 42 cán bộ, nhân viên đang cung cấp DVCTXH đối với TKT tại trung tâm. 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Trong đó, phương pháp luận duy vật biện chứng để xem xét các dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật trong mối quan hệ với các yếu tố môi trường và hệ thống xung quanh, đặt vấn đề trong một tổng thể. Đặc biệt nghiên cứu, thu thập, xử lý, khái quát hóa những thông tin, những nghiên cứu thuộc các vấn đề liên quan đến đề tài từ đó phân tích, tổng hợp nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu: “Dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật từ thực tiễn Trung tâm phục hồi chức năng Việt – Hàn, thành phố Hà Nội”. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng của DVCTXH hỗ trợ cho TKT tại Trung tâm PHCN Việt - Hàn, thành phố Hà Nội đã đáp ứng với nhu cầu thực tế hay chưa? Nhu cầu của TKT gồm những gì? Những yếu tố tác động đến việc cung cấp DVCTXH tại trung tâm, nghiên cứu sử dụng các phương pháp sau đây: Phương pháp phân tích tài liệu: phân tích những văn bản quy định pháp luật, báo cáo, những công trình nghiên cứu có liên quan tới vấn đề giáo dục hòa nhập, phục hồi chức năng, can thiệp sớm cho trẻ khuyết tật và các tài liệu có liên quan đến CTXH đặc biệt đối với TKT để thu thập và phân tích, đánh giá về các tài liệu liên quan đến các nội dung của đề tài nghiên cứu. Phương pháp phỏng vấn sâu: tác giả xây dựng mẫu phiếu phỏng vấn sâu dành cho Ban giám đốc Trung tâm nhằm thu thập các thông tin từ người cung cấp dịch vụ và những người hỗ trợ trẻ về khả năng đáp ứng cũng như tính hiệu quả của các dịch vụ, hoạt động trợ giúp cho TKT. Đồng thời cũng nhằm kiểm tra lại mức độ tin cậy của các thông tin liên quan đến đề tài nghiên cứu thu thập qua điều tra, quan sát. Phương pháp quan sát: quan sát qua các hoạt động thường ngày. Song song với quá trình điều tra bằng bảng hỏi, các thông tin thu thập được trong quá trình quan sát sẽ làm cơ sở bổ sung cho các thông tin liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Tác giả xây dựng bộ câu hỏi điều tra thực trạng với các dạng câu hỏi đóng và câu hỏi mở để điều tra đối với 42 cán bộ Trung tâm và 105 gia đình có con đang PHCN tại Trung tâm nhằm khảo sát về thực 7 trạng DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm hiện nay, cũng như là những nhu cầu của TKT cần được Trung tâm đáp ứng. Phương pháp đàm thoại: Thông qua các cuộc trò chuyện trực tiếp với trẻ, gia đình và cán bộ nhân viên Trung tâm để khai thác thông tin, xử lý và phân tích các thông tin phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. Phương pháp thống kê toán học (xử lý số liệu): dùng các phương pháp toán thống kê để tính toán, xử lý số liệu thu được. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm rõ thêm những vấn đề lý luận trong DVCTXH đối với TKT, chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng cũng như làm rõ thêm các cơ sở pháp lý trong cung cấp DVCTXH đối với TKT, góp phần tích cực vào công tác trợ giúp trẻ em có nhu cầu đặc biệt. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài đề xuất một số định hướng và giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm. Kết quả nghiên cứu có thể là nguồn tài liệu tham khảo cho tổ chức và cá nhân nghiên cứu về DVCTXH đối với TKT hay các vấn đề liên quan. Dưới góc độ tiếp cận của các lý thuyết, phương pháp công tác xã hội, nghiên cứu góp phần thay đổi nhận thức của cán bộ nhân viên đang cung cấp các DVCTXH tại các cơ sở BTXH, các trung tâm, cơ quan quản lý. Nghiên cứu giúp họ nhận thức đúng về hoạt động công tác xã hội chuyên nghiệp, ý thức được vai trò của mình trong các hoạt động đó. Đó là nhân tố quyết định chất lượng các DVCTXH đối với TKT. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài lời mở đầu, kết luận và phụ lục, nội dung chính gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về DVCTXH đối với TKT. Chương 2: Thực trạng DVCTXH đối với TKT từ thực tiễn Trung tâm PHCN Việt – Hàn, thành phố Hà Nội. Chương 3: Đề xuất một số định hướng và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng DVCTXH đối với TKT tại Trung tâm. 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI TRẺ KHUYẾT TẬT 1.1. Khái niệm, đặc điểm và nhu cầu của trẻ khuyết tật 1.1.1. Khái niệm trẻ khuyết tật Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO): “TKT là những trẻ có thiếu hụt cấu trúc cơ thể hoặc suy giảm các chức năng dẫn đến những hạn chế nhất định trong hoạt động của cá nhân và gặp khó khăn, trở ngại (do môi trường sống đem lại) trong việc tham gia đầy đủ và có hiệu quả mọi hoạt động trong xã hội - cộng đồng” [13]. Theo Tổ chức Unicef: “TKT là những trẻ từ 0 – 18 tuổi, không kể những nguyên nhân của khuyết tật, thiếu một hoặc hơn các bộ phận hoặc các chức năng cơ thể khiến giảm khả năng hành động và gây khó khăn trong công việc, cuộc sống và học tập” [18]. Theo quan điểm giáo dục: TKT là nhóm trẻ bị khiếm khuyết một hay nhiều bộ phận cơ thể, giác quan (thể chất) hoặc chức năng (tinh thần), biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, làm suy giảm khả năng lao động khiến cho trẻ gặp nhiều khó khăn trong lao động, sinh hoạt, học tập, vui chơi [22]. Trong luận văn này, chúng tôi sử dụng khái niệm TKT như sau: TKT là những trẻ từ 0 – 18 tuổi, bị khiếm khuyết một hoặc nhiều bộ phận cơ thể hoặc bị suy giảm chức năng được biểu hiện dưới dạng tật khiến cho sinh hoạt, học tập, vui chơi và lao động gặp khó khăn. 1.1.2. Phân loại khuyết tật Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã phân loại khuyết tật thành 08 dạng khuyết tật như: (1) khó khăn về vận động; (2) khó khăn về nhìn; (3) khó khăn về nghe – nói; (4) khó khăn về học; (5) hành vi xa lạ, khác thường; (6) động kinh; (7) mất cảm giác; (8) đa tật [22]. Theo cách phân loại theo Hội đồng giáo dục Hoa kỳ (Luật IDEA năm 1997), khuyết tật được phân thành 13 dạng khuyết tật bao gồm: (1) tự kỷ, (2) điếc mù, (3) điếc, (4) rối loạn cảm xúc, (5) khiếm thính, (6) chậm phát triển trí tuệ, (7) đa tật, (8) 9 khuyết tật thể chất, (9) khuyết tật sức khoẻ, (10) khó khăn về học, (11) khuyết tật ngôn ngữ, (12) tổn thương não, (13) khiếm thị [13]. Ở Việt Nam, theo Luật Người khuyết tật năm 2010, khuyết tật được phân thành 06 dạng khuyết tật như sau: (1) Khuyết tật vận động, (2) Khuyết tật nghe, nói, (3) Khuyết tật nhìn, (4) Khuyết tật thần kinh, tâm thầ n, (5) Khuyết tật trí tuệ, (6) Khuyết tật khác [40]. 1.1.3. Mức độ khuyết tật Theo điều 3 Nghị định số 28/2012/NĐ-CP ngày 10/4/2012 của Chính phủ, về quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật người khuyết tật, có 3 mức độ khuyết tật: Một là, khuyết tật đặc biệt nặng: những trẻ do khuyết tật dẫn đến mất hoàn toàn chức năng, không tự kiểm soát hoặc không tự thực hiện được các hoạt động đi lại, mặc quần áo, vệ sinh cá nhân và những việc khác phục vụ nhu cầu sinh hoạt cá nhân hàng ngày mà cần có người theo dõi, trợ giúp, chăm sóc hoàn toàn. Hai là, khuyết tật nặng: bao gồm những trẻ do khuyết tật dẫn đến mất một phần hoặc suy giảm chức năng, không tự kiểm soát hoặc không tự thực hiện được một số hoạt động đi lại, mặc quần áo, vệ sinh cá nhân và những việc khác phục vụ nhu cầu sinh hoạt cá nhân hàng ngày mà cần có người theo dõi, trợ giúp, chăm sóc. Ba là, khuyết tật nhẹ: gồm những TKT không thuộc các trường hợp được quy định tại hai mức độ trên [10]. 1.1.4. Đặc điểm tâm, sinh lý của trẻ khuyết tật Do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong xã hội bao giờ cũng tồn tại một bộ phận những người khuyết tật. Theo tổ chức Y tế thế giới, số người khuyết tật chiếm khoảng 10% dân số, trong đó có 1/3 là trẻ em. Ở Việt Nam, theo thống kê chưa đầy đủ, có khoảng gần 1 triệu trẻ thuộc các dạng khuyết tật khác nhau. Như vậy, sự tồn tại của TKT là một thực tế khách quan [20]. Có thể nhận thấy mỗi TKT là một bức tranh điển hình hết sức đa dạng, phong phú về sự phát triển nhận thức, tình cảm, hành vi trong nhân cách. Chúng có khả năng, nhu cầu và sở thích riêng, có cách thể hiện riêng. 10 Về khả năng phát triển: theo quan điểm của Tật học hiện đại thì TKT không phải ít phát triển hơn sơ với trẻ bình thường mà chúng phát triển theo một chiều hướng khác. Với những hình thức, tốc độ và mức độ khác nhau, tất cả mọi TKT đều có khả năng nhận thức. Bên cạnh đó, khuyết tật thường có cơ chế bù trừ (đặc biệt là ở hoạt động của các giác quan), trừ khuyết tật nặng và rất nặng [20]. Về tâm lý: do những khiếm khuyết về chức năng và cơ thể, TKT thường có tâm lý xấu hổ, mặc cảm, tự ti, dễ bị tổn thương, dễ bị kích động, hay tự ái và khó kiểm soát phản ứng. Một số trẻ có ý chí, nghị lực cao, đặc biệt là trẻ bị khuyết tật vận động. Một số trẻ có trẻ có tâm lý thái quá, ỉ nại khi được chăm sóc nuông chiều, có trẻ có cảm giác bị bỏ rơi khi sống trong các gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Về ngôn ngữ giao tiếp: TKT gặp nhiều khó khăn trong giao tiếp và khó thích ứng với môi trường xung quanh nhưng rất cởi mở, dễ gần và thích được giao tiếp, được vui chơi. Khi được tham gia vào các hoạt động trong môi trường hòa nhập tại cộng đồng, xã hội, nhà trường và gia đình thì TKT mới có cơ hội được bộc lộ, thể hiện một cách đầy đủ và rõ nét nhất khả năng và nhu cầu của mình. Đồng thời, đó cũng là cách giảm thiểu được những ảnh hưởng bất lợi của khuyết tật đối với các chức năng hoạt động cơ thể khác và không làm xuất hiện "khuyết tật thứ hai” ở trẻ. Nói chung, TKT cũng có những nhu cầu cơ bản và khả năng nhất định tuy ở những mức độ khác nhau so với trẻ em bình thường. Tuy nhiên với TKT cần những lưu ý, nhu cầu đặc biệt riêng và những nhu cầu đặc biệt này liên quan đến những hạn chế trong phát triển của mỗi trẻ và những dạng khuyết tật mà trẻ không may mắc phải. Việc hiểu rõ đặc điểm tâm lý và bản sắc của TKT là rất quan trọng để cung cấp các DVCTXH phù hợp trong việc hỗ trợ, trợ giúp giải quyết các vấn đề của trẻ, giúp trẻ thích ứng và tự tin hòa nhập xã hội. 1.1.5. Đặc điểm nhu cầu của trẻ khuyết tật TKT cũng có tất cả những nhu cầu như trẻ bình thường (Bậc thang nhu cầu của Maslow) nhưng do ảnh hưởng của khuyết tật, đặc điểm về thể chất và tâm lý nên TKT có những nhu cầu đặc trưng sau đây [13]: - Nhu cầu về sinh lý, thể chất: hầu hết những TKT do bởi ảnh hưởng của khuyết tật nên rất cần được giúp đỡ về vật chất để tồn tại và sinh sống, đặc biệt 11 những TKT vận động, bại não hay TKT ở mức độ đặc biệt nặng cần cả những sự giúp đỡ đặc biệt khi ăn uống và các hoạt động sinh hoạt bình thường. - Nhu cầu đảm bảo an toàn của TKT về mặt tinh thần đang là một thách thức rất lớn. Hầu hết các em đều phải trải qua những trạng thái tâm lý lo lắng, bất an trong cuộc sống bởi có nhiều vấn đề gây ra sự không an toàn của họ. TKT có nhu cầu đảm bảo an toàn về vật chất trong cuộc sống như nơi học tập, làm việc, sinh hoạt và đặc biệt khi tham gia giao thông công cộng, như TKT vận động ngồi xe lăn khi đường cần có đường dành riêng cho xe lăn, trẻ khiếm thị qua đường cần có đèn và chuông báo hiệu xin đường... - Nhu cầu xã hội, tình cảm: TKT do sự tự ti, mặc cảm; do sự kỳ thị của mọi người xung quanh nên có nhu cầu rất mạnh mẽ là nhận được sự yêu thương, gắn bó chia sẻ và nhìn nhận một cách tích cực của mọi người, được mọi người công nhận một cách bình đẳng như những trẻ em khác trong xã hội. - Nhu cầu tự trọng và được người khác tôn trọng: nhiều TKT có lòng tự trọng cao, thậm chí một số trẻ còn ở mức độ thái quá. Tuy nhiên, một số người cũng không nhận ra giá trị và khả năng của chính mình nên không đánh giá đúng vai trò của mình đối với các mối quan hệ trong xã hội. Vì vậy mong muốn của họ là làm thế nào để hiểu vai trò, vị trí của họ trong gia đình cộng đồng và xã hội. - Nhu cầu phát triển: để phát triển cá nhân và vươn lên khẳng định mình thì TKT cần được hưởng các dịch vụ xã hội bình đẳng và công bằng như mọi người khác, đó là được tham gia vào tất cả các hoạt động trong đời sống hàng ngày, được làm việc, sinh hoạt vui chơi, giải trí như mọi người khác và theo khả năng của chính cá nhân mình. Việc đáp ứng các nhu cầu này cho TKT thường gặp những khó khăn nhất định, một số nhu cầu bậc cao của các em ít có cơ hội được đáp ứng như học văn hóa, học nghề, tìm kiếm việc làm, tiếp cận dịch vụ xã hội. Chính vì vậy, đối với TKT thì ngoài sự cố gắng của bản thân, các em rất cần sự hỗ trợ phù hợp từ phía gia đình và cộng đồng để các em có thêm cơ hội được đáp ứng các nhu cầu. 12 1.2. Lý luận về dịch vụ công tác xã hội đối với trẻ khuyết tật 1.2.1. Một số khái niệm: 1.2.1.1. Dịch vụ, dịch vụ xã hội Dịch vụ là hoạt động có chủ đích nhằm đáp ứng nhu cầu nào đó của con người. Đặc điểm của dịch vụ là không tồn tại ở dạng sản phẩm cụ thể hữu hình như hàng hoá nhưng nó phục vụ trực tiếp nhu cầu nhất định của xã hội [15]. Dịch vụ xã hội là các hoạt động cụ thể được xây dựng trên cơ sở chính sách xã hội được triển khai nhằm đáp ứng nhu cầu cá nhân, gia đình và cộng đồng, nhằm giải quyết những vấn đề xã hội. Các dịch vụ xã hội là các hoạt động của nhân viên xã hội và những nhà chuyên nghiệp khác nhằm nâng cao sức khỏe và chất lượng sống của con người và giúp đỡ con người không phụ thuộc; củng cố các mối quan hệ gia đình; khôi phục chức năng xã hội đối với cá nhân, gia đình, nhóm và cộng đồng (Whitaker anh Federico, 1990) [15]. Theo tác giả Trần Hậu, Đoàn Minh Tuấn (2012) cho rằng: dịch vụ xã hội là dịch vụ đáp ứng nhu cầu của cộng đồng cá nhân nhằm phát triển xã hội, có vai trò đảm bảo phúc lợi xã hội, đề cao giá trị pháp lý, nhân văn, vì con người; là hoạt động mang bản chất kinh tế - xã hội, do nhà nước, thị trường hoặc xã hội dân sự cung ứng, tùy theo tính chất thuần công, không thuần công hay tư của từng loại hình dịch vụ, bao gồm các lĩnh vực: giáo dục - đào tạo, y tế, khoa học - công nghệ, văn hóa thông tin, thể dục - thể thao và các trợ giúp xã hội khác [21]. Như vậy dịch vụ xã hội là hoạt động cung cấp, đáp ứng nhu cầu cho các cá nhân, nhóm người nhất định nhằm bảo đảm các giá trị và chuẩn mực xã hội. Với nhóm yếu thế, DVXH là các hoạt động có chủ đích của con người nhằm phòng ngừa - hạn chế và khắc phục rủi ro, đảm bảo đáp ứng được nhu cầu cơ bản và thúc đẩy khả năng hoà nhập cộng đồng, xã hội cho nhóm đối tượng yếu thế. 1.2.1.2. Khái niệm Công tác xã hội Theo IFSW và IASSW (2011): Công tác xã hội được xem như một là nghề nghiệp tham gia vào giải quyết vấn đề liên quan tới mối quan hệ của con người và thúc đẩy sự thay đổi xã hội, tăng cường sự trao quyền và giải phóng quyền lực nhằm nâng cao chất lượng sống của con người. CTXH sử dụng các học thuyết về 13 hành vi con người và lý luận về hệ thống xã hội vào can thiệp sự tương tác của con người với với môi trường sống [15, tr.7]. Theo tác giả Bùi Thị Xuân Mai (2010): CTXH được xem là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội góp phần đảm bảo an sinh xã hội [34]. Như vậy, từ các quan niệm trên có thể khẳng định: CTXH là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp, một khoa học thực hiện nhiệm vụ chức năng xã hội giao phó và được xã hội thừa nhận. Các chính sách, chương trình và dịch vụ CTXH được triển khai bởi bộ máy tổ chức theo một ngành dọc và liên ngành. Bên cạnh đó, CTXH được thực hiện trên một nền tảng hệ giá trị, nguyên tắc, yêu cầu nghề nghiệp theo quy định của pháp luật. Đồng thời, CTXH còn là một ngành khoa học, bao gồm hệ thống kiến thức lý thuyết và kỹ năng thực hành được đào tạo ở nhiều trình độ khác nhau. 1.2.1.3. Khái niệm dịch vụ công tác xã hội Dịch vụ công tác xã hội có thể được coi là một loại hình dịch vụ xã hội được cung cấp bởi các nhân viên công tác xã hội [33]. Vậy DVCTXH là một hoạt động chuyên nghiệp của Công tác xã hội gồm hoạt động của các nhân viên công tác xã hội hoặc những nhà hoạt động xã hội nhằm hỗ trợ, kết nối các cho các đối tượng yếu thế trong xã hội được tiếp cận các dịch vụ xã hội phù hợp để đáp ứng các nhu cầu cơ bản của các đối tượng này với mục tiêu khắc phục rủi ro, giúp cho con người phát triển mà không bị phụ thuộc, góp phần đảm bảo an sinh xã hội [35]. 1.2.1.4. Khái niệm Dịch vụ công tác xã hội với trẻ khuyết tật: Dịch vụ công tác xã hội cho các nhóm đối tượng yếu thế chính là việc cung cấp các hoạt động mang tính chất phòng ngừa – khắc phục rủi ro và hòa nhập cộng đồng cho các nhóm đối tượng yếu thế dựa trên các nhu cầu cơ bản của họ nhằm đảm bảo các giá trị và chuẩn mực xã hội [43]. 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan