Tài liệu Dạy học chủ đề cấp số cộng và cấp số nhân trong môn toán lớp 11 theo quan điểm tích hợp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG PHAN THỊ DUNG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ CẤP SỐ CỘNG VÀ CẤP SỐ NHÂN TRONG MÔN TOÁN LỚP 11 THEO QUAN ĐIỂM TÍCH HỢP LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học môn Toán Phú Thọ, năm 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG PHAN THỊ DUNG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ CẤP SỐ CỘNG VÀ CẤP SỐ NHÂN TRONG MÔN TOÁN LỚP 11 THEO QUAN ĐIỂM TÍCH HỢP LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học môn Toán Mã số: 8140111 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trịnh Thị Phƣơng Thảo Phú Thọ, năm 2021 i LỜI CAM ĐOAN Bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS Trịnh Thị Phƣơng Thảo. Tôi xin cam đoan Các số liệu và tài liệu đƣợc trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đƣợc công bố trƣớc đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Phú Thọ, tháng 4 năm 2021 Tác giả luận văn Phan Thị Dung ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin đƣợc bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trịnh Thị Phƣơng Thảo đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn, động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Hùng Vƣơng, Phòng Đào tạo, Khoa Khoa học tự nhiên và các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo bộ môn Toán trƣờng THPT Ngô Gia Tự, trƣờng THPT Liễn Sơn, trƣờng THPT Trần Nguyên Hãn đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực nghiệm sƣ phạm. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn những ngƣời thân yêu, các bạn bè đồng nghiệp đã tạo điều kiện, động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Phú Thọ, tháng 4 năm 2021 Tác giả Phan Thị Dung iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................v DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................v MỞ ĐẦU ................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .........................................................................................3 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ...................................................................3 5. Giả thuyết khoa học ...........................................................................................4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................4 7. Cấu trúc luận văn................................................................................................5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN ...................................6 1.1. Dạy học tích hợp .............................................................................................6 1.1.1. Khái niệm tích hợp .......................................................................................6 1.1.2. Khái niệm về dạy học tích hợp ....................................................................6 1.1.3. Mục tiêu của dạy học tích hợp .....................................................................7 1.1.4. Các mức độ tích hợp trong dạy học .............................................................9 1.1.5. Các nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp ...............................................13 1.1.6. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp...........................................................15 1.2. Dạy học theo chủ đề ......................................................................................21 1.2.1. Quan niệm về dạy học theo chủ đề ............................................................21 1.2.2. So sánh dạy học theo chủ đề và dạy học truyền thống ..............................22 1.2.3. Những đặc trƣng cơ bản của dạy học theo chủ đề .....................................24 1.3. Phân tích mối liên hệ giữa toán học và một số môn học khác ......................24 1.4. Tình hình dạy học tích hợp trong dạy học môn Toán ở trƣờng THPT .........27 1.4.1. Về chƣơng trình, sách giáo khoa môn Toán THPT ...................................27 iv 1.4.2. Về nội dung chủ đề cấp số cộng và cấp số nhân trong chƣơng trình SGK hiện nay ................................................................................................................30 1.4.3. Thực trạng về DHTH trong dạy học môn Toán ở trƣờng THPT ...............33 Kết luận chƣơng 1…………………………………………………………...42 CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ CẤP SỐ CỘNG VÀ CẤP SỐ NHÂN TRONG MÔN TOÁN LỚP 11 THEO QUAN ĐIỂM TÍCH HỢP............................................................................................................43 2.1. Định hƣớng thiết kế chủ đề tích hợp .............................................................43 2.2. Thiết kế: Kế hoạch dạy học chủ đề cấp số cộng và cấp số nhân môn toán lớp 11 theo định hƣớng dạy học tích hợp ...................................................................45 2.2.1. Chủ đề 1: Cấp số cộng ...............................................................................45 2.2.2. Chủ đề 2: Cấp số nhân……………………………………………… 64 Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................92 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................93 3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm .............................................................93 3.2. Nhiệm vụ và kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm ...............................................94 3.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm...................................................................94 3.4. Phƣơng pháp tổ chức thực nghiệm sƣ phạm .................................................94 3.5. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................95 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm .......................................................97 3.6.1. Phân tích định tính .....................................................................................97 3.6.2. Phân tích định lƣợng ..................................................................................98 Kết luận chƣơng 3 ..............................................................................................102 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................103 1. Kết luận ..........................................................................................................103 2. Khuyến nghị ...................................................................................................103 3. Hƣớng phát triển của đề tài ............................................................................104 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................105 PHỤ LỤC ...............................................................................................................1 v DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Điểm khác biệt giữa mục tiêu DHTH và DH đơn môn [13] .................8 Bảng 1. 2. So sánh giữa DHTH và dạy học đơn môn ..........................................12 Bảng 1.3. So sánh giữa DH theo chủ đề và DH truyền thống [7] .......................22 Bảng 1.4. Số lƣợng bài toán có nội dung tích hợp liên môn trong SGK môn Toán THPT hiện hành ...................................................................................................28 Bảng 1.5. Số lƣợng ví dụ gợi động cơ, hoạt động thực hành có nội dung tích hợp liên môn trong SGK môn Toán THPT hiện hành ................................................28 Bảng 1.6. Danh sách các trƣờng có GV, HS đóng góp ý kiến về thực trạng.......34 Bảng 1.7 Kết quả khảo sát HS .............................................................................38 Bảng 3.1. Kết quả học tập của HS nhóm TN và ĐC trƣớc khi TNSP .................95 Bảng 3.2. Bảng phân bố tần số KQ của bài kiểm tra ...........................................99 Bảng 3.3. Phân bố tần suất KQ bài kiểm tra sau khi TN .....................................99 Bảng 3.4. Bảng % HS đạt điểm từ xi trở xuống ................................................100 Bảng 3.5: Số liệu thông kê của lớp 11A10 (TN) và lớp 11A12(ĐC) ................100 Bảng 3.6: Kết quả số liệu thống kê của hai lớp 11A10 và 11A12 .....................101 vi DANH MỤC HÌNH ẢNH, BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Biểu đồ tổng hợp điều tra khảo sát thực trạng việc DHTH liên môn ở trƣờng THPT (đối với GV) ..................................................................................35 Hình 1.2. Biểu đồ tổng hợp điều tra thực trạng việc DHTH chủ đề Cấp số cộng và cấp số nhân môn Toán 11 (đối với GV) ..........................................................37 Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả học tập môn Đại số ở lớp 10 trƣớc khi TNSP của hai lớp 11A10 và 11A12 ......................................................................................96 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ KQ của HS trong bài kiểm tra số 1 ....................................99 Biểu đồ 3.3 Đồ thị đƣờng tích lũy so sánh KQ kiểm tra của nhóm TN và ĐC sau đợt TNSP ............................................................................................................100 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CĐ TH Chủ đề tích hợp DH Dạy học DHTH Dạy học tích hợp DH TCĐ Dạy học theo chủ đề ĐC Đối chứng GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh KQ Kết quả NL Năng lực NXB Nhà xuất bản NXB GD Nhà xuất bản giáo dục PPDH Phƣơng pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sƣ phạm tr. Trang 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Theo điều 29 luật giáo dục năm 2019 mục tiêu của giáo dục phổ thông: Nhằm phát triển toàn diện cho người học về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ, kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo; hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho người học tiếp tục học chương trình giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp hoặc tham gia lao động, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc [11] Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể (26/12/2018), Giáo dục toán học góp phần hình thành và phát triển cho HS các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học - biểu hiện tập trung của năng lực tính toán với các thành phần sau: tư duy và lập luận toán học, mô hình hoá toán học, giải quyết vấn đề toán học, giao tiếp toán học, sử dụng các công cụ và phương tiện học toán; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để HS được trải nghiệm, vận dụng toán học vào thực tiễn. Giáo dục toán học tạo lập sự kết nối giữa các ý tưởng toán học, giữa Toán học với thực tiễn, giữa Toán học với các môn học và hoạt động giáo dục khác, đặc biệt với các môn Khoa học, Khoa học tự nhiên, Vật lí, Hoá học, Sinh học, Công nghệ, Tin học để thực hiện giáo dục STEM [2] Và một trong những quan điểm xây dựng chƣơng trình phổ thông môn toán là: Chương trình môn Toán thực hiện tích hợp nội môn xoay quanh ba mạch kiến thức: Số, Đại số và một số yếu tố giải tích; Hình học và Đo lường; Thống kê và Xác suất; thực hiện tích hợp liên môn thông qua các nội dung, chủ đề liên quan hoặc các kiến thức toán học được khai thác, sử dụng trong các môn học khác như Vật lí, Hoá học, Sinh học, Địa lí, Tin học, Công nghệ, Lịch sử, Nghệ thuật,...; thực hiện tích hợp nội môn và liên môn thông qua các hoạt động thực hành và trải nghiệm trong giáo dục toán học. Đối với cấp trung học phổ thông, môn Toán có hệ thống chuyên đề học tập chuyên sâu và các nội dung học tập giúp HS nâng cao kiến thức, kĩ năng thực hành, vận dụng giải quyết các vấn đề gắn với thực tiễn. 2 [3] Hiện nay trong các trƣờng phổ thông, PPDH chủ yếu vẫn theo lối truyền thống: GV là ngƣời thuyết trình, diễn giảng, HS là ngƣời nghe, ghi chép và suy nghĩ theo. Với phƣơng pháp dạy học đó thì HS tiếp thu kiến thức một cách thụ động, không phát huy đƣợc khả năng chủ động, tích cực, sáng tạo. DH theo phƣơng pháp truyền thống không tạo ra môi trƣờng cộng tác, gắn kết mà mỗi thành viên phải đảm nhận một công việc cụ thể, một vai trò nhất định để hƣớng đến một mục tiêu chung. DH từng môn học riêng rẽ sẽ cung cấp kiến thức có hệ thống của từng lĩnh vực, khoa học logic, chặt chẽ và tạo điều kiện phân hóa theo định hƣớng nghề nghiệp của HS. Tuy nhiên, nó không phát huy hết các năng lực của HS. Đặc biệt là xuất phát từ yêu cầu của việc Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, chúng ta cần tìm ra những đổi mới trong dạy và học ở nhà trƣờng phổ thông. Trong chƣơng trình giáo dục phổ thông mới vừa đƣợc Bộ giáo dục và Đào tạo công bố mới đây, dạy học tích hợp (DHTH) là điểm khác biệt và DHTH đƣợc coi là một xu hƣớng phù hợp, cần đƣợc nghiên cứu và áp dụng đại trà [2]. BGD - ĐT khá kì vọng với PPDH này, nhằm thiết kế nội dung giáo dục phổ thông giảm số môn học bắt buộc, tăng số môn học tự chọn, và rèn luyện kỹ năng cho HS. Các CĐTH liên môn có tính thực tiễn, gần gũi với HS, hấp dẫn, sinh động, thu hút sự tò mò của HS. Khi học các CĐTH, liên môn, HS sẽ đƣợc phát huy năng lực của bản thân biết áp dụng các kiến thức tổng hợp vào giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Giúp HS hình thành các NL một cách tự nhiên. Nhƣ vậy có thể thấy DHTH là một xu thế dạy học đáp ứng yêu cầu, mục tiêu của chƣơng trình GDPT mới. Chƣơng trình, SGK môn Toán nói riêng và các môn học khác nói chung đã tăng cƣờng tính ứng dụng thực tiễn, tuy nhiên chƣa nhiều, chƣa thấy rõ đƣợc ý nghĩa, vai trò của môn Toán trong cuộc sống và trong các lĩnh vực khoa học khác. Bên cạnh đó GV và các em HS vẫn tập trung vào việc học tập những kỹ 3 năng giải nhanh một bài toán nào đó, học tập môn Toán nhƣng mục đích chính là để kiểm tra, để thi lấy điểm cao, để thi đỗ đại học. Trong nƣớc có rất nhiều tác giả nghiên cứu về vấn đề DHTH cho HS tuy nhiên những nghiên cứu cụ thể về DHTH trong dạy học toán CĐ cấp số cộng và cấp số nhân cho HS lớp 11 chƣa có nhiều. Là một GV giảng dạy bộ môn toán ở trƣờng THPT tôi nhận thấy CĐ Cấp số cộng và cấp số nhân trong giải tích 11 ban cơ bản rất phù hợp để tích hợp liên môn. Nhiều GV cho rằng, phần kiến thức này có nhiều kiến thức trìu tƣợng nên tiết học thƣờng khô khan, khó truyền đạt. Tuy nhiên, khi áp dụng phƣơng pháp DHTH liên môn thì chủ đề này có ƣu thế trong việc tạo ra động cơ, lại có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn, gây đƣợc hứng thú học tập cho HS, góp phần rèn luyện kỹ năng, vận dụng những kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống cũng nhƣ các môn học khác. Vì vậy, tôi đã chọn đề tài: Dạy học chủ đề cấp số cộng và cấp số nhân trong môn toán lớp 11 theo quan điểm tích hợp. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất kế hoạch DHCĐ Cấp số cộng và Cấp số nhân môn toán lớp 11 theo định hƣớng DHTH nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận, thực tiễn liên quan đến dạy học tích hợp, dạy học chủ đề. - Nghiên cứu khả năng tích hợp tri thức toán học với các môn học khác trong DHCĐ cấp số cộng và cấp số nhân trong môn toán lớp 11. - Xây dựng kế hoạch dạy học chủ đề cấp số cộng và cấp số nhân môn toán lớp 11 theo định hƣớng dạy học tích hợp - Thực nghiệm sƣ phạm để xem xét hiệu quả của các kế hoạch dạy học chủ đề đã xây dựng và để kết luận tính khả thi của luận văn. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học chủ đề theo quan điểm tích hợp trong môn toán ở 4 trƣờng THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Quá trình DHCĐ cấp số cộng và cấp số nhân trong môn toán lớp 11 theo quan điểm tích hợp. 5. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế và tổ chức DHCĐ cấp số cộng và cấp số nhân môn toán lớp 11 theo hƣớng tích hợp một cách phù hợp thì sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận - Nghiên cứu về chƣơng trình giáo dục phổ thông mới. - Nghiên cứu một số tài liệu, văn bản liên quan đến phƣơng pháp dạy học, dạy học tích hợp; các tài liệu tâm lí học, giáo dục học, triết học và lí luận dạy học bộ môn Toán có liên quan đến đề tài. - Sƣu tầm và nghiên cứu các công trình khoa học đã đƣợc công bố có liên quan đến dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn toán THPT - Nghiên cứu nội dung, chƣơng trình sách giáo khoa, phân phối chƣơng trình, sách GV chuẩn của bộ môn toán lớp 11 - THPT 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Dự giờ, quan sát những biểu hiện của HS (về nhận thức, thái độ, hành vi) trong hoạt động học, trao đổi với đồng nghiệp trong tổ chuyên môn, học hỏi kinh nghiệm của các thầy cô đi trƣớc về phƣơng pháp dạy học tích hợp. Lập các phiếu điều tra và tiến hành điều tra về tình hình dạy - học của GV, HS về DHTH các CĐ của môn Toán với các môn học khác ở trƣờng THPT. - Thăm dò về sự hứng thú của HS khi GV tổ chức dạy học chủ đề cấp số cộng và cấp số nhân theo quan điểm tích hợp. 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm để xem xét tính khả thi và hiệu quả của việc DHCĐ cấp số cộng và cấp số nhân trong môn toán lớp 11 theo quan điểm 5 tích hợp nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học, góp phần phát triển năng lực của HS ở trƣờng THPT nhƣ đã đề xuất. 6.4. Phương pháp thống kê toán học: Sau khi điều tra, thống kê bằng các bảng số liệu, từ đó phân tích và xử lý các số liệu. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn. Chƣơng 2. Thiết kế và tổ chức DHCĐ cấp số cộng và cấp số nhân trong môn toán lớp 11 theo quan điểm tích hợp. Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm. 6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.1. Dạy học tích hợp 1.1.1. Khái niệm tích hợp Tích hợp đƣợc hiểu theo các nghĩa sau: - Tích hợp (tiếng Anh: Integration) có nguồn gốc từ tiếng La tinh: integration với nghĩa: xác lập lại cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẻ. - Theo từ điển Anh - Anh (Oxford Advanced Learner's Dictionany), từ integrate có nghĩa là kết hợp những phần, những bộ phận với nhau trong một tổng thể. Những phần, những bộ phận này có thể khác nhau nhưng thích hợp với nhau [3] - Theo Từ điển Tiếng Việt từ Tích hợp có nghĩa là: Sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp [10] 1.1.2. Khái niệm về dạy học tích hợp DHTH là một trong những xu thế DH hiện đại ở Việt Nam nói riêng nhiều nƣớc trên thế giới nói chung. Trong lĩnh vực giáo dục hiện nay, có nhiều cách định nghĩa về DHTH nhƣ sau: - Theo Từ điển Giáo dục học [6]: DHTH là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học - Theo Đỗ Hƣơng Trà [13]: DHTH là hành động liên kết một cách hữu cơ, có hệ thống các đối tượng nghiên cứu, học tập của một vài lĩnh vực môn học khác nhau thành nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập trong các môn học nào đó nhằm hình thành ở HS các năng lực cần thiết. - DH trong trƣờng học phải chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang dạy học phát triển năng lực cho HS. Do vậy, theo Xaviers Roegirs [12]: DHTH là một quá trình hình thành ở HS những năng lực cụ thể có dự tính trước trong 7 những điều kiện nhất định và cần thiết, nhằm phục vụ các quá trình học tập sau này và hòa nhập vào cuộc sống lao động của HS 1.1.3. Mục tiêu của dạy học tích hợp - Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 [2] đã chỉ ra: DHTH là định hướng dạy học giúp HS phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng…thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng; phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề. Do đó, chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 coi việc hình thành và phát triển năng lực là cơ sở và là mục tiêu của DHTH. DHTH có các mục tiêu cơ bản nhƣ sau [5]: + Tránh trùng lặp về nội dung các môn học khác nhau: DHTH giúp thiết lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học trong cùng một môn học và giữa các môn học khác nhau. Đồng thời DHTH giữa những kiến thức, kỹ năng, nội dung trùng lặp khi nghiên cứu riêng rẽ từng môn học, nhƣng lại có những nội dung, kỹ năng mà theo môn học riêng rẽ sẽ không có đƣợc. Do đó vừa tiết kiệm thời gian, vừa có thể phát triển kỹ năng, năng lực xuyên môn cho HS thông qua giải quyết các vấn đề phức hợp. +Tạo mối quan hệ giữa các môn học khác nhau và với các kiến thức thực tiễn: Làm cho quá trình học tập có ý nghĩa bằng cách gắn các môn học có kiến thức liên quan với nhau và học tập gắn với các tình huống trong cuộc sống hàng ngày, các tình huống thực tiễn cụ thể mà HS sẽ gặp sau này, hòa nhập thế giới học đƣờng với thế giới thực tiễn. + Tạo cơ hội để hình thành và phát triển năng lực, đặc biệt là các năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn: Xác lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học. Các thông tin kiến thức càng đa dạng, phong phú thì tính hệ thống kiến thức phải càng cao, có nhƣ vậy HS mới thực sự làm chủ đƣợc kiến thức và mới biết vận dụng đƣợc kiến thức đã học giải quyết một tình huống bất ngờ, một tình 8 huống chƣa từng gặp. Dạy cho HS sử dụng kiến thức trong các tình huống thực tế, cụ thể và có ích cho cuộc sống sau này. Nhƣ vậy, thực hiện DHTH sẽ phát huy tối đa sự trƣởng thành và phát huy tính tích cực của HS góp phần đổi mới nội dung và phƣơng pháp dạy học. Bảng 1.1. Điểm khác biệt giữa mục tiêu DHTH và DH đơn môn [13] Phƣơng diện Liên môn Dạy từng môn Mục tiêu của bài dạy nhằm Mục tiêu của bài dạy là phục vụ cho mục tiêu chung xử lí riêng rẽ kiến thức Miêu tả của một số kiến thức thuộc các của từng môn học. môn khác nhau. Bản chất của mục tiêu Ƣu tiên các mục tiêu chung, Mục tiêu thƣờng là các các mục tiêu đóng góp vào việc kiến thức và kỹ năng,... đạt đƣợc mục tiêu chung. hƣớng tới. do vậy mục tiêu hạn chế hơn, chuyên biệt hơn. Kế hoạch dạy học Liên kết các vấn đề và sự quan Đi từ một tình huống có tâm của HS, của cộng đồng. liên quan tới nội dung của một môn học. Xuất phát từ vấn đề cần giải Hoạt động học theo tiến quyết hoặc một dự án cần thực trình đã dự kiến, đƣợc cấu Tổ chức dạy hiện, việc tự chủ giải quyết vấn trúc chặt chẽ (trƣớc khi học đề cầu viện vào các kiến thức, thực hiện hoạt động) hoặc kỹ năng thuộc các môn học diễn tự phát. khác nhau. Đặc biệt chú trọng đến sự phát Chú trọng tới việc làm Trung tâm triển và hƣớng tới mục tiêu lâu chủ mục tiêu ngắn hạn của việc dạy dài nhƣ là các phƣơng pháp, kỹ nhƣ kiến thức. năng và thái độ của ngƣời học. Kết quả của Hình thành kỹ năng phức hợp, Biết tiếp nhận kiến thức việc học trí tuệ cũng nhƣ tình cảm (đánh và kỹ năng phần lớn qua 9 giá, phân tích, phê phán, sáng thao tác tƣ duy nhƣ nhớ tạo, làm việc nhóm). Biết tích lại, tái tạo, sắp xếp. hợp các kiến thức đã tiếp nhận. Từ Bảng 1.1 có thể thấy rằng vấn đề đổi mới trong DHTH không phải là ở đổi mới PPDH mà là việc xác định mục tiêu tích hợp và xây dựng nội dung tích hợp. Nội dung của DHTH xuất phát từ các vấn đề gắn với thực tiễn, vì thế việc sử dụng kiến thức của một môn học không thể giải quyết đƣợc mà cần phải có sự tham gia của nhiều môn học. Vì sự tích hợp của nhiều môn học nên trong DHTH thƣờng cần sự hỗ trợ của phƣơng tiện DH nhiều hơn việc DH đơn môn. Và cũng chính vì nội dung có tính chất phức hợp, đa dạng nên khi DH GV cần phải biết sử dụng phối kết hợp nhiều phƣơng DH và cần sử dụng chủ yếu là các phƣơng pháp DH tích cực. Từ đó DHTH mới đảm bảo đƣợc các mục tiêu phát triển các năng lực cho HS vƣợt trội hơn so với DH đơn môn. 1.1.4. Các mức độ tích hợp trong dạy học Nói đến DHTH là nói đến việc hình thành và phát triển năng lực ngƣời học đồng nghĩa với việc ngƣời học là trung tâm của hoạt động học. Khi nói đến DHTH, cần hiểu rõ các dạng tích hợp trong chƣơng trình học. Nhiều nhà khoa học đã phân chia các mức độ tích hợp theo thang tăng dần nhƣ sơ đồ dƣới đây [5] Liên môn Đa môn Trong một môn Kết hợp Truyền thống a. Truyền thống Mỗi một môn học đƣợc giảng dạy một cách biệt lập, riêng rẽ, không có sự liên hệ, kết nối với các môn học khác. 10 b. Kết hợp Là một nội dung nào đó đƣợc kết hợp vào chƣơng trình đã có sẵn. Ở nƣớc ta, trong những năm gần đây đã kết hợp, lồng ghép các chủ đề về dân số, môi trƣờng, an toàn giao thông, sức khỏe sinh sản, kĩ năng sống... vào các môn học nhƣ Địa lí, Sinh học, Giáo dục đạo đức và Công dân. c. Tích hợp trong một môn học Là TH những nội dung của các phân môn, các lĩnh vực nội dung thuộc cùng một môn học theo từng chủ đề, chƣơng, bài cụ thể. d. Đa môn Ở đây các môn học là riêng biệt nhƣng có những liên kết có chủ đích giữa các môn học và trong từng môn bởi các chủ đề hay các vấn đề chung. Có thể sơ đồ hóa nhƣ sau: e. Liên môn Các môn học đƣợc liên hợp với nhau và giữa chúng có những chủ đề, vấn đề, những khái niệm lớn và những ý tƣởng lớn chung. Chƣơng trình cũng xoay quanh các chủ đề/ vấn đề chung, nhƣng các khái niệm hoặc các kĩ năng liên môn đƣợc nhấn mạnh giữa các môn chứ không phải trong từng môn riêng biệt. Sơ đồ sau chỉ rõ tiếp cận liên môn: 11 DHTH liên môn thuộc về nội dung DH chứ không phải là PPDH. Xét trên phƣơng diện các thành tố của quá trình dạy học, sự khác biệt giữa DHTH liên môn và DH đơn môn truyền thống đƣợc thể hiện trong bảng dƣới đây [7]: