Tài liệu Đánh giá trong dạy học tích hợp môn toán 6

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG ĐỖ THỊ QUỲNH ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC TÍCH HỢP MÔN TOÁN 6 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán Mã ngành: 8140111 Phú Thọ, năm 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG ĐỖ THỊ QUỲNH ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC TÍCH HỢP MÔN TOÁN 6 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS. Vũ Quốc Chung Phú Thọ, năm 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là Đỗ Thị Quỳnh, học viên cao học chuyên ngành Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán, Trƣờng Đại học Hùng Vƣơng, khóa học 2017 - 2019. Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, đƣợc thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của PGS. TS. Vũ Quốc Chung. Luận văn tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn đƣợc thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực, chƣa ai từng công bố trƣớc đây. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Phú Thọ, tháng 9 năm 2019 Tác giả luận văn Đỗ Thị Quỳnh ii LỜI CẢM ƠN Đề tài “Đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6” là một nội dung nhỏ trong chƣơng trình dạy học bộ môn Toán, nhƣng là kết quả của một quá trình nghiên cứu chính tác giả sau một quá trình học tập và nghiên cứu chuyên ngành Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán. Để có đƣợc kết quả trong luận văn, ngoài sự nỗ lực, cố gắng của tác giả, trong quá trình tiến hành nghiên cứu hoàn thiện đề tài, tôi đã nhận đƣợc sự động viên, giúp đỡ, sự hƣớng dẫn tận tình của các thầy cô giáo trong Khoa KHTN, và các thầy cô đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trƣờng Đại học Hùng Vƣơng. Đặc biệt, tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành tới PGS. TS Vũ Quốc Chung – thầy đã trực tiếp giúp đỡ, hƣớng dẫn cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện bản luận văn này. Dù đã cố gắng nhiều, song vì những lý do khách quan và chủ quan, luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận đƣợc sự góp ý, chỉ dẫn và giúp đỡ của quý thầy cô giáo, và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Phú Thọ, tháng 9 năm 2019 Tác giả Đỗ Thị Quỳnh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC .........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIÊT TẮT VÀ GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ……..vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ................................................................. 1 2. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU ........................................... 3 3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ............................................... 7 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................... 7 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC .......................................................................... 8 6. CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................ 8 7. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................... 9 8. CẤU TRÚC LUẬN VĂN .............................................................................. 9 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VIỆC ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC TÍCH HỢP MÔN TOÁN 6 ........................................................... 10 1. Cơ sở lí luận ................................................................................................. 10 1.1. Dạy học tích hợp ...................................................................................... 10 1.1.1. Khái niệm tích hợp ................................................................................. 10 1.1.2. Khái niệm về dạy học tích hợp .............................................................. 10 1.1.3. Ý nghĩa của dạy học tích hợp................................................................. 11 1.1.4. Các mức độ tích hợp trong dạy học ....................................................... 13 1.2. Đánh giá trong dạy học tích hợp .............................................................. 13 1.2.1. Quan niệm về đánh giá.......................................................................... 13 1.2.2. Ý nghĩa của đánh giá ............................................................................. 14 1.2.3. Đánh giá trong dạy học tích hợp ........................................................... 15 1.2.4. Các yêu cầu của đánh giá trong dạy học tích hợp.................................. 15 iv 1.2.5. Ba loại hình đánh giá tích hợp ............................................................... 16 1.2.6. Quy trình đánh giá năng lực áp dụng vào đánh giá trong dạy học tích hợp .................................................................................................................... 19 1.2.7. Một số bảng Rubric để đánh giá trong dạy học tích hợp ...................... 20 1.3. Đặc điểm, nội dung chƣơng trình môn Toán 6 (hiện hành) so với nội dung chƣơng trình môn Toán 6 (mới) .............................................................. 24 1.4. Yêu cầu và đặc điểm của đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6 . 29 1.4.1. Yêu cầu của đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6.................... 29 1.4.2. Đặc điểm của đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6 ................. 29 2.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 30 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................. 33 Chƣơng 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC TÍCH HỢP MÔN TOÁN 6 ........................................................................................ 34 2.1. Một số định hƣớng .................................................................................... 34 2.1.1. Định hƣớng 1: Đánh giá trong dạy học tích hợp cần đáp ứng yêu cầu đánh giá trong đổi mới chƣơng trình và SGK phổ thông môn Toán .............. 34 2.1.2. Định hƣớng 2: Đánh giá phải phù hợp với học sinh cấp THCS ........... 38 2.1.3. Định hƣớng 3: Đánh giá trong dạy học tích hợp đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ............................................................................................................ 39 2.2. Một số biện pháp đánh giá trong dạy học chủ đề tích hợp môn Toán 6 ... 40 2.2.1. Biện pháp 1: Thiết kế một số công cụ đánh giá trong dạy học chủ đề tích hợp môn Toán 6 ........................................................................................ 40 2.2.2. Biện pháp 2: Tập huấn cho giáo viên cách sử dụng một số công cụ đánh giá trong dạy học chủ đề tích hợp môn Toán 6 ................................................ 51 KÊT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................. 72 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM......................................................... 73 3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ......................................................... 73 v 3.2. Yêu cầu của thực nghiệm sƣ phạm ........................................................... 73 3.3. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm......................................................... 73 3.4. Thời gian thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 73 3.5. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm............................................................... 73 3.6. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ................................................................ 74 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................. 82 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 84 Phụ lục .............................................................................................................. 86 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIÊT TẮT VÀ GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ DH Dạy học ĐC Đối chứng GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh HTDH Hình thức dạy học HĐTN Hoạt động trải nghiệm KHTN Khoa học tự nhiên KTĐG Kiểm tra đánh giá PP Phƣơng pháp PPCT Phân phối chƣơng trình PPDH Phƣơng pháp dạy học SBT Sách bài tập SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở TN Thực nghiệm 1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Chƣơng trình giáo dục phổ thông mới đƣợc đánh giá là có sự chuyển hƣớng từ tiếp cận nội dung sang phát triển năng lực ngƣời học. Trong chƣơng trình giáo dục phổ thông mới, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã xác định sẽ giảm bớt môn học, thực hiện tích hợp cao ở cấp Tiểu học và THCS; phân hóa ở cấp Trung học phổ thông (THPT). [1] [20]Vậy thế nào là dạy học tích hợp? Dạy học tích hợp là hành động liên kết một cách hữu cơ, có hệ thống các đối tƣợng nghiên cứu, học tập của một vài lĩnh vực môn học khác nhau thành nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lý luận và thực tiễn đƣợc đề cập trong các môn học đó nhằm hình thành ở HS các năng lực cần thiết. Trong dạy học tích hợp, HS dƣới sự chỉ đạo của GV thực hiện việc chuyển đổi liên tiếp các thông tin từ ngôn ngữ của môn học này sang ngôn ngữ của môn học khác; HS học cách sử dụng phối hợp những kiến thức, kĩ năng và thao tác để giải quyết một tình huống phức hợp – thƣờng là gắn với thực tiễn. Chính nhờ quá trình đó, HS nắm vững kiến thức, hình thành khái niệm, phát triển năng lực và các phẩm chất cá nhân. Nhƣ vậy: Dạy học tích hợp là một quan điểm sƣ phạm, ở đó ngƣời học cần huy động (mọi) nguồn lực để giải quyết một tình huống phức hợp – có vấn đề nhằm phát triển các năng lực và phẩm chất cá nhân. Lối dạy tích hợp ở phổ thông đƣợc nhiều chuyên gia giáo dục đánh giá cao, vì phƣơng pháp này giúp cung cấp đủ kiến thức, kỹ năng cho học sinh. Lối dạy tích hợp hƣớng đến việc hình thành bồi dƣỡng năng lực cho ngƣời học. Chính vì lẽ đó, đánh giá trong dạy học tích hợp chính là đánh giá năng lực – còn gọi khác là đánh giá thực hiện. Điều này có nghĩa, giáo viên 2 cần đánh giá kiến thức, kĩ năng và thái độ của ngƣời học trong một bối cảnh có ý nghĩa vào việc giải quyết các tình huống thực tiễn của cuộc sống, chứ không chỉ là đánh giá từng kiến thức, kĩ năng riêng rẽ. Song thực tế hiện nay, giáo viên phổ thông có đánh giá, xếp loại HS đúng quy chế (Thông tƣ số 58/2011/TT-BGDĐT), có xây xây dựng đề kiểm tra theo Công văn số 8773/BGDĐT-GDTrH ngày 30/12/2010 của Bộ GD&ĐT, tuy nhiên các GV vẫn còn nhiều hạn chế do chƣa xác định rõ mục đích toàn diện: đánh giá để làm gì, tại sao phải đánh giá, đánh giá nhằm thúc đẩy, hình thành khả năng gì ở học sinh?.... Giáo viên vẫn còn ỉ lại vào phƣơng pháp cũ, ngại đổi mới nên dẫn đến những đánh giá hiện nay chƣa thực sự mang lại kết quả toàn diện, cũng nhƣ chƣa tạo đƣợc điều kiện để học sinh phát huy tính tích cực, chủ động và khả năng tự đánh giá của mình. Những tồn tại trên ảnh hƣởng rất lớn đến kết quả dạy học, cản trở việc đổi mới KTĐG theo định hƣớng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh… Và trên thực tế, đã có nhiều đề tài của các cấp cũng nhƣ các hội thảo ở cấp quốc gia nghiên cứu và bàn luận về những vấn đề lý luận và thực tiễn của đánh giá trong dạy học tích hợp; về kinh nghiệm đánh giá dạy học tích hợp của các nƣớc trên thế giới; về các cách, hình thức, mức độ đánh giá tích hợp... Các đề tài đó chƣa đề cập đầy đủ đến khả năng sáng tạo của học sinh, chƣa chú trọng sâu đến phê những ƣu điểm và nhƣợc điểm của HS khi làm bài, chƣa quan tâm đến việc điều chỉnh hoạt động học và dạy của cả thầy và trò, chƣa chú trong đến các biện pháp tự học, tự đánh giá của học sinh. Từ những lý do trên mà tôi lựa chọn: “Đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6” là lớp đầu cấp của cấp THCS làm đề tài luận văn của mình với mong muốn: Làm rõ thực trạng việc đánh giá dạy học tích hợp môn Toán lớp 6 và đƣa ra một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy học tích hợp môn Toán lớp 6 nói riêng và môn toán THCS nói chung. 3 2. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU 2.1. Những công trình thế giới Tích hợp là một trong những xu thế dạy học hiện đại đang đƣợc quan tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trƣờng ở nhiều nƣớc trên thế giới. Cách tiếp cận trong việc xây dựng chƣơng trình đã trở thành xu thế phát triển giáo dục trên thế giới trong nhiều thập kỉ qua. Cách tiếp cận tích hợp trong xây dựng chƣơng trình giáo dục bắt đầu đƣợc đề cao ở Mỹ và các nƣớc Châu Âu từ những năm 1960 của thế kỉ XX. Gần một thập kỉ sau vấn đề mới đƣợc quan tâm ở Châu Á và ở Việt Nam (vào những năm 1970 – 1980 của thế kỉ XX). Ở các khu vực Đông Nam Á hầu hết các nƣớc Đông Nam Á đã triển khai quan điểm tích hợp ở những mức độ nhất định, điển hình có thể đề cập đến, trong chƣơng trình của Singapore, Thái Lan, môn “Khoa học” gồm những chủ đề nhất định xuyên suốt từ tiểu học tới THCS Ở Nga, dạy học tích hợp trong giáo dục là sự phát triển quan trọng và sâu sắc đầu tiên để kết nối các liên ngành, việc chuyển sang phối hợp giảng dạy các chuyên ngành khác nhau sẽ cho một mối tƣơng tác quan trọng giữu các ngành. Hiện nay Nga đã giáo dục tích hợp trong một số môn nhƣ: vật lý, triết học, sinh học, văn học,… và áp dụng cho cấp từ tiểu học đến đại học. Ở nhiều nƣớc trên thế giới, tích hợp là một quan điểm cơ bản về việc xây dựng chƣơng trình và sách giáo khoa từ tiểu học đến Trung học cơ sở và Trung học phổ thông. Theo trình độ học vấn, mức độ mà quan điểm tích hợp dựa trên những đặc điểm riêng của từng nƣớc. Tại Hoa Kỳ, Vƣơng quốc Anh, Pháp, New Zealand, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc... sử dụng quan điểm tích hợp ở mức độ cao từ tiểu học đến THPT. Mức độ tích hợp trên các môn học và đạt đến mức tối đa: nội bộ, liên môn, đa môn. 4 - New Zealand: Chƣơng trình học ở New Zealand chú trọng cung cấp cho HS nền tảng để tiếp tục học toán hoặc các lĩnh vực môn học khác và phát triển kỹ năng, khái niệm, kiến thức và sự tự tin sử dụng toán học trong cuộc sống hàng ngày, giúp HS có các phƣơng pháp tiếp cận để giải quyết các vấn đề liên quan đến toán học và phát triển khả năng tƣ duy, suy luận logic. - Hoa Kỳ: Chƣơng trình giảng dạy toán học ở một số tiểu bang của Hoa Kỳ nhấn mạnh những điểm sau đây: đọc hiểu và thể hiện toán học trong giao tiếp. Lập luận toán học, mô hình toán học, sử dụng các công cụ toán học tích hợp. Ví dụ, chƣơng trình giảng dạy toán học của Madison Metropolitan. School District (Wicosin State) nhắc tới các năng lực: giải quyết vấn đề, chứng minh và lập luận. Giao tiếp và tƣơng tác với các môn học và lĩnh vực khác trong toán học, bao gồm về kiến thức, về tƣ tƣởng, về ứng dụng toán học trong thực tiễm và trình bày nội dung toán học. - Pháp: Chƣơng trình giảng dạy toán học không nêu các năng lực toán học một cách rõ ràng, nhƣng nhấn mạnh những yếu tố sau đây: năng lực lập luận, chứng minh, trí tƣởng tƣợng, giải quyết các vấn đề toán học, mô hình toán học, các phƣơng pháp và kỹ năng toán học. Sử dụng ngôn ngữ toán học, đọc hiểu và sử dụng bản vẽ, biểu đồ, sơ đồ và đối số để truyền đạt các phép toán có liên quan và ứng dụng toán học thực tế, khả năng tổ chức và quản lý dữ liệu. Chƣơng trình cũng đề cập đến việc sử dụng các công cụ toán học vào công nghệ thông tin. - Úc: Chƣơng trình Toán học của Úc đƣợc thiết kế để phát triển sự tự tin và sáng tạo của học sinh trong việc áp dụng toán học trong đời sống cá nhân và xã hội. Một số yếu tố đƣợc đề cập là kiến thức tri thức, kỹ năng toán học. Giải quyết vấn đề (sử dụng toán học để giải quyết vấn đề, điều tra thiết kế và lập kế hoạch, áp dụng các chiến lƣợc tìm kiếm giải pháp và xác minh tính hợp pháp của câu trả lời). Lập luận (phát triển khả năng chẳng hạn nhƣ phân tích, chứng 5 minh, đánh giá, diễn giải, lý luận, khái quát). Đan Mạch, Canada thể hiện mục tiêu và mức độ “tích hợp” cao về tiêu chuẩn đầu ra. 2.2. Những công trình ở Việt Nam Dạy học tích hợp đã đƣợc sử dụng rộng rãi ở nhiều nƣớc trên thế giới. Ở Việt Nam, việc áp dụng các ý tƣởng dạy học tích hợp vào quy trình giảng dạy để nâng cao chất lƣợng giáo dục của học sinh (ví dụ nghiên cứu các môn học Sinh Học, Ngữ Văn, Địa lý,...) đang đƣợc quan tâm. Ở Việt Nam cũng đã có nhiều nhà nghiên cứu giáo dục nghiên cứu cơ sở lý luận về tích hợp, đánh giá trong dạy học tích hợp nhƣ đề tài nghiên cứu các môn KHTN và KHXH của PGS. TS. Nguyễn Thị Minh Phƣơng ở Viên khoa học giáo dục Việt Nam với đề tài cấp bộ B98 – 49 – 65: “Nghiên cứu thử nghiệm bƣớc đầu tài liệu tích hợp một số môn Khoa học tự nhiên – Khoa học xã hội trong nhà trƣờng THCS”. Tuy nhiên dạy học tích hợp mới chỉ là nghiên cứu, thực tế vẫn chƣa đƣợc áp dụng ở cấp THCS và THPT. Tháng 8 năm 2015, trƣờng ĐHSP Hà Nội đã đón đầu đổi mới chƣơng trình đào tạo giáo viên, triển khai biên soạn và xuất bản các bộ sách bồi dƣỡng giáo viên, trong đó có bộ sách “DHTH phát triển năng lực học sinh”, gồm hai quyển: Quyển 1: Khoa học tự nhiên, Quyển 2: Khoa học xã hội. Bộ sách giúp giáo viên có tài liệu tham khảo, giúp giáo viên chủ động, tự tin, sáng tạo hơn trong việc lựa chọn nội dung tích hợp, chủ đề tích hợp, góp phần tích cực vào việc cải cách giáo dục ở trƣờng phổ thông. Trong hai ngày 18 và 19/9/2018, Hội thảo khoa học quốc tế “Tích hợp trong giáo dục Toán học và đào tạo giáo viên” của trƣờng ĐHSP Hà Nội, khoa Toán – Tin, Trƣờng ĐHSP Hà Nội đã tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế “Tích hợp trong giáo dục Toán học và đào tạo giáo viên”. Mục đích chính của Hội thảo là tạo diễn đàn để trao đổi, thảo luận những kết quả, những hƣớng nghiên cứu mới về tích hợp trong giáo dục toán học và đào tạo giáo 6 viên, đồng thời tạo cơ hội để kết nối các nhà khoa học, nhà giáo dục ở trong và ngoài nƣớc. Có khoảng 250 đại biểu, trong đó có 14 đại biểu nƣớc ngoài, đã tham dự hội thảo. Thành phần tham dự hội thảo bao gồm: Lãnh đạo một số trƣờng đại học, viện nghiên cứu, sở giáo dục và đào tạo, giảng viên, nghiên cứu viên, giáo viên, nghiên cứu sinh, học viên cao học,… Đã có 71 bài viết đƣợc gửi tới hội thảo, trong đó có 9 báo cáo của các nhà khoa học và nhóm các nhà khoa học nƣớc ngoài. Nội dung của các bài viết tập trung vào các chủ đề chính: + Tích hợp trong giáo dục toán học và đào tạo giáo viên + Dạy học môn Toán theo hƣớng phát triển năng lực học sinh + Phát triển tƣ duy của học sinh trong dạy học môn Toán + Phát triển năng lực dạy học cho giáo viên toán + Kiểm tra, đánh giá trong giáo dục toán học + Khai thác và sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán. Những công trình nghiên cứu của nhiều nhà giáo dục và GV đã khẳng định việc vận dụng quan điểm tích hợp vào dạy học là một trong những xu hƣớng dạy học tất yếu hiện nay. Chƣơng trình SGK theo hƣớng tích hợp đã đƣợc xây dựng xuyên suốt từ cấp Tiểu học đến THPT. Theo các tác giả biên soạn bộ SGK mới cũng khẳng định “bên cạnh những hƣớng cải tiến chung của chƣơng trình nhƣ giảm tải, tăng thực hành, gắn với đời sống, cải tiến nổi bật nhất của chƣơng trình là hƣớng tích hợp”. Nhƣ vậy trên thế giới và Việt Nam đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, những cuộc hội thảo khoa học về quan điểm tích hợp và định hƣớng sử dụng tích hợp trong dạy học. Tuy nhiên đề đánh giá dạy học tích hợp ở bộ môn Toán nói chung và môn Toán 6 nói riêng thì chƣa có công trình nào đƣợc công bố. 7 3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 3.1. Mục tiêu nghiên cứu - Nghiên cứu, phân tích nội dung cơ bản về lý luận của dạy học tích hợp, lý luận về đánh giá trong dạy học tích hợp. - Đề xuất một số biện pháp đánh giá góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học chủ đề tích hợp bộ môn Toán 6. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.2.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận - Về lí thuyết dạy học tích hợp - Về tiêu chí và công cụ đánh giá dạy học tích hợp môn Toán 6 - Chƣơng trình môn Toán lớp 6 3.2.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn - Nghiên cứu việc vận dụng dạy học tích hợp vào môn Toán lớp 6 - Khảo sát thực trạng đánh giá dạy học tích hợp môn Toán lớp 6 ở trƣờng THCS Tiên Cát – Thành Phố Việt Trì –Tỉnh Phú Thọ - Thiết kế một số công cụ đánh giá năng lực - Xem xét đánh giá hiện nay phù hợp chƣa? Và đƣa ra một số đổi mới về đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6. 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu - Chƣơng trình Toán lớp 6 hiện hành và chƣơng trình môn Toán trong chƣơng trình giáo dục phổ thông mới (26/12/2018) - Đánh giá trong dạy học chủ đề tích hợp ở bộ môn Toán 6 - Tiêu chí, mức độ và công cụ đánh giá dạy học chủ đề tích hợp môn Toán lớp 6 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Tập trung vào các bài học trong chƣơng trình môn Toán lớp 6 (hiện hành) có nội dung tích hợp 8 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu phân tích, đánh giá đƣợc thực trạng dạy học tích hợp môn Toán 6 và đề xuất đƣợc một số biện pháp đánh giá phù hợp dựa trên nghiên cứu cơ sở lý luận dạy học tích hợp thì góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn Toán 6 nói riêng và dạy Toán THCS nói chung 6. CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6.1 Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu, các công trình nghiên cứu về các vấn đề liên quan trực tiếp đến đề tài luận văn. 6.2. Phƣơng pháp điều tra – khảo sát Điều tra một số khía cạnh về tình hình vận dụng toán học vào thực tiễn trong thực tế dạy học Toán ở nƣớc ta hiện nay và ý kiến giáo viên trung học cơ sở về một số vấn đề liên quan đến đề tài luận văn, lấy ý kiến đóng góp qua phiếu thăm dò. 6.3. Phƣơng pháp quan sát Quan sát quá trình giảng dạy môn Toán, quan sát hoạt động học tập trong giờ học của học sinh trung học cơ sở để tìm ra những kết luận khoa học cần thiết cho luận văn. 6.4. Phƣơng pháp thống kê Toán học Thống kê số liệu, phân tích kết quả điều tra, thực trạng và thực nghiệm. 6.5. Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia Lấy ý kiến đánh giá của giảng viên trực tiếp hƣớng dẫn, các giảng viên khác để hoàn thiện về mặt nội dung và hình thức của luận văn. 6.6. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm dạy học một số biện pháp đã đề xuất để xem xét tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. 9 7. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Về mặt lí luận: Xác định rõ quan niệm đánh giá trong dạy học tích hợp đƣa ra một số biện pháp cần thiết nhằm nâng cao chất lƣợng đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6 Về thực tiễn: Đƣa ra các hƣớng dẫn và các ví dụ cụ thể về đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6 8. CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc chia thành ba chƣơng. Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn việc đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán lớp 6. Chƣơng 2: Một số biện pháp đánh giá trong dạy học tích hợp môn Toán 6 Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm 10 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VIỆC ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC TÍCH HỢP MÔN TOÁN 6 1. Cơ sở lí luận 1.1. Dạy học tích hợp 1.1.1. Khái niệm tích hợp Tích hợp (tiếng Anh, tiếng Đức: Integration) có nguồn gốc từ tiếng La tinh: Integration với nghĩa xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẻ. Theo từ điển tiếng Anh - Anh (Oxford Advanced Learner’s Dictionary) integration có nghĩa kết hợp những phần, những bộ phận với nhau trong một tổng thể. Những phần những bộ phận này có thể khác nhau nhƣng tích hợp với nhau. Theo từ điển tiếng Pháp thì nghĩa của từ tích hợp có nghĩa là “gộp sát, sát nhập vào thành một tổng thể”. Theo từ điển tiếng Việt “Tích hợp” là sự hợp nhất, sự hòa nhập, sự kết hợp. Nhƣ vậy, có nhiều khái niệm về tích hợp đƣợc đƣa ra nhƣng nhìn chung tất cả các khái niệm đều nêu lên tích hợp là sự hợp nhất giữa các bộ phận khác nhau để đƣa tới một đối tƣợng mới nhƣ một thể thống nhất trên những nét bản chất nhất của các thành phần đối tƣợng, chứ không phải là phép cộng những thuộc tính của các thành phần ấy. Nhƣ vậy, tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên hệ mật thiết với nhau và quy định lẫn nhau, đó là tính liên kết và tính toàn vẹn.[20] 1.1.2. Khái niệm về dạy học tích hợp Dạy học tích hợp là hành động liên kết một cách hữu cơ, có hệ thống các đối tƣợng nghiên cứu, học tập của một vài lĩnh vực môn học khác nhau thành nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lý luận và thực 11 tiễn đƣợc đề cập trong các môn học đó nhằm hình thành ở HS các năng lực cần thiết.[20] Trong dạy học tích hợp, HS dƣới sự chỉ đạo của GV thực hiện việc chuyển đổi liên tiếp các thông tin từ ngôn ngữ của môn học này sang ngôn ngữ của môn học khác; HS học cách sử dụng phối hợp những kiến thức, kĩ năng và thao tác để giải quyết một tình huống phức hợp – thƣờng là gắn với thực tiễn. Chính nhờ quá trình đó, HS nắm vững kiến thức, hình thành khái niệm, phát triển năng lực và các phẩm chất cá nhân. Nhƣ vậy: Dạy học tích hợp là một quan điểm sƣ phạm, ở đó ngƣời học cần huy động (mọi) nguồn lực để giải quyết một tình huống phức hợp – có vấn đề nhằm phát triển các năng lực và phẩm chất cá nhân[20] 1.1.3. Ý nghĩa của dạy học tích hợp Dạy học tích hợp có nhiều ý nghĩa nhƣng có thể kể ra một số ý nghĩa quan trọng nhƣ sau: * Dạy học tích hợp để phát triển năng lực của ngƣời học: Ngƣời học phải có khả năng huy động có hiệu quả kiến thức và năng lực của mình để giải quyết một cách hữu ích một vấn đề xuất hiện, hoặc đối mặt với một khó khăn bất ngờ, một tình huống chƣa từng gặp. *Dạy học tích hợp để tận dụng vốn kinh nghiệm của ngƣời học: Dạy học tích hợp tìm cách hòa nhập các hoạt động của nhà trƣờng vào thực tế cuộc sống. Do gắn với bối cánh thực tế và gắn với nhu cầu ngƣời học cho phép dạy học kéo theo những lợi ích, sự tích cực và sự chịu trách nhiệm của ngƣời học. Khi việc học đƣợc đặt trong bối cảnh gần gũi với thực tiễn, với cuộc sống sẽ cho phép tạo ra niềm tin ở ngƣời học, giúp họ tích cực huy động và tân dụng tối đa vốn kinh nghiệm của mình. Chính điều đó sẽ tạo điều kiện cho học sinh đƣa ra những lập luận có căn cứ, có lí lẽ, qua đó biết đƣợc vì sao hoạt động diễn ra nhƣ vậy- đó là cơ hội phát triển siêu nhận thức ở ngƣời học. 12 Có nghĩa, ngƣời học có những đáp ứng tích cực với các hoạt động cần thực hiện, hiểu rõ mục đích hoạt động, thậm chí là kết quả cần đạt đƣợc. Khi đó, hoạt động học sẽ trở thành nhu cầu tự thân và có ý nghĩa. * Thiết lập mối quan hệ giữa các kiến thức, kĩ năng và phƣơng pháp của các môn học. Việc tích tụ giản đơn các khái niệm, sự lặp lại một cách đơn điệu các kiến thức sẽ trở nên không chấp nhận đƣợc bởi vì ngƣời học không thể thu nhận và lƣu giữ tất cả các thông tin một cách riêng lẻ. Điểu này cho thấy cần tổ chức lại dạy học “ xuất phát từ sự thống nhất” để ngƣời học có nhiều cơ hội tập trung vào các hoạt động khai thác, hiểu và phân tích thông tin nhằm giải quyết vấn đề thay vi việc phải ghi nhớ và lƣu giữ thông tin. Dạy học tích hợp tạo mối liên hệ trong học tập bằng việc kết nối các môn học khác nhau, nhấn mạnh đến sự phụ thuộc và mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng và phƣơng pháp của các môn học đó. Do đó, dạy học tích hợp là phƣơng pháp dạy học hiệu quả để kiến thức đƣợc cấu trúc một cách có tổ chức và vững chắc. Trong dạy học tích hợp, nếu khéo léo thiết kế các hoạt động thì quá trình học sẽ diễn ra một cách thống nhất, tự nhiên, học sinh sẽ nhìn thấy tiến trình phát triển logic của việc học trong mối quan hệ giữa các môn học, bởi vì trong cuộc sống hàng ngày, các hiện tƣợng tự nhiên không bị chia cắt thành từng phần riêng biệt, các vấn đề xã hội luôn mang tính toàn cầu. Học sinh sẽ học bằng cách giải thích và tiên đoán các hiện tƣợng tự nhiên và xã hội qua mối liên hệ giữa các phần khác nhau cảu kiến thức của các môn học khác nhau. * Tinh giản kiến thức, tránh sự lặp lại các nội dung ở các môn học. Thiết kế các chủ đè tích hợp, ngoài việc tạo điều kiện thực hiện tích hợp mục tiêu của hai hay nhiều môn học, nó còn cho phép: