Tài liệu Đánh giá mức độ phụ thuộc của người bệnh cao tuổi sau đột quỵ tại bệnh viện lão khoa trung ương

BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH ------------------------ BÙI THỊ THỤC AN ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ PHỤ THUỘC CỦA NGƯỜI BỆNH CAO TUỔI SAU ĐỘT QUỴ TẠI BỆNH VIỆN LÃO KHOA TRUNG ƯƠNG BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP NAM ĐỊNH - 2022 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH ------------------------ BÙI THỊ THỤC AN ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ PHỤ THUỘC CỦA NGƯỜI BỆNH CAO TUỔI SAU ĐỘT QUỴ TẠI BỆNH VIỆN LÃO KHOA TRUNG ƯƠNG Chuyên ngành: Điều dưỡng Nội người lớn BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS. TRẦN VĂN LONG NAM ĐỊNH - 2022 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành chuyên đề này, ngoài sự nỗ lực của bản thân tôi còn được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của quý thầy cô cũng như sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập và thực hiện chuyên đề. Tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban giám hiệu, Phòng Quản lý đào tạo Sau đại học, các Thầy Cô giảng viên của Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định đã tận tình hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc tới TS. Trần Văn Long, đã tận tình hướng dẫn, động viên, quan tâm và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học, thực hiện và hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp này. Tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới Ban giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung Ương, Tập thể nhân viên y tế tại khoa Nội chung đã cho tôi cơ hội được đi học chuyên sâu về lĩnh vực điều dưỡng, tạo mọi điều kiện, giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập, công tác và hoàn thành chuyên đề này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn đến những người thân yêu trong gia đình, các đồng nghiệp, bạn bè gần xa, đặc biệt là các anh chị em cùng khóa đã động viên, giúp đỡ tôi về tinh thần và vật chất để tôi hoàn thành chuyên đề này. Nam Định, ngày … tháng …. năm 2022 Học viên Bùi Thị Thục An LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan chuyên đề tốt nghiệp “Đánh giá mức độ phụ thuộc của người bệnh cao tuổi sau đột quỵ tại Bệnh viện Lão khoa Trung Ương” là kết quả của quá trình tự thực hiện và báo cáo của bản thân dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Văn Long và không sao chép bất kỳ chuyên đề tốt nghiệp nào trước đó. Nam Định, ngày … tháng …. năm 2022 Học viên Bùi Thị Thục An MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................................... 3 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN .......................................................................................................................... 3 1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐỘT QUỴ ................................................................................................................... 3 1.2. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG CHỨC NĂNG CHO NGƯỜI BỆNH ĐỘT QUỴ ...................... 7 2. TÌNH HÌNH ĐỘT QUỴ TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM ........................................... 10 2.1. TRÊN THẾ GIỚI ......................................................................................................................................... 10 2.2. TẠI VIỆT NAM ........................................................................................................................................... 11 2.3. ĐỘT QUỴ Ở NGƯỜI CAO TUỔI ....................................................................................................... 12 CHƯƠNG 2: MÔ TẢ VẤN ĐỀ CẦN GIẢI QUYẾT ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 2.1. GIỚI THIỆU VỀ BỆNH VIỆN LÃO KHOA TRUNG ƯƠNG .................................... 14 2.2. MỨC ĐỘ PHỤ THUỘC CỦA NGƯỜI BỆNH CAO TUỔI SAU ĐỘT QUỴ TẠI BỆNH VIỆN LÃO KHOA TRUNG ƯƠNG. ............................................................................ 15 2.2.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA ĐỐI TƯỢNG KHẢO SÁT ........................................................... 16 2.2.2. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG CHỨC NĂNG HÀNG NGÀY .................................................... 20 CHƯƠNG 3: BÀN LUẬN .............................................................................................................. 22 KẾT LUẬN ....................................................................................................................................... 29 ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP .................................................................................................................. 30 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................. 32 PHỤ LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ADL Activities daily livings - Hoạt động chức năng hàng ngày BMI Body Mass Index - Chỉ số khối cơ thể CT Computed tomography - Chụp cắt lớp vi tính FFMI Fat-free mass index - Chỉ cố cơ mỡ FM Fat mass - Khối lượng mỡ ICH Intracranial hemorrhage - Xuất huyết nội sọ MCI Mild cognitive impairment - Suy giảm nhận thức nhẹ MMSE Mini Mental Sate Examination MNA Mini Nutritional Assessment MRI Magnetic resonance imaging - Chụp cộng hưởng từ sọ não WHO World Health Organization - Tổ chức Y tế thế giới IADL Instrumental Activities Of Daily Living - Hoạt động chức năng hàng ngày có sử dụng dụng cụ SAH Subarachnoid hemorrhage - Xuất huyết dưới nhện TIA Transient ischemic attack - Tai biến mạch não thoáng qua 3IQ 3 Incontinence Questionnaire - Bộ câu hỏi tiểu không tự chủ DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Đặc điểm chung 16 Bảng 2.2 Phân loại đột quỵ và tổn thương 19 Bảng 2.3: Ảnh hưởng của đột quỵ 19 Bảng 2.4. Các hoạt động trong Barthel index. 20 Bảng 2.5. Các thành phần của IADLs 21 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biều đồ 2.1: Sự phân bố Giới của đối tượng khảo sát 17 Biểu đồ 2.2: Sự phân bố BMI của đối tượng nghiên cứu 18 Biều đồ 2.3: Số lần đột quỵ 18 Biểu đồ 2.4: Hoạt động chức năng hàng ngày có sử dụng phương tiện 21 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Tai biến mạch máu não là do quá trình cung cấp máu lên não bị gián đoạn, thường là do mạch máu bị vỡ hoặc bị tắc nghẽn bởi cục máu đông. Điều này cắt đứt nguồn cung cấp oxy và chất dinh dưỡng, gây tổn thương mô não. Ảnh hưởng của đột quỵ phụ thuộc vào phần nào của não bị thương và mức độ ảnh hưởng của nó [1]. Tai biến mạch máu não là căn bệnh phổ biến và cũng là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ hai trên thế giới, sau bệnh tim thiếu máu cục bộ. Tỷ lệ tử vong do đột quỵ trên toàn thế giới năm 2016 là khoảng 6 triệu người [1]. Mặt khác, đột quỵ hiện là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tàn tật thần kinh và phụ thuộc chức năng trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày [1] ở người lớn [2]. Khoảng hai phần ba số người sống sót sau đột quỵ bị thiếu hụt thần kinh còn sót lại làm suy giảm khả năng chức năng của ADL: khoảng một nửa còn lại bị khuyết tật khiến họ hầu hết phụ thuộc vào người khác [3]. Suy giảm chức năng bao gồm suy giảm chức năng thể chất khi sử dụng chi trên và chức năng đi lại. Trong mọi trường hợp, tàn tật liên quan đến đột quỵ vẫn ở mức đáng báo động [4]. Tỷ lệ đột quỵ ở các nước phát triển rất cao. Đột quỵ là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ năm và là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật lâu dài ở Hoa Kỳ [5, 6]. Tổ chức Đột quỵ Quốc gia của Úc cũng đưa ra tuyên bố rằng “đột quỵ là một trong những nguyên nhân lớn nhất gây tàn tật ở người trưởng thành ở Úc [7]. Năm 1990, Tổ chức Y tế Thế giới ước tính có 2,1 triệu người chết vì đột quỵ ở Châu Á [8]. Người ta xác định rằng đột quỵ nằm trong số bốn nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở các nước ASEAN kể từ năm 1992 - đứng đầu ở Indonesia, thứ ba ở Philippine và Singapore, thứ tư ở Brunei, Malaysia và Thái Lan [9]. Tai biến mạch máu não là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng ở Việt Nam. Tỷ lệ tử vong theo trường hợp được quan sát trong 3 tháng là 10,4%. Tại thời điểm theo dõi 3 tháng trên 376 người bệnh, 34% bị tàn tật nhẹ nhất, 39% bị tàn tật trung bình và 28% bị tàn tật nặng nhất [10]. 2 Theo phân loại của WHO, người bệnh đột quỵ liệt nửa người thuộc loại đa tật, chủ yếu là giảm hoặc mất chức năng vận động kèm theo rối loạn nhận thức và tâm lý. Khuyết tật chức năng có ảnh hưởng lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày cũng như khả năng tái hòa nhập cuộc sống cộng đồng. Trên thế giới, đã có một số nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá tình trạng khuyết tật chức năng và mức độ phụ thuộc ở người bệnh cao tuổi sau đột quỵ nhưng ở Việt Nam, các nghiên cứu còn hạn chế, đặc biệt là ở người bệnh lớn tuổi. Nghiên cứu này có thể đóng góp vào bằng chứng y tế và cung cấp các biện pháp phòng ngừa tốt hơn. Do đó, chúng tôi thực hiện nghiên cứu này vì hai mục tiêu dưới đây: 1. Đánh giá mức độ phụ thuộc của người bệnh cao tuổi sau đột quỵ tại bệnh viện Lão khoa Trung ương. 2. Đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng chăm sóc người cao tuổi có phụ thuộc sau đột quỵ tại bệnh viện Lão khoa Trung ương. 3 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1. Tổng quan về đột quỵ 1.1.1. Định nghĩa đột quỵ Tai biến mạch máu não là do quá trình cung cấp máu lên não bị gián đoạn, thường là do mạch máu bị vỡ hoặc bị tắc nghẽn bởi cục máu đông. Điều này cắt đứt nguồn cung cấp oxy và chất dinh dưỡng, gây tổn thương mô não. Triệu chứng phổ biến nhất của đột quỵ là đột ngột bị yếu hoặc tê ở mặt, cánh tay hoặc chân, thường xảy ra nhất ở một bên của cơ thể [2]. Các triệu chứng khác bao gồm: lú lẫn, khó nói hoặc hiểu lời nói; khó nhìn bằng một hoặc cả hai mắt; đi lại khó khăn, chóng mặt, mất thăng bằng hoặc phối hợp; nhức đầu dữ dội mà không rõ nguyên nhân; ngất xỉu hoặc bất tỉnh. Tác hại của đột quỵ phụ thuộc vào phần nào của não bị thương và mức độ ảnh hưởng của nó. Một cơn đột quỵ rất nặng có thể gây đột tử [3]. Năm 1658, Jacob Wepfer đã nghiên cứu tử thi sau khi chết, và là người đầu tiên xác định rằng mộng tinh có thể là do chảy máu trong não (đột quỵ xuất huyết) hoặc tắc nghẽn một trong những động mạch chính đến não (đột quỵ do thiếu máu cục bộ) [4]. Năm 2015, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong lớn thứ hai (sau thiếu máu cơ tim) và chiếm 6,3 triệu ca tử vong trên toàn cầu. Trong số này, đột quỵ do thiếu máu cục bộ gây ra khoảng 3 triệu ca tử vong và đột quỵ xuất huyết gây ra 3,3 triệu ca tử vong [5]. 1.1.2. Phân loại đột quỵ Đột quỵ có thể được phân thành hai loại chính: thiếu máu cục bộ (tức là do cục máu đông/mảng xơ vữa trong mạch máu não gây ra), hoặc xuất huyết (tức là do chảy máu trong não) [7].  Nhồi máu não (87%) Đột quỵ do thiếu máu cục bộ xảy ra khi lượng máu cung cấp cho một vùng não bị giảm, dẫn đến tình trạng thiếu tưới máu ở mô. 4 Đột quỵ do thiếu máu cục bộ được định nghĩa là một đợt rối loạn chức năng thần kinh do nhồi máu não khu trú, cột sống hoặc võng mạc với các triệu chứng kéo dài hơn 24 giờ, trong khi cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) được định nghĩa là “đợt thoáng qua của rối loạn chức năng thần kinh do khu trú. thiếu máu cục bộ não, tủy sống hoặc võng mạc nếu không có nhồi máu cấp ”[17, 18]. TIA thường được gọi là đột quỵ nhỏ với các triệu chứng thoáng qua (tức là kéo dài từ vài phút đến vài giờ nhưng dưới 24 giờ) [7].  Xuất huyết não (13%) Đột quỵ xuất huyết xảy ra khi có vỡ mạch máu hoặc cấu trúc mạch máu bất thường trong não. Có hai loại đột quỵ xuất huyết khác nhau: xuất huyết dưới nhện (SAH), chiếm khoảng 5% tổng số đột quỵ và xuất huyết nội sọ (ICH), chiếm khoảng 10% tổng số đột quỵ. SAH là kết quả của xuất huyết từ mạch máu não, chứng phình động mạch hoặc dị dạng mạch máu vào khoang dưới nhện, không gian xung quanh não nơi các mạch máu nằm giữa màng nhện và màng mềm. Trong SAH, người bệnh thường bắt đầu đột ngột đau đầu dữ dội và nôn mửa, với các dấu hiệu thần kinh không khu trú có thể bao gồm mất ý thức và cứng cổ [19]. Đột quỵ do ICH được định nghĩa là “các dấu hiệu lâm sàng phát triển nhanh chóng của rối loạn chức năng thần kinh do tập trung lượng máu trong nhu mô não hoặc hệ thống não thất mà không phải do chấn thương” [17]. ICH xảy ra một cách tự phát hoặc khi một mạch máu suy yếu trong não bị vỡ, làm cho máu bị rò rỉ, làm tăng áp lực nội sọ, gây tổn thương các tế bào não xung quanh máu. Tăng thể tích khối máu tụ có liên quan đến kết quả chức năng kém hơn và tăng tỷ lệ tử vong ”[20]. 1.1.3. Nguyên nhân - Tăng huyết áp. Đó là nguyên nhân lớn nhất của đột quỵ. Nếu huyết áp của bạn thường là 140/90 hoặc cao hơn, bác sĩ sẽ thảo luận về các phương pháp điều trị với bạn. 5 - Thuốc lá. Hút thuốc hoặc nhai nó làm tăng khả năng bị đột quỵ. Nicotine làm cho huyết áp của bạn tăng lên. Khói thuốc lá gây tích tụ mỡ trong động mạch cổ chính của bạn. Nó cũng làm đặc máu của bạn và khiến máu dễ đông hơn. Ngay cả khói thuốc thụ động cũng có thể ảnh hưởng đến bạn. - Bệnh tim. Tình trạng này bao gồm van tim bị lỗi cũng như rung tâm nhĩ hoặc nhịp tim không đều, gây ra 1/4 số ca đột quỵ ở những người rất cao tuổi. Bạn cũng có thể bị tắc nghẽn động mạch do tích tụ chất béo. - Đái tháo đường. Những người mắc bệnh này thường bị cao huyết áp và dễ bị thừa cân. Cả hai đều làm tăng nguy cơ đột quỵ. Bệnh Đái tháo đường làm hỏng các mạch máu của bạn, từ đó dễ bị đột quỵ hơn. Nếu bạn bị đột quỵ khi lượng đường trong máu cao, thì tổn thương não của bạn càng lớn. - Cân nặng và tập thể dục. Khả năng bị đột quỵ của bạn có thể tăng lên nếu bạn thừa cân. Bạn có thể giảm tỷ lệ mắc bệnh của mình bằng cách tập thể dục mỗi ngày. Đi bộ nhanh 30 phút hoặc thực hiện các bài tập tăng cường cơ bắp như chống đẩy và tập với tạ. - Thuốc. Một số loại thuốc có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ. Ví dụ, các loại thuốc làm loãng máu, mà các bác sĩ đề xuất để ngăn ngừa cục máu đông, đôi khi có thể làm cho đột quỵ dễ xảy ra hơn do chảy máu. Các nghiên cứu đã liên kết liệu pháp hormone, được sử dụng cho các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, với nguy cơ đột quỵ cao hơn. Và estrogen liều thấp trong thuốc tránh thai cũng có thể khiến tỷ lệ cược của bạn tăng lên. - Tuổi cao. Bất cứ ai cũng có thể bị đột quỵ, ngay cả những đứa trẻ còn trong bụng mẹ. Nói chung, cơ hội của bạn sẽ tăng lên khi bạn già đi. Họ tăng gấp đôi sau mỗi thập kỷ sau 55 tuổi. 1.1.4. Sàng lọc đột quỵ FAST Vào tháng 2 năm 2009, Bộ Y tế đã phát động chiến dịch “Hành động NHANH CHÓNG” nhằm nâng cao nhận thức về các dấu hiệu của đột quỵ và khuyến khích mọi người gọi ngay đến số điện thoại 999, để những người bị đột 6 quỵ có thể được điều trị trong vòng 4,5 giờ kể từ khi khởi phát, khi họ bị cơ hội nhận được thuốc tiêu huyết khối cao hơn [21, 22]. FAST là một cách ghi nhớ đơn giản mà ai cũng có thể sử dụng và giúp xác định các triệu chứng chính của đột quỵ. Đó là: • Méo miệng:  Người đó có thể mỉm cười không?  Miệng hoặc mắt của họ có bị rơi xuống không? • Yếu cánh tay:  Người đó có thể giơ cả hai tay lên không? • Vấn đề về giọng nói:  Người đó có thể nói rõ ràng và hiểu những gì bạn nói không? • Thời gian:  Thời gian gọi cấp cứu. Bộ não con người được đóng gói dày đặc với một mạng lưới rộng lớn các tế bào thần kinh, khớp thần kinh và sợi thần kinh. Có khoảng 130 tỷ tế bào thần kinh trong não người; tuy nhiên, cứ mỗi phút người bệnh bị đột quỵ do thiếu máu cục bộ không được điều trị, 1,9 triệu tế bào thần kinh, 14 tỷ khớp thần kinh và 12 km (7,5miles) sợi myelin bị phá hủy. Cụm từ “thời gian là trí não” là phù hợp vì đột quỵ là trường hợp cấp cứu y tế cần được điều trị khẩn cấp [23]. Điều trị kịp thời bằng thuốc tiêu huyết khối trong vòng 4,5 giờ đã cải thiện đáng kể kết quả lâm sàng ở người bệnh đột quỵ do thiếu máu cục bộ cấp do giảm thêm sự phá hủy tế bào thần kinh [24]. 1.1.5. Chụp cộng hưởng từ và cắt lớp vi tính sọ não Về mặt lâm sàng, không thể phân biệt một cách chắc chắn nhồi máu não với xuất huyết nội sọ; điều này chỉ có thể đạt được khi chụp CT không cản quang hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) não. Sau khi có được tiền sử rõ ràng về sự khởi phát của các triệu chứng và khám lâm sàng của người bệnh, người bệnh nghi đột quỵ được gửi đi chụp phim sọ não. Chụp CT có thể nhanh chóng loại trừ sự hiện diện của xuất huyết và các 7 ứng viên tiềm ẩn huyết khối, góp phần làm giảm thời gian từ kim đến kim để tiêu huyết khối. Chậm trễ trong quá trình quét CT sẽ dẫn đến thời gian lấy kim lâu hơn, ảnh hưởng xấu đến người bệnh vì mất nhiều tế bào thần kinh não hơn. Việc không có xuất huyết trên phim chụp CT hỗ trợ chẩn đoán tình trạng thiếu máu cục bộ và một số bằng chứng về thiếu máu cục bộ có thể được quan sát thấy trên CT. Tuy nhiên, chẩn đoán đột quỵ do thiếu máu cục bộ dựa trên khám lâm sàng, vì không phải lúc nào cũng quan sát thấy cục máu đông trên phim chụp CT. Chụp CT nhanh hơn, sẵn có hơn, ít tốn kém hơn so với chụp MRI và có thể được thực hiện trên những người bệnh có thiết bị cấy ghép (ví dụ như máy tạo nhịp tim). 1.2. Đánh giá hoạt động chức năng cho người bệnh đột quỵ Có một số cách xác định khuyết tật chức năng như: - Thang điểm đột quỵ Scandinavian: Suy giảm sau đột quỵ được đánh giá trên Thang điểm đột quỵ Scandinavian (SSS). Nó bao gồm tám thông số, bao gồm ý thức, suy giảm nhận thức, sức mạnh vận động và khả năng đi bộ, với điểm số từ 0–12. Điểm tối đa là 58, điểm cao hơn cho thấy kết quả tốt hơn [37]. - Thang điểm cân bằng Bergman: Nó đánh giá 14 hoạt động ngồi và đứng, mỗi hoạt động trên thang điểm 5. Điểm tối đa là 56. Điểm cao hơn cho thấy sự cân bằng tốt hơn. Nó đã được thử nghiệm trên những người bệnh bị đột quỵ và cho thấy độ tin cậy tốt giữa người rater và người trong nhóm tương ứng là 0,98 và 0,99 [38]. - Phân loại xung kích chức năng: Nó phân biệt sáu mức hỗ trợ cần thiết trong khi đi mà không tính đến bất kỳ hỗ trợ nào được sử dụng. Nó dựa trên một khoảng cách đi bộ là 15 mét. Điều này đã được xác thực để phân loại định tính tật đi bộ sau đột quỵ [39]. - Tốc độ đi bộ: Tốc độ đi bộ được đo bằng mét trên giây khi đối tượng đi qua một lối đi dài 10 mét. Các đối tượng được phép sử dụng các thiết bị hỗ trợ đi bộ mà họ yêu cầu và sự trợ giúp cần thiết để bù đắp cho bất kỳ sự mất thăng bằng 8 nào đã được cung cấp. Phương pháp này đã được xác nhận và được sử dụng rộng rãi để phân loại định lượng tật đi bộ sau đột quỵ [40]. - Chỉ số Barthel: Tính độc lập trong ADL được đánh giá bằng Chỉ số Barthel. Nó có thể được chia nhỏ để đo lường các chức năng rời rạc về tự chăm sóc và vận động với điểm tổng thể là 100. Chỉ số này đã được sử dụng rộng rãi và cho các đối tượng đột quỵ và có độ tin cậy và hiệu lực cao và khả năng đáp ứng vừa phải với những thay đổi về khả năng chức năng theo thời gian [41] . - Các hoạt động cụ thể trong cuộc sống hàng ngày (IADL): Các hoạt động cụ thể trong cuộc sống hàng ngày (IADL) bao gồm các hoạt động hàng ngày phức tạp như quản lý thuốc men và tài chính, lái xe và làm việc nhà. Suy giảm hiệu suất của IADL có thể xảy ra với quá trình lão hóa nhận thức bình thường và cũng có thể bắt đầu ở giai đoạn suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) [42]. Hoạt động chức năng trong sinh hoạt hàng ngày là những hoạt động tự chăm sóc ai cũng cần phải thực hiện như ăn uống, tắm rửa, mặc quần áo, vệ sinh cá nhân… trong một ngày. Thang đánh giá hoạt động hàng ngày (ADLs) và thang đánh giá hoạt động hàng ngày có sử dụng công cụ, phương tiện (IADLs) là thước đo để đánh giá hoạt động chức năng không chỉ trên người bệnh yếu liệt, tổn thương thần kinh- tâm thần mà còn là một trong những thành phần quan trọng trong dánh giá lão khoa toàn diện. Kết quả lượng giá cho biết mức độ giảm khả năng của người khuyết tật, khi muốn đánh giá mức độ cần hỗ trợ, nhu cầu cần phục hồi chức năng và đánh giá kết quả của chương trình can thiệp Ưu điểm của phương pháp IADLs: Đánh giá thực hiện hoạt động chức năng trong sinh hoạt hàng ngày được chỉ định cho mọi trường hợp khuyết tật, đặc biệt khi muốn đánh giá mức độ cần hỗ trợ, nhu cầu cần phục hồi chức năng và đánh giá kết quả của chương trình can thiệp. * Chỉ định  Người bệnh liệt  Người khuyết tật thần kinh, tâm thần  . Người khuyết tật chậm phát triển trí tuệ 9  Người bệnh mắc bệnh mạn tính, suy giảm sức khỏe * Chuẩn bị - Người thực hiện: 01 bác sĩ và 01 điều dưỡng viên - Phương tiện, dụng cụ, buồng làm trắc nghiệm tâm lí yên tĩnh, ánh sáng vừa đủ thì cần phải có:  Bộ câu hỏi trắc nghiệm.  Bộ xử lí kết quả  Bút, giấy trắng  Máy tính, máy in. - Hồ sơ bệnh án  Họ tên, tuổi, nghề nghiệp, địa chỉ, chẩn đoán bệnh  Tiền sử sản khoa và tiền sử bệnh tật liên quan. - Người bệnh  Có thể được quan sát trực tiếp khi đang thực hiện các hoạt động hoặc phỏng vấn qua người chăm sóc chính.  Quan sát trực tiếp: Người bệnh được giải thích về mục đích đánh giá và họ sẽ thực hiện các hoạt động theo yêu cầu, dưới sự quan sát của người đánh giá. Cũng có thể đánh giá, quan sát người bệnh ở những thời điểm họ đang thực hiện các hoạt động này, cách này thường được sử dụng trên thực tế.  Phỏng vấn người chăm sóc chính: Với những người bệnh nặng hoặc không có khả năng giao tiếp (hôn mê, chậm phát triển trí tuệ, khó khăn ngôn ngữ…), người đánh giá sẽ hỏi người chăm sóc chính về từng hoạt động để từ đó người đánh giá sẽ xác định mức độ thực hiện hoạt động của người bệnh. * Các bước tiến hành - Kiểm tra hồ sơ: Đối chiếu hồ sơ bệnh án và người bệnh - Kiểm tra người bệnh: Phù hợp với tiêu chuẩn đề ra.  Giải thích cho người bệnh hiểu về chỉ định làm trắc nghiệm tâm lí, tính an toàn của kĩ thuật để người bệnh hợp tác trong quá trình thực hiện . - Thực hiện kỹ thuật 10  Cán bộ trắc nghiệm tiếp nhận người bệnh có chỉ định thực hiện trắc nghiệm tâm lý hướng dẫn cho họ trả lời toàn bộ các câu hỏi của thang đánh giá.  Yêu cầu người bệnh lần lượt thực hiện các hạng mục cần đánh giá.  Quan sát người bệnh thực hiện các hạng mục cần đánh giá hoặc phỏng vấn người chăm sóc chính. * Theo dõi: theo dõi hành vi, cảm xúc và sự hợp tác của người bệnh trong quá trình ghi. 2. Tình hình đột quỵ trên thế giới và Việt Nam 2.1. Trên thế giới Hiện nay, số ca đột quỵ trên toàn cầu đã giảm 21% [5]. Tuy nhiên, ở Anh, mặc dù số ca đột quỵ đã giảm từ 152.000 ca năm 2013 xuống còn 100.000 ca năm 2015, nhưng đột quỵ hiện là nguyên nhân gây tử vong lớn thứ tư [6]. 100.000 ca đột quỵ xảy ra mỗi năm ở Anh tương đương với một ca đột quỵ xảy ra sau mỗi năm phút [7]. Một trong tám trường hợp đột quỵ tử vong trong vòng 30 ngày đầu, nguy cơ tái phát đột quỵ là lớn nhất trong vòng 30 ngày đầu tiên kể từ khi bị đột quỵ và 2/3 số người sống sót sau đột quỵ sẽ có một số dạng tàn tật [7]. Chi phí kinh tế ước tính cho bệnh đột quỵ ở Anh mỗi năm là khoảng 9 tỷ bảng Anh, với chi phí trực tiếp khoảng 4,3 tỷ bảng Anh, chi phí chăm sóc không chính thức khoảng 2,4 tỷ bảng Anh và mất năng suất khoảng 1,3 tỷ bảng Anh [7]. Khi xem xét các phương pháp điều trị, chi phí ban đầu cho một lần điều trị làm tan huyết khối là £ 480, với một ngày điều trị đột quỵ cấp tính có giá trung bình là £ 583 [8, 9]. Trung bình, chi phí chăm sóc cho mỗi người bệnh đột quỵ vào khoảng 22.000 bảng Anh, bao gồm chăm sóc và phục hồi chức năng cấp tính [10]. Đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật ở người lớn tuổi ở Hoa Kỳ. Có tới 30% số người sống sót sau đột quỵ không thể đi lại nếu không có sự trợ giúp, 25-75% yêu cầu trợ giúp hoặc hoàn toàn phụ thuộc vào các hoạt động sinh hoạt hàng ngày (ADL) và nhiều kinh nghiệm bị hạn chế trong việc tham gia xã hội [11]. Đột quỵ là duy nhất ở chỗ nó có tác động đột ngột và có khả năng 11 không mong đợi đến hoạt động thể chất và nhận thức cũng như giao tiếp của cá nhân, ảnh hưởng đến việc tham gia vào một loạt các hoạt động và chất lượng cuộc sống sau đột quỵ. Ngoài tác động đến chất lượng cuộc sống, tàn tật còn gây ra gánh nặng đáng kể về thể chất, tâm lý và kinh tế cho người sống sót sau đột quỵ, gia đình và cộng đồng; cũng như gánh nặng tài chính đáng kể đối với hệ thống chăm sóc sức khỏe [12, 13]. Với tác động của tàn tật sau đột quỵ và tiềm năng phục hồi [13], điều quan trọng là phải xác định một tập hợp toàn diện các yếu tố nguy cơ và bảo vệ liên quan đến khuyết tật ở những người lớn tuổi sống sót sau đột quỵ trong cộng đồng để can thiệp nhằm tối ưu hóa sức khỏe. Các yếu tố y tế bao gồm mức độ nghiêm trọng của đột quỵ, điều trị và phục hồi chức năng trong giai đoạn cấp tính và sau cấp tính của quá trình chăm sóc đột quỵ có liên quan đến tàn tật sau đột quỵ và nguy cơ đột quỵ tái phát [14], nhưng các yếu tố này không hoạt động tách biệt với kinh tế, xã hội và bối cảnh cộng đồng. 2.2. Tại Việt Nam Tai biến mạch máu não là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng ở Việt Nam. Tỷ lệ tử vong theo ca bệnh được quan sát trong 3 tháng là 10,4%. Tại thời điểm theo dõi 3 tháng trên 376 người bệnh, 34% bị tàn tật nhẹ nhất, 39% bị tàn tật trung bình và 28% bị tàn tật nặng nhất [15]. Những người khuyết tật ít nghiêm trọng nhất chủ yếu là nam giới dưới 65 tuổi và chủ yếu bị đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Những người bị khuyết tật nặng chủ yếu là phụ nữ trên 65 tuổi và những người bị khuyết tật nặng, chủ yếu là do xuất huyết nội sọ [16]. Các dạng và mức độ khuyết tật sau đột quỵ phụ thuộc vào vùng não bị tổn thương. Nói chung, đột quỵ có thể gây ra năm loại khuyết tật: tê liệt hoặc các vấn đề kiểm soát chuyển động, rối loạn cảm giác bao gồm đau; vấn đề sử dụng hoặc hiểu ngôn ngữ, vấn đề về suy nghĩ và trí nhớ và rối loạn cảm xúc [25]. 12 2.3. Đột quỵ ở người cao tuổi Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 15 triệu người bị đột quỵ [26]. Phần lớn các trường hợp đột quỵ (75% đến 89%) xảy ra ở những người trên 65 tuổi [27, 28]. Dân số già sẽ làm tăng tỷ lệ đột quỵ và gánh nặng liên quan. Đến năm 2050, dân số toàn cầu trên 60 tuổi được dự báo sẽ đạt 2 tỷ người, so với 629 triệu người vào năm 2002 [29]. Phân khúc dân số già tăng nhanh nhất là những người từ 80 tuổi trở lên, chiếm 12% dân số thế giới vào năm 2002 và dự kiến sẽ đạt 19% vào năm 2050 [29]. Việc quản lý đột quỵ ở người cao tuổi đang trở thành một vấn đề quan trọng đối với các chuyên gia và nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe, không chỉ vì tỷ lệ mắc và tỷ lệ mắc ngày càng tăng mà còn do kết quả kém hơn ở nhóm tuổi này. - Các kết quả y tế sau đột quỵ như tàn tật và tử vong, đã được ghi nhận là xấu đi theo tuổi tác. - Những người trên 80 tuổi bị đột quỵ có nhiều khả năng tử vong trong bệnh viện hơn và ít có khả năng hồi phục lâu dài hơn so với những người trẻ tuổi sống sót. - Một nghiên cứu của Olindo và cộng sự, trên tất cả những người bệnh bị đột quỵ lần đầu, quan sát thấy rằng những người ≥85 tuổi bị tàn tật nhiều hơn đáng kể khoảng 1 tuần sau đột quỵ và tỷ lệ tử vong cao hơn đáng kể trong 2 tháng đầu tiên sau đột quỵ so với [30 ]. - Trong số những người sống sót sau 2 tháng đầu, những người lớn tuổi sống sót có nhiều khả năng bị tàn tật từ trung bình đến nặng hơn những người sống sót nhỏ tuổi hơn [30]. - Tình trạng sức khỏe kém và khuyết tật trước đột quỵ ở người cao tuổi có thể góp phần làm cho kết quả kém hơn ở nhóm tuổi này [30]. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến lão hóa. 13 - Có các yếu tố nguy cơ liên quan đến lão hóa đáng kể đối với đột quỵ và các yếu tố nguy cơ cũng như cơ chế của tổn thương do thiếu máu cục bộ khác nhau giữa người bệnh trẻ và người bệnh cao tuổi [31]. - Tỷ lệ đột quỵ do thiếu máu cục bộ cao hơn ở nam <80 tuổi so với nữ, ngược lại sau 80 tuổi ở nữ có tỷ lệ mắc cao hơn [32, 33]. - Các yếu tố nguy cơ của đột quỵ do thiếu máu cục bộ như rung nhĩ, bệnh tim sung huyết và hẹp động mạch cảnh, tăng mạnh theo tuổi [31]. - Ngoài ra, những thay đổi liên quan đến tuổi tác trong hệ thần kinh trung ương có thể khiến người già nhạy cảm hơn với tổn thương do thiếu máu cục bộ [31]. - Đường trục bị thương trong hầu hết các trường hợp đột quỵ và góp phần quan trọng vào các thiếu hụt lâm sàng [31]. - Teo hệ thần kinh trung ương bắt đầu ở tuổi giữa có thể làm giảm dự trữ mạch máu não, khiến não dễ bị suy mạch và tổn thương do thiếu máu cục bộ trên các con đường này [34]. Lão hóa là một vấn đề sẽ ảnh hưởng đến nhân khẩu học dân số và hồ sơ sức khỏe ở khắp mọi nơi. Trong khoảng thời gian từ năm 2000 đến năm 2040, số người ít nhất 60 tuổi trên toàn thế giới được dự đoán sẽ tăng từ 610 triệu lên hơn 2 tỷ người [35]. Khuyết tật chức năng phổ biến nhất ở người cao tuổi [36], làm tăng nhu cầu chăm sóc của họ, tác động đến gia đình và những người chăm sóc khác và ảnh hưởng đến việc sử dụng và chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe. Vì vậy, khuyết tật chức năng là một vấn đề quan trọng đi kèm với già hóa dân số và đáng được quan tâm.