Tài liệu đánh giá hiệu quả kinh tế của các mô hình chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã văn yên huyện đại từ tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGÔ VĂN TÙNG Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA CÁC MÔ HÌNH CHĂN NUÔI LỢN THỊT TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VĂN YÊN - HUYỆN ĐẠI TỪ TỈNH THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Lớp : K44 - KTNN Khoa : Kinh tế & PTNT Khóa học : 2012 – 2016 Giảng viên hướng dẫn : Th.S Trần Cương Thái Nguyên, năm 2016 i LỜI CẢM ƠN Với phương châm “học đi đôi hành, lý thuyết gắn liền với thực tiễn” Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên hằng năm đã tổ chức cho sinh viên năm cuối đi thực tập tốt nghiệp. Đây là cơ hội quý báu để các sinh viên tiếp cận và làm quen với công việc sẽ làm sau khi ra trường. Được vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn. Từ đó, nâng cao kiến thức và kỹ năng cho bản thân. Được sự đồng ý và tạo điều kiện của Ban giám hiệu Nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa KT & PTNT, tôi đã tiến hành thực hiện đề tài tốt nghiệp: “Đánh giá hiệu quả kinh tế của các mô hình chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên - huyện Đại Từ - tỉnh Thái Nguyên”. Trong quá trình thực hiện đề tài, đề tài còn nhiều thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự góp ý và phê bình từ quý thầy cô giáo, các bạn sinh viên để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân trọng gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu Nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa KT & PTNT. Đặc biệt cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo ThS. Trần Cương giảng viên khoa KT & PTNT, là người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức bổ ích trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin được bày tỏ tấm lòng biết ơn đến ban lãnh đạo, cán bộ xã Văn Yên và và một số hộ gia đình chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Văn Yên đã cung cấp những số liệu cần thiết và giúp đỡ tôi trong quá trình tìm hiểu nghiên cứu tại địa bàn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Thái Nguyên, ngày 25 tháng 5 năm 2016 Sinh viên Ngô Văn Tùng ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Sản lượng thịt lợn của các nước sản xuất chủ yếu .................... 22 Bảng 2.2. Xuất khẩu thịt lợn của các nước xuất khẩu chủ yếu ................. 23 Bảng 4.1: Hiện trạng sử dụng đất năm 2015 ............................................. 34 Bảng 4.2: Giá trị sản xuất của xã Văn Yên – Đại Từ - Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015...................................................................... 36 Bảng 4.3: Tình hình sản xuất của một số cây trồng chính trên địa bàn xã Văn Yên giai đoạn 2013 - 2015 ................................................... 37 Bảng 4.4: Tình hình chăn nuôi ở xã Văn Yên giai đoạn 2013 - 2015 ........ 38 Bảng 4.5: Tình hình lao động của xã Văn Yên giai đoạn 2013- 2015 ....... 42 Bảng 4.6. Số hộ chăn nuôi lợn thịt phân bổ trên địa bàn xã Văn Yên giai đoạn 2013-2015........................................................................ 46 Bảng 4.7: Tình hình chung về nhóm hộ điều tra ....................................... 49 Bảng4.8: Điều kiện sản xuất của các hộ điều tra ...................................... 50 Bảng 4.9: Hộ điều tra được phân theo quy mô chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Văn Yên giai đoạn 2013 - 2015 ..................................... 51 Bảng 4.10: Số lượng, sản lượng lợn thịt của các nhóm hộ điều tra trên địa bàn xã Văn Yên giai đoạn 2013 - 2015 ..................................... 52 Bảng 4.11: Nguồn cung cấp giống lợn cho các hộ được điều tra năm 2015 ......................................................................................... 52 Bảng 4.12: Giá bán sản phẩm trung bình trên địa bàn xã ............................ 54 Bảng 4.13: Tình hình đầu tư chi phí trung bình của một hộ điều tra năm 2015 ......................................................................................... 56 Bảng 4.14: Thu nhập trung bình của một hộ chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên giai đoạn 2013 - 2015 ..................................... 57 Bảng 4.15: Kết quả và hiệu quả chăn nuôi lợn thịt của các hộ điều tra ....... 58 iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký tự viết tắt Nghĩa 1 CN Chăn nuôi 2 KT&PTNT Kinh tế và phát triển nông thôn 3 UBND Ủy ban nhân dân 4 BQ Bình quân 5 TSCĐ Tài sản cố định 6 QMN Quy mô nhỏ 7 QMV Quy mô vừa 8 QML Quy mô lớn 9 CN Công nghiệp 10 TTCN Tiểu thủ công nghiệp iv MỤC LỤC PHẦN 1: MỞ ĐẦU ........................................................................................ 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ...................................................................... 2 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................... 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................... 2 1.3. Ý nghĩa nghiên cứu đề tài ........................................................................ 2 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học ..................................... 2 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn sản xuất ........................................................... 2 1.4. Đóng góp mới của đề tài nghiên cứu ....................................................... 3 1.5. Bố cục của đề tài nghiên cứu ................................................................... 3 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................... 4 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài ........................................................................... 4 2.1.1. Lý luận về phát triển, phát triển kinh tế, phát triển chăn nuôi ............... 4 2.1.2. Cơ sở lí luận về chăn nuôi lợn thịt ...................................................... 14 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ...................................................................... 21 2.2.1. Tình hình phát triển chăn nuôi lợn thịt trên thế giới ............................ 21 2.2.2. Tình hình chăn nuôi lợn thịt ở Việt Nam ............................................ 24 2.2.3.Tình hình chăn nuôi lợn thịt tại Xã Văn Yên vài năm trở lại đây ......... 24 2.2.4. Bài học kinh nghiệm từ chăn nuôi lợn thịt .......................................... 25 Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 27 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................... 27 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 27 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 27 3.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 27 3.3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 27 3.3.1. Phương pháp thu thập thông tin .......................................................... 27 3.4. Phương pháp phân tích số liệu ............................................................... 29 3.4.1. Phương pháp thống kê mô tả .............................................................. 29 v 3.4.2 Phương pháp thống kê so sánh............................................................. 29 3.4.3 Phương pháp phân tích chi phí hiệu quả .............................................. 29 3.5. Phương pháp xử lý số liệu và tổng hợp số liệu....................................... 29 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 32 4.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Văn Yên-Đại Từ-Thái Nguyên ......................................................................................................... 32 4.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên ............................................................... 32 4.1.2. Đặc điểm điều kiện kinh tế - xã hội .................................................... 35 4.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã Văn Yên Đại Từ - Thái Nguyên .................................................................................. 44 4.2. Thực trạng phát triển chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên .......... 45 4.2.1. Thực trạng chung cuả các mô hìnhchăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên ....................................................................................................... 45 4.2.2. Tình hình chăn nuôi của các hộ điều tra .............................................. 48 4.3. Đánh giá thuận lợi và khó khăn trong phát triển chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Văn Yên ............................................................................................ 59 4.4. Một số các giải pháp nhằm phát triển chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Văn Yên .............................................................................................................. 60 4.4.1. Nhóm các giải pháp về kỹ thuật .......................................................... 60 4.4.2. Nhóm các giải pháp quản lý ............................................................... 63 4.4.3. Tạo mối liên kết giữa các mô hình chăn nuôi lợn với nhau, tăng cường giao lưu, trao đổi kinh nghiệm ...................................................................... 64 4.4.4. Tham gia giúp đỡ, hỗ trợ tín dụng cho các mô hình chăn nuôi lợn ...... 65 4.4.5 Thị trường ........................................................................................... 65 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................... 66 5.1. Kết luận ................................................................................................. 66 5.2. Kiến Nghị .............................................................................................. 67 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 69 1 PHẦN I MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất không thể thiếu của nền kinh tế quốc dân. Là ngành cung cấp lương thực, thực phẩm cho tiêu dùng và xuất khẩu, nó tạo nên sự ổn định, an toàn cho sự phát triển của nền kinh tế quốc dân và đời sống xã hội. Ở nước ta nông nghiệp đóng góp lớn cho tổng thu nhập quốc dân, hàng năm nông nghiệp đem lại nguồn ngoại tệ đáng kể thông qua việc xuất khẩu hàng hóa lương thực thực phẩm. Trong đó sản phẩm thịt lợn là mặt hàng thực phẩm quan trọng và không thể thiếu. Phát triển chăn nuôi lợn không những đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước nói chung, của người dân trong tỉnh nói riêng mà còn tạo ra nguồn thực phẩm thịt lợn xuất khẩu có giá trị kinh tế cao, kéo theo sự phát triển của ngành công nghiệp chế biến và công nghiệp nhẹ. Theo các kết quả điều tra về hiệu quả kinh tế chăn nuôi lợn thì chăn nuôi lợn mang lại thu nhập cao cho hộ nông dân, góp phần tăng giàu giảm nghèo, thu hút được lao động, góp phần giải quyết việc làm, đẩy mạnh sự chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp và cơ cấu kinh tế nông thôn, phát triển nông nghiệp nông thôn. Phát triển chăn nuôi lợn là một trong những phương hướng phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng công nghiệp hóa nông nghiệp nông thôn. Văn Yên là một xã miền núi, vùng sâu, vùng xa của huyện Đại Từ- tỉnh Thái Nguyên, có nhiều điều kiện để phát triển chăn nuôi lợn thịt và đã có những thành công nhất định trong việc chăn nuôi lợn thịt, tuy nhiên thu nhập và hiệu quả kinh tế chưa cao, bên cạnh đó còn tồn tại sự lạc hậu và nhiều vấn đề ảnh hưởng tới chăn nuôi lợn tại địa phương. Vậy hiệu quả kinh tế của các mô hình chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã là như thế nào? Những yếu tố nào tác động trực tiếp tới hiệu quả chăn nuôi lợn thịt tại địa phương? Và cần những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả của việc chăn nuôi lợn thịt tại xã Văn Yên? Xuất phát từ những thực tế trên cùng với sự đồng ý của nhà trường, của khoa KT & PTNT, em tiến hành thực hiện đề tài: “ Đánh giá hiệu quả kinh tế của các mô hình chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên - huyện Đại Từ - tỉnh Thái Nguyên”. 2 1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá hiệu quả kinh tế và xác định thực trạng chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên. Từ đó đưa ra được thuận lợi , khó khăn trong việc chăn nuôi, đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm phát triển chăn nuôi lợn thịt góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển nông nghiệp của địa phương trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở thực tiễn về vấn đề phát triển chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên - Đại Từ - Thái Nguyên. - Đánh giá thực trạng chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên-Đại TừThái Nguyên. - Đánh giá chính xác hiệu quả kinh tế của việc chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên- Đại Từ-Thái Nguyên. - Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới việc chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã . - Đề ra định hướng và một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên. 1.3. Ý nghĩa nghiên cứu đề tài 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học - Có được cái nhìn tổng thể về thực trạng chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên-Đại Từ-Thái Nguyên. - Bổ sung các kiến thức thực tế về chăn nuôi lợn đã được học về lý thuyết trên nhà trường. - Đề tài giúp tôi có cơ hội vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế, nâng cao chuyên môn và tích lũy kinh nghiệm cho công việc sau khi tốt nghiệp ra trường. 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn sản xuất Đề tài đánh giá được hiệu quả kinh tế của việc chăn nuôi lợn thịt đồng thời xác định được thực trạng chăn nuôi lợn tại địa phương, những thuận lợi khó khăn từ đó có thể có những giải pháp quan trọng nhằm nâng hiệu quả, phát triển chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã Văn Yên-Đại Từ-Thái Nguyên. 3 1.4. Đóng góp mới của đề tài nghiên cứu Đề tài sẽ đánh giá một cách chính xác và khách quan về tình hình chăn nuôi lợn thịt của xã Văn Yên giai đoạn 2013 - 2015, xác định được hiệu quả của các mô hình chăn nuôi lợn thịt trên địa bàn xã, từ đó đưa ra được những giải pháp cụ thể, hiệu quả giúp cho ngành chăn nuôi của địa phương ngày càng phát triển hơn nữa, đóng góp to lớn vào sự phát triển chung của địa phương. 1.5. Bố cục của đề tài nghiên cứu Đề tài nghiên cứu của em gồm 5 phần Phần I : Phần mở đầu Phần II : Tổng quan tài liệu Phần III : Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu Phần IV : Kết quả nghiên cứu và thảo luận Phần V : Kết luận và kiến nghị 4 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài 2.1.1. Lý luận về phát triển, phát triển kinh tế, phát triển chăn nuôi 2.1.1.1 Khái niệm về hộ nông dân và kinh tế hộ a) Khái niệm hộ nông dân Hộ nông dân là đối tượng nghiên cứu của khoa học nông nghiệp và phát triển nông thôn. Các hoạt động nông nghiệp và phi nông nghiệp ở nông thôn chủ yếu thực hiện qua sự hoạt động của hộ nông dân. Nhà nông học người Nga Tchayanov cho rằng : “Hộ nông dân là một đơn vị sản xuất ổn định” và ông cũng coi “Hộ nông dân là đơn vị tuyệt vời để tăng trưởng và phát triển nông nghiệp”. Luận điểm của ông đã được áp dụng rộng rãi trong chính sách nông nghiệp tại nhiều nước trên thế giới, kể cả những nước phát triển. Đồng tình với quan điểm trên của Tchayanov, hai tác giả Matsludal và Tommy Bengtson bổ sung đồng thời nhấn mạnh thêm “Hộ nông dân là đơn vị sản xuất cơ bản”. Vì vậy các cải cách kinh tế ở một số nước trong những thập kỷ gần đây đã thực sự coi hộ nông dân là đơn vị sản xuất tự chủ và cơ bản, từ đó đã đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh trong sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn. Frank Ellis nhà nông học người Nga (1998) đã đưa ra định nghĩa: “Hộ nông dân là hộ gia đình làm nông nghiệp, tự kiếm kế sinh nhai trên những mảnh đất của mình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để sản xuất, thường nằm trong hệ thống kinh tế lớn hơn, nhưng chủ yếu đặc trưng bởi sự tham gia cục bộ vào các thị trường và có xu hướng hoạt động với trình độ hoàn chỉnh không cao. Ở nước ta cũng có rất nhiều tác giả đề cập tới khía niệm hộ nông dân. Tác giả Lê Đình Thắng (1993) cho rằng: “Nông hộ là tế bào kinh tế xã hội, là hình thức kinh tế cơ sở trong nông nghiệp và nông thôn”. Đào Thế Tuấn (1997) cho rằng: “Hộ nông dân là những hộ chủ yếu hoạt động nông nghiệp theo nghĩa rộng, bao gồm cả nghề rừng, nghề cá và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn”. 5 Hộ nông dân có những đặc điểm sau: Thứ nhất hộ nông dân là đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là đơn vị sản xuất vừa là đơn vị tiêu dùng. Thứ hai là các hộ nông dân ngoài hoạt động nông nghiệp còn tham gia hoạt động phi nông nghiệp với các mức độ khác nhau. Ba là quan hệ giữa tiêu dùng và sản xuất biểu hiện ở trình độ phát triển của hộ từ tự cấp hoàn toàn đến sản xuất hàng hóa hoàn toàn. Trình độ này quyết định quan hệ giữa hộ nông dân và thị trường. Từ các khái niệm, đặc điểm trên cho thấy hộ nông dân là những hộ sống ở nông thôn, có hoạt động sản xuất nông nghiệp, hộ nông dân còn tha gia hoạt động phi nông nghiệp ở các mức độ khác nhau, hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là một đơn vị sản xuất vừa là một đơn vị tiêu dùng. b) Khái niệm kinh tế hộ nông dân Tchayanov nhà nông học người Nga vào những năm 20 cho rằng: “Kinh tế hộ nông dân được hiểu là một hình thức tổ chức kinh tế nông nghiệp chủ yếu dựa vào sức lao động gia đình, nhằm thỏa mãn những nhu cầu cụ thể của hộ gia đình như một tổng thể mà không dựa trên chế độ trả công theo lao động với mỗi thành viên của nó”. Cũng có quan điểm cho rằng: Kinh tế hộ nông dân là một hình thức kinh tế phức tạp xét từ góc độ có quan hệ kinh tế tổ chức, là sự kết hợp những ngành, những công việc khác nhau trong quy mô gia đình nông dân. Có ý kiến khác lại cho rằng kinh tế hộ nông dân bao gồm toàn bộ các khâu của quá trình tái sản xuất mở rộng: sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng. Kinh tế hộ thể hiện được các hoạt động kinh tế trong nông thôn như hộ nông nghiệp, hộ nông – lâm – ngư nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, thương nghiệp. Theo Frak Ellis (1988): “Kinh tế hộ nông dân là kinh tế của những hộ gia đình có quyền sinh sống trên các mảnh đất đai, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình. Sản xuât của họ thường nằm trong hệ thống sản xuất lớn hơn và tham gia ở mức độ không hoàn hảo vào hoạt động của thị trường. 6 Bộ Chính trị, Ban chấp hành TW Đảng cộng sản Việt Nam ban hành Nghị quyết số 06/NQ, ngày 10/11/98 về một số vấn đề phát triển nông nghiệp, nông thôn, trong đó có việc phát triển kinh tế hộ. Nghị quyết chỉ rõ: “ Kinh tế hộ nông dân là loại hình tổ chức sản xuất có hiệu quả về kinh tế xã hội, tồn tại, phát triển lâu dài, có vị trí quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và quá trình hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn” Từ các khái niệm trên, chúng tôi nhận thấy: Kinh tế hộ nông dân là hình thức kinh tế cơ sở của xã hội, trong đó có các nguồn lực như đất đai, lao động, tiền vốn và tư liệu sản xuất 2.1.1.2. Cơ sở lí luận về hiệu quả kinh tế a) Hiệu quả kỹ thuật Hiệu quả kỹ thuật rất quan trọng trong sản xuất, đặc biệt là ở những quốc gia đang phát triển và những quốc gia có nguồn lực khan hiếm ít có cơ hội phát triển, hay việc phát triển công nghệ mới là hết sức khó khăn. Ở những nước này việc nâng cao lợi ích kinh tế được thực hiện bằng cách nâng cao hiệu quả kỹ thuật hơn là phát triển công nghệ mới. Hơn nữa, tất cả các hãng, các trang trại và nông hộ đều mong muốn sản xuất ở mức tốt nhất để đạt sản lượng tối đa hơn là chỉ sản xuất ở mức sản lượng trung bình. Như vậy, hiệu quả kỹ thuật được xác định như là khả năng của người nông dân có thể đạt được mức sản lượng nào đó so với mức sản lượng tối đa với các điều kiện đầu vào và kỹ thuật hiện đại. Có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng hiệu quả kỹ thuật chịu ảnh hưởng bởi 3 yếu tố chính, đó là sự tiếp cận thông tin, kỹ năng của người lao động và thời gian, phương pháp áp dụng các biện pháp kỹ thuật hiện đại. Các yếu tố này lại chịu sự tác động của các nhân tố kinh tế, xã hội, thể chế và môi trường mà các hãng, trang trại, nông hộ tiến hành các hoạt động sản xuất kinh doanh. Ngoài ra, tuổi, học vấn của chủ hộ, kinh nghiệm sản xuất cũng là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới hiệu quả kỹ thuật của nông hộ. 7 b) Hiệu quả phân bổ Hiệu quả phân bổ là chỉ tiêu hiệu quả, trong đó các yếu tố giá sản phẩm và giá đầu vào được tính để xác định giá trị sản phẩm thu thêm trên một đơn vị chi phí tăng thêm về đầu vào. Thực chất của hiệu quả phân bổ là hiệu quả kỹ thuật có tính đến yếu tố giá của đầu vào và giá của đầu ra, vì thế nó còn được gọi là hiệu quả giá. c) Hiệu quả kinh tế (HQKT) Farell (1957) đã khẳng định rằng: Hiệu quả kinh tế của một hãng bao gồm hai bộ phận cấu thành, đó là hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Hiệu quả kỹ thuật được xác định như là khả năng của người nông dân có thể đạt được một mức sản lượng nào đó so với mức sản lượng tối đa với điều kiện các đầu vào và kỹ thuật hiện đại. Hiệu quả phân bổ là việc sử dụng các yếu tố đầu vào theo những tỉ lệ nhằm đạt được lợi nhuận tối đa khi biết cụ thể các giá trị đầu vào. Hiệu quả kinh tế = Hiệu quả kỹ thuật * Hiệu quả phân bổ Việc xác định mức hiệu quả kỹ thuật của một hãng hay một hộ nông dân sẽ giúp chúng ta ra quyết định nên thay đổi công nghệ sản xuất hiện đại hay tiếp tục nâng cao hiệu quả kỹ thuật để nâng cao năng suất sản phẩm sản xuất ra. Nếu hiệu quả kỹ thuật của các đơn vị sản xuất kinh doanh đạt >= 90% thì các đơn vị nên thay đổi công nghệ sản xuất mới để nâng cao sản lượng đầu vào. Ngược lại, nếu hiệu quả kỹ thuật đạt được <90% thì nên nâng cao trình độ kỹ thuật để tăng mức sản lượng đầu ra mà không cần tăng thêm lượng đầu vào cũng như áp dụng những tiến bộ kỹ thuật mới. 2.1.1.3. Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội, hiệu quả môi trường. Hiệu quả kinh tế là sự phản ánh mối tương quan giữa kết quả hữu ích về mặt kinh tế và chi phí bỏ ra. Nó đánh giá chủ yếu về mặt kinh tế và hoạt động sản xuất. Hiệu quả xã hội là sự phản ánh mối tương quan giữa kết quả các lợi ích về mặt xã hội và sản xuất mang lại với chi phí bỏ ra để đạt hiệu quả đó như về việc giải quyết công ăn việc làm, ... 8 Hiệu quả môi trường: Hiệu quả đạt được làm tăng độ phì của đất, giải quyết ô nhiễm môi trường, đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của con người và loài vật không bị biến động. 2.1.1.4. Các quan điểm về hiệu quả kinh tế Có rất nhiều quan điểm khác nhau về hiệu quả kinh tế, sau đây chúng tôi xin trình bày một số quan điểm như sau: a) Quan điểm thứ 1: Hiệu quả kinh tế là quan hệ so sánh giữa hiệu quả sản xuất kinh doanh mà ta thu được với chi phí mà ta sử dụng để sản xuất kinh doanh. Công thức: H = Q/C Trong đó: H là hiệu quả kinh tế Q là kết quả sản xuất kinh doanh đã đạt được C là chi phí sử dụng trong sản xuất kinh doanh Quan điểm này được sử dụng phổ biến. Hiệu quả sản xuất là chỉ tiêu được tính trên cơ sở so sánh giữa kết quả với chi phí để đạt được kết quả đó (cụ thể: khi lấy tổng sản phẩm chia cho vốn sản xuất, ta được hiệu suất vốn. Tổng sản phẩm chia cho số lao động được hiệu suất lao động). b) Quan điểm thứ 2 Theo Nguyễn Đình Hợi, Hiệu quả kinh tế được đo bằng hiệu số giữa giá trị sản xuất đạt được và số lượng chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Hiệu quả kinh tế = Kết quả sản xuất - Chi phí sản xuất Tuy nhiên, trong thực tế có nhiều trường hợp không thực hiện được phép trừ hoặc phép trừ không có ý nghĩa. Mặt khác, quan điểm này không cho thấy khả năng cung cấp vật chất cho xã hội của các cơ sở kinh tế khác nhau là không giống nhau khi có cùng hiệu số giữa kết quả và chi phí. c) Quan điểm thứ 3 Hiệu quả kinh tế thể hiện ở tỷ lệ giữa phần tăng thêm của kết quả sản xuất và phần tăng thêm của chi phí. Công thức: Trong đó: H =∆ Q/∆C H là tỷ suất kết quả bổ sung ∆Q là kết quả bổ sung ∆C là chi phí bổ sung 9 Quan điểm này thể hiện tỷ lệ mức độ tăng trưởng của kết quả sản xuất với mức độ tăng trưởng chi phí của nền sản xuất xã hội. Quan điểm này phức tạp một số lĩnh vực sản xuất kinh doanh và chưa thật đầy đủ bởi trong thực tế, kết quả sản xuất luôn là hệ quả của chí phí sẵn có và chi phí bổ sung. d) Quan điểm thứ 4 Theo Samuelson - Nordthuas cho rằng hiệu quả kinh tế là không lãng phí. Nghiên cứu hiệu quả sản xuất phải xét đến chi phí cơ hội. Hiệu quả sản xuất diễn ra khi xã hội không thể tăng thêm sản lượng hàng hoá này mà không làm giảm một lượng hàng hoá khác, nền kinh tế đạt hiệu quả khi nằm trên đường giới hạn khả năng sản xuất của nó. e) Một số chỉ tiêu phân tích và cách tính hiệu quả kinh tế +Tổng giá trị sản xuất (GO) được xác định là giá trị bằng tiền của toàn bộ sản phẩm lợn xuất ra(thường là một năm) trên một đơn vị hộ chăn nuôi. GO : Tổng giá trị sản xuất Qi : Khối lượng sản phẩm loại i Pi : Đơn giá sản phẩm loại i +Chi phí trung gian(IC) :Là toàn bộ các khoản chi phí vật chất thường xuyên và dịch vụ sản xuất.Trong quá trình chăn nuôi lợn chi phí trung gian bao gồm các chi phí trung gian bao gồm các khoản chi phí như: giống, thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y… +Giá trị tăng (VA) là phần giá trị tăng thêm của quá trình sản suất kinh doanh.VA được thể hiện bằng công thức : VA = GO - IC +Thu nhập hỗn hợp (MI) là thu nhập thuần túy của người sản xuất , bao gồm thu nhập của công lao động và lợi nhuận mà họ có thể nhận được khi sản xuất.Thu nhập hỗn hợp được tính theo công thức sau : MI = VA - (A + T) Trong đó : A là phần khấu hao tài sản cố định và cho phí phân bổ T là thuế sản xuất. 10 +Thu nhập hỗn hợp/ngày công lao động Chỉ tiêu này cho biết giá trị thu nhập của một ngày công lao động được hoạch toán trong chăn nuôi của nông hộ. +Thu nhập hỗn hợp/chi phí vật chất Chỉ tiêu này cho biết khả năng thu nhập của một đồng vốn đầu tư cho chăn nuôi lợn +Lợi nhuận : Pr = GO - TC Trong đó : GO là giá trị sản xuất, TC là tổng chi phí -Các tiêu chí thể hiện hiệu quả để đánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp người ta dùng nhiều phương pháp và chỉ tiêu khác nhau, trong phương pháp thường dùng là: Hiệu quả theo chi phí trung gian + Giá trị sản xuất trên một đòng chi phí GO/IC + Giá trị gia tăng trên một đòng chi phí VA/IC + Thu nhập hỗn hợp trên một đồng chi phí MI/IC -Một số công thức tính HQKT + Công thức 1 : HQKT được xác định bằng tỉ số giữa giá trị kết quả thu được và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Hiệu quả kinh tế = kết quả thu được / chi phí sản xuất Hay H = Q/C Trong đó H là hiệu quả kinh tế ,Q là kết quả thu được, C là chi phí sản xuất +Công thức 2 : HQKT được xác định bằng hiệu số giữa giá trị kết quả thu được và chi phí bỏ ra để thu được kết quả đó. Hiệu quả kinh tế = kết quả thu được - chi phí sản xuất Hay H = Q/C 2.1.1.5. Vai trò, bản chất của hiệu quả kinh tế Từ những quan điểm về hiệu quả kinh tế nêu trên cho chúng ta thấy hiệu quả là một phạm trù trọng tâm và rất cơ bản của khoa học kinh tế và quản lý. Vai trò, bản chất của hiệu quả kinh tế được thể hiện như sau: 11 * HQKT là một phạm trù kinh tế khách quan, nhưng nó không phải là mục đích cuối cùng mà là mục tiêu của sản xuất. Mục đích của sản xuất là thoả mãn tốt nhất các nhu cầu vật chất, tinh thần tạo ra những kết quả hữu ích ngày càng cao cho xã hội. Nhưng đạt được mục tiêu về hiệu quả kinh tế là với khối lượng nguồn lực nhất định tạo ra một khối lượng sản phẩm hữu ích lớn nhất. * Kết quả và hiệu quả kinh tế có quan hệ khăng khít với nhau. Kết quả là một đại lượng vật chất được biểu hiện bằng nhiều chỉ tiêu, nhiều nội dung tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể để xác định. Trong nền sản xuất hàng hoá, kết quả hữu ích đạt được chịu tác động của các quy luật kinh tế của nền sản xuất hàng hoá, nền kinh tế thị trường, quy luật hiệu suất giảm dần và các quy luật kinh tế khác trong điều kiện kinh tế xã hội nhất định. Trong sản xuất nông nghiệp hàng hoá, ngoài sự ảnh hưởng của các quy luật trên, kết quả còn chịu ảnh hưởng bởi các quy luật tự nhiên, đặc điểm của sản xuất nông nghiệp và đặc trưng của thị trường. Điều trên cũng cho thấy hiệu quả kinh tế không chỉ là phạm trù kinh tế mà còn mang tính chất của phạm trù xã hội. Mặt khác, trong nông nghiệp do tính đặc thù của nó nên việc xác định, so sánh hiệu quả kinh tế là khó khăn và mang tính chất tương đối. * Hiệu quả là một đại lượng để đánh giá xem xét kết quả hữu ích được tạo ra thế nào từ nguồn chi phí bao nhiêu, trong điều kiện cụ thể nào có thể nhận được hay không. Như vậy, hiệu quả kinh tế liên quan trực tiếp đến các yếu tố đầu vào và các yếu tố đầu ra của quá trình sản xuất. * Đánh giá hiệu quả kinh tế của sản xuất nông nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường, việc xác định yếu tố đầu vào, đầu ra có nhiều khó khăn: - Những khó khăn trong xác định yếu tố đầu vào Trong sản xuất nông nghiệp, việc sử dụng tư liệu sản xuất vào nhiều quá trình sản xuất không đồng đều. Hơn nữa có loại rất khó xác định giá trị đào thải và chi phí sửa chữa lớn. Vì thế, việc khấu hao và phân bổ chi phí để tính đúng chi phí sản xuất chỉ có tính tương đối. 12 Các chi phí sản xuất chung như chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng, chi phí thông tin tuyên truyền, giáo dục đào tạo, khuyến cáo kỹ thuật cần phải được hạch toán tính vào chi phí, nhưng thực tế không tính được một cách cụ thể. ảnh hưởng của thị trường làm giá cả biến động, mức độ trượt giá gây khó khăn trong việc xác định các loại chi phí sản xuất. Các yếu tố về điều kiện tự nhiên (thuận lợi, khó khăn) tác động lớn đến quá trình sản xuất nông nghiệp và hiệu quả của nó. Tuy nhiên, mức độ tác động của các yếu tố này đến nay vẫn chưa có phương pháp chuẩn xác. - Những khó khăn trong xác định các yếu tố đầu ra: Các kết quả sản xuất về mặt vật chất có thể lượng hoá để tính và so sánh trong thời gian và không gian cụ thể nào đó. Nhưng, những kết quả về mặt xã hội, môi trường sinh thái, độ phì của đất, khả năng nông nghiệp cạnh tranh trên thị trường của một doanh nghiệp hay của vùng sản xuất thì không thể lượng hoá và chỉ được bộc lộ trong thời gian dài. Đó là việc khó khăn trong việc xác định đúng và đủ các yếu tố đầu ra. Mong muốn của người sản xuất là tăng nhanh kết quả hữu ích hay mục đích cuối cùng của sản xuất là đáp ứng tốt nhất những nhu cầu về vật chất tinh thần và văn hoá xã hội. Đồng thời, mục tiêu của người sản xuất là tiết kiệm các yếu tố đầu vào để tăng nhanh kết quả hữu ích đó hay tăng hiệu quả kinh tế. Bản chất của hiệu quả kinh tế là thực hiện tối ưu giữa yếu tố đầu vào với đầu ra. *Bản chất của hiệu quả kinh tế Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế xã hội, phản ánh mặt chất lượng của các hoạt động kinh tế. Thực chất của hiệu quả kinh tế là vấn đề nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực sản xuất kinh doanh và tiết kiệm chi phí các nguồn lực. Đó là hai mặt của vấn đề đánh giá hiệu quả. Nói cách khác, bản chất của hiệu quả kinh tế là nâng cao năng suất lao động xã hội và tiết kiệm lao động xã hội, hai mặt này có mối liên hệ mật thiết gắn liền với hai quy luật tương ứng của nền sản xuất xã hội là quy luật tăng năng suất lao động và quy luật tiết kiệm nguồn tài nguyên. Liên quan trực tiếp đến các yếu tố đầu vào và yếu tố đầu ra của quá trình sản xuất kinh doanh. Trong quá trình sản xuất kinh doanh việc xác định yếu tố đầu vào và đầu ra sẽ có một vấn đề sau: 13 + Đối với các yếu tố đầu vào: Các tư liệu tham gia nhiều lần vào quá trình sản xuất không đồng đều trong nhiều năm, có các loại rất khó xác định giá trị đào thải và chi phí sửa chữa nên việc khấu hao và phân bố chi phí để tính toán các chỉ tiêu hiệu quả chỉ có tính chất tương đối. Sự biến đổi giá cả thị trường gây trở ngại cho việc xác định chi phí bao gồm cả chi phí biến đổi và chi phí khấu hao tài sản cố định. Một số yếu tố đầu vào quan trọng cần phải hoạch toán nhưng thực tế không thể tính toán được cụ thể: Chi phí xây dựng CSHT, thông tin giáo dục, tuyên truyền khuyến cáo… Các yếu tố tự nhiên kể cả thuận lợi khó khăn cũng có tác động quan trọng tới quá trình sản xuất. Tuy nhiên, tác động của các nhân tố này vẫn chưa có phương pháp xác định chuẩn xác. + Đối với các yếu tố đầu ra: Kết quả đạt được về mặt vật chất có thể lượng hoá được để so sánh, nhưng cũng có yếu tố không thể lượng hoá được như vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái, tái sản xuất kỹ thuật của doanh nghiệp, khả năng cạnh tranh… Như vậy HQKT phản ánh trình độ thực hiện các nhu cầu của xã hội. Việc nghiên cứu HQKT không những để đánh giá mà còn là cơ sở để tìm ra các giải pháp phát triển sản xuất với trình độ cao hơn. Có nghĩa là so sánh giữa hai kỳ chất lượng kết quả, chi phí (mỗi loại cây con/ một vụ/ diện tớch…) nhưng vẫn chưa đầy đủ bởi vì trong thực tiễn kết quả sản xuất đạt được luôn là hiệu quả của chi phí có sẵn cộng với chi phí bổ sung mà ở mức chi phí có sẵn khác nhau thì HQKT của chi phí bổ sung cũng sẽ khác nhau. Tóm lại, các quan điểm về HQKT cuối cùng đều có chung một quan điểm đó là sự so sánh giữa: + Toàn bộ yếu tố đầu vào và toàn bộ yếu tố đầu ra. + Phần tăng thêm tuyệt đối (hoặc tương đối) của yếu tố đầu ra. HQKT là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ khai thác các yếu tố đầu tư, các nguồn lực tự nhiên và các phương thức quản lý. Nó được thể hiện bằng các hệ thống chỉ tiêu thống kê, nhằm các mục tiêu cụ thể của chính sách phù hợp với yêu 14 cầu xã hội. HQKT là mục tiêu nhưng không phảI là mục tiêu cuối cùng mà là mục tiêu xuyên suốt trong hoạt động kinh tế. Một phương án, một giải pháp HQKT cao là phải đạt tương quan tương đối tối ưu giữa kết quả đem lại và chi phí đầu tư. Việc xác định HQKT phải xem xét đầy đủ các mối quan hệ giữa hai đại lượng trên và thấy được tiêu chuẩn của HQKT là tối đa hoá kết quả và tối thiểu hoá chi phí trong điều kiện nguồn lực có hạn nhất định. 2.1.2. Cơ sở lí luận về chăn nuôi lợn thịt 2.1.2.1. Cơ sở lí luận về mô hình chăn nuôi lợn thịt Thực tiễn hoạt động của đời sống, kinh tế, xã hội rất phong phú, đa dạng và phức tạp, người ta có thể sử dụng nhiều công cụ và phương pháp nghiên cứu để tiếp cận. Mỗi công cụ và phương pháp nghiên cứu đều có những ưu điểm riêng được sử dụng trong điều kiện và hoàn cảnh cụ thể. Mô hình là một trong những phương pháp nghiên cứu được sử dụng rộng rãi, đặc biệt trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Theo các cách tiếp cận khác nhau thì mô hình có những quan niệm, nội dung và cách hiểu riêng. Góc độ tiếp cận về mặt vật lý học thì mô hình là cùng hình dạng nhưng thu nhỏ lại. Khi tiếp cận sự vật để nghiên cứu thì coi mô hình là sự mô phỏng cấu tạo và hoạt động của một vật để trình bày và nghiên cứu Khi mô hình hóa đối tượng nghiên cứu thì mô hình sẽ được trình bày đơn giản về một vấn đề phức tạp, giúp cho ta dễ nhận biết được đối tượng nghiên cứu. Mô hình còn được coi là hình ảnh quy ước của đối tượng nghiên cứu về một hệ thống các mối quan hệ hay tình trạng kinh tế. Như vậy, mô hình có thể có các quan niệm khác nhau, sự khác nhau đó tùy thuộc vào góc độ tiếp cận và mục đích nghiên cứu, nhưng khi sử dụng mô hình người ta đều có chung một quan điểm là dùng để mô phỏng đối tượng nghiên cứu. Trong thực tế, để khái quát hóa các sự vật, hiện tượng, các quá trình, các mối quan hệ hay một ý tưởng nào đó, người ta thường thể hiện dưới dạng mô hình. Có nhiều loại mô hình khác nhau, mỗi loại mô hình chỉ đặc trưng cho một điều kiện sinh thái hay sản xuất nhất định nên không thể có mô hình chung cho tất cả các điều kiện sản xuất khác nhau.