Tài liệu Cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước ở vn

Cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë vÞªt nam I) Më ®Çu C«ng cuéc c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ níc ë viÖt Nam hiÖn ®ang bíc sang mét giai ®o¹n míi. TÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ, gia nhËp WTO vµo n¨m 2005 ®· Ðp buéc ViÖt Nam ph¶i cã sù c¶i c¸ch c¨n b¶n vÒ lý luËn, t tëng vµ vÒ tæ chøc thùc hiÖn ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë ViÖt Nam. Do ®ã viÖc ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ ë ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®· ®îc ®Èy m¹nh. Trong nh÷ng thêi gian ®Çu tiÕn tr×nh cá phÇn ho¸ thùc hiÖn ú ¹ch; lÊy vÝ dô trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1996 ®Õn 1998 míi chØ cã kho¶ng 30 c«ng ty ®îc cæ phÇn ho¸ nhng ®Õn nh÷ng n¨m sau nµy do cã c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ t¸c ®éng nªn tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ®îc ®Èy m¹nh. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vÒ ch¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ë níc ta vÉn cßn gÆp rÊt nhiÒu víng m¾c cÇn ph¶i th¸o gì,kh¾c phôc. Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ thµnh c«ng ViÖt nam cÇn ph¶i nç lùc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Tríc m¾t vÊn ®Ò x©y dùng vÒ mÆt lÝ luËn vµ ch¬ng tr×nh thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖnp nhµ níc ®îc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m trong néi dung c¸c cuéc héi nghÞ Trung ¬ng ®¶ng cña c¸c kho¸ gÇn ®©y. VÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn nay, ®îc xem lµ mét vÊn ®Ò träng t©m cu¶ ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña §¶ng vµ nhµ níc trong thêi kú ®æi míi . 1 II) Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸ 1) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc xuÊt hiÖn h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn vµ xÝ nghiÖp cæ phÇn trong chñ nghÜa t b¶n: Nh chóng ta ®· biÕt c«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp trong ®ã c¸c cæ ®«ng gãp vèn kinh doanh vµ chiô tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi phÇn gãp vèn cña m×nh trªn c¬ së tù nguyÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thu lîi nhuËn. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi tõ cuèi thÕ kû XVI ë c¸c níc ph¸t triÓn tÝnh ®Õn nay lÞch sö ph¸t triÓn còng mÊy tr¨m n¨m. C«ng ty cæ phÇn lµ sù h×nh thµnh mét kiÓu tæ chøc doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nã ra ®êi kh«ng n»m trong ý muèn chñ quan cña bÊt cø lùc lîng nµo mµ lµ mét qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan mµ chñ yÕu lµ do c¸c nguyªn nh©n díi ®©y . Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ t b¶n, t¨ng cêng tÝch tô vµ tËp trung t b¶n ngµy cµng cao lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, quy luËt gi¸ trÞ t¸c ®éng m¹nh sù c¹nh tranh khèc liÖt gi÷a c¸c nhµ t b¶n, buéc hä t×m c¸ch c¶i tiÕn n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt nh»m sao cho gi¸ trÞ hµng ho¸ c¸ biÖt cña m×nh thÊp h¬n hoÆc b»ng møc gi¸ trÞ hµng ho¸ x· héi th× míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §iÒu nµy thêng chØ nh÷ng nhµ t b¶n lín quy m« s¶n xuÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh th× míi cã kh¶ n¨ng ®Ó trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, do ®ã míi cã thÓ dµnh th¾ng lîi trong c¹nh tranh. Cßn nhµ t b¶n nµo cã gi¸ trÞ hµng ho¸ c¸ biÖt cao h¬n møc gi¸ trÞ hµng ho¸ x· héi th× sÏ bÞ thua lç vµ ®iÒu nµy tÊt yÕu sÏ dÉn tíi ph¸ s¶n. §Ó tr¸nh nh÷ng kÕt côc bi th¶m cã thÓ x¶y ra trong c¹nh tranh, c¸c nhµ t b¶n nhá võa tù tÝch tù vèn ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¸c trang thiÕt bÞ, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Song ®©y lµ biÖn ph¸p hÕt søc khã kh¨n vµ h¬n n÷a viÖc tÝch tô vèn ph¶i trong th¬× gian dµi míi cã thÓ thùc hiÖn ®îc. Mét lèi tho¸t nhanh h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n lµ c¸c nhµ t b¶n võa vµ nhá cã thÓ tho¶ hiÖp vµ liªn minh víi nhau tËp trung c¸c t b¶n c¸ biÖt cña hä l¹i thµnh mét t b¶n lín ®Ó ®ñ søc c¹nh tranh vµ dµnh u thÕ víi c¸c nhµ t b¶n kh¸c. Tõ h×nh thøc tËp trung vèn nh vËy c¸c c«ng ty cæ phÇn dÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. Mét nguyªn nh©n n÷a còng ®ãng vai trß quan träng trong sù xuÊt hiÖn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ xÝ nghiÖp cæ phÇn ®ã lµ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn ®¹i c«ng nghiÖp-c¬ khÝ, cña tiÕn bé kü thuËt t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn. 2 Nh chóng ta ®· biÕt mÆc dï ra ®êi tõ rÊt sím song ph¶i ®îi ®Õn cuèi thÕ kû XIX th× c¸c c«ng ty cæ phÇn míi ph¸t triÓn mét c¸ch réng r·i vµ trë nªn phæ biÕn trong c¸c níc t b¶n. C«ng ty cæ phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ yªu cÇu kh¾c nghiÖt cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ do tr×nh ®é kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn cao, ®ßi hái t b¶n cè ®Þnh t¨ng lªn, vµ v× thÕ quy m« tèi thiÓu mµ mét nhµ t b¶n ph¶i cã ®Ó cã thÓ kinh doanh dï trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng còng ngµy cµng lín h¬n. VÝ dô muèn x©y dùng mét nhµ m¸y luyÖn thÐp, mét hÖ thèng ®êng s¾t, mét nhµ m¸y ®iÖn... th× ph¶i cã mét sè t b¶n t¬ng ®èi lín. Mét nhµ t b¶n c¸ biÖt kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc sè vèn ®ã, ph¶i cã sù liªn minh , tËp trung nhiÒu t b¶n c¸ biÖt cßn ®ang ph©n t¸n trong nÒn kinh tÕ b»ng c¸ch gãp vèn ®Ó cïng kinh doanh. Víi sù tËp trung vèn nh vËy ®· h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn. MÆt kh¸c, do kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn, lµm xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh vµ nh÷ng mÆt hµng míi cã hiÖu qu¶ h¬n, ®· thu hót c¸c nhµ t b¶n ®æ x« vµo c¸c ngµnh, lÜnh vùc vµ ¸c mÆt hµng míi nµy, b»ng c¸ch di chuyÓn t b¶n tõ c¸c ngµnh, lÜnh vùc vµ c¸c mÆt hµng kinh doanh kÐm hiÖu qu¶. §iÒu nµy cµng g©y ra nhiÒu khã kh¨n cho c¸c t b¶n khi thùc hiÖn di chuyÓn vèn, bëi v× hä kh«ng thÓ bçng chèc xo¸ bá ngay c¸c xÝ nghiÖp cò ®Ó thu håi vèn sang x©y dùng ngay mét doanh nghiÖp míi, mµ chØ cã thÓ rót bít vµ chuyÓn dÇn tõng bé phËn mµ th«i.Qu¸ tr×nh ®ã cã thÓ kÐo dµi do vËy hä cã thÓ mÊt thêi c¬. M©u thuÉn nh vËy chØ ®îc gi¶i quyÕt b»ng c¸ch c¸c nhµ t b¶n c¸ biÖt liªn minh víi nhau, cïng nhau gãp vèn ®Ó x©y dùng c¸c doanh nghiÖp lín. Cïng chung môc ®Ých ®i t×m lîi nhuËn siªu ng¹ch, hä ®· gÆp nhau vµ nhanh chãng tho¶ thuËn, cïng nhau gãp vèn thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn ®Ó cïng kinh doanh. Mét lý do kh¸c còng ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng ®ã lµ sù ph©n t¸n t b¶n ®Ó r¸nh rñi ro trong c¹nh tranh vµ t¹o thÕ m¹nh vÒ qu¶n lý. S¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, tr×nh ®é kü thuËt cµng cao, c¹nh tranh cµng khèc liÖt th× sù rñi ro trong kinh doanh, ®e do¹ ph¸ s¶n ®èi víi c¸c nhµ t b¶n cµng lín. §Ó tr¸nh gÆp ph¸ s¶n, c¸c nhµ t b¶n ph¶i ph©n t¸n t b¶n cña m×nh ®Ó tham gia vµo nhiÒu t b¶n kh¸c biÖt, nghÜa lµ tham gia ®Çu t kinh doanh ë nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu c«ng ty kh¸c nhau. Víi c¸ch lµm nµy, mét mÆt c¸c nhµ t b¶n t×m c¸ch chia sÎ rñi ro. Nhng mÆt kh¸c do cïng ®îc mét sè ®«ng ngêi cïng tham gia qu¶n lý, tËp trung ®îc nhiÒu trÝ tuÖ cña nhiÒu ngêi, c«ng ty cæ phÇn h¹n chÕ sù rñi ro trong kinh doanh. Cho ®Õn nay, c«ng ty cæ phÇn lµ h×nh thøc tæ 3 chøc qu¶n lý s¶n xuÊt khinh doanh ®îc c¸c nhµ t b¶n a chuéng nhÊt nªn nã ®îc h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §ång thêi sù ph¸t triÓn réng r·i cña chÕ ®é tÝn dông t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®¬× vµ ph¸t triÓn. Nh chóng ta ®· biÕt tÝn dông lµ quan hÖ kinh tÕ díi h×nh thøc quan hÖ tiÒn tÖ cho ngêi kh¸c vay trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó thu håi mét mãn lêi gäi lµ lîi tøc. MÆt kh¸c sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµnh ho¸, dÉn ®Õn sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ trêng, trong ®ã cã thÞ trêng vèn. Nguyªn nh©n ra ®êi vµ ph¸t triÎn cña thÞ trêng vèn lµ do ®Æc ®iÓm cña sù vËn ®éng vèn tiÒn tÖ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ lu th«ng kh«ng ¨n khíp nhau vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, lµm n¶y sinh t×nh h×nh cã doanh nghiÖp ®· tiªu thô ®îc hµng ho¸ nhng cha ®îc sö dôngtøc lµ cã kho¶n tiÒn t¹m thêi nhµn rçi. Ngîc l¹i, cã nh÷ng doanh nghiÖp cha tiªu thô ®îc ®îc hµng ho¸ nhng l¹i cã nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt, kinh doanh...Trong c¸c tÇng líp d©n c cã mét bé phËn kh«ng sö dông hÕt ngay sè tiÒn kiÕm ®îc mµ ®Ó sö dông c¸c môc ®Ých kh¸c nhau cña ®êi sèng- tøc lµ cã mét kho¶n tiÒn nhµn rçi; ngîc l¹i mét bé phËn d©n c kh¸c l¹i cÇn tiÒn cho nhu cÇu chi tiªu... tøc lµ thiÕu vèn. §èi víi doanh nghiÖp vµ d©n c cã tiÒn nhµn rçi, víi t c¸ch lµ ngêi chñ së h÷u tiÒn tÖ hä muèn tiÒn cña m×nh sÏ sinh lêi; ngîc l¹i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ d©n c cÇn sö dông sè tiÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, hä còng s½n sµng chÊp nhËn tr¶ nh÷ng mãn tiÒn lêi nhÊt ®Þnh. M©u thuÉn nµy ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua h×nh thøc tÝn dông. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña tÝn dông lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tÝn dông cã vai trß to lín trong qóa tr×nh c¹nh tranh, lµm gi¶m chi phÝ lu th«ng vµ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. TÝn dông cã vai trß ®éng lùc thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn, bëi v×: ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu trong c«ng ty cæ phÇn kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®îc nÕu kh«ng cã thÞ trêng tiÒn tÖ ph¸t triÓn, nÕu kh«ng cã nh÷ng doanh nghiÖp vµ d©n c cã nhu cÇu sö dông vèn tiÒn tÖ trªn thÞ trêng. Thùc tiÔn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn trªn thÕ giíi ®Òu chøng tá viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu chØ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ng©n hµng, ®«i khi cßn do b¶n th©n ng©n hµng tiÕn hµnh. Ch¼ng h¹n ë §øc n¨m 1986, trong ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn lùc cã 39 c«ng ty cæ phÇn. HÇu hÕt c¸c c«ng ty nµy ®Òu n¶y sinh tõ sù gióp ®ì cña c¸c ng©n hµng. 4 Nh vËy vÒ lÞch sö còng nh vÒ logic, tÝn dông cã tríc khi thµnh lËp c«ng ty cæ phµn, tÝn dông lµ c¬ së trùc tiÕp, lµ ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn c«ng ty cæ phÇn kh«ng ®ång nhÊt víi h×nh thøc tÝn dông. Khi mua cæ phiÕu ngêi mua kh«ng ph¶i lµ ngêi cho vay cña c«ng ty cæ phÇn mµ lµ ngêi chñ chung cña c«ng ty ®ã. Nhng trªn thùc tÕ, viÖc bá tiÒn ra mua cæ phiÕu ch¼ng qua lµ chuyÓn ho¸ vèn ®ã thµnh vèn sinh lîi tøc. §øng vÒ mÆt kinh tÕ thuÇn tuý, th× kh«ng hÒ coi chñ cæ phÇn víi ngêi chñ cho vay lµ mét, ngêi chñ cho vay ®ßi hái ph¶i cã ngêi vay vµ ®èi lËp víi ngêi vay. Chñ cæ phÇn kh«ng ®ßi hái ph¶i cã ngêi vay. Tr¸i l¹i, sù xuÊt hiÖn c«ng ty cæ phÇn cã nghÜa lµ thñ tiªu ngêi vay vµ thay vµo ®ã b»ng ngêi qu¶n lý, ngêi gi¸m ®èc lµm thuª... Lîi tøc cña vèn cho vay còng ph¶i cã lîi nhuËn doanh nghiÖp vµ ®èi lËp víi lîi nhuËn doanh nghiÖp víi t c¸ch lµ thu nhËp do quyÒn së h÷u mang l¹i; lîi tøc cæ phiÕu mµ chñ cæ phiÕu nhËn ®îc cã nghÜa lµ toµn bé lîi nhuËn chuyÓn ho¸ thµnh h×nh th¸i lîi tøc. Nh vËy c«ng ty cæ phÇn lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp míi: mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph¸t triÓn trªn c¬ së tÝn dông. C«ng ty cæ phÇn lµ mét kiÓu tæ chøc doanh nghiÖp cã nhiÒu u thÕ. V× thÕ c¸c Nhµ níc t b¶n ®éc quyÒn ngay khi ra ®êi ®· coi träng lo¹i h×nh nµy. NhiÒu nhµ t b¶n ®éc quyÒn ®· sö dông c¸c tæ chøc tµi chÝnh, quan hÖ tµi chÝnh, c«ng cô tµi chÝnh ®a d¹ng ®Ó t¹o kh¶ n¨ng thùc tÕ trong viÖc huy ®éng vèn díi h×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, ®ång thêi sö dông quyÒn lùc trong viÖc t¹o ra m«i trêng kinh tÕ, yÕu tè t©m lý còng nh c¬ së ph¸p luËt thuËn lîi thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi c¸c c«ng ty cæ phÇn. Víi c¸c t¸c ®éng nµy, c«ng ty cæ phÇn ®· ph¸t triÓn m¹nh vµ thÞnh hµnh trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒn Nhµ níc vµ trë thµnh hiÖn tîng kinh tÕ phæ biÕn trong c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn. VÝ dô ë Mü ®Õn n¨m 1939 sè c«ng ty cæ phÇn chiÕm 51,7% tæng sè c¸c tæ chøc kinh doanh c«ng nghiÖp vµ chiÕm 92,6% gi¸ trÞ tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp. Nh vËy c«ng ty cæ phÇn lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan do ®ßi hái cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, nã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tËp trung t b¶n. Nã diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ vµ sù tù do c¹nh tranh díi CNTB. M¸c kh¼ng ®Þnh:"Ngµy nay sù thu hót lÉn nhau gi÷a c¸c nhµ t b¶n riªng lÎ vµ xu híng tËp trung tá ra m¹nh h¬n bao giê hÕt". Tõ ®©y ®¸nh dÊu mét thêi kú ph¸t triÓn réng kh¾p cña c¸c c«ng ty cæ phÇn, ®ång thêi nã trë thµnh mét m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi. 2) LÞch sö ra ®êi cña c¸c c«ng ty cæ phÇn 5 Giai do¹n 1: Giai ®o¹n mÇm mèng Ban ®Çu chØ lµ c¸c xÝ nghiÖp TBCN riªng lÎ, dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh doanh nghiÖp gãp vèn. N¨m 1553 c«ng ty cæ phÇn ®Çu tiªn ë Anh víi sæ vèn 600 b¶ng Anh vµ ®îc thµnh lËp th«ng qua ph¸t hµnh 240 cæ phiÕu. §Õn nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XVII níc Ph¸p ban hµnh s¾c lÖnh vÒ c«ng ty. N¨m 1773 t¹i Lu©n §«n Anh h×nh thµnh së giao dÞch chøng kho¸n vµ n¨m 1801 chÝnh thøc ®îc thµnh lËp, ë MÜ lµ n¨m 1877. H×nh th¸i ®Çu tiªn cña c«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp gãp vèn hoÆc doanh nghiÖp nhãm b¹n. §Æc ®iÓm cña c«ng ty cæ phÇn thêi kú nµy lµ: vèn cæ phÇn thêng do th¬ng nh©n ®øng ra tæ chøc ®îc h×nh thµnh ë lÜnh vùc thu lîi nhuËn lín. Ngµnh c«ng nghiÖp lµ mét trong nh÷ng ngµnh ®Çu tiªn mµ cã c«ng ty cæ phÇn ra ®êi. Giai ®o¹n II: giai ®o¹n h×nh thµnh Sau mét thêi gian dµi ph¸t triÓn, ®Õn nöa ®Çu thÕ kû XIX c¸c c«ng ty cæ phÇn chÝnh thøc ra ®êi víi tæ chøc vµ h×nh thøc ph©n phèi riªng. Gi÷a thÕ kû XVIII ®Õn ®©ï thÕ kû XIX c«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn trong nhng ngµnh quan träng vµ cÇn cã sù huy ®éng vèn kh¸ lín nh trong ngµnh giao th«ng vËn t¶i ®êng s«ng, ®êng s¾t. Cã thÓ nãi trong giai ®o¹n nµy níc Anh lµ níc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi do vËy ®©y còng ®îc coi lµ mét trong nh÷ng níc ®i ®Çu trong viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ®Æc biÖt trong lÜnh vùc th¬ng nghiÖp. Do vËy níc Anh lµ níc cã nhiÒu c«ng ty cæ phÇn nhÊt trong giai ®o¹n nµy. Tuy nhiªn, tríc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX c«ng ty cæ phÇn cßn Ýt, h×nh thøc cha ®a d¹ng, quy m« nhá. Giai ®o¹n III: Giai ®o¹n ph¸t triÓn Sau nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX, c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn rÊt nhanh ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c níc më réng quy m«. C¸c tæ chøc ®éc quyÒn ra ®êi nh xanhdican, t¬r¬t, c¸c ten . §ång thêi víi ®ã lµ sù h×nh thµnh c¸c trung t©m tµi chÝnh quèc tÕ, giao dÞch chøng kho¸n. ë níc Anh vµo n¨m 1910 cã 20 së giao dÞch chøng kho¸n, n¨m 1930 cã 86000 c«ng ty cæ phÇn. ë MÜ n¨m 1909 cã 22000 c«ng ty cæ phµn, n¨m 1939 sè c«ng ty cæ phÇn chiÕm 51% trong tæng sè c¸c xÝ nghiÖp. Giai ®o¹n IV: Giai ®o¹n trëng thµnh C¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ ë trong 1 l·nh thæ quèc gia nhÊt ®Þnh mµ nã ®îc ®Æt ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi hay cßn gäi lµ c¸c c«ng ty ®a quèc gia hay xuyªn quèc gia. Bªn c¹nh ®ã c¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ thu hót nh÷ng th¬ng nh©n giµu cã mua cæ phÇn mµ nã cßn thu hót ngêi c«ng nh©n mua cæ phÇn. Ngoµi viÖc quy 6 m« ®îc më réng ngµy cµng lín th× c¬ cÊu tæ chøc cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ngµy cµng hoµn thiÖn, ph¸p luËt ngµy cµng kiÖn toµn. 3) Sù cÇn thiÕt cña viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam Cæ phÇn ho¸ lµ chuyÓn ®æi doanh nghiÖp nhµ níc tõ mét chñ së h÷u duy nhÊt(toµn d©n) thµnh doanh nghiÖp ®a së h÷u theo ®ã tuú vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt cô thÓ cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ nhµ níc gÜ vai trß chi phèi hoÆc kh«ng cÇn gi÷ vai trß chi phèi n÷a. Kinh tÕ thÞ trêng vµ sù h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng gay g¾t , muèn ®øng v÷ng trªn thÞ trêng ®ßi hái cÇn cã sè vèn lín cho s¶n xuÊt th× míi cã kh¶ n¨ng tån t¹i, ph¸t triÓn trªn thÞ trêng. C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc còng kh«ng thÓ tr¸nh khái t×nh tr¹ng nµy. Nh chóng ta ®· thÊy c¸c doanh nghiÖp nhµ níc do tríc ®©y tÊt c¶ ®Òu do Nhµ níc bao cÊp nªn khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng thêng lµm ¨n thua lç, kÐm hiÖu qu¶ nªn nhµ níc l¹i ph¶i tiÕp tôc bá vèn vµo ®Ó tr¸nh khái t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp ®ã bÞ ph¸ s¶n. Nh vËy khi cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc sÏ gióp cho nguån vèn t¨ng lªn. Bëi v× dï b¸n mét phÇn tµi s¶n doanh nghiÖp b»ng h×nh thøc b¸n cæ phÇn, hoÆc gäi thªm vèn b»ng h×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu , th× vèn doanh nghiÖp t¨ng lªn trong khi vèn h÷u h×nh cña doanh nghiÖp vÉn cßn nguyªn ®Êy. Vèn t¨ng lªn sÏ gióp cho doanh nghiÖp ph¸t triÓn tµi s¶n cè ®Þnh vµ gióp cho ph¸t triÓn c¶ vèn lu ®éng, cµng cÇn thiÕt ®èi víi doanh nghiÖp ®ang lµm ¨n cã hiÖu qu¶. §Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vèn ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. Trong thùc tiÔn cæ phÇn ho¸ , vèn nhµ níc vÉn cã thÓ t¨ng lªn do ®Þnh gi¸ l¹i tµi s¶n doanh nghiÖp theo gi¸ thÞ trêng vµ gi¸ c¶ cña nh÷ng th¬ng hiÖu næi tiÕng. Ch¼ng h¹n trong 12 ®¬n vÞ cña tæng c«ng ty thñy tinh vµ gèm x©y dùng th× gi¸ trÞ tµi s¶n ®îc ®¸nh gi¸ l¹i t¨ng thªm 22 tû ®ång, gi¸ trÞ cña th¬ng hiÖu lµ 37 tû ®ång, lµm cho tæng vèn cña nhµ níc t¨ng thªm 59 tû ®ång. §ã lµ cha kÓ, nay tÝnh ®óng gi¸ c¶ quyÒn së dông ®Êt th× vèn cña nhµ níc cßn t¨ng lªn nhiÒu n÷a. Nh vËy ®Ó cã thÓ huy ®éng ®îc nguån vèn lín mµ kh«ng cÇn ®Õn nguån vèn trî cÊp cña nhµ níc th× cÇn ph¶i cæ phÇn ho¸, nhÊt lµ trong giai ®o¹n hÞªn nay níc ta ®ang bíc vµo thêi kú kinh tÕ thÞ trêng, nhu cÇu vèn rÊt bøc xóc. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu còng cè vµ n©ng cao vai trß kinh tÕ cña nhµ níc Cñng cè vai trß cña doanh nghiÖp nhµ níc- bé phËn rêng cét, n¨ng ®éng cña kinh tÕ nhµ níc, nhê hiÖu qu¶ ngµy cµng cao cña nã vµ lùc lîng vËt chÊt, tµi 7 chÝnh to lín do nhµ níc chi phèi ®îc. §©y lµ môc ®Ých bao trïm vµ còng lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña c¸c môc ®Ých trªn. NÕu b¸n, kho¸n, cho thuª, gi¶i thÓ hoÆc chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp t nh©n t b¶n chñ nghÜa th× kh«ng thuéc ph¹m trï "cæ phÇn ho¸" doanh nghiÖp nhµ níc cña ta. Trong trêng hîp cô thÓ nhÊt ®Þnh mµ chuyÓn ®æi thµnh hîp t¸c, th× vÉn thuéc ph¹m trï "cæ phÇn ho¸ " doanh nghiÖp nhµ níc cña ta. Trong trêng hîp cô thÓ nhÊt ®Þnh mµ chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp hîp t¸c, th× vÉn cßn thuéc ph¹m trï "cæ phÇn ho¸" vµ vÉn cã thÓ chÊp nhËn ®îc. §Ó ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ níc ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt th× vÊn ®Ò tèi u nhÊt lµ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, v× khi doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ vÉn thuéc lo¹i doanh nghiÖp nhµ níc, vÉn b¶o ®¶m vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc. Tuy nhiªn, chóng ta cã bµi häc kinh nghiÖm s©u s¾c kh«ng thÓ x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi tèc ®é qu¸ nhanh, vît qu¸ kh¶ n¨ng hiÖn t¹i cña nÒn kinh tÕ, mµ ph¶i cã bíc ®i v÷ng ch¾c. Cho nªn ph¬ng ¸n tèt nhÊt cña ch¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc lµ Nhµ níc nªn gi÷ cæ phÇn chi phèi trong c¸c lÜnh vùc, nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u then chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó gi÷ quyÒn ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ b¶o ®¶m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Còng cÇn tr¸nh t×nh tr¹ng ë nh÷ng n¬i vèn kinh doanh cã hiÖu qu¶, lóc ®Çu nhµ níc cã tû lÖ cæ phÇn chi phèi, nhng vÒ sau cø gi¶m dÇn, ®Õn møc kh«ng chi phèi n÷a. Nh vËy ®©y chÝnh lµ ph¬ng ¸n tèt gióp cho nhµ níc cã thÓ chi phèi ®îc trong rÊt nhiÒu ngµnh then chèt quan träng cña ®Êt níc nh»m ph¸t triÓn níc ta ®i theo con ®êng chñ nghÜa x· héi. ChÝnh ®iÒu nµy gióp cho nhµ níc võa qu¶n lý ®îc nÒn kinh tÕ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ l¹i võa cã thÓ huy ®éng ®îc nguån vèn lín trong kinh doanh vµ kinh nghiÖm qu¶n lý cña nh÷ng nhµ kinh doanh giái, nhµ kinh doanh doanh níc ngoµi ®ång thêi l¹i khuyÕn khÝch ®îc ngêi lao ®éng s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã viÖc cæ phÇn ho¸ cßn t¹o nªn ®éng lùc trùc tiÕp cho c¸c nhµ ®Çu t, nh÷ng ngêi bá vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh. ë ®©y chñ së h÷u rÊt cô thÓ, ®ã lµ c¸c cæ ®«ng, lîi Ých rÊt cô thÓ ®ã lµ lîi tøc cña c¸c cæ phÇn. Lîi tøc cæ phÇn lµ ®éng c¬ trùc tiÕp th«i thóc c¸c cæ ®«ng mµ ®¹i diÖn lµ héi ®ång qu¶n trÞ quan t©m qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ ngµy cµng cao. Lîi tøc cæ phÇn hiÖn nay thêng ®¹t 12%-15%, nghÜa lµ cao h¬n møc l·i suÊt ng©n hµng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· gióp cho ngêi kinh doanh tÝch cùc lao ®éng. ChÝnh nh÷ng ®iÒu trªn ®· dÉn tíi 1 ®iÒu tÊt yÕu lµ ®¶m b¶o vµ më réng viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cña ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp, ®¶m b¶o môc tiªu cña ®Êt níc lµ lµm cho "d©n giµu, níc m¹nh". 8 NÒn kinh tÕ níc ta ®ang trªn con ®êng ®æi míi theo híng kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cu¶ nhµ níc, nªn ®ßi hái cÇn rÊt nhiÒu nguån lùc tham gia vµo qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Do ®ã viÖc cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc mét mÆt gióp cho viÖc huy ®éng tèi ®a nguån lùc vèn vµ nguån lùc con ngêi, nhng vÉn kh«ng lµm mÊt ®i vai trß cña nhµ níc. Trong nÒn kinh tÕ nµy nhµ níc vÉn ®ãng vai trß chñ ®¹o. Nh vËy cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay. II)Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam: 1) M« t¶ qu¸ tr×nh diÔn ra: Tõ ®Çu thËp niªn 90, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ®Ò ra chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc. Song cho ®Õn nay, tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ diÔn ra rÊt chËm. Trong suèt 6 n¨m (1992-1998) chØ cã 120 doanh nghiÖp nhµ níc ®îc cæ phÇn ho¸. Ph¶i ®Õn héi nghÞ lÇn thø chÝn cña Ban chÊp hµnh Trung ¬ng kho¸ IX th× chñ tr¬ng xóc tiÕn nhanh tiÕn ®é vµ ®Èy m¹nh h¬n c«ng viÖc ®ã. Thùc tiÔn cæ phÇn ho¸ ®ang b¾t ®Çu s«i ®éng, vµ diÔn ra kh¸ nhanh . Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thùc hiÖn ®æi míi th× cæ phÇn ho¸ ®· ®¹t ®îc mét sè c¸c thµnh tùu hÕt søc quan träng. VÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc sau khi chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn ®Òu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n tríc, xÐt tæng thÓ trªn tÊt c¶ c¸c mÆt nh: doanh thu, lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch, tÝch luü vèn. Qua b¸o c¸o ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp , kÓ c¶ nh÷ng doanh nghiÖp tríc ®©y bÞ thua lç th× doanh thu b×nh qu©n t¨ng gÇn gÊp 2 lÇn so v¬Ý tríc khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. §iÓn h×nh lµ c«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh. N¨m 1999 c«ng ty nµy ®¹t 178 tû ®ång, t¨ng gÇn gÊp 4 lÇn so víi doanh thu tríc khi cæ phÇn ho¸ lµ 46 tû ®ång. Lîi nhuËn c¸c doanh nghiÖp t¨ng b×nh qu©n 2 lÇn, cæ tøc b×nh qu©n ®¹t tõ 1-2%/ th¸ng. Vèn cña doanh ngiÖp t¨ng gÇn 2,5 lÇn so víi tríc khi cæ phÇn ho¸ ( bao gåm c¶ tÝch luü tõ lîi nhuËn, thu hót thªm vèn ®Çu t tõ bªn ngoµi). Næi bËt nhÊt lµ c«ng ty chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An cã sè vèn t¨ng 2,4 lÇn. C¸c doanh nghiÖp nép ng©n s¸ch b×nh qu©n t¨ng 2 lÇn so víi tríc khi cæ phÇn ho¸, ®iÓn h×nh lµ c«ng ty cæ phÇn b«ng B¹ch tuyÕt thµnh phè Hå ChÝ Minh t¨ng 2,7 lÇn. VÒ viÖc lµm vµ thu nhËp cho ngêi lao ®éng HÇu hÕt trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc cæ phÇn ho¸, viÖc lµm vµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng cã xu híng t¨ng lªn. Sè lao ®éng cña doanh nghiÖp trë thµnh cæ ®«ng kh¸ ®«ng. Trong sè doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ trong n¨m 2003, 9 58% cæ phÇn do nh÷ng ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp nhµ níc tríc cæ phÇn n¾m gi÷. ChÕ ®é ngêi lao ®éng ®îc quan t©m tho¶ ®¸ng. Do më réng s¶n xuÊt, sè lao ®éng ë doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ t¨ng 12%. Riªng c«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh thµnh phè Hè ChÝ Minh t¨ng tõ 334 lªn 731ngêi. Thu nhËp b×nh qu©n cña ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c c«ng ty cæ phÇn t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m gÇn 20% (cha kÓ thu nhËp cã ®îc tõ cæ tøc). Víi c¬ chÕ qu¶n lý míi, ngêi lao ®éng ®îc coi lµ chñ nh©n thùc sù trong c«ng ty cæ phÇn. Nhê ®ã, hä ®· n©ng cao tÝnh chñ ®éng, ý thøc kû luËt, tinh thÇn tù gi¸c, tiÕt kiÖm trong lao ®éng s¶n xuÊt, gãp phÇn lµm cho hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ngµy mét n©ng cao, mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho b¶n th©n, cho c«ng ty, cho Nhµ níc vµ x· héi. VÒ huy ®éng vèn ViÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®· cho phÐp c¸c doanh nghiÖp thu hót mét lîng lín nguån vèn trong x· héi vµo ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt. ChØ tÝnh riªng 370 doanh nghiÖp doanh nghiÖp nhµ níc ®· ®îc cæ phÇn ho¸, gi¸ trÞ phÇn vèn Nhµ níc cña c¸c doanh nghiÖp nµy lµ 1.349 tû ®ång, qua thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ®· thu hót thªm 1432 tû ®ång cña c¸c c¸ nh©n, ph¸p nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Çu t vµo c¸c c«ng ty cæ phÇn. §ång thêi, Nhµ níc còng thu l¹i ®îc 714 tû ®ång ®Ó ®Çu t vµo c¸c doanh nghiÖp nhµ níc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. PhÇn vèn cña nhµ níc nh×n chung ®Òu t¨ng 10-15% so víi gi¸ trÞ ghi trªn sæ s¸ch. Bªn c¹nh ®ã nî xÊu cña doanh nghiÖp nhµ níc còng ®îc xö lý mét phÇn. Theo b¸o c¸o cña 35 tØnh, thµnh phè vµ 18 tæng c«ng ty vµ mét sè bé th× ®Õn hÕt quý I n¨m 2003 trong sè 3645 tû ®ång nî ®äng tån ®· xö lý ®îc 2728 tû. Tæng nî cña doanh nghiÖp nhµ níc vµ ng©n hµng th¬ng m¹i ®· xö lý ®îc 10512 tû ®ång b»ng 49,8%. Tæng sè nî cña doanh nghiÖp nhµ níc, c¸c ng©n hµng cßn 13435 tû, b»ng 60% møc ë thêi ®iÓm th¸ng 8-2001. Trong sè doanh nghiÖp nhµ níc ®· cæ phÇn ho¸ trong giai ®o¹n nµy th× b×nh qu©n nhµ níc së h÷u 38% vèn ®iÒu lÖ, c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc cña c¸c doanh nghiÖp nµy mua 54%, cßn 8% lµ cæ ®«ng bªn ngoµi. Sè doanh nghiÖp nhµ níc cã cæ phÇn chi phèi cña Nhµ níc chiÕm 26% tæng sè doanh nghiÖp nhµ níc ®· cæ phÇn ho¸. NhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc cæ phÇn ho¸ ®· ®æi míi ®îc c«ng nghÖ, n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ tÝnh c¹nh tranh. 10 Sau gÇn 15 n¨m thùc hiÖn chñ tr¬ng cæ phÇn hãa th× c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· thu nh÷ng thµnh tô rÊt ®¸ng kÓ ®ã lµ vèn ®iÒu lÖ t¨ng, doanh thu t¨ng, nî ng©n hµng gi¶m, lîi nhuËn tríc thuÕ t¨ng, nép ng©n s¸ch t¨ng, thu nhËp cña ngêi lao ®éng t¨ng. ChÝnh nh÷ng thµnh tùu trªn lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho viÖc ph¸t triÓn ®Êt níc sau nµy. 2) Nh÷ng khã kh¨n, víng m¾c trë ng¹i cÇn th¸o gì: MÆc dï trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp cã diÔn ra víi tèc ®é kh¸ nhanh chãnh, thµnh tùu ®¹t ®îc so víi thêi kú tríc còng cã rÊt ®¸ng kÓ, tuy nhiªn ta còng cÇn ph¶i nh×n vµo thùc tr¹ng hiÖn nay . T×nh tr¹ng chung cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ lµ diÔn ra chËm, dêng nh chØ míi b¾t ®Çu, chÆng ®êng dµi cña nã ë phÝa tríc. C¸c doanh nghiÖp ®îc cæ phÇn ho¸ phÇn lín cã quy m« nhá, lîng vèn cæ phÇn ho¸ Ýt, cæ phÇn ho¸ ë møc ®é kh«ng cao, mang nÆng tÝnh néi bé, h¹n chÕ c¸c nhµ ®Çu t lín, nªn môc tiªu huy ®éng vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cßn h¹n chÕ, cha thu hót ®îc c¸c nhµ ®Çu t cã tiÒm n¨ng, c«ng nghÖ kinh nghiÖm qu¶n lý.. Sau ®©y t«i xin ®îc nªu ra mét vµi víng m¾c cßn tån t¹i trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë níc ta. VÒ mÆt t tëng: Mét bé phËn kh«ng nhá trong c¸c c¸n bé, c«ng chøc , ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp vµ nh©n d©n cha hiÓu thÊu ®¸o thùc chÊt vµ lîi Ých cña qu¸ tr×nh chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Cha ph©n biÖt râ sù kh¸c biÖt gi÷a cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc víi qu¸ tr×nh t nh©n ho¸(chuyÓn tõ së h÷u nhµ níc thµnh së h÷u t nh©n). Do sî "chÖnh híng" nªn kh«ng Ýt c¸n bé, kÓ c¶ mét sè c¸n bé l·nh ®¹o cßn cã t tëng chÇn chõ, do dù khi cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc. TiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ níc, tÊt yÕu ph¶i thay ®æi nhiÖm vô vµ theo ®ã lµ quyÒn lîi cña mét sè ngêi ®ang trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp qu¶n lý, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp. Do vËy, ®· vµ sÏ cã mét sè c¸n bé qu¶n lý Nhµ níc, c¸n bé l·nh ®¹o vµ qu¶n lý doanh nghiÖp cha hoµn toµn ®ång t×nh, thËm chÝ cßn cã hµnh vi, viÖc lµm g©y khã kh¨n, c¶n trë qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc. Trong khi ®ã viÖc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vµ ®Êu tranh víi t tëng nµy cha ®îc ®Æt ra mét c¸ch nghiªm kh¾c vµ cha cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu, ®ñ m¹nh ®Ó kh¾c phôc. §èi víi ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp, lîi Ých cao nhÊt cña hä lµ viÖc lµm vµ thu nhËp. HiÖu qu¶ lao ®éng cña c«ng ty cæ phÇn ch¾c ch¾n sÏ cao h¬n khi cßn lµ doanh nghiÖp nhµ níc, vµ v× vËy, viÖc lµm vµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng sÏ ®îc ®¶m b¶o h¬n. Nhng ë nhiÒu n¬i c«ng t¸c tuyªn truyÒn, vËn ®éng cßn yÕu, 11 cha gióp ngêi lao ®éng nhËn thøc ®óng vµ hiÓu râ ®îc lîi Ých cña cæ phÇn ho¸ ®Ó tõ ®ã ñng hé vµ tÝh cùc tham gia cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp. VÒ khu«n khæ ph¸p lý Tõ n¨m 1992 ®Õn 5/1996 h×nh thøc v¨n b¶n cao nhÊt míi lµ QuyÕt ®Þnh cña Thñ tíng ChÝnh phñ. M·i ®Õn 7/5/1996, ChÝnh phñ míi ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 28/CP vÒ chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Mét sè ®Þnh híng, chÝnh s¸ch cha ®îc thÓ chÕ ho¸. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc tÊt yÕu sÏ cã mét bé phËn tµi s¶n Nhµ níc chuyÓn ho¸ thµnh së h÷u cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Do vËy, cÇn thiÕt ph¶i cã mét ®¹o luËt cña Quèc héi, hoÆc Ýt ra lµ mét ph¸p lÖnh do uû ban thêng vô quèc héi quy ®Þnh. VÒ tæ chøc cæ phÇn ho¸ c¸c cÊp chÝnh quyÒn cã vai trß quan träng trong viÖc lùa chän, tæ chøc triÓn khai vµ quyÕt ®Þnh doanh nghiÖp nhµ níc cæ phÇn ho¸. Tõ khi cã chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ ®Õn nay, nhµ níc chñ yÕu dùa vµo sù tù nguyÖn cña doanh nghiÖp, c¸c ngµnh, c¸c cÊp,...Lµ mét c«ng viÖc míi nªn viÖc tù nguyÖn ®¨ng ký lµ cÇn thiÕt trong 1-2 n¨m ®Çu ®Ó ngêi lao ®éng vµ c¸c nhµ ®Çu t, c¸c nhµ qu¶n lý cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu vµ lµm quen víi m« h×nh qu¶n lý míi. Nhng chØ dùa vµo sù tù nguyÖn th× kh«ng thÓ thóc ®Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ . Nhµ níc lµ chñ së h÷u doanh nghiÖp. Nhµ níc lµ ngêi chñ ®éng quyÕt ®Þnh chØ tiªu doanh nghiÖp nhµ níc triÓn khai cæ phÇn ho¸. Bé trëng c¸c bé, Chñ tÞch uû ban nh©n d©n c¸c tØnh, thµnh phè lµ ngêi ®îc chÝnh phñ ph©n c«ng, ph©n cÊp ph¶i lùa chän vµ tæ chøc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp trong ph¹m vi qu¶n lý vµ ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña m×nh. Nh÷ng n¨m qua, c¸c cÊp chÝnh quyÒn cha sö dông ®óng thÈm quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u cña m×nh, cha tÝch cùc chñ ®éng lùa chän vµ cha giao nhiÖm vô cæ phÇn ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc nh mét chØ tiªu ph¸p lÖnh. Mét sè n¬i, chÝnh quyÒn cha thùc sù quan t©m ®Õn c«ng t¸c cæ phÇn ho¸, cßn kho¸n tr¾ng cho Ban chØ ®¹o, thËm chÝ nhiÒu n¬i cßn chËm thµnh lËp ban chØ ®¹o . Ban chØ ®¹o thùc chÊt chØ lµ c¬ quan t vÊn cho chÝnh quyÒn trong viÖc lËp ch¬ng tr×nh, lùa chän, ®«n ®èc, kiÓm tra qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, kh«ng cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. Thµnh phÇn cña Ban chñ yÕu lµ kiªm nhiÖm. Nhiªm vô, chøc n¨ng, mèi quan hÖ gi÷a c¸c ban ngµnh, c¸c cÊp cha ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ.Tãm l¹i, hiÖu lùc cña Ban nµy ®èi víi tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ cßn rÊt h¹n chÕ. Thùc tÕ chøng minh r»ng, n¬i nµo cã cÊp uû, thñ trëng ®¬n vÞ thùc sù quan t©m, ®Ò cao tr¸ch nhiÖm th× n¬i ®ã triÓn khai cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc t¬ng ®èi tèt. Ngîc l¹i nÕu cÊp uû, thñ trëng ®¬n vÞ Ýt quan t©m, kh«ng kiªn quyÕt th× ®¬n vÞ ®ã triÓn khai chËm trÔ, thËm chÝ kh«ng tiÕn triÓn ®îc. 12 VÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch XÐt trªn toµn bé qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc trong thêi gian qua, c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña nhµ níc cha thùc sù ®¸p øng ®îc yªu cÇu phong phó vµ ®a d¹ng cña qu¸ tr×nh cè phÇn ho¸. Nh÷ng khã kh¨n, chËm ®îc nghiªn cøu söa ®æi, bæ sung, næi bËt lµ c¸c vÊn ®Ò sau ®©y. VÒ ®èi tîng b¸n cæ phÇn vµ quyÒn h¹n chÕ mua cæ phÇn Níc ta ®· cã hµng ngµn dù ¸n ®Çu t níc ngoµi vµo VÖt Nam díi h×nh thøc trùc tiÕp ®· cã rÊt nhiÒu dù ¸n 100% hoÆc ®¹i bé phËn vèn níc ngoµi. Nhng trong nhiÒu n¨m, chóng ta cha cã quy chÕ b¸n cæ phÇn cho ngêi níc ngoµi ®Ó t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho hä ®îc trùc tiÕp ®Çu t vµo c«ng ty cæ phÇn. §iÒu nµy ®· h¹n chÕ ®Õn huy ®éng vèn c«ng nghÖ vµ n¨ng lùc qu¶n lý cña hä, nhÊt lµ nh÷ng nhµ ®Çu t chiÕn lîc. VÒ quyÒn mua cæ phÇn giai do¹n tríc n¨m 2002, Nhµ níc khèng chÕ quyÒn mua cña mçi c¸ nh©n kh«ng qu¸ 5% , mçi ph¸p nh©n kh«ng qu¸ 10% tæng sè cæ phÇn ph¸t hµnh. §iÒu nµy lµ phï hîp víi lÜnh vùc nhµ níc cÇn n¾m cæ phÇn chi phèi vµ nh÷ng níÝ ngêi mua cæ phÇn nhiÒu. Nhng ®èi víi lÜnh vùc nhµ níc kh«ng gi÷ cæ phÇn chi phèi, thËm chÝ cã lÜnh vùc nhµ níc kh«ng cÇn tham gia cæ phÇn, hoÆc t¹i c¸c doanh nghiÖp kÐm lîi thÕ, ngêi mua kh«ng nhiÒu mµ khèng chÕ cæ phÇn nh trªn th× kh«ng thóc ®Èy cæ phÇn ho¸, h¹n chÕ huy ®éng vèn. Ngêi mua cæ phÇn ngoµi doanh nghiÖp cßn thÊp,do ®ã cha huy ®éng vèn nhµn rçi cña x· héi. NghÞ ®Þnh 64/2002/N§-CP ®· më réng ®èi t¬ng vµ bá quy ®Þnh vÒ giíi h¹n khi mua cæ phÇn lÇn ®Çu ; c¸c chñ nî cña doanh nghiÖp cã thÓ chuyÓn nî thµnh vèn gãp cæ phÇn; quy ®Þnh ngêi lao ®éng gi÷ cæ phÇn ®îc mua theo gi¸ u ®·i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh; dµnh tèi thiÓu 30% sè cæ phÇn cßn l¹i(sau khi trõ sè cæ phÇn Nhµ níc cÇn n¾m gi÷ vµ sè b¸n theo gÝa u ®·i) ®Ó b¸n cho c¸c ®èi tîng ngoµi doanh nghiÖp, trong ®ã u tiªn cho nhµ ®Çu t cã tiÒm n¨ng vµ c«ng nghÖ, thÞ trêng, vèn vµ kinh nghiÖm qu¶n lý theo ph¬ng thøc ®Êu thÇu th«ng qua tæ chøc tµi chÝnh trung gian hoÆc doanh nghiÖp tù tæ chøc ®Êu thÇ`u; kh«ng khèng chÕ tû lÖ gi¸ trÞ u ®·i b¸n cæ phÇn cho ngêi lao ®éng mµ chØ giíi h¹n sè cæ phÇn cho 1 n¨m c«ng t¸c vµ tæng gi¸ trÞ u ®·i kh«ng vît qu¸ gi¸ trÞ phÇn vèn nhµ níc t¹i doanh nghiÖp sau khi trõ gi¸ trÞ cæ phÇn nhµ níc n¾m gi÷. VÒ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸: Tríc hÕt lµ quy tr×nh x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp cßn phiÒn hµ, ph©n qua 3 giai do¹n: Héi ®ång thÈm ®Þnh cña doanh nghiÑp- KiÓm to¸n- Héi ®ång thÈm ®Þnh cña nhµ níc, sau ®ã c¬ quan thÈm quyÒn míi c«ng bè gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸ ph¶i lµ gi¸ trÞ thùc tÕ mµ ngêi mua ngêi b¸n ®Òu chÊp 13 nhËn ®îc, nhng tæ chøc kiÓm to¸n chñ yÕu chØ dùa vµo chøng tõ, sæ s¸ch kÕ to¸n ®Ó x¸c ®Þnh. Do ®ã hÇu nh c¸c kÕt qu¶ kiÓm to¸n kh«ng sö dông ®îc vµo viÖc c«ng bè gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸. §iÒu nµy mét mÆt lµm chËm qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, mÆt kh¸c lµm t¨ng chi phÝ cña doanh nghiÑp. Theo c¬ chÕ thÞ trêng, viÖc ®Þnh gi¸ thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh cïng trao ®æi, tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua, ngêi b¸n, chø kh«ng thÓ ngêi mua (doanh nghiÖp ) quy ®Þnh tríc, mµ ngêi b¸n (Nhµ níc) ®Þnh sau nh ®· thùc hiÖn trong c¸c n¨m qua. Ngêi b¸n th× muèn b¸n toµn bé tµi s¶n hiÖn cã, ngêi mua chñ yÕu tÝnh ®Õn nhu cÇu sö dông tµi s¶n trong t¬ng lai. V× vËy, tÊt yÕu cã m©u thuÉn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. SÏ cã mét bé phËn gi¸ trÞ (xÐt theo nhu cÇu sö dông), ngêi mua kh«ng chÊp nhËn (tµi s¶n kh«ng cÇn dïng, kÐm phÈm chÊt) cÇn ph¶i lo¹i trõ ra khái doanh nghiÖp nhµ níc cæ phÇn ho¸. LÏ ra ph¶i cã quy chÕ ®Ó bªn mua (doanh nghiÖp), bªn b¸n(®¹i diÖn cho nhµ níc) ®µm ph¸n vÒ gi¸ trÞ cho tíi khi hai bªn cã thÓ tho¶ thuËn ®îc. Do cha chó ý ®óng møc ®Õn quyÒn lîi cña ngêi mua nªn cã nh÷ng trêng hîp nhµ níc c«ng bè nhng kh«ng b¸n b¸n cæ phÇn ®îc, qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ bÞ bÕ t¾c, hoÆc qu¸ tr×nh ®Þnh gi¸ ph¶i kÐo dµi. VÒ viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ lîi thÕ cña doanh nghiÖp lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng vÒ gi¸ nhng vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh cßn h¹n chÕ lµ: Khi x¸c ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn cña 3 n¨m liÒn kÒ víi thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸ dùa trªn vèn nhµ níc hiÖn hµnh. Nhng khi x¸c ®Þnh lîi thÕ l¹i dùa trªn sè vèn Nhµ níc ®· ®îc ®¸nh gi¸ l¹i. Sù kh«ng ®ång nhÊt nµy lµm thiÖt h¹i cho ngêi ngêi mua cæ phÇn nÕu nh vèn Nhµ níc theo gi¸ ®¸nh l¹i t¨ng lªn; lµm thiÖt h¹i cho nhµ níc nÕu vèn nhµ níc theo gi¸ ®¸nh l¹i gi¶m ®i. Lîi thÕ c¨n cø vµo kÕt qu¶ kinh doanh thùc tÕ cña doanh nghiÖp, nhng t¬ng lai cña doanh nghiÖp cßn chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu sù biÕn ®éng kh¸c, ®Æc biÖt lµ cµng c¹nh tranh cao th× gi¸ trÞ siªu ng¹ch do lîi thÕ ®em l¹i còng gi¶m ®i. Do ®ã tÝnh 100% lîi thÕ vµo gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó b¸n th× ngêi mua cæ phÇn bÞ thiÖt thßi. ChÕ ®é u ®·i ®èi víi ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ : Nh×n chung, ngêi lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cßn nghÌo. V× vËy, ®Ó hä ®îc së h÷u mét sè cæ phÇn, t¹o quyÒn lµm chñ thùc sù cho ngêi lao ®éng lµ cÇn thiÕt. Tuy nhiªn vÊn ®Ò nµy cßn mét sè tån t¹i. Nhµ níc duy tr× hai h×nh thøc : cÊp quyÒn sö dông cæ phÇn (quyÒn së h÷u vÉn lµ cña nhµ níc) vµ mua chÞu cæ phiÕu trong 5 n¨m víi l·i suÊt 5% / n¨m. ViÖc qu¶n lý, thu håi c¸c cæ phiÕu rÊt khã kh¨n. H¬n n÷a cæ phiÕu kh«ng ®îc tù do chuyÓn nhù¬ng nªn kh«ng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n, kh«ng thËt hÊp dÉn ®èi víi ngêi së 14 h÷u cæ phÇn nµy; Sè cæ phÇn cÊp cho ngêi lao ®éng hëng cæ tøc khèng chÕ 6 th¸ng l¬ng cÊp bËc vµ chøc vô lµ qu¸ thÊp so víi møc khèng chÕ tèi ®a 10% gi¸ trÞ phÇn vèn Nhµ níc t¹i doanh nghiÖp (6 th¸ng l¬ng cÊp bËc, chøc vô chØ chiÕm kháang 2,7% vèn nhµ níc t¹i doanh nghiÖp). Do ®ã rÊt Ýt trêng hîp doanh nghiÖp ®îc hëng u ®·i tíi 10% nh Nhµ níc ®· quy ®Þnh. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc lµ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. §iÒu nµy ®em l¹i viÖc lµm vµ thu nhËp cho ngêi lao ®éng nhiÒu h¬n khi cha cæ phÇn ho¸. Lîi Ých ®ã míi c¬ b¶n, l©u dµi chø kh«ng ph¶i ë chç ngêi lao ®éng ®îc hëng u ®·i nhiÒu hay Ýt. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc lµ nh»m huy ®éng vèn ®Çu t vµ ph¸t triÓn, nªn nÕu u ®·i qu¸ nhiÒu sÏ m©u thuÉn víi môc tiªu nµy. Quy tr×nh tæ chøc triÓn khai cæ phÇn ho¸ cha hîp lý Quy tr×nh cæ phÇn ho¸ cßn rêm rµ, phøc t¹p. Sù ph©n c«ng, ph©n cÊp gi÷a c¸c ngµnh, ®Þa ph¬ng vµ doanh nghiÖp cßn cha râ rµng, cßn chång chÐo vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, cã nh÷ng c«ng viÖc kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ph©n chia thµnh nhiÒu c«ng ®o¹n, nhiÒu tæ chøc tham gia. Mçi viÖc hay c«ng ®o¹n do mét tæ chøc ®¶m nhiÖm, nhng kh«ng x¸c ®Þnh thêi gian tèi ®a ph¶i hoµn thµnh. Do vËy, hÇu nh mäi c«ng viÖc ®Òu kÐo dµi qu¸ møc cÇn thiÕt. ViÖc híng dÉn nghiÖp vô cho triÓn khai cæ phÇn ho¸ cha ®îc kÞp thêi vµ chu ®¸o. HÇu nh c¸c Bé, c¸c cÊp khi triÓn khai c«ng viÖc ®Òu lóng tóng nhÊt lµ trong viÖc x©y dùng ®Ò ¸n cæ phÇn ho¸, ®iÒu lÖ thµnh lËp c«ng ty, c¸ch thøc thÈm ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp, vÊn ®Ò xö lý lao ®éng, xö lý tµi s¶n, c«ng nî cña doanh nghiÖp. ChËm tæng kÕt c«ng t¸c cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc Cæ phÇn ho¸ lµ mét bé phËn c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ níc lµ mét lÜnh vùc c«ng t¸c rÊt míi mÎ ®èi víi níc ta. Qu¸ tr×nh triÓn khai cæ phÇn ho¸ ph¶i xö lý nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi vµ nghiÖp vô cô thÓ. Ph¶i võa häc, võa lµm, võa tõng bíc bæ sung ®Ó hoµn chØnh dÇn. CÇn thêng xuyªn tæ chøc s¬ kÕt tæng kÕt ë mçi ngµnh, mçi ®Þa ph¬ng ®Ó ®¸nh gi¸ mÆt m¹nh, nguyªn nh©n vµ ®Ò ra biÖn ph¸p kh¾c phôc trong c¶ níc. Th«ng qua s¬ kÕt, tæng kÕt cßn gióp cho c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c doanh nghiÖp häc tËp lÉn nhau. VÊn ®Ò nµy lµm cha tèt. Cha t¹o lËp m«i trêng c¹nh tranh b×nh ®¼ng cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Thùc tÕ, trong thêi gian qua cßn cã sù ph©n biÖt gi÷a doanh nghiÖp nhµ níc víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, trong ®ã cã c«ng ty cæ phÇn. Doanh nghiÖp nhµ níc thêng ®îc u ®·i h¬n vÒ quyÒn sö dông ®Êt, ®îc vay vèn c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh kh«ng ph¶i thÕ chÊp, víi l·i suÊt u ®·i, ®îc khoanh nî, xo¸ nî khi gÆp rñi ro, ®îc xÐt gi¶m, miÔn thuÕ dÔ dµng... 15 Khi chuyÓn sang ho¹t ®éng theo LuËt c«ng ty, th× c«ng ty cæ phÇn kh«ng ®îc hëng "©n huÖ" trªn, ®ã lµ sù "thiÖt thßi" vµ lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty nµy. VÊn ®Ò thÞ trêng chøng kho¸n Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ níc vµ thÞ trêng chøng kho¸n cã mèi liªn hÖ g¾n bã víi nhau, lµm tiÒn ®Ò cho nhau tån t¹i vµ ph¸t triÓn.Trong nh÷ng n¨m qua, cæ phÇn ho¸ cha lµm tèt nªn còng cha cã tiÒn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhanh thÞ trêng chøng kho¸n. Ngîc l¹i, viÖc ho¹t ®éng kÐm s«i ®éng, kÐm hiÖu qu¶ cña thÞ trêng vèn nµy, ®· kh«ng t¹o ra sù hÊp dÉn cho nh÷ng nhµ ®Çu t cæ phÇn. Nh vËy bªn c¹nh mét sè c¸c thµnh tùu ®¹t ®îc th× qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë níc ta vÉn cßn rÊt nhiÒu ®iÒu bÊt cËp kh«ng chØ lµ trong chÝnh néi bé cña doanh nghiÖp mµ c¸ch qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh trªn lµ cha thùc sù hiÖu qu¶. III) Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Èy nhanh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ 1) Môc tiªu cæ phÇn ho¸: Môc tiªu trùc tiÕp cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ChuyÓn ®æi së h÷u, thùc hiÖn së h÷u hçn hîp ë nh÷ng doanh nghiÖp cô thÓ nµo ®ã, gi¶m së h÷u Nhµ níc, t¨ng së h÷u t nh©n, c¸ thÓ trong c¸c doanh nghiÖp ®îc cæ phÇn ho¸. Cæ phÇn ho¸ gãp phÇn t¸ch quyÒn së h÷u ra khái chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh, gióp cho chuyªn nghiÖp ho¸ chøc n¨ng chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. C«ng ty cæ phÇn lµ tæ chøc ®¹i diÖn cho nhiÒu së h÷u cæ phÇn, tËp trung vèn giao cho ngêi ®îc ®µo t¹o chuyªn m«n, cã kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ tæ chøc kinh doanh. Do vËy, qu¶n lý trë thµnh mét nghÒ, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tíi viÖc n©ng cao ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp cã cæ phÇn vµ nh÷ng ngêi ®ãng gãp vèn ®îc lµm chñ. Cæ phÇn ho¸ nh mét chÊt keo g¾n ngêi lao ®éng víi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Hä kh«ng chØ lµ ngêi c«ng nh©n mµ cßn lµ chñ nh©n cña doanh nghiÖp ®ã. ViÖc cho ph¸t hµnh cæ phiÕu u ®·i, cæ phÇn néi bé khiÕn vai trß cæ ®«ng vµ vai trß ngêi lao ®éng thèng nhÊt víi nhau. Ngêi lao ®éng sÏ lµ ngêi trùc tiÕp gi¸m s¸t, kiÓm tra t×nh h×nh s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp. Víi ý nghÜa nµy cæ phÇn ho¸ biÕn doanh nghiÖp thµnh liªn hîp lîi Ých cña ngêi lao ®éng, lµ ®iÓm mÊu chèt lµm cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Bªn c¹nh ®ã, c¸c doanh nghiÖp nhµ níc khi ®îc cæ phÇn 16 ho¸ sÏ tr¸nh ®îc sù ®iÒu hµnh theo kiÓu mÖnh lÖnh, hµnh chÝnh, ¶nh hëng ®Õn tÝnh tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh. T¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng vµ tËp trung vèn më réng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. NhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc khi chuyÓn sang ho¹t ®éng trong c¬ chÕ thÞ trêng ®Òu r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn kinh doanh. Vèn nhµ níc giao cho bao gåm c¶ nî khã ®ßi, s¶n phÈm, vËt t ø ®äng kh«ng cã kh¶ n¨ng sö dông ®îc hoÆc kh«ng thÓ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm mµ thÞ trêng cÇn...Do vËy, bé phËn vèn lu ®éng dïng ®Ó kinh doanh thêng xuyªn thiÕu. MÆt kh¸c , sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn ®æi míi trang thiÕt bÞ nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh. NÕu chØ dùa vµo mét nguån vèn cña nhµ níc cÊp sÏ kh«ng ®ñ. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp lµ c¸ch gi¶i quyÕt tèt cho cho nh÷ng khã kh¨n vÒ vèn cña doanh nghiÖp. Dï lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá còng cã thÓ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu vèn b»ng cæ phÇn ho¸. Gãp phÇn ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña nhµ níc. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng, nhµ níc ph¶i thay ®æi c¨n b¶n c¸ch thøc qu¶n lý ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Víi t c¸ch lµ bé m¸y quyÒn lùc, nhµ níc t¸c ®éng vµo ®êi sèng kinh tÕ, vµo c¸c chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt, thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt vµ b»ng thùc lùc kinh tÕ. Cô thÓ lµ, nhµ níc th«ng qua c¸c c«ng cô cña m×nh ®iÒu tiÕt thÞ trêng vµ thÞ trêng sÏ ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. MÆt kh¸c, víi t c¸ch lµ ®¹i diÖn cña toµn d©n, lµ chñ së h÷u ®èi víi khu vùc kinh tÕ nhµ níc, nhµ níc còng ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é uû quyÒn qu¶n lý, thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t, kiÓm kª, kiÓm so¸t, lùa chän, thuª ngêi qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n. Nh vËy, nhµ níc cÇn cã c¸ch qu¶n lý kh¸c c¬ b¶n so víi c¬ chÕ cò. ViÖc ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ níc kh«ng chØ ®îc thùc hiÖn bëi sù cè g¾ng, tù ®æi míi, tù hoµn thiÖn cña hÖ thèng bé may nhµ níc, mµ cßn cã sù céng t¸c quan träng cña b¶n th©n ®èi tîng qu¶n lý ®· thay ®æi c¨n b¶n, c¸c c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ trêng, tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ®æi míi ph¬ng thøc qu¶n lý cña nhµ níc. Môc tiªu tæng qu¸t cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc, mét mÆt gióp c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, cæ phÇn ho¸ cßn lµ bíc ®i quan träng ®Ó Nhµ níc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu chiÕn lîc cña c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ®Êt níc. 17 Cæ phÇn ho¸ gãp phÇn quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. §¶ng vµ nhµ níc ta ®· kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ho¹t ®éng theo c¬ chÕ qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. §Ó cã c¬ chÕ thÞ trêng vËn hµnh th«ng suèt ph¶i cã c¬ cÊu thÞ trêng ®Çy ®ñ, ®ång bé, nghÜa lµ ph¶i cã c¸c lo¹i thÞ trêng ph¸t triÓn trong mét hÖ thèng hoµn chØnh, thèng nhÊt. HiÖn nay, ë níc ta cha cã hÖ thèng thÞ trêng ®Çy ®ñ (gåm thÞ trêng hµng ho¸, thÞ trêng søc lao ®éng, thÞ trêng vèn), cha cã thÞ trêng ph¸t triÓn. NhiÖm vô cÊp b¸ch hiÖn nay cña nhµ níc lµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i thÞ trêng, h×nh thµnh c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc. Nh vËy môc tiªu bao trïm lªn ch¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ lµ gãp phÇn chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt cña nhµ níc. Nhµ níc cã vai trß quan träng , võa lµ chñ së h÷u ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh, võa lµ ngêi quyÕt dÞnh sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i thÞ trêng ®Ó h×nh thµnh c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. N©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña nÒn kinh tÕ theo nh÷ng nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ trêng. §©y lµ mét môc tiªu tæng qu¸t bao trïm vµ t¸c ®éng lªn nhiÒu mÆt, nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi. HiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi ®îc hiÓu theo nghÜa huy ®éng mäi kh¶ n¨ng vÒ kü thuËt, vèn ,lao ®éng, n¨ng lùc qu¶n lý... cña c«ng ®ång, d©n téc vµ cña quèc tÕ vµo sù nghiÖp x©y dùng, ph¸t triÓn ®Êt níc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. Quan träng h¬n c¶ viÖc cæ phÇn ho¸ cßn t¹o ra sù hîp t¸c vÒ mÆt së h÷u, h×nh thµnh së h÷u hçn hîp, t¹o sù thèng nhÊt suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña chñ thÓ vèn tríc ®©y ®èi lËp nhau, tÊt c¶ híng vµo môc tiªu d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. 2) KÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ §Ó thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra th× §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· x©y dùng vµ lªn kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ nh»m ®Èy nhanh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ vµ cè g¾ng kh¨c phôc víng m¾c, th¸o gì khã kh¨n trong thêi gian tíi ®©y. ChÝnh phñ sÏ tiÕp tôc cã nh÷ng v¨n b¶n híng dÉn thùc hiÖn cæ phÇn vµ nh÷ng v¨n b¶n ®iÒu chØnh l¹i ®iÒu lÖ c«ng ty cña c¸c c«ng ty cæ phÇn sao cho phï hîp víi luËt doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã chÝnh phñ tiÕp tôc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ®îc niªm yÕt cæ phÇn cña m×nh trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Víi môc ®Ých lµ gióp cho c¸c nhµ ®Çu t mua b¸n chøng kho¸n mét c¸ch thuËn tiÖn, ®îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Nhng nhµ níc còng sÏ cã kÕ ho¹ch ®Ó kiÓm so¸t ®îc viÖc mua b¸n cæ phiÕu, nh»m h¹n chÕ vµ tiÕn tíi bá hiÖn tîng chuyÓn nhîng ngÇm cæ phiÕu trªn thÞ trêng tù do. 18 §ång thêi nhµ níc còng sÏ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch nh»m ®¶m b¶o cho c¸c doanh nghiÖp sau khi cæ phÇn ho¸ ®îc hëng ®óng vµ ®ñ c¸c u ®·i nh chÝnh s¸ch vay vèn, tÝn dông, chÝnh s¸ch u ®·i theo luËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc...Song song víi nh÷ng vÊn ®Ò trªn cÇn cã kÕ ho¹ch xo¸ bá c¸c bÊt hîp lý , ®Æc quyÒn, ®Æc lîi kh«ng cÇn thiÕt cña doanh nghiÖp nhµ níc. Ngoµi ra nhµ níc sÏ cã kÕ ho¹ch thay ®æi ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo kiÓu "hµnh chÝnh"hiÖn nay sang h×nh thøc"®Þnh gi¸ theo c¬ chÕ thÞ trêng" trong ®ã cã c¶ c¸c thñ tôc vÒ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt cho c¸c c«ng ty cæ phÇn. Nhµ níc cßn cã kÕ ho¹ch thµnh lËp c¸c c«ng ty mua b¸n nî ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng kho¶n nî mµ hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i ë rÊt nhiÒu c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Thùc hiÖn tèt chñ tr¬ng cæ phµn ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u mµ nhµ níc kh«ng cÇn n¾m 100% vèn. §Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc mµ nhµ níc kh«ng cÇn n¾m 100% vèn. §Èy nhanh tiÕn dé cæ phÇn ho¸ vµ më réng c¸c doanh nghiÖp cÇn cæ phÇn kÓ c¶ mét sè c«ng ty vµ doanh nghiÖp lín trong c¸c nghµnh nh ®iÖn lùc, luyÖn kim, ng©n hµng,... 3) Nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ Tríc hÕt, chóng ta cÇn ph¶i ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i, s¾p xÕp vµ lùa chän doanh nghiÖp nhµ níc cæ phÇn ho¸. CÇn lµm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc c¸n bé, ®¶ng viªn trong c¸c c¬ quan nhµ níc, ngêi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp vµ nh©n d©n hiÓu râ chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ níc. CÇn kh¼ng ®Þnh: Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng ph¶i qu¸ tr×nh t nh©n ho¸. §ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi doanh nghiÖp cã mét chñ së h÷u (nhµ níc ) thµnh nhiÒu chñ së h÷u(së hò hçn hîp) chø kh«ng ph¶i cña mét t nh©n. Sím cã ®¹o luËt vÒ cæ phÇn ho¸ lµm c¨n cø ph¸p lý cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc. Trø¬c m¾t, cã thÓ nghiªn cøu so¹n th¶o mét ph¸p lÖnh tr×nh Uû ban thêng vô Quèc héi ban hµnh. §Ò cao tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp, l·nh ®¹o doanh nghiÖp nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. Hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 64/N§/CP ngµy 19/6/2002 vÒ chuyÓn doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ nhiÒu c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh, lao ®éng, tiÒn l¬ng, tæ chøc qu¶n lý... 19 Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ph¸t hiÖn nh÷ng quy ®Þnh cha phï hîp víi thùc tÕ, c¸c doanh nghiÖp, c¸c cÊp, c¸c ngµnh cÇn b¸o c¸o kÞp thêi cho thñ tíng chÝnh phñ, c¸c bé ngµnh chøc n¨ng nghiªn cøu söa ®æi bæ sung nh»m kh«ng ngõng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸, chÝnh phñ cÇn nghiªn cøu ban hµnh quy chÕ b¸n cæ phÇn cho ngêi níc ngoµi nh»m thu hót vµ khuyÕn khÝch ngêi níc ngoµi ®Çu t vµo c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam. KhÈn tr¬ng ban hµnh c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý phÇn vèn cña nhµ níc ë c¸c c«ng ty sau cæ phÇn ho¸. Cã c¬ chÕ vµ ph¬ng thøc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ quü hç trî cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu triÓn khai cæ phÇn ho¸ trªn diÖn réng. Söa ®æi quy tr×nh cæ phÇn ho¸ Quy tr×nh cæ phÇn ho¸ ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau ®©y: X¸c ®Þnh râ nh÷ng c«ng viÖc cÇn thiÕt ph¶i lµm ®Ó cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc, thêi gian ph¶i hoµn thµnh cña mçi c«ng viÖc vµ lo¹i bá nh÷ng c«ng viÖc kh«ng cÇn thiÕt trong quy ®Þnh hiÖn hµnh. Quy ®Þnh râ c¬ quan chñ tr×, c¬ quan phèi hîp khi triÓn khai thùc hiÖn c«ng viÖc cæ phÇn ho¸. Thêi gian cæ phÇn ho¸ mçi doanh nghiÖp nhµ níc tèi ®a kh«ng qu¸ 6 th¸ng Phæ biÕn c¸c mÉu ®Ò ¸n cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc cho c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã tµi liÖu nghiªn cøu vµ tù x©y dùng ®îc ®Ò ¸n vµ ®iÒu lÖ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp m×nh. C¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ, mçi doanh nghiÖp nhµ níc cÇn x©y dùng mét kÕ hoach rÊt chi tiÕt c¸c bíc triÓn khai cæ phÇn ho¸ b¸o c¸o c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan cã liªn quan ®Ó cã biÖn ph¸p phèi hîp. N©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n, ®a vµo ho¹t ®éng trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Hµ Néi vµo ho¹t ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c cæ ®«ng ®îc mua, b¸n, chuyÓn nhîng cæ phiÕu. Ban hµnh mét c¬ chÕ ®ång nhÊt cho mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp, xo¸ bá sù kh¸c biÖt gi÷a doanh nghiÑp nhµ níc vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, ®¶m b¶o cho c¸c doanh nghiÖp ®îc b×nh ®¼ng trong c¹nh tranh Sö dông réng r·i c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, c¸c h×nh thøc héi th¶o khoa häc ®Ó ®Èy m¹nh tuyªn truyÒn chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ níc. Phæ biÕn th«ng tin nh÷ng kinh nghiÖm tèt cña mét sè níc trªn thÕ giíi nhÊt lµ c¸c níc cã ®iÒu kiÖn t¬ng tù nh ViÖt Nam. §Æc biÖt lµ cÇn th«ng qua kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ®Ó tuyªn 20