Tài liệu Cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 a.phÇn më ®Çu ViÖc nghiªn cøu lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ cÇn thiÕt kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng ngêi nghiªn cøu khoa häc kinh tÕ, ®èi víi c¸n bé qu¶n lý kinh doanh, víi nh÷ng ngêi cã nhiÖm vô ho¹ch ®Þnh ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, mµ nã rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mçi con ngêi, mçi gia ®×nh trong x· héi. Lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ mét néi dung hÕt søc to lín vµ rÊt quan träng trong häc thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c Lªnin. Trong ®iÕu v¨n ®äc tríc mé M¸c-¨ng ghen ®· kh¼ng ®Þnh, cïng víi lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d, häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, th× lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét ph¸t kiÕn vÜ ®¹i cña M¸c mµ sau nµy ®· ®îc Lªnin ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn, nã lµ hßn ®¸ t¶ng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, lý thuyÕt nµy vÉn ngêi s¸ng, cho ®Õn c¶ ngµy h«m nay vµ mai sau. Trong bèi c¶nh ®Çy biÕn ®éng cña thÞ trêng thÕ giíi nãi chung còng nh thÞ trêng ViÖt Nam nãi riªng. §¶ng ta vÉn kiªn ®Þnh môc tiªu ®é lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi mµ §¶ng vµ B¸c Hå ®· lùa chän. §Ó cã c¬ së hiÓu h¬n lý thuyÕt cña M¸c-Lªnin, cã c¬ së cho thèng nhÊt cao h¬n ®êng lèi cña §¶ng ta, vÊn ®Ò nghiªn cøu, n¾m v÷ng lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Em chän ®Ò tµi: C¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Víi ®Ò tµi nµy, bíc ®Çu nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng qua ®ã lµm râ h¬n x©y dùng thªm lßng tin vÒ ®êng lèi míi cña §¶ng ta. 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 B.PhÇn néi dung I.LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng 1. Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸ a. Nh÷ng kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸ Trong lÞch sö nÒn kinh tÕ tù nhiªn vµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ lµ hai h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ - x· héi ®· tån t¹i tõ l©u. Hai h×nh thøc nµy ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ ph¹m vi cña quan hÖ trao ®æi. Víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ngêi s¶n xuÊt còng ®ång thêi lµ ngêi tiªu dïng. Tõ s¶n xuÊt tù tiªu dïng lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Môc ®Ých cña lµ t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh b¶n th©n ngêi s¶n xuÊt, chÝnh v× thÕ cã thÓ nãi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn chØ gåm 2 kh©u. §ã chÝnh lµ kh©u tù nhiªn ®Òu mang chung mét h×nh th¸i hiÖn vËt. *Nh÷ng u ®iÓm cña kinh tÕ hµng ho¸ so víi kinh tÕ tù nhiªn. - Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng thÞ trêng th× ngµy cµng ®îc më réng. ChÝnh ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña mçi vïng, mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, häc hái, ¸p dông kÕt qu¶ khoa häc kü thuËt, më réng ph¹m vi s¶n xuÊt; thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, môc ®Ých cña s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ ®Ó tiªu dïng cho chÝnh b¶n th©n ngêi s¶n xuÊt mµ lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cµng t¨ng cña thÞ trêng ®· t¹o nªn ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. §èi víi s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ngêi tiªu dïng ®îc coi lµ “Thîng ®Õ” ®îc quyÒn tù do lùa chän nh÷ng hµng ho¸ phï hîp víi nhu cÇu vµ cã 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ thÞ hiÕu cña m×nh trªn c¬ së lµ chÊt lîng vµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸. Nhu cÇu tiªu dïng ngµy cµng cao th× kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. - Kinh tÕ hµng ho¸ c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t. yªu cÇu cña c¹nh tranh ®ßi hái nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i thêng xuyªn quan t©m tíi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó h¹ gi¸ thµnh... môc ®Ých thu lîi nhuËn ®îc nhiÒu h¬n. còng chÝnh tõ c¹nh tranh, ch¹y theo lîi nhuËn sÏ lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt cã nh÷ng bíc tiÕn bé l©u dµi vµ v÷ng ch¾c trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Còng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, do s¶n xuÊt x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ngµy cµng më réng, cho nªn s¶n phÈm hµng ho¸ ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng, viÖc giao lu v¨n ho¸, kinh tÕ gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ vµ c¸c quèc gia ngµy cµng ph¸t triÓn. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n ngµy mét ®îc n©ng cao. b. Nh÷ng tiÒn ®Ò t¹o c¬ së cho qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸ Qua nh÷ng u ®iÓm cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ta thÊy sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan. Nã b¾t ®Çu khi kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é lµ xuÊt hiÖn nh÷ng tiÒn ®Ó cña kinh tÕ hµng ho¸. Trong lÞch sö, nh÷ng quan hÖ hiÖn vËt, tù nhiªn vµ quan hÖ hµng ho¸ -tiÒn tÖ tån t¹i ®an xen vµ m©u thuÉn víi nhau. Sù xuÊt hiÖn cña kinh tÕ hµng ho¸ còng chÝnh lµ sù xuÊt hiÖn nh÷ng tiÒn ®Ò phñ ®Þnh kinh tÕ tù nhiªn vµ kh¼ng ®Þnh kinh tÕ hµng ho¸. Mçi bíc nh¶y vät cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét bíc ®Èy lïi kinh tÕ tù nhiªn. Nh vËy, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, kinh tÕ hµng ho¸ ®· phñ ®Þnh dÇn kinh tÕ tù nhiªn va kh¼ng ®Þnh m×nh lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi ®éc lËp. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ diÔn ra víi sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña nh÷ng tiÒn ®Ò sau: +Ph©n c«ng lao ®éng x· héi. +Sù ®éc lËp t¬ng ®èi vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt +Lu th«ng hµng ho¸ vµ lu th«ng tiÒn tÖ. +HÖ thèng th«ng tin vµ giao th«ng vËn t¶i Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¹o ra nh÷ng ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kh¸c nhau. Do ph©n c«ng lao ®éng x· héi cho nªn mçi ngêi chuyªn lµm mét viÖc trong mét ngµnh nghÒ nhÊt ®Þnh vµ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Nh÷ng nhu cÇu tiªu dïng cña hä l¹i cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau cho cuéc sèng. §Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i n¬ng tùa vµo nhau, trao ®æi vµ quan hÖ víi nhau. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm n¶y sinh nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt víi nhau. Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ®éc lËp t¬ng ®èi vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt, cho nªn quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt lµ quan hÖ m©u thuÉn, hä võa liªn hÖ, phô thuéc vµo nhau võa ®éc lËp víi nhau. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn nµy buéc hä ph¶i trao ®æi dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ, nghÜa lµ dùa trªn c¬ së trao ®æi ngang gi¸. S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®íi khi trao ®æi trë thµnh tËp qu¸n vµ lµ môc ®Ých cña s¶n xuÊt. Nh ta thÊy ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn tõng nµo th× quan hÖ trao ®æi còng ®îc më réng vµ ngµy cµng phong phó, phøc t¹p h¬n nhiÒu. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn còng hÊp dÉn tíi sù ra ®êi cña ngµnh th¬ng nghiÖp, ®«i khi th¬ng nghiÖp ra ®êi th× ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ quan hÖ trao ®æi cã s¾c th¸i míi. Còng chÝnh nhê th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn lµm cho s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ cïng víi lu th«ng tiÒn tÖ ®îc 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph¸t triÓn nhanh chãng. §ã lµ nguyªn nh©n cña sù më réng quan hÖ trao ®æi gi÷a c¸c vïng, ®ång thêi liªn kÕt nh÷ng ngêi s¶n xuÊt l¹i víi nhau, tËp trung hä ch¹y theo sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña kinh tÕ hµng ho¸. Quan hÖ trao ®æi ®îc më réng vµ ph¸t triÓn ®ßi hái hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng còng ph¶i më réng vµ ph¸t triÓn. §©y chÝnh lµ c¬ së vËt chÊt lµm t¨ng thªm c¸c ph¬ng tiÖn trao ®æi, më réng thÞ trêng. 2.Nh÷ng bíc chuyÓn biÕn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. a.Kinh tÕ thÞ trêng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. Sù kh¸c nhau gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ kinh tÕ hµng ho¸ ë tr×nh ®é ph¸t triÓn. kinh tÕ thÞ trêng chÝnh lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. Khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¹m trï hµng ho¸, ph¹m trï tiÒn tÖ vµ thÞ trêng ®îc ph¸t triÓn vµ ®îc më réng. Hµng ho¸ kh«ng chØ bao gåm nh÷ng s¶n phÈm ®Çu ra cña s¶n xuÊt mµ cßn bao hµm c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. Søc chøa cña thÞ trêng vµ c¬ cÊu cña thÞ trêng ®îc më réng vµ ngµy cµng hoµn h¶o h¬n. mäi quan hÖ kinh tÕ trong x· héi ®Òu ®îc tiÒn tÖ ho¸. §Õn khi ®ã th× kinh tÕ hµng ho¸ míi ®îc coi lµ kinh tÕ thÞ trêng. b.Kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y Kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®îc lµ nhê vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n sau ®©y. -Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng. Chóng ta ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét sù tiÕn bé lÞch sö. Con ngêi lao ®éng ®îc tù do, ngêi lao ®éng cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµ mét chñ thÓ b×nh ®¼ng trong c¸c mèi quan hÖ lµm ¨n, s¶n xuÊt víi ngêi kh¸c. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®· tõng dÉn tíi sù ph©n ho¸ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo. Sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra chËm ch¹p, cho nªn cÇn ph¶i cã sù can thiÖp b¹o lùc cña Nhµ níc ®Ó thóc ®Èy sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra nhanh h¬n. Còng chÝnh tõ sù ph©n ho¸ giµu nghÌo tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®· lµm n¶y sinh hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng. Nhê sù xuÊt hÖn cña hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng mµ tiÒn tÖ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng mµ cßn trë thµnh ph¬ng tiÖn lµm t¨ng gi¸ trÞ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi. Cïng víi sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hoµn chØnh. Khi ®ã kinh tÕ thÞ trêng ra ®êi. - Ph¶i tÝch luü ®îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn ®Ò tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých cã lîi nhuËn. Khi cã lîi nhuËn th× míi kÝch thÝch sù s¶n xuÊt ph¸t triÓn, nã míi trë thµnh ®éng lùc thùc sù - Nh ta ®· b¾t kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ cña tiÒn tÖ, cho nªn vai trß cña ®ång tiÒn v« cïng quan träng. Nhng ®Ó h×nh thµnh ®îc nÒn kinh tÕ thÞ trêng cÇn ph¶i cã hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông, ng©n hµng t¬ng ®èi ph¸t triÓn. Kh«ng thÓ cã ®îc kinh tÕ thÞ trêng nÕu nh hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông cïng ng©n hµng cßn qu¸ yÕu ít vµ ®¬n gi¶n. Kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh. - Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i cã hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng t¬ng ®èi ph¸t triÓn, trªn c¬ së ®ã míi ®¶m b¶o ®îc lu th«ng hµng ho¸ vµ lu th«ng tiÒn tÖ ®îc thuËn lîi dÔ dµng, míi t¨ng ®îc ph¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m më réng quan hÖ trao ®æi. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - T¨ng cêng vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc. Riªng ®èi víi níc ta ®©y lµ ®iÒu kiÖn cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nhê cã ng©n hµng vµ hµng hÖ thèng ph¸p luËt ®· t¹o ra m«i trêng vµ hµnh lang cho thÞ trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh. ®ång thêi Nhµ níc sö dông biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tÝch cùc cña thÞ trêng. Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt theo nguyªn t¾c kÕt hîp c«ng b»ng x· héi víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. Nhµ níc cßn thùc hiÖn sù ®iÒu tiÕt nh»m gi¶i quyÕt hµi hoµ quan hÖ gi÷a t¨ng tr¬ngr kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Víi sù t¸c ®éng cña nh÷ng tiªu ®Ò trªn, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®îc x· héi ho¸ cao, c¸c quan hÖ kinh tÕ mang h×nh th¸i phæ biÕn lµ quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ nã ®îc tiÒn tÖ ho¸. ChÝnh v× vËy mµ nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng ®îc ph¸t huy t¸c dông mét c¸ch ®Çy ®ñ. Nh÷ng ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng. 3.Nh÷ng ®Æc trng chung cña kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Khi chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ mét yÕu cÇu kh¸ch quan, nh»m ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. Qu¸ tr×nh ®ã phï hîp víi xu thÕ cña thêi ®¹i vµ xu thÕ cña nh©n d©n ta. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang kinh tÕ thÞ trêng tho ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa tÊt yÕu ph¶i ®ßi hái nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m« h×nh kinh tÕ híng tíi. §· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng. Ch¼ng h¹n, m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng x· héi cña céng hoµ liªn bang §øc, kinh tÕ thÞ trêng mang mµu s¾c Trung quèc... khi xxÐt ®Òu 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kinh tÕ thÞ trêng, nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c níc ®ang vµ ®· tr¶i qua ®Òu mang nh÷ng ®Æc trng sau ®©y. - Mét lµ: TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao. c¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña m×nh. C¸c chñ thÓ ®îc tù do liªn kÕt, liªn doanh, tù do tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh. ®©y lµ mét ®Æc trng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ truêng. ®Æc trng nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña viÖc tån t¹i kinh tÕ hµng ho¸. ®ång thêi còng lµ biÓu hiÖn vµ lµ yªu cÇu m«ij t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp. Nã ®èi lËp víi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ, n¨ng ®éng. - Hai lµ: trªn thÞ trêng hµng ho¸ rÊt phong phó. Nguêi ta tù do mua, b¸n hµng ho¸. Trong ®ã ngêi mua chän ngêi b¸n. ngêi b¸n t×m ngêi mua. Hä gÆp nhau ë gi¸ c¶ thÞ trêng. ®Æc trng nµy ph¶n ¸nh tÝnh viÖt h¬n h¼n cña kinh tÕ thÞ trêng so víi kinh tÕ tù nhiªn. - Ba lµ: gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ trêng. Gi¸ c¶ thÞ trêng võa lµ sù biÓu hiÖn thµnh tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng, võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ dÞch vô. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng, gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña sù th¬ng lîng vµ tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. ®Æc trng nµy ph¶n ¸nh yªu cÇu cña quy luËt lu th«ng hµng ho¸. Trong qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸, ngêi b¸n lu«n b¸n víi gi¸ cao, ngêi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. ®èi víi ngêi b¸n, gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ vµ cã doanh lîi. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n díi, lµ phÇn cøng cña gi¸ c¶, cãn danh lîi cµng nhiÒu cµng tèt. §èi víi ngêi b¸n, gi¸ c¶ ph¶i phï hîp íi lîi Ých giíi h¹n cña hä. - Bèn lµ: c¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cuÈ kinh tÕ thÞ trêng. Nã tån t¹i trªn c¬ së nh÷ng ®on vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp vµ kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ. Theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Òu ph¶i s¶n xuÊt vµ kinh doanh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, muèn cã nhiÒu lîi nhuËn c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kü thuËt, ¸p dông kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt ®Ó nh»m thu lîi nhuËn su ng¹ch. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¹nh tranh diÔn ra mét c¸ch phæ biÕn trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc lu th«ng. - N¨m lµ: kinh tÕ thÞ trêng lµ hÖ thèng kinh tÕ më. Nã rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p vµ ®îc ®iÒu hµnh bëi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ níc. - Mçi ®Æc trng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng. II. ThÞ truêng vµ c¬ chÕ thÞ trêng 1.ThÞ trêng vµ c¹nh tranh thÞ trêng. a.ThÞ trêng: ThÞ trêng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Do ®ã mµ cã nhiÒu c¸ch thøc ®Þnh nghÜa vÒ thÞ trêng. Theo nghÜa ban ®Çu th× thÞ trêng g¾n liÒn víi mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh. Nã lµ n¬i diÔnn rra quÊ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸. ThÞ trêng cã tÝnh kh«ng gian vµthêi gian. Theo nghÜa nµy, thÞ trêng cã thhÓ lµ héi chî c¸c ®Þa d hoÆc c¸c khu tiªu thô ph©n theo c¸c mÆt hµng, ngµnh hµng. S¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, lîng s¶n phÈm hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó; thÞ trêng ®îc më réng. NÕu hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n. nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm méi giíi. T¹i ®©y ngêi mua vµ ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng. 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Khi nãi tíi thÞ trêng chóng ta ph¶i nãi tíi c¸c yÕu tè cÊu thµnh thÞ trêng ®ã lµ hµng vµ tiÒn (H vµ T) ngêi mua vµ ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Tõ ®ã h×nh thµnh c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, mua b¸n, cung cÇu vµ gi¸ c¶ hµng ho¸. Nãi tíi thÞ trêng lµ nãi tíi tù do kinh doanh, tù do mua b¸n, thuËn mua võa b¸n, tù do giao dÞch. Quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ b×nh ®¼ng. Nhng trong thùc tÕ th× cã nhiÒu thuËt ng÷ ®Ó biÓu hiÖn khaÝ niÖm thÞ trêng nh: thÞ trêng b¸n bu«n, thÞ trêng b¸n lÎ, thÞ trêng hµng tieu dïng, thÞ trêng t liÖu s¶n xuÊt, thÞ trêng søc lao ®éng ... Ngoµi ra mçi lo¹i hµng ho¸ l¹i cã thÞ trêng riªng cña nã: nh thÞ trêng g¹o, thÞ trêng muèi, thÞ trêng l·i ... së dÜ nh vËy lµ v× trao ®æi trë nªn thêng xuyªn, ph¹m vi vµ quy m« ngµy cµng më réng. Mäi hµng ho¸ ®Òu ph¶i th«ng qua trao ®æi míi ®Õn ®îc tiªu dïng. Cã trao ®æi, cã cung, cÇu lµ cã thÞ trêng. Mçi lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®Òu Cã mét thÞ trêng t¬ng øng. ë mçi thÞ trêng nµy ngêi ta cã thÓ ®a ra c¸c sè liÖu thèng kª vÒ tæng cung, tæng cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ trêng. Trong lÞch sö ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i thÞ trêng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, dùa vµo c¸c h×nh thøc lu th«ng hµng ho¸, ngêi ta ®· ph©n chia thÞ trêng thµnh: thÞ trêng vËt t cung øng kü thuËt, thÞ trêng hµng tiªu dïng. Dùa vµo quan hÖ së h÷u, ngêi ta chia thÞ trêng thµnh thÞ trêng cã tæ chøc vµ thÞ trêng tù do. Chóng ta cã thÓ s¬ lîc vÒ c¸ch ph©n chia thÞ trêng nh sau: - ThÞ trêng thø nhÊt lµ thÞ trêng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô: ë thÞ trêng nµy ngêi ta mua b¸n nh÷ng t liÖu sinh ho¹t nh l¬ng thùc, thùc phÈm, v¶i vãc, quÇn ¸o, c¸c ph¬ng tiÖn sinh ho¹t trong gia ®×nh...Nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng ngµy cµng chiÒu theo ®µ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Ngoµi nh÷ng hµng ho¸ h÷u h×nh cßn cã nh÷ng hµng ho¸ v« h×nh ®îc coi lµ dÞch vô nh: söa ch÷a, 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 may v¸. Nh×n chung, ë thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô ngêi ta mua b¸n nh÷ng s¶n phÈm lµ kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt, nªn thÞ trêng nµy ®îc gäi lµ thÞ trêng ®Çu ra. - ThÞ trêng thø hai lµ thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trªn thÞ trêng nµy ngêi ta mua, b¸n c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh c¸c lo¹i nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ m¸y mãc, søc lao ®éng... ThÞ trêng nµy ®îc gäi lµ thÞ trêng ®Çu vµo. §Ó ph©n chia ®îc nh trªn lµ dùa trªn c¬ së chñng lo¹i hµng ho¸ ®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng, dùa vµo sù ph¸t triÓn cña ph¹m trï hµng ho¸. Hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ më réng ®Õn ®©u th× thÞ trêng ph¸t triÓn vµ më réng ®Õn ®Õn ®ã. Khi nãi ®Õn thÞ trêng th× chóng ta ph¶i nãi ®Õn vai trß cña nã. Nh phÇn trªn ®· nghiªn cøu th× kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi thÞ trêng, s¶n xuÊt cho thÞ trêng, tiªu dïng ph¶i th«ng qua thÞ trêng. ThÞ trêng lµ trung t©m cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. S¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng theo quan hÖ tØ lÖ nhÊt ®Þnh. Quan hÖ tØ lÖ nµy tuú thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n xuÊt. NÕu kü thuËt tiÕn bé th× mét lîng søc lao ®éng nhÊt ®Þnh sÏ vËn hµnh ®îc nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt h¬n, s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm h¬n. §Ó s¶n xuÊt cÇn cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. ThÞ trêng chÝnh lµ n¬i cung cÊp c¸c yÕu tè ®ã ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh b×nh thêng. S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ s¶n xuÊt ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n. ThÞ trêng l¹i lµ n¬i tiªu thô c¸c hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp. Th«ng qua thÞ trêng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn vµ c¸c doanh nghiÖp thu håi ®îc vèn. b. Sù c¹nh tranh trªn thÞ trêng Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¹nh tranh diÔn ra mét c¸ch phæ biÕn trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc lu th«ng. C¹nh tranh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bao gåm: c¹nh tranh néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nhau. C¹nh tranh trong lÜnh vùc lu th«ng bao gåm. C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi tham gia trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ trêng, ngêi b¸n víi nh÷ng ngêi b¸n, ngêi mua víi nh÷ng ngêi mua. H×nh thøc vµ biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nhng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh chÝnhh lµ lîi nhuËn. Sù ganh ®ua gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ nh»m dµnh phÇn s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ cã lîi cho m×nh ®Ó thu lîi nhuËn cao. C¹nh tranh lµ m«i trêng tån t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nã ®ßi hái chñ thÓ kinh tÕ ph¶i chuÈn bÞ cho m×nh kh¶ n¨ng th¾ng lîi trªn thÞ trêng. §èi víi níc ta viÖc c¹nh tranh trªn thÞ trêng lµ hÕt søc quan träng, cã c¹nh tranh thÞ trêng míi lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng ®Èy lïi nh÷ng nhîc ®iÓm, c¸i l¹c hËu cæ hò trong nÒn s¶n xuÊt kinh tÕ. Nhê c¹nh tranh thÞ trêng mµ chÊt lîng, sè lîng hµng ho¸ ®îc n©ng cao râ rÖt, tr×nh ®é kü thuËt ph¸t triÓn cao, nhanh chãng ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt. Nhng trong c¬ chÕ thÞ trêng ph¶i cã sù qu¶n lý vÜ m« cña ng©n hµng míi lµm cho c¹nh tranh mang tÝnh lµnh m¹nh, d÷ ®îc b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc ta. 2.C¬ chÕ thÞ trêng a. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ trêng Khi nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ nãi tíi bé m¸y tù ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¬ chÕ thÞ trêng lµ mét kh¸i niÖm réng sau ®©y lµ mét sè kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ trêng dùa trªn kinh tÕ chÝnh trÞ häc M¸c-Lªnin “C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè, quan hÖ, m«i trêng, ®éng lùc vµ quy luËt ph©n phèi sù vËn ®éng cña thÞ trêng” (Kinh tÕ chÝnh trÞ häc. NXB Sù thËt, Hµ Néi 1993, trang 65). 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 “C¬ chÕ thÞ trêng lµ thiÕt chÕ kinh tÕ chi phèi ý chÝ vµ hµnh ®éng cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng, ngêi b¸n vµ ngêi mua th«ng qua thÞ trêng vµ gi¸ c¶”( Nghiªn cøu lý luËt sè 4, 1991, trang 34) “ C¬ chÕ thÞ trêng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã c¸ nh©n ngêi tiªu dïng vµ c¸c doanh nghiÖp t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau trªn thÞ trêng ®Ó x¸c ®Þnh vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ lµ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? vµ s¶n xuÊt cho ai?”(Lý luËn hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ trêng. NXB Hµ Néi 1992 trang 88). Còng cã thÓ kh¸i qu¸t c¬ chÕ thÞ trêng chÝnh lµ “bé m¸y” kinh tÕ ®iÒu tiÕt toµn bé sù vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ th«ng qua sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ quy luËt gi¸ trÞ-quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸. NghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng. Ngoµi gi¸ trÞ thÞ trêng, sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng cßn ph¶i chÞu t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. TÝnh quy luËt cña quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng víi gi¸ trÞ trong t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu ®îc biÓu hiÖn. b. Cung cÇu trong c¬ chÕ thÞ trêng NÕu cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ nhá h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng cßn nÕu cung nhá h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ lín h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng. Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng còng cã t¸c ®éng tíi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. NÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã gi¶m xuèng, nã sÏ kÝch thÝch møc cÇu, lµm cho møc cÇu thÞ trêng cña lo¹i hµng ho¸ nµy t¨ng lªn. §ång thêi gi¸ c¶ gi¶m xuèng. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, nã sÏ kÝch thÝch møc cung lµm cho møc cung gi¶m xuèng. Ngîc l¹i 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, ®ång thêi h¹n chÕ møc cÇu lµm cho møc cÇu gi¶m xuèng. Nh vËy cã thÓ nhËn biÕt ®îc quan hÖ cung cÇu qua gi¸ c¶ thÞ trêng. Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng ngêi b¸n vµ nh÷ng ngêi mua còng nh quan hÖ gi· nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ nh÷ng ngêi tiªu dïng. Trªn thÞ trêng ngêi b¸n lu«n b¸n hµng ho¸ cña m×nh víi gi¸ cao, cßn ngêi mua th× l¹i lu«n lu«n muèn mua hµng ho¸ víi gi¸ thÊp. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng, gi¸ c¶ thÞ trêng lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua víi ngêi b¸n. Còng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. §iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng ho¸ ®îc hiÓu theo nghÜa lµ ®iÒu tiÕt t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo tõng ngµnh kinh tÕ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trong mét ngµnh kinh tÕ nµo ®ã t¨ng lªn th× ngµnh ®ã sÏ thu hót lao ®éng x· héi, lµm cho quy m« s¶n xuÊt cña ngµnh nµy t¨ng lªn. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ cã xu híng t¨ng lªn sÏ lµm cho nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. §iÒu nµy t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm tµng, tranh thñ gi¸ c¶ cao, më réng quy m« s¶n xuÊt cã xu híng ngîc l¹i, nghÜa lµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng sÏ lµm cho quy m« s¶n xuÊt thu hÑp l¹i. Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Theo C.M¸c, nh÷ng nhµ kinh doanh díi CNTB “ ghÐt cay ghÐt ®¾ng t×nh tr¹ng kh«ng cã lîi nhuËn hay lîi nhuËn qu¸ Ýt, ch¼ng kh¸c g× giíi tù nhiªn ghª sî ch©n kh«ng”. c. Gi¸ c¶ trong c¬ chÕ thÞ trêng Th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy luËt gi¸ trÞ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt lu th«ng hµng ho¸, nghÜa lµ chi phèi luång vËn ®éng cña hµng 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ho¸. Hµng ho¸ sÏ ®îc vËn chuyÓn tõ nh÷ng thÞ trêng cã gi¸ thÊp ®Õn thÞ trêng cã gi¸ c¶ cao. Kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ cña gi¸ c¶ kh«ng ph¶i lµ nhîc ®iÓm cña quy luËt gi¸ trÞ mµ tr¸i l¹i nã lµ vÏ ®Ñp riªng biÖt cña quy luËt gi¸ trÞ: lµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ lu«n ngang b»ng víi gi¸ trÞ cña nã th× kh«ng cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, nãi kh¸c ®i ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh cña quy luËt gi¸ trÞ. Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh, v× gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n) cho nªn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n nµy cã thÓ biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Cßn ®èi víi giai ®o¹n ®éc quyÒn, sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn míi gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xung quanh gi¸ c¶ ®éc quyÒn. Giíi h¹n thÊp nhÊt cña gi¸ c¶ thÞ trêng lµ chi phÝ s¶n xuÊt (C+V) gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt. Giíi h¹n trªn cña gi¸ c¶ tuú thuéc vµo hoµn c¶nh thÞ trêng. Ngêi b¸n ph¶i biÕt b¸n víi gi¸ cao, nhng gi¸ cao qu¸ sÏ cã lîi cho ®èi thñ c¹nh tranh v× ngêi mua lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. Gi¸ b¸n cao qu¸ sÏ mÊt kh¸ch hµng, hµng ho¸ khã tiªu thô, bíc chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn kh«ng thùc hiÖn ®îc. V× vËy giíi h¹n trªn cña gi¸ c¶ chÝnh lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ngêi mua. Qua ®ã ta cã thÓ s¬ lîc vÒ chøc n¨ng cña gi¸ c¶ thÞ trêng nh sau: -Chøc n¨ng th«ng tin: gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn ph¸t tÝn hiÖu th«ng qua ®ã c¸c doanh nghiÖp biÕt ®îc m×nh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i hµng ho¸ g× ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao, gi¸ c¶ thÊp sÏ kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ kinh doanh. -Gi¸ c¶ lµm c©n b»ng cung cÇu nÕu c¸c nguån lùc ®îc sö dông hîp lý. -Gi¸ c¶ lµm chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¸c tÊng líp d©n c trong x· héi 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 -Gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn nèi liÒn hµng ho¸ víi tiÒn tÖ, ngêi s¶n xuÊt víi ngêi tiªu dïng. nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ nãi tíi c¬ chÕ tù vËn ®éng cña thÞ trêng theo nh÷ng quy luËt néi t¹i cña nã: quy luËt néi t¹i, quy luËt cung cÇu, quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ. Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ x¸c ®Þnh khèi lîng tiÒn tÖ trong lu th«ng nh»m ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng nhÞp nhµng cña c¬ chÕ thÞ trêng. ViÖc thõa hoÆc thiÕu ®Òu dÉn tíi t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu thiÕu tiÒn, hµng ho¸ kh«ng lu th«ng ®îc. NÕu thõa tiÒn sÏ g©y nªn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng vät. ThÞ trêng bÊt æn ®Þnh. VËy chóng ta cã thÓ nãi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ trêng lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi nh÷ng x· héi cßn tån t¹i nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Coi nhÑ hay bá qua vai trß cña kinh tÕ thÞ trêng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa thÊt b¹i trªn lÜnh vùc kinh tÕ. ChÝnh v× vËy mµ c¬ chÕ thÞ trêng ®îc ph¸t hiÖn kh¸ sím. C¬ chÕ thÞ trêng ®îc coi lµ “ bµn tay v« h×nh” ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. 3.Nh÷ng u ®iÓm vµ khuyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù cÇn thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. a. Nh÷ng u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng -Khi c¬ chÕ thÞ trêng ph¸t triÓn th× kÝch thÝch m¹nh viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Kinh tÕ thÞ trêng lÊy lîi nhuËn siªu ng¹ch lµm ®éng lùc ho¹t ®éng. §éng lùc nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp thêng xuyªn h¹ thÊp chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng thÊp h¬n chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trªn c¬ së ¸p dông nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ. C¬ chÕ thÞ trêng cã tÝnh n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh chãng. Së dÜ nh vËy lµ v×: trong kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i mét nguyªn t¾c ai ®a 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ra thÞ trêng mét lo¹i hµng ho¸ míi vµ ®a ta sím nhÊt sÏ thu ®îc lîi nhuËn nhiÒu nhÊt. §iÒu ®ã tÊt yÕu ®ßi ho¶i ph¶i n¨ng ®éng thêng xuyªn. - Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hµng ho¸ rÊt phong phó ®a d¹ng. Do vËy, nã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi choviÖc tho¶ m·n ngµy cµng tèt h¬n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt, v¨n ho¸ vµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña mäi thµnh viªn x· héi. b, Nh÷ng nhîc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng. Ngoµi nh÷ng u ®iÓm cña cã chÕ tf th× nã còng kh«ng Ýt nh÷ng nhîc ®iÓm h¹n chÕ nh sau. * Tríc hÕt ph¶i nãi tíi nh÷ng bÖnh g¾n liÒn víi sù ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®ã lµ: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t, ph©n ho¸ giÇu nghÌo vµ g©y « nhiÔm m«i trêng sèng nghiªm träng. Khñng ho¶ng s¶n xuÊt “thõa” lµ c¨n bÖnh cè h÷u cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn. ë ®©y do møc cung hµng ho¸ vît møc cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cho nªn dÉu ®Õn t×nh tr¹ng d thõa hµng ho¸. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã lµ do m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. M©u thuÈn nµy ®îc thÓ hiÖn ë tÝnh cao ®é trong tõng doanh nghiÖp víi tÝnh v« chÝnh phñ trªn toµn bé nÒn s¶n xuÊt x· héi. Xu híng më réng s¶n xuÊt v« h¹n m©u thuÈn v¬i ssøc mua cã h¹nm cña quÇn chóng. M©u thuÈn ®èi kh¸ng gi÷a giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. - G¾n liÒn víi khñng ho¶ng kinh tÕ lµ n¹n thÊt nghiÖp cña ngêi lao ®äng, ®©y lµ mét c¨n bÖnh nan gi¶i cña kinh tÕ thÞ trêng. - Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra sù ph©n ho¸ giai cÊp, do ®ã nã còng lµm t¨ng thªm m©u thuÈn giai cÊp. T¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè ngêi ph¸t tµi giÇu cã, cßn mét sè ngêi kh¸c bÞ ph¸ s¶n trë thµnh nh÷ng ngêi lµm thuª. Sù ®èi kh¸ng vÒ kinh tÕ lµ c¬ së cña ®Êu tranh giai cÊp. - Mét khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng cÇn thiÕt ph¶i kÓ ®Õn lµ g©y « nhiÓm m«i trêng sinh t¸i, tµn ph¸ ®Êt ®ai, rõng ®Çu nguån, khÝ th¶i c«ng 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nghiªp lµm cho nhiÖt ®é cña tr¸i ®Êt ngµy cµng nãng lªn. ChØ do ch¹y theo lîi nhuËn tríc m¾t mµ kh«ng tÝnh to¸n ®Õn hiÓm ho¹ ®ang ®e do¹ toµn nh©n lo¹i. Tãm l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Chi phèi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nh÷ng sù ®iÒu tiÕt ®ã mang tÝnh chÊt mï qu¸ng. H¬n n÷a c¸c chr thÓ tham gia thÞ trêng ho¹t ®éng v× lîi Ých riªng cña m×nh, cho nªn sù vËn ®éng cña c¬ chÕ hÞ trêng tÊt yÕu dÉn tíi nh÷ng m©u thuÈn vµ xung ®ét cã ngêi giÇu lªn l¹i cã ngêi ngjÌo ®i. C¹nh tranh khã tr¸nh kkhái sù lõa g¹t, ph¨ s¶n vµ thÊt nghiÖp ... thÞ trêng tÊt c¶ ®· g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng b×nh thêng trong quan hÖ kinh tÕ vµ dÉn tíi sù mÊt æn ®Þnh x· héi. V× vËy, x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm tra, ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng mét c¸ch cã ý thøc ®è v¬i ssù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. §ãa lµ lý do cÇn thiÕt lËp vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc ë tÊt c¶ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng. ë níc ta sù qu¶n lý cña Nhµ níc nh»m híng tíi sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi, sù c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ còng nh lµm cho nÒn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao. III - KINH TÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ sù vËn ®éng cña nã ë ViÖt Nam. 1. B¶n chÊt s¶n xuÊt cña qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng, chóng ta ®øng tríc mét thùc tr¹ng lµ: §Êt níc ®· vµ ®ang tõng bíc qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi tõ mét x· héi vèn lµ thuéc ®Þa n÷a phong kiÕn víi tr×nh ®oä ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi thÊp. §Êt níc l¹i tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ. Nhng tµn d thùc d©n phong kiÕn cßn nhiÒu, l¹i chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. Víi ®Æc ®iÓm xuÊt ph¸t th©p nh trªn, cã thÓ nhËn xÐt r»ng: NÒn kinh tÕ níc ta kh«ng hoang toµn lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn tù cÊp tù tóc, nhng còng cha 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph¶i lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nghÜa ®Çy ®ñ. MÆt kh¸c do sù ®æi míi vÒ mÆt kinh tÕ nÒn kinh tÕ níc ta còng kh«ng cßn lµ nÒn kinh tÕ chØ huy. Cã thÓ nãi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ níc ta khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ kÐm ph¸t triÓn, cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp vµ chÞu sù ¶nh hëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ t©ph trung quan lu bao cÊp. Thùc tr¹ng ®ã biÒu hiÖn ë c¸c mÆt sau ®©y. a. Kinh tÕ hµng ho¸ cßn kÐm ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp. Sù yÕu kÐmn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ níc ta ®ùoc biÒu hiÖn ë nhtngx dÊy hiªuû cã tÝnh chÊt ®Æc trng dãi ®©y. - Tr×nh ®é c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt cßn thÊp kÐm - HÖ th«ng kÕt cÊy h¹ tÇng, dÞch vô s¶n xuÊt vµ dÞch vô x· héi cha ®ñ ®Ó më réng giao lu víi thÞ trêng quèc tÕ. - C¬ cÊu kinh tÕ cßn mÊt c©n ®èi vµ kÐm hiÖu qu¶. Tõ ®iÓn xuÊt ph¸t thÊp, nÒn kinh tÕ cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá cho nªn c¬ cÊyh kinh tÕ c¶ n íc ta cßn mang nÆng ®Æc trng cña mét c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, hiÖn tîng ®éc canh c©y lóa vÉn cßn tån t¹i, ngµnh nghÒ cha ph¸t triÓn. Tõ ®¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®Õn nay tuy c¬ cÊy kinh tÕ ngµnh vµ c¬ cÊy kinh tÕ ®uîc coi lµ hîp lý vµ hiÖu qu¶. Mét c¬ cÊu kinh tÕ ®ùoc coi lµ hîp lý vµ hiªu qu¶ khi nã ph¶n ¸nh ®óng yªu cÇu cña c¸c quy luËt kh¸ch quan, khi nã cho phÐp khia th¸c mäi n¨ng lùc cña ®Êt níc vµ thùc hiÖn ®îc sù ph©n c«ng, hîp t¸c quèc tÕ. - Cha cã thÞ trêng ®óng theo nghÜa nã. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Xem xÐt mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ thÞ trêng ë níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua th× th©ý thÞ trêng ë níc ta cßn lµ thÞ trêng ë tr×nh ®é thÊp. TÝnh chÊt cña nã cßn hoang sî. Dung lîng thÞ trêng cßn thiÕu vµ cã phÇn tèi lo¹n. 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Chóng ta míi tõng bîc cã thÞ trêng hµng ho¸ nãi chung, trîc hÕt lµ thÞ trêng hµng tiªu dïng th«ng thêng víi hÖ sè gi¸ c¶ vµ quan hÖ mua b¸n b×nh thêng theo c¬ chÕ thÞ trêng. vÒ c¬ b¶n níc ta vÊn cha cã thÞ trêng søc lao ®éng hoÆc chØ míi cã thÞ trêng nµy ë khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh víi h×nh thøc thuª mín cßn th« s¬. Trong khu vùc kinh tÕ Nhµ níc vÒ c¬ b¶n vÉn sö dông chÕ ®é lao ®éng theo biªn chÕ. Chóng ta cha cã thÞ trêng tiÒn tÖ vµ thÞ trêng tiÒn vèn, hoÆc chØ míi cã thÞ trêng nµy ngoµi khu vùc ngoµi quèc doanh víi quan hÖ vay tr¶, mua b¸n cßn th« s¬ khu vùc kinh tÕ Nhµ níc vÉn sö dông l·i suÊt, tû gi¸ vµ quan hÖ tµi chÝnh tiÒn tÖ do Nhµ níc quy ®Þnh. Cha cã l·i su©t, tû gi¸ vµ tÝn dông thùc sù tho c¬ chÕ thÞ trêng . Thùc tr¹ng trªn ®©y cña thÞ trêng níc ta lµ hËu qu¶ cña nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. VÒ mÆt kh¸ch quan ®ã lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi cßn thÊp. NÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp. Cßn vÒ mÆt chñ quan, lµ do nh÷ng nhËn thøc cha ®óng ®¾n vÒ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, do sù ph©n biÖt duy ý chÝ gi÷a thÞ trêng cã tæ chøc vµ thÞ trêng tù do. Mét thêi gian kh¸ dµi ë níc ta ®· tån t¹i quan niÖm cho r»ng nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt lu chuyÓn trong noäi bé c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh lµ nh÷ng hµng ho¸ ®Æc biÖt. Nã kh«ng ®îc mua b¸n mét c¸ch tù do vµ së dÜ nh vËy lµ v× vai trß ®Æc biÖt quan träng cña nhngx t liÖu s¶n xuÊt. NÕu t liÖu s¶n xuÊt r¬i vµo tay t nh©n, nã sÏ trë thµnh ph¬ng tiÖn n« dÞch cña ngêi kh¸c. Søc lao ®éng tiÒn vèn còng ®îc quan niÖm kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ .. v.v. MÆt kh¸c do qu¶n lý theo chiÒu däc theo chøc n¨ng cña tõng ngµnh (c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, vËn t¶i, néi th¬ng, ngo¹i th¬ng...) mét c¸ch m¸y mãc, cho nªn ®· dÉn tíi hiÖn tîng cöa quyÒn, c¾t ®øt mèi quan hÖ tù nhiªn gi÷a c¸c ngµnh, dÉn ®Õn thÞ trêng bÞ chia c¾t vµ manh món. 20