Tài liệu Cẩm nang an toàn sinh học trong phòng thí nghiệm

CҬM NANG AN TOÀN SINH HӐC PHÒNG THÍ NGHIӊM Xuҩt bҧn lҫn thӭ 3 Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi Geneva 2004 HiӋu ÿính Thҥc sӻ Phҥm Văn Hұu, ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên Thҥc sӻ NguyӉn Thӏ Thu Hѭѫng, Ĉҥi hӑc Quӕc gia Hà Nӝi Cӱ nhân Lê Minh Tâm, Tәng cөc Tiêu chuҭn - Ĉo lѭӡng - Chҩt lѭӧng Ngѭӡi dӏch Thҥc sӻ Phҥm Văn Hұu, ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên Thҥc sӻ Bùi Văn Trѭӡng, ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên Cùng vͣi s͹ tham gia cͯa * Kӻ sѭ Phan Thӏ Thanh Thҧo, Cӱ nhân Võ Thӏ Thu Ngân, Thҥc sӻ Hoàng Thӏ Minh Thҧo và Cӱ nhân VNJ Ĉình Chiêm ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên * Kӻ sѭ Lѭѫng Thӏ Mѫ, Chi nhánh phía Nam, Trung tâm NhiӋt ÿӟi ViӋt – Nga và Cӱ nhân NguyӉn Thӏ Quý, Hӝi Y tӃ Công cӝng ViӋt Nam. Cuӕn sách này do Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi xuҩt bҧn năm 2004 dѭӟi tiêu ÿӅ Laboratory Biosafety Manual, xuҩt bҧn lҫn thӭ ba. © Tә chӭc y tӃ thӃ giӟi 2004 Tәng giám ÿӕc Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã cho phép ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên bҧn quyӅn dӏch ra tiӃng ViӋt Nam và chӏu trách nhiӋm duy nhҩt ÿӕi vӟi bҧn dӏch này. x ii x Danh mөc nhӳng ҩn phҭm ÿã xuҩt bҧn cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi. Cҭm nang an toàn sinh hӑc phòng thí nghiӋm - Xuҩt bҧn lҫn thӭ 3 1. Ngăn ngӯa các nguy hiӇm sinh hӑc - phѭѫng pháp 2. Phòng thí nghiӋm - Các tiêu chuҭn 3. NhiӉm trùng phòng thí nghiӋm - phòng chӕng và kiӇm soát 4. Cҭm nang I. Tiêu ÿӅ ISBN 92 4 154650 6 (Phân loҥi LC/NLM: QY 25) WHO/CDS/CSR/LYO/2004.11 ̬n pẖm này ÿ˱ͫc h͟ trͫ theo hͫp ÿ͛ng c̭p phép/ hͫp tác s͙ U50/CCU012445-08 cͯa Trung tâm phòng và ch͙ng b͏nh (CDC), Atlanta, GA, Hoa KǤ. N͡i dung ̭n pẖm là cͯa riêng tác gi̫, không ÿ̩i di͏n cho quan ÿi͋m chính thͱc cͯa CDC. © Tә chӭc y tӃ thӃ giӟi, 2004 Giӳ bҧn quyӅn. Các ҩn phҭm cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi có thӇ nhұn ÿѭӧc ӣ Bӝ phұn TiӃp thӏ và Phân phӕi, Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Thөy Sӻ (ÿiӋn thoҥi: +41 22 791 2476; fax: +41 22 791 4857; email: [email protected]). Yêu cҫu ÿӇ tái bҧn hoһc dӏch các ҩn phҭm cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi - dùng trong kinh doanh hay phân phӕi miӉn phí - phҧi ÿѭӧc gӱi tӟi bӝ phұn xuҩt bҧn theo ÿӏa chӍ nêu trên (fax: +41 22 791 4806; email: [email protected]). Các tѭ liӋu trình bày trong ҩn phҭm này không nhҵm thӇ hiӋn bҩt kǤ quan ÿiӇm nào cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi liên quan ÿӃn tính pháp lý cӫa bҩt kǤ quӕc gia, lãnh thә, thành phӕ, khu vӵc hoһc cӫa cѫ quan chӭc năng nào cNJng nhѭ liên quan ÿӃn sӵ phân chia biên giӟi, ranh giӟi. Các ÿѭӡng gҥch chҩm trên bҧn ÿӗ minh hoҥ cho các ÿѭӡng biên giӟi mӝt cách tѭѫng ÿӕi nên có thӇ vүn còn nhӳng ý kiӃn chѭa hoàn toàn ÿӗng ý vӟi nhұn ÿӏnh này. ViӋc ÿӅ cұp ÿӃn mӝt sӕ công ty cө thӇ hay sҧn phҭm cӫa nhà sҧn xuҩt nào ÿó không ÿӗng nghƭa rҵng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿánh giá cao và tiӃn cӱ vӟi sӵ ѭu tiên hѫn nhӳng công ty hay sҧn phҭm khác có cùng tính chҩt. Tҩt cҧ các sҧn phҭm có ÿăng ký ÿӝc quyӅn ÿӅu ÿѭӧc phân biӋt bҵng chӳ cái viӃt hoa ÿҫu tiên trong tên sҧn phҭm ÿó, ngoҥi trӯ do mӝt sӕ lӛi chính tҧ trong ҩn phҭm này. Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi không bҧo ÿҧm rҵng thông tin trong ҩn phҭm là ÿҫy ÿӫ và chính xác cNJng nhѭ không chӏu trách nhiӋm pháp lý cho bҩt kǤ thiӋt hҥi nào do viӋc sӱ dөng ҩn phҭm này. x iii x Mөc lөc Lӡi nhóm biên dӏch ...................................................................................... viii Lӡi nói ÿҫu ................................................................................................... viii Lӡi cҧm ѫn ....................................................................................................... x 1. Nguyên tҳc chung ....................................................................................... 1 Giӟi thiӋu ...................................................................................................... 1 PHҪN I. Hѭӟng dүn an toàn sinh hӑc .............................................................. 5 2. Ĉánh giá nguy cѫ vi sinh vұt ...................................................................... 7 Mүu vұt có thông tin hҥn chӃ ....................................................................... 8 Ĉánh giá nguy cѫ và vi sinh vұt biӃn ÿәi gen .............................................. 8 3. Phòng thí nghiӋm cѫ bҧn - An toàn sinh hӑc cҩp 1 và 2 ......................... 9 Tiêu chuҭn thӵc hành ................................................................................... 9 ThiӃt kӃ và các tiӋn nghi phòng thí nghiӋm ............................................... 12 Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ................................................................. 14 Giám sát sӭc khӓe và y tӃ ........................................................................... 16 Ĉào tҥo ....................................................................................................... 16 Xӱ lý chҩt thҧi ............................................................................................ 17 An toàn hóa hӑc, lӱa, ÿiӋn, bӭc xҥ và trang thiӃt bӏ ................................... 19 4. Phòng thí nghiӋm kiӇm soát - An toàn sinh hӑc cҩp 3 .......................... 20 Tiêu chuҭn thӵc hành ................................................................................. 20 ThiӃt kӃ và tiӋn nghi phòng thí nghiӋm ...................................................... 21 Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ................................................................. 22 Giám sát vӅ y tӃ và sӭc khӓe ...................................................................... 22 5. Phòng thí nghiӋm kiӇm soát tӕi ÿa - An toàn sinh hӑc cҩp 4 ................ 25 Tiêu chuҭn thӵc hành ................................................................................. 25 ThiӃt kӃ và trang thiӃt bӏ cӫa phòng thí nghiӋm ......................................... 25 6. Cѫ sӣ ÿӝng vұt thí nghiӋm ....................................................................... 28 Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 1 ................................................... 29 Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 2 ................................................... 29 Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 3 ................................................... 30 Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 4 ................................................... 31 Ĉӝng vұt không xѭѫng sӕng ...................................................................... 32 7. Hѭӟng dүn kiӇm ÿӏnh phòng thí nghiӋm/cѫ sӣ ...................................... 33 8. Hѭӟng dүn cҩp giҩy chӭng nhұn phòng thí nghiӋm/cѫ sӣ ................... 36 x iv x PHҪN II. An ninh sinh hӑc phòng thí nghiӋm ............................................... 47 9. Khái niӋm vӅ an ninh sinh hӑc phòng thí nghiӋm ................................. 49 PHҪN III. Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm .................................................. 10. Tӫ an toàn sinh hӑc ................................................................................ Tӫ an toàn sinh hӑc cҩp I ............................................................................ Tӫ an toàn sinh hӑc cҩp II .......................................................................... Tӫ an toàn sinh hӑc cҩp III ......................................................................... Nӕi khí cӫa tӫ an toàn sinh hӑc .................................................................. Lӵa chӑn tӫ an toàn sinh hӑc ...................................................................... Sӱ dөng tӫ an toàn sinh hӑc trong phòng thí nghiӋm ................................. 11. Trang thiӃt bӏ an toàn ............................................................................ Tҩm cách ly bҵng màng mӅm áp suҩt âm ................................................... Dөng cө hӛ trӧ hút ...................................................................................... Máy trӝn, máy lҳc, máy nghiӅn và máy siêu âm ........................................ Que cҩy chuyӇn dùng mӝt lҫn .................................................................... Lò vi ÿӕt (Microincinerators) ..................................................................... Trang thiӃt bӏ và quҫn áo bҧo hӝ cá nhân ................................................... 51 53 53 55 58 58 59 59 63 63 65 66 66 66 66 PHҪN IV. Kӻ thuұt vi sinh vұt an toàn .......................................................... 12. Kӻ thuұt phòng thí nghiӋm .................................................................... An toàn xӱ lý mүu trong phòng thí nghiӋm ............................................... Sӱ dөng pi-pét và dөng cө hӛ trӧ hút mүu ................................................. Tránh rѫi vãi vұt liӋu nhiӉm trùng .............................................................. Sӱ dөng tӫ an toàn sinh hӑc ....................................................................... Tránh nuӕt phҧi và ÿӇ các vұt nhiӉm trùng dính vào da và mҳt ................. Tránh các vұt nhiӉm trùng ÿâm phҧi .......................................................... Tách huyӃt thanh ........................................................................................ Sӱ dөng máy ly tâm .................................................................................... Sӱ dөng máy trӝn, máy lҳc, máy nghiӅn và máy siêu âm .......................... Sӱ dөng máy nghiӅn mô ............................................................................. Bҧo dѭӥng và sӱ dөng tӫ lҥnh và tӫ ÿông .................................................. Mӣ ӕng thuӕc chӭa vұt nhiӉm trùng ÿông khô .......................................... Bҧo quҧn ӕng chӭa vұt liӋu nhiӉm trùng .................................................... Phòng ngӯa chuҭn khӓi mүu máu dӏch tiӃt, mô, và các dӏch cѫ thӇ khác .. Phòng ngӯa các vұt chӭa prion ................................................................... 13. KӃ hoҥch dӵ phòng và qui trình xӱ lý khҭn cҩp ................................. KӃ hoҥch dӵ phòng ..................................................................................... Các qui trình xӱ lý khҭn cҩp cho phòng thí nghiӋm vi sinh vұt ................. 14. Khӱ trùng và tiӋt trùng .......................................................................... Ĉӏnh nghƭa .................................................................................................. 69 71 71 71 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 76 76 78 80 80 81 84 84 xvx Làm sҥch vұt liӋu phòng thí nghiӋm ........................................................... Hóa chҩt diӋt trùng ..................................................................................... Khӱ khuҭn môi trѭӡng cөc bӝ .................................................................... Khӱ nhiӉm tӫ an toàn sinh hӑc ................................................................... Rӱa tay/khӱ nhiӉm tay ............................................................................... Khӱ trùng và tiӋt trùng bҵng nhiӋt ............................................................. Hҩp khӱ trùng ............................................................................................. Thiêu hӫy .................................................................................................... Thҧi bӓ ........................................................................................................ 15. Giӟi thiӋu vӅ vұn chuyӇn vұt liӋu nhiӉm trùng .................................... Quy ÿӏnh vұn chuyӇn quӕc tӃ ..................................................................... HӋ thӕng ÿóng gói ba lӟp cѫ bҧn ............................................................... Qui trình lau chùi ÿә vӥ .............................................................................. 85 85 90 91 91 92 92 94 95 96 96 97 97 PHҪN V. Giӟi thiӋu vӅ công nghӋ sinh hӑc ................................................. 16. An toàn sinh hӑc và công nghӋ DNA tái tә hӧp ................................. Ĉánh giá an toàn sinh hӑc ÿӕi vӟi các hӋ thӕng thӇ hiӋn sinh hӑc ........... Ĉánh giá an toàn sinh hӑc ÿӕi vӟi các véc tѫ thӇ hiӋn ............................. Nhӳng véc tѫ vi rút cho chuyӇn gen ......................................................... Ĉӝng vұt chuyӇn gien và ÿӝng vұt "khác thѭӡng " .................................. Thӵc vұt chuyӇn gen ................................................................................ Ĉánh giá nguy cѫ ÿӕi vӟi sinh vұt biӃn ÿәi gen ....................................... Các quan tâm khác .................................................................................... 101 103 103 104 104 104 105 105 106 PHҪN VI. An toàn hoá chҩt, cháy nә và ÿiӋn ............................................. 17. Các hoá chҩt nguy hiӇm ....................................................................... Nguӗn phѫi nhiӉm .................................................................................... Bҧo quҧn hoá chҩt .................................................................................... Các quy ÿӏnh chung ÿӕi vӟi nhӳng hoá chҩt kӷ nhau .............................. Ҧnh hѭӣng ÿӝc hҥi cӫa hoá chҩt .............................................................. Hóa chҩt gây nә ........................................................................................ Hóa chҩt bӏ ÿә ........................................................................................... Khí nén và khí hóa lӓng ........................................................................... 18. Các mӕi nguy khác trong phòng thí nghiӋm ...................................... Nguy cѫ vӅ hӓa hoҥn ................................................................................ Các nguy hiӇm vӅ ÿiӋn ............................................................................. TiӃng ӗn .................................................................................................... Phóng xҥ ion ............................................................................................. 109 111 111 111 111 111 112 112 113 114 114 115 115 115 PHҪN VII. Tә chӭc và ÿào tҥo an toàn ........................................................ 119 19. Chuyên viên và ӫy ban an toàn sinh hӑc ............................................ 121 Chuyên viên an toàn sinh hӑc..................................................................... 125 x vi x Ӫy ban an toàn sinh hӑc ............................................................................. 125 20. An toàn cho nhân viên hӛ trӧ .............................................................. 124 Các dӏch vө bҧo trì nhà làm viӋc và máy móc .......................................... 124 Các dӏch vө dӑn dҽp vӋ sinh (trong phòng thí nghiӋm) ........................... 124 21. Chѭѫng trình ÿào tҥo ........................................................................... 125 PHҪN VIII. Bҧng kiӇm tính an toàn ............................................................ 127 22. Bҧng kiӇm tính an toàn ........................................................................ 129 Cѫ sӣ vұt chҩt phòng thí nghiӋm ............................................................... 129 Phѭѫng tiӋn bҧo quҧn ............................................................................... 130 VӋ sinh và các tiӋn nghi cho nhân viên .................................................... 130 Sѭӣi ҩm và thông gió ................................................................................ 130 Ánh sáng ................................................................................................... 130 Các dӏch vө ............................................................................................... 131 An ninh sinh hӑc phòng thí nghiӋm ......................................................... 131 Phòng và chӳa cháy .................................................................................. 131 Bҧo quҧn dung dӏch dӉ cháy ..................................................................... 132 Khí nén và khí hóa lӓng ........................................................................... 133 Nguy hiӇm vӅ ÿiӋn .................................................................................... 133 Bҧo hӝ cá nhân ......................................................................................... 133 An toàn và sӭc khӓe cho nhân viên .......................................................... 134 Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ............................................................... 135 Vұt liӋu nhiӉm trùng ................................................................................. 135 Hóa chҩt và chҩt phóng xҥ ........................................................................ 136 PHҪN IX. Tài liӋu tham khҧo, phө lөc và bҧng chú dүn ........................... 137 Tài liӋu tham khҧo ...................................................................................... 139 PHӨ LӨC 1 Sѫ cӭu ban ÿҫu ..................................................................... 142 PHӨ LӨC 2 Tiêm phòng cho nhân viên ................................................... 143 PHӨ LӨC 3 Các trung tâm hӧp tác vӅ an toàn sinh hӑc cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ........................................................................................................ 144 PHӨ LӨC 4 An toàn trang thiӃt bӏ ........................................................... 145 PHӨ LӨC 5 Hoá chҩt: Nguy cѫ và cách phòng ngӯa ............................. 149 x vii x Lӡi nhóm biên dӏch "C̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m" cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tái bҧn lҫn thӭ 3, năm 2004 là mӝt tài liӋu rҩt cҫn thiӃt và hӳu ích cho cán bӝ chuyên môn làm viӋc trong phòng thí nghiӋm, nhӳng ngѭӡi trӧ giúp cNJng nhѭ cán bӝ quҧn lý phòng thí nghiӋm. Trong giai ÿoҥn hiӋn nay, nhiӅu bӋnh truyӅn nhiӉm ÿang nәi lên thành vҩn ÿӅ thӡi sӵ trên toàn cҫu nhѭ SARS, cúm gà, Ebola, AIDS ... cùng vӟi sӵ giao lѭu kinh tӃ, xã hӝi trong xu thӃ hӝi nhұp toàn cҫu thì vҩn ÿӅ an toàn sinh hӑc nói chung và trong phòng thí nghiӋm cҫn ÿһc biӋt quan tâm hѫn. Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ và khích lӋ cӫa Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, khu vӵc Tây Thái Bình Dѭѫng và Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tҥi ViӋt Nam, chúng tôi ÿã tә chӭc biên dӏch tài liӋu này tӯ nguyên bҧn tiӃng Anh sang tiӃng ViӋt ÿӇ cung cҩp cho các cán bӝ công tác tҥi các phòng thí nghiӋm. Mong rҵng tài liӋu sӁ giúp ích cho công tác an toàn sinh hӑc trong phòng thí nghiӋm. Trân trӑng cҧm ѫn Bӝ Y tӃ và ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên ÿã ÿӝng viên, giúp ÿӥ và tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho công viӋc biên dӏch tài liӋu. Xin cҧm ѫn Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã cҩp bҧn quyӅn tiӃng ViӋt Nam, Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, khu vӵc Tây Thái Bình Dѭѫng và Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tҥi ViӋt Nam ÿã hӛ trӧ tài chính cho công tác xuҩt bҧn ҩn phҭm này. Các dӏch giҧ ÿã cӕ gҳng biên dӏch ÿҫy ÿӫ các nӝi dung tӯ nguyên bҧn và ViӋt hóa các thuұt ngӳ chuyên ngành dӵa trên các tӯ ÿiӇn chuyên ngành hiӋn hành. Tuy nhiên, do hҥn chӃ vӅ thӡi gian, trình ÿӝ và lƭnh vӵc an toàn sinh hӑc phòng xét nghiӋm còn mӟi mҿ ӣ nѭӟc ta, nên chҳc rҵng bҧn dӏch sӁ không tránh khӓi nhӳng ÿiӅu thiӃu sót. Xin trân trӑng ghi nhұn và cҧm ѫn nhӳng ý kiӃn góp ý và bә sung cӫa quý vӏ và các bҥn ÿӗng nghiӋp. Thay mһt các dӏch giҧ Thҥc sƭ Phҥm Văn Hұu ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên x viii x Lӡi nói ÿҫu Ĉã tӯ lâu, Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã nhұn biӃt rҵng công tác an toàn, ÿһt biӋt là an toàn sinh hӑc là vҩn ÿӅ quan trӑng toàn cҫu. Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã xuҩt bҧn lҫn ÿҫu ҩn phҭm C̱m nang an toàn sinh h͕c vào năm 1983. Ҩn phҭm khuyӃn khích các quӕc gia chҩp nhұn và áp dөng nhӳng khái niӋm cѫ bҧn trong an toàn sinh hӑc và phát triӇn thành tiêu chuҭn thӵc hành cӫa quӕc gia trong thao tác thӵc hành an toàn các vi sinh vұt gây bӋnh trong phòng thí nghiӋm. Tӯ năm 1983, nhiӅu quӕc gia ÿã sӱ dөng hѭӟng dүn chuyên môn trong ҩn phҭm này ÿӇ ban hành các tiêu chuҭn thӵc hành nhѭ vұy. Cҭm nang ÿѭӧc xuҩt bҧn lҫn thӭ 2 vào năm 1993. Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tiӃp tөc thӇ hiӋn vai trò tiên phong trên trѭӡng quӕc tӃ trong lƭnh vӵc an toàn sinh hӑc thông qua ҩn phҭm này bҵng cách nhҩn mҥnh vҩn ÿӅ an ninh và an toàn sinh hӑc mà chúng ta ÿang ÿӕi phó trong thiên niên kӹ này. Lҫn xuҩt bҧn thӭ ba nhҩn mҥnh tҫm quan trӑng cӫa trách nhiӋm cá nhân. Các chѭѫng mӟi ÿѭӧc thêm vào nhѭ ÿánh giá rӫi ro, sӱ dөng an toàn kӻ thuұt tái tә hӧp DNA và vұn chuyӇn vұt liӋu nhiӉm trùng. Nhӳng sӵ kiӋn trên thӃ giӟi gҫn ÿây ÿã bӝc lӝ nhӳng mӕi ÿe dӑa mӟi mà viӋc lҥm dөng và thҧi ra các tác nhân và ÿӝc tӕ vi sinh vұt gây ra ÿӕi vӟi sӭc khӓe cӝng ÿӗng . Do ÿó, lҫn xuҩt bҧn này cNJng giӟi thiӋu khái niӋm vӅ an ninh sinh hӑc - sӵ bҧo vӋ tài sҧn vi sinh vұt khӓi bӏ trӝm cҳp, mҩt mát hoһc chuyӇn ÿәi, dүn ÿӃn viӋc sӱ dөng không ÿúng gây nguy hiӇm cho sӭc khӓe cӝng ÿӗng. Lҫn xuҩt bҧn này cNJng bao gӗm thông tin an toàn trong tài liӋu "An toàn trong chăm sóc sӭc khӓe phòng thí nghiӋm" (1) cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi năm 1997. Ҩn phҭm c̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m, xuҩt bҧn lҫn thӭ 3 cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi là mӝt tài liӋu tham khҧo hӳu ích hѭӟng dүn các quӕc gia chҩp thuұn thách thӭc này ÿӇ triӇn khai và ÿѭa ra các tiêu chuҭn thӵc hành quӕc gia ÿӇ gìn giӳ tài sҧn vi sinh vұt, ÿӗng thӡi bҧo ÿҧm cho mөc ÿích lâm sàng, nghiên cӭu và dӏch tӉ hӑc. TiӃn sӻ A. Asamoa-Baah Phó t͝ng giám ÿ͙c Phòng ch͙ng b͏nh truy͉n nhi͍m T͝ chͱc Y t͇ Th͇ giͣi Geneva, Thͭy SͿ x ix x Lӡi cҧm ѫn Xin ÿѭӧc bày tӓ lòng biӃt ѫn ÿӃn các nhà chuyên môn sau ÿây ÿã có nhӳng ÿóng góp quý báu ÿӇ ҩn phҭm C̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m, xuҩt bҧn lҫn thӭ ba này ÿѭӧc hoàn thành. TiӃn sӻ W. Emmett Barkley, ViӋn Y hӑc Howard Hughes, Chevy Chase, MD, USA TiӃn sӻ Murray L. Cohen, Trung tâm phòng và chӕng bӋnh, Atlanta, GA, Hoa KǤ (nghӍ hѭu) TiӃn sӻ Ingegerd Kallings, ViӋn kiӇm soát bӋnh truyӉn nhiӉm Thөy ĈiӇn, Stockholm, Thөy ĈiӇn Bà Mary Ellen Kennedy, Cӕ vҩn vӅ An toàn Sinh hӑc, Ashton, Ontario, Canada. Bà Margery Kennett, Phòng thí nghiӋm chuҭn thӭc bӋnh truyӅn nhiӉm Victorian, bҳc Melbourne, Australia (nghӍ hѭu) TiӃn sӻ Richard Knudsen, Văn phòng An toàn và Sӭc khӓe, Trung tâm phòng và chӕng bӋnh, Atlanta, GA, Hoa KǤ. TiӃn sӻ Nicoletta Previsani, Chѭѫng trình an toàn sinh hӑc, Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, Geneva, Thөy sӻ. TiӃn sӻ Jonathan Richmond, Văn phòng An toàn và Sӭc khӓe, Trung tâm phòng và chӕng bӋnh, Atlanta, GA, USA (nghӍ hѭu) TiӃn sӻ Syed A. Sattar, Khoa Y, Trѭӡng Ĉҥi hӑc Tәng hӧp Ottawa, Ottawa, Ontario, Canada. TiӃn sӻ Deborah E. Wilson, Ĉѫn vӏ An toàn và Sӭc khӓe NghӅ nghiӋp, Văn phòng dӏch vө nghiên cӭu, ViӋn Sӭc khӓe quӕc gia, Bӝ sӭc khӓe và dӏch vө con ngѭӡi, Washington, DC, Hoa kǤ. TiӃn sӻ Riccardo Wittek, ViӋn Sinh vұt hӑc ÿӝng vұt, Trѭӡng Ĉҥi hӑc Tәng hӧp Lausanne, Lausanne, Thөy Sӻ. Xin trân trӑng cҧm ѫn sӵ giúp ÿӥ cӫa: Bà Maureen Best, Văn phòng An ninh phòng thí nghiӋm, Tә chӭc sӭc khӓe Canada, Ottawa, Canada. TiӃn sӻ Mike Catton, Phòng thí nghiӋm chuҭn thӭc bӋnh truyӅn nhiӉm Victorian, Bҳc Melbourne, Australia. TiӃn sӻ Shanna Nesby, Văn phòng Sӭc khӓe và An toàn, Trung tâm phòng và chӕng bӋnh, Atlanta, GA, Hoa kǤ. TiӃn sӻ Stefan Wagener, Trung tâm khoa hӑc vӅ con ngѭӡi và sӭc khӓe ÿӝng vұt, Winnipeg, Canada. Nhóm biên soҥn và ÿiӇm sách cNJng cҧm ѫn các nhà chuyên môn ÿã có nhӳng ÿóng góp quý báu cho tài liӋu C̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m trong lҫn xuҩt bҧn thӭ nhҩt và thӭ hai cNJng nhѭ ҩn phҭm An toàn trong các phòng thí nghi͏m chăm sóc sͱc kh͗e cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi năm 1977 (1). xxx 1. Nguyên tҳc chung Giӟi thiӋu Các tham chiӃu trong tài liӋu này ÿѭӧc thiӃt lұp theo mӕi nguy hiӇm tѭѫng ÿӕi cӫa vi sinh vұt gây nhiӉm trùng theo nhóm nguy cѫ (nhóm nguy cѫ 1, 2, 3 và 4 cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi). Phân loҥi nhóm nguy cѫ này chӍ áp dөng cho công viӋc trong phòng thí nghiӋm. Bҧng 1 dѭӟi ÿây mô tҧ các nhóm nguy cѫ. B̫ng 1. Phân lo̩i các vi sinh v̵t gây nhi͍m trùng theo nhóm nguy c˯ Nhóm nguy cѫ 1 (Không có ho̿c có nguy c˯ th̭p ÿ͙i vͣi cá nhân và c͡ng ÿ͛ng) Các vi sinh vұt thѭӡng không có khҧ năng gây bӋnh cho ngѭӡi hay ÿӝng vұt. Nhóm nguy cѫ 2 (Có nguy c˯ t˱˯ng ÿ͙i ÿôí vͣi cá nhân và nguy c˯ th̭p ÿ͙i vͣi c͡ng ÿ͛ng) Các tác nhân có thӇ gây bӋnh cho ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt, nhѭng thѭӡng không phҧi là mӕi nguy hiӇm cho nhân viên phòng thí nghiӋm, cӝng ÿӗng, vұt nuôi hay môi trѭӡng. Phѫi nhiӉm phòng thí nghiӋm có thӇ gây ra nhiӉm trùng nghiêm trӑng, nhѭng có biӋn pháp phòng ngӯa, ÿiӅu trӏ hӳu hiӋu và nguy cѫ lan truyӅn trong cӝng ÿӗng thҩp. Nhóm nguy cѫ 3 (Có nguy c˯ cao ÿ͙i vͣi cá nhân và nguy c˯ th̭p ÿ͙i vͣi c͡ng ÿ͛ng) Các tác nhân thѭӡng gây bӋnh nghiêm trӑng cho ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt nhѭng không lan truyӅn tӯ ngѭӡi sang ngѭӡi. Có các biӋn pháp phòng ngӯa và ÿiӅu trӏ hӳu hiӋu. Nhóm nguy cѫ 4 (Có nguy c˯ cao ÿ͙i vͣi cá nhân và c͡ng ÿ͛ng) Tác nhân thѭӡng gây bӋnh nghiêm trӑng cho ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt và có thӇ lan truyӅn trӵc tiӃp hoһc gián tiӃp nhanh chóng tӯ ngѭӡi sang ngѭӡi. Chѭa có các biӋn pháp phòng ngӯa và ÿiӅu trӏ hӳu hiӋu. Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ÿѭӧc thiӃt kӃ ӣ các mӭc cѫ bҧn - an toàn sinh hӑc cҩp 1 và an toàn sinh hӑc cҩp 2, kiӇm soát – an toàn sinh hӑc cҩp 3 và kiӇm soát tӕi ÿa – an toàn sinh hӑc cҩp 4. ThiӃt kӃ cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc dӵa trên nhiӅu yӃu tӕ nhѭ ÿһc ÿiӇm thiӃt kӃ, cҩu trúc, phѭѫng tiӋn ngăn chһn, trang thiӃt bӏ, tiêu chuҭn thӵc hành và quá trình hoҥt ÿӝng cҫn có khi làm viӋc vӟi các tác nhân theo các nhóm nguy cѫ ÿa dҥng. Bҧng 2 nêu lên nhѭng không chӍ ra mӕi liên hӋ giӳa các nhóm nguy cѫ vӟi cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc cӫa các phòng thí nghiӋm làm viӋc vӅ các vi sinh vұt trong mӛi nhóm nguy cѫ. Các quӕc gia (khu vӵc) cҫn nêu ra sӵ phân loҥi các vi sinh vұt cӫa quӕc gia (khu vӵc) mình theo nhóm nguy cѫ xem xét ÿӃn: x1x B̫ng 2. M͙i liên quan giͷa các nhóm nguy c˯ vͣi c̭p ÿ͡, tiêu chu̱n th͹c hành và trang thi͇t b͓ an toàn sinh h͕c CҨP ĈӜ TIÊU CHUҬN LOҤI NHÓM AN PHÒNG THӴC HÀNH THIӂT Bӎ NGUY TOÀN XÉT PHÒNG XÉT AN TOÀN CѪ SINH NGHIӊM NGHIӊM HӐC GMT Không có gì, bàn làm 1 Cѫ bҧn - Nghiên thí nghiӋm thông An toàn cӭu và thѭӡng sinh hӑc giҧng dҥy cѫ bҧn cҩp 1 2 Cѫ bҧn - Dӏch vө GMT và có thêm Bàn làm thí nghiӋm An toàn chăm sóc áo quҫn bҧo hӝ và thông thѭӡng cӝng sinh hӑc sӭc khoҿ các biӇn báo nguy thêm BSC khi có nguy ban ÿҫu; cѫ hiӇm sinh hӑc cѫ tҥo khí dung. cҩp 2 sӣ chҭn ÿoán; nghiên cӭu 3 KiӇm soát Dӏch vө Nhѭ cҩp ÿӝ 2 và BSC và/hoһc dөng cө - An toàn chҭn ÿoán có thêm áo quҫn cѫ bҧn cho tҩt cҧ các sinh hӑc ÿһc biӋt, bҧo hӝ ÿһc biӋt, hoҥt ÿӝng. cҩp 3 nghiên cӭu kiӇm soát lӕi vào, luӗng khí ÿӏnh hѭӟng. 4 KiӇm soát Ĉѫn vӏ có Nhѭ cҩp 3 và có BSC cҩp 3 hoһc quҫn tӕi ÿa - An bӋnh phҭm thêm lӕi vào khóa áo bҧo hӝ áp lӵc toàn sinh nguy hiӇm khí, tҳm trѭӟc khi dѭѫng cùng vӟi BSC ra, loҥi bӓ chҩt cҩp 2, nӗi hҩp hai nҳp hӑc cҩp 4 thҧi chuyên dөng. (gҳn vào thành nӗi), không khí ÿѭӧc lӑc BSC: tӫ an toàn sinh hӑc; GMT: kӻ thuұt vi sinh vұt an toàn (xem phҫn IV cӫa cҭm nang này) 1. Tính gây bӋnh cӫa sinh vұt. 2. Phѭѫng thӭc lan truyӅn và vұt chӫ cӫa vi sinh vұt. Nhӳng yӃu tӕ này có thӇ bӏ ҧnh hѭӣng bӣi tính miӉn dӏch hiӋn có cӫa cӝng ÿӗng trong vùng, mұt ÿӝ và sӵ di chuyӇn cӫa các quҫn thӇ vұt chӫ, sӵ hiӋn diӋn cӫa các trung gian truyӅn bӋnh thích hӧp và tiêu chuҭn cӫa vӋ sinh môi trѭӡng. 3. Các biӋn pháp phòng chӕng hiӋu quҧ sҹn có tҥi chӛ nhѭ phòng ngӯa bҵng tiêm phòng hoһc sӱ dөng huyӃt thanh (miӉn dӏch thө ÿӝng), các biӋn pháp vӋ sinh nhѭ vӋ sinh nѭӟc uӕng và thӭc ăn, kiӇm soát nguӗn ÿӝng vұt hoһc các ÿӝng vұt chân ÿӕt. 4. Các biӋn pháp ÿiӅu trӏ hiӋu quҧ sҹn có tҥi chӛ nhѭ miӉn dӏch thө ÿӝng, tiêm vҳc xin sau khi phѫi nhiӉm và dùng kháng sinh, kháng vi rút và hóa trӏ liӋu, cҫn x2x quan tâm ÿӃn khҧ năng xuҩt hiӋn các chӫng kháng thuӕc. ViӋc xác ÿӏnh mӝt tác nhân thuӝc cҩp an toàn sinh hӑc nào phҧi ÿѭӧc dӵa trên viӋc ÿánh giá nguy cѫ. Nó sӁ ÿánh giá nhóm nguy cѫ này cNJng nhѭ các yӃu tӕ khác trong viӋc thiӃt lұp cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc thích hӧp. Ví dө mӝt tác nhân ÿѭӧc chӍ ÿӏnh vào nhóm nguy cѫ 2 thì ÿӇ tiӃn hành công viӋc an toàn, các phѭѫng tiӋn, trang thiӃt bӏ, tiêu chuҭn thӵc hành và quy trình nói chung ÿѭӧc yêu cҫu ӣ mӭc ÿӝ an toàn sinh hӑc cҩp 2. Tuy nhiên, nӃu thӱ nghiӋm cө thӇ yêu cҫu tҥo ra khí dung nhiӅu thì an toàn sinh hӑc cҩp 3 có thӇ thích hӧp hѫn ÿӇ có ÿѭӧc mӭc ÿӝ an toàn cҫn thiӃt ÿҧm bҧo kiӇm soát ÿѭӧc khí dung ӣ nѫi làm viӋc cӫa phòng thí nghiӋm. Do ÿó viӋc xác ÿӏnh mӝt công viӋc cө thӇ ӣ cҩp an toàn sinh hӑc nào ÿѭӧc căn cӭ vào quyӃt ÿӏnh chuyên môn dӵa trên viӋc ÿánh giá nguy cѫ hѫn là viӋc tӵ ÿánh giá cӫa mӝt cҩp an toàn sinh phòng thí nghiӋm theo quy ÿӏnh nhóm nguy cѫ cө thӇ cӫa tác nhân ÿѭӧc thӵc hiӋn (xem Chѭѫng 2). B̫ng 3. Tóm t̷t các yêu c̯u trang thi͇t b͓ cho c̭p an toàn sinh h͕c CҨP AN TOÀN SINH HӐC 1 2 3 4 a Phòng thí nghiӋm biӋt lұp Không Không Có Có Phòng có thӇ khép kín ÿӇ tiӋt trùng Không Không Có Có Thông gió - Hѭӟng khí vào trong Không Nên có Có Có - HӋ thӕng thông gió có ÿiӅu khiӇn Không Nên có Có Có b Có - Bӝ lӑc khí thҧi HEPA Không Không Có/không Lӕi vào cӱa 2 lӟp Không Không Có Có Khóa khí Không Không Không Có Khóa khí có vòi tҳm Không Không Không Có Phòng chuҭn bӏ Không Không Có Phòng chuҭn bӏ có vòi tҳm Không Không Có/không c Có Xӱ lý nѭӟc thҧi Không Không Có/không c Có Nӗi hҩp - Tҥi chӛ Có Có Có Có - Trong phòng thí nghiӋm Không Không Nên có Có - 2 cӱa Không Không Nên có Có Tӫ an toàn sinh hӑc Không Nên có Có Có Khҧ năng kiӇm soát an toàn cho Không Không Nên có Có nhân viên d a Cách ly hoҥt ÿӝng và môi trѭӡng vӟi giao thông chung. Tùy thuӝc vào vӏ trí cӫa cӫa ӕng khí thoát ra (xem chѭѫng 4) c Phө thuӝc vào tác nhân sӱ dөng trong phòng thí nghiӋm. d Ví dө nhѭ cӱa sә, hӋ thӕng truyӅn hình cáp, liên lҥc hai chiӅu. b Do ÿó, viӋc quy ÿӏnh mӝt cҩp an toàn sinh hӑc cҫn quan tâm ÿӃn sinh vұt (tác nhân gây bӋnh) ÿã sӱ dөng, thiӃt bӏ sҹn có cNJng nhѭ các tiêu chuҭn thӵc hành vӅ thiӃt bӏ và các quy trình cҫn thiӃt ÿӇ tiӃn hành công viӋc trong phòng thí nghiӋm mӝt cách an toàn. x3x PHҪN I Hѭӟng dүn an toàn sinh hӑc x5x x6x 2. Ĉánh giá nguy cѫ vi sinh vұt Vҩn ÿӅ cӕt lõi cӫa thӵc hành an toàn sinh hӑc là viӋc ÿánh giá nguy cѫ vi sinh vұt. Trong khi các công cө hӛ trӧ ÿánh giá nguy cѫ cӫa mӝt quá trình hoһc thӵc nghiӋm cho trѭӟc rҩt sҹn có thì viӋc quan trӑng nhҩt là sӵ phán ÿoán chuyên nghiӋp. ViӋc ÿánh giá nguy cѫ nên ÿѭӧc tiӃn hành bӣi nhӳng ngѭӡi hiӇu biӃt vӅ nhӳng ÿһc ÿiӇm riêng cӫa vi sinh ÿang nghiên cӭu, thiӃt bӏ và quá trình ÿѭӧc dùng, mүu ÿӝng vұt và các thiӃt bӏ lѭu giӳ cNJng nhѭ cѫ sӣ vұt chҩt sҹn có. Ngѭӡi phө trách phòng thí nghiӋm hoһc ngѭӡi giám sát chính phҧi có trách nhiӋm ÿҧm bҧo viӋc ÿánh giá mӭc ÿӝ nguy hiӇm ÿҫy ÿӫ và ÿúng thӡi gian. Bên cҥnh ÿó phҧi làm viӋc chһt chӁ vӟi ӫy ban an toàn và chuyên viên vӅ an toàn sinh hӑc ÿӇ ÿҧm bҧo chҳc chҳn là nhӳng thiӃt bӏ và phѭѫng tiӋn vұt chҩt phù hӧp luôn sҹn sàng hӛ trӧ công viӋc. ViӋc ÿánh giá nguy cѫ cҫn ÿѭӧc tiӃn hành ÿӏnh kǤ và bә sung khi cҫn thiӃt, có tính ÿӃn các sӕ liӋu mӟi có ҧnh hѭӣng ÿӃn cҩp ÿӝ nguy cѫ và các thông tin mӟi có liên quan khác trong các tài liӋu khoa hӑc. Mӝt phѭѫng tiӋn hӳu hiӋu nhҩt cho viӋc ÿánh giá mӭc ÿӝ nguy hҥi là viӋc liӋt kê các nhóm vi sinh vұt có khҧ năng gây ÿӝc hҥi (xem phө lөc 1). Tuy nhiên, viӋc xem xét ÿѫn giҧn chӍ dӵa trên nhóm nguy cѫ cӫa mӝt tác nhân cө thӇ không ÿӫ ÿӇ tiӃn hành ÿánh giá nguy cѫ. Cҫn xem xét hӧp lý ÿӃn mӝt sӕ yӃu tӕ khác nhѭ: 1. Khҧ năng gây bӋnh cӫa tác nhân và liӅu nhiӉm trùng 2. Hұu quҧ tiӅm tàng cӫa phѫi nhiӉm 3. Ĉѭӡng lây nhiӉm tӵ nhiên 4. Các ÿѭӡng lây nhiӉm khác do thao tác tӯ phòng thí nghiӋm (nhѭ tiêm truyӅn, lây truyӅn qua không khí, tiêu hóa) 5. Tính bӅn vӳng cӫa tác nhân trong môi trѭӡng 6. Ĉӝ tұp trung cӫa các chҩt và khӕi lѭӧng các vұt liӋu có thӇ gây ra lӛi hoһc lây nhiӉm trong khi thao tác 7. Sӵ hiӋn diӋn cӫa các vұt chӫ phù hӧp (ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt) 8. Thông tin vӅ các nghiên cӭu ÿӝng vұt, các báo cáo vӅ nhiӉm trùng mҳc phҧi trong phòng thí nghiӋm hay các báo cáo lâm sàng 9. Các yӃu tӕ biӃt trѭӟc cӫa phòng thí nghiӋm (tiӃng ӗn, khí dung, lӵc ly tâm ...) 10. Hoҥt ÿӝng phát sinh bҩt kǤ cӫa sinh vұt mà có thӇ gia tăng giӟi hҥn vұt chӫ cӫa tác nhân hoһc thay thӃ tính nhұy cҧm ÿã biӃt cӫa tác nhân, các phѭѫng cách ÿiӅu trӏ hiӋu quҧ (xem Chѭѫng 16) 11. Có sҹn tҥi chӛ các phѭѫng tiӋn can thiӋp hoһc phòng ngӯa hiӋu quҧ Trên cѫ sӣ cӫa thông tin ÿã xác ÿӏnh ÿѭӧc khi ÿánh giá nguy cѫ có thӇ ÿѭӧc xác ÿӏnh mӝt cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc hӧp lý vӟi các công viӋc, lӵa chӑn nhӳng thiӃt x7x bӏ bҧo hӝ cá nhân, phát triӇn nhӳng quy chuҭn thao tác kӃt hӧp vӟi nhӳng biӋn pháp an toàn khác nhҵm bҧo ÿҧm ÿӝ an toàn cao nhҩt trong công viӋc. Mүu vұt có thông tin hҥn chӃ Quá trình ÿánh giá mӭc ÿӝ nguy hiӇm ÿѭӧc miêu tҧ ӣ trên chӍ ÿѭӧc tiӃn hành thuұn lӧi trong ÿiӅu kiӋn có ÿҫy ÿӫ thông tin. Tuy nhiên, trong thӵc tӃ có nhiӅu trѭӡng hӧp chúng ta không có ÿӫ thông tin ÿӇ thӵc hiӋn các ÿánh giá vӅ mӭc ÿӝ nguy hiӇm nhѭ vӟi các mүu thӵc nghiӋm hoһc các mүu trong nghiên cӭu dӏch tӉ tҥi cѫ sӣ. Vӟi nhӳng trѭӡng hӧp nhѭ vұy, ngѭӡi ta chú trӑng hàng ÿҫu ÿӃn viӋc tiӃp cұn mүu vұt. 1. Luôn tuân theo các tiêu chuҭn vӅ bҧo vӋ, dӵ báo, sӱ dөng nhӳng phѭѫng tiӋn ngăn chһn nhѭ găng tay, áo bҧo vӋ, kính bҧo vӋ mҳt khi thu thұp mүu bӋnh phҭm. 2. Xӱ lý mүu vұt phҧi ÿѭӧc yêu cҫu tӕi thiӇu ӣ mӭc ÿӝ an toàn sinh hӑc cҩp 2. 3. ViӋc vұn chuyӇn mүu thí nghiӋm phҧi tuân theo quy ÿӏnh cӫa quӕc gia và/hoһc quӕc tӃ. Các thông tin khác trӧ giúp xác ÿӏnh nguy cѫ trong viӋc xӱ lý các mүu vұt phҭm thí nghiӋm: 1. Sӕ liӋu/thông tin y hӑc vӅ bӋnh nhân 2. Sӕ liӋu dӏch tӉ hӑc (tӹ suҩt sinh, tӹ suҩt tӱ, chu trình lây nhiӉm và các sӕ liӋu ÿiӅu tra khác vӅ các vө dӏch.) 3. Thông tin vӅ vӏ trí ÿӏa lý nѫi bҳt nguӗn mҫm bӋnh. Trong các trѭӡng hӧp có vө dӏch không rõ nguyên nhân, các hѭӟng dүn ÿһc biӋt bӣi các cѫ quan có thҭm quyӇn và/hoһc Tә chӭc Y tӃ thӃ giӟi có thӇ ÿѭӧc ÿѭa ra và ÿăng trên mҥng internet (nhѭ trѭӡng hӧp vӅ tình trҥng viêm ÿѭӡng hô hҩp cҩp SARS - năm 2003) ÿӇ chӍ rõ các mүu vұt nên ÿѭӧc gӱi vұn chuyӇn nhѭ thӃ nào và nên ÿѭӧc phân tích ӣ mӭc ÿӝ an toàn sinh hӑc nào. Ĉánh giá nguy cѫ và vi sinh vұt biӃn ÿәi gen ViӋc ÿánh giá nguy cѫ và sinh vұt biӃn ÿәi gen (GMOs) sӁ ÿѭӧc trình bày chi tiӃt trong chѭѫng 16. x8x 3. Phòng thí nghiӋm cѫ bҧn An toàn sinh hӑc cҩp 1 và 2 Mөc ÿích cӫa cҭm nang này là ÿѭa ra các hѭӟng dүn và khuyӃn cáo vӅ các vi sinh vұt thuӝc nhóm nguy cѫ 1 - 4. Các hѭӟng dүn và và khuyӃn cáo này ÿѭӧc xem là yêu cҫu tӕi thiӇu gҳn liӅn vӟi nhӳng phòng thí nghiӋm ӣ các cҩp an toàn sinh hӑc. Mһc dù có nhӳng cҧnh báo có thӇ là không cҫn thiӃt cho mӝt sӕ vi sinh vұt thuӝc nhóm nguy cѫ 1 nhѭng lҥi rҩt có giá trӏ cho mөc ÿích ÿào tҥo ÿӇ nâng cao kӻ thuұt vi sinh vұt an toàn (GMT). Phòng thí nghiӋm dùng ÿӇ chҭn ÿoán và chăm sóc sӭc khӓe (trong lƭnh vӵc y tӃ công cӝng, lâm sàng, hay tҥi bӋnh viӋn) phҧi ÿѭӧc thiӃt kӃ vӟi mӭc ÿӝ an toàn sinh hӑc tӯ cҩp 2 trӣ lên. Vì không có mӝt phòng thí nghiӋm nào có thӇ kiӇm soát tuyӋt ÿӕi ÿѭӧc các mүu nhұn ÿѭӧc nên nhân viên làm viӋc tҥi các phòng thí nghiӋm có thӇ bӏ phѫi nhiӉm vӟi các sinh vұt ӣ nhóm nguy cѫ cao hѫn dӵ tính. Nguy cѫ này cҫn phҧi ÿѭӧc nhұn thӭc mӝt cách rõ ràng trong quá trình lên kӃ hoҥch cNJng nhѭ chính sách vӅ an toàn. Tҥi mӝt sӕ quӕc gia, phòng thí nghiӋm lâm sàng cNJng ÿѭӧc yêu cҫu vӅ an toàn. Nhӳng cҧnh báo chuҭn cҫn ÿѭӧc phê duyӋt và thӵc hiӋn trên toàn cҫu. Nhӳng hѭӟng dүn cho các phòng thí nghiӋm cѫ bҧn (an toàn sinh hӑc cҩp 1 và 2) ÿѭӧc trình bày ӣ ÿây là toàn diӋn và chi tiӃt ÿӗng thӡi là cѫ sӣ cho các phòng thí nghiӋm ӣ mӑi cҩp an toàn. Hѭӟng dүn cho các phòng thí nghiӋm ӣ cҩp an toàn sinh hӑc cao hѫn (cҩp 3 và cҩp 4) ÿѭӧc trình bày ӣ hai chѭѫng sau ÿây (chѭѫng 4 và chѭѫng 5) là các hѭӟng dүn cѫ bҧn ÿѭӧc thay ÿәi, bә sung và thiӃt kӃ thêm ÿӇ làm viӋc vӟi các tác nhân nguy hҥi hѫn. Tiêu chuҭn thӵc hành Tiêu chuҭn này là danh sách các quy trình và tiêu chuҭn thӵc hành phòng thí nghiӋm cҫn thiӃt nhҩt trong kӻ thuұt vi sinh vұt an toàn cѫ bҧn. Tҥi nhiӅu phòng thí nghiӋm và chѭѫng trình phòng thí nghiӋm cҩp quӕc gia, tiêu chuҭn này ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ thiӃt lұp các quy trình và thao tác an toàn. Mӛi phòng thí nghiӋm nên ÿѭa ra nguyên tҳc vұn hành hay an toàn riêng ÿӇ loҥi trӯ hay làm giҧm thiӇu các nguy hҥi ÿó. Kƭ thuұt vi sinh vұt an toàn là nӅn tҧng cӫa an toàn trong phòng thí nghiӋm. Nhӳng thiӃt bӏ chuyên dөng trong phòng thí nghiӋm chӍ là nhӳng hӛ trӧ cҫn thiӃt chӭ không thӇ thay thӃ ÿѭӧc các quy tҳc thao tác hӧp lý. Các khái niӋm quan trӑng nhҩt là: Ĉ˱ͥng vào 1. Các dҩu hiӋu và biӇu tѭӧng cҧnh báo quӕc tӃ vӅ nguy hiӇm sinh hӑc (BIOHAZARD) phҧi ÿѭӧc ÿһt ngay cӱa các phòng thí nghiӋm làm viӋc vӟi các vi sinh vұt thuӝc nhóm nguy cѫ 2 trӣ lên (hình 1). x9x Hình 1. Bi͋n báo an toàn sinh h͕c ͧ c͵a phòng thí nghi͏m WHO 04.64 BIOHAZARD KHÔNG CÓ NHIӊM VӨ, CҨM VÀO Cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc: ______________________________ ĈiӅu tra viên chӏu trách nhiӋm: _________________________ Sӕ ÿiӋn thoҥi trong trѭӡng hӧp khҭn cҩp: ________________ Sӕ ÿiӋn thoҥi cѫ quan: _______ Sӕ ÿiӋn thoҥi nhà riêng: _________ ChӍ ÿiӅu tra viên chӏu trách nhiӋm có tên trên có quyӅn cho phép vào. 2. ChӍ nhӳng ngѭӡi có trách nhiӋm mӟi ÿѭӧc phép ra vào khu vӵc làm viӋc. 3. Luôn ÿóng cӱa phòng thí nghiӋm. 4. Không cho phép trҿ em vào khu vӵc làm viӋc. 5. ChӍ có nhӳng ngѭӡi có trách nhiӋm ÿһc biӋt mӟi ÿѭӧc ra vào khu vӵc nuôi ÿӝng vұt thí nghiӋm. 6. ChӍ ÿѭa vào nhӳng ÿӝng vұt cҫn cho công viӋc cӫa phòng thí nghiӋm. B̫o h͡ cá nhân 1. Phҧi mһc áo choàng, áo khoác hoһc ÿӗng phөc cӫa phòng thí nghiӋm trong suӕt thӡi gian làm viӋc trong phòng thí nghiӋm. 2. Phҧi ÿeo găng tay trong tҩt cҧ các quá trình tiӃp xúc trӵc tiӃp hoһc tình cӡ vӟi máu, dӏch cѫ thӇ và các chҩt có khҧ năng gây nhiӉm trùng khác hoһc ÿӝng vұt nhiӉm bӋnh. Sau khi sӱ dөng, tháo bӓ găng tay ÿúng cách và phҧi rӱa tay. 3. Nhân viên phҧi rӱa tay sau khi thao tác vӟi vұt liӋu và ÿӝng vұt bӏ nhiӉm trùng và trѭӟc khi ra khӓi khu vӵc làm viӋc cӫa phòng thí nghiӋm. 4. Luôn ÿeo kính bҧo hӝ, mһt nҥ hoһc các thiӃt bӏ bҧo hӝ khác ÿӇ không bӏ các dung dӏch nhiӉm trùng bҳn vào mҳt và mһt cNJng nhѭ tránh ÿѭӧc các vұt có sӭc ép lӟn và tia cӵc tím nhân tҥo. x 10 x 5. Cҩm mһc quҫn áo bҧo hӝ phòng thí nghiӋm ӣ bên ngoài phòng thí nghiӋm nhѭ nhà ăn, phòng giҧi khát, văn phòng, thѭ viӋn, phòng nhân viên và phòng vӋ sinh. 6. Không ÿѭӧc mang giày, dép hӣ mNJi trong phòng thí nghiӋm. 7. Cҩm ăn uӕng, hút thuӕc, dùng mӻ phҭm và ÿeo hay tháo kính áp tròng trong khu vӵc làm viӋc cӫa phòng thí nghiӋm. 8. Cҩm ÿӇ ÿӗ ăn hay thӭc uӕng ӣ trong khu vӵc làm viӋc cӫa phòng thí nghiӋm. 9. Quҫn áo bҧo hӝ ÿã mһc không ÿѭӧc ÿӇ chung ngăn ÿӵng hoһc tӫ treo quҫn áo thông thѭӡng. Quy trình 1. TuyӋt ÿӕi cҩm hút pi-pét bҵng miӋng. 2. Không ngұm bҩt kǤ vұt gì trong miӋng. Không dùng nѭӟc bӑt ÿӇ dán nhãn. 3. Tҩt cҧ các thao tác cҫn ÿѭӧc thӵc hiӋn theo phѭѫng pháp làm giҧm tӕi thiӇu viӋc tҥo các giӑt hay khí dung. 4. Hҥn chӃ tӕi ÿa viӋc dùng kim tiêm và bѫm tiêm dѭӟi da. Không ÿѭӧc dùng kim tiêm và bѫm tiêm dѭӟi da ÿӇ thay thӃ pi-pét hoһc vào bҩt kǤ mөc ÿích khác ngoài mөc ÿích tiêm truyӅn hay hút dӏch tӯ ÿӝng vұt thí nghiӋm. 5. Khi bӏ tràn, ÿә vӥ, rѫi vãi hay có khҧ năng phѫi nhiӉm vӟi vұt liӋu nhiӉm trùng phҧi báo cáo cho ngѭӡi phө trách phòng thí nghiӋm. Cҫn lұp biên bҧn và lѭu lҥi các sӵ cӕ này. 6. Quy trình xӱ lý sӵ cӕ phҧi ÿѭӧc lұp thành văn bҧn và thӵc hiӋn nghiêm túc. 7. Phҧi khӱ trùng các dung dӏch nhiӉm trùng (bҵng hóa chҩt hay vұt lý) trѭӟc khi thҧi ra hӋ thӕng cӕng rãnh. Có thӇ yêu cҫu mӝt hӋ thӕng xӱ lý riêng tùy thuӝc vào viӋc ÿánh giá nguy cѫ cӫa tác nhân ÿang ÿѭӧc thao tác. 8. Giҩy tӡ ghi chép ÿӇ ÿѭa ra ngoài cҫn ÿѭӧc bҧo vӋ khӓi bӏ ô nhiӉm khi ÿang ӣ trong phòng thí nghiӋm. Khu v͹c làm vi͏c cͯa phòng thí nghi͏m 1. Phòng thí nghiӋm cҫn phҧi ngăn nҳp, sҥch sӁ và chӍ ÿӇ nhӳng gì cҫn thiӃt cho công viӋc. 2. Vào cuӕi mӛi ngày làm viӋc, các mһt bàn, ghӃ phҧi ÿѭӧc khӱ nhiӉm sau khi làm ÿә các vұt liӋu nguy hiӇm. 3. Tҩt cҧ các vұt liӋu, vұt phҭm và môi trѭӡng nuôi cҩy nhiӉm trùng phҧi ÿѭӧc khӱ trùng trѭӟc khi thҧi bӓ hoһc rӱa sҥch ÿӇ sӱ dөng lҥi. 4. Ĉóng gói và vұn chuyӇn phҧi tuân theo quy ÿӏnh quӕc gia và/hoһc quӕc tӃ. 5. Khi mӣ cӱa sә cҫn phҧi có lѭӟi chӕng côn trùng. Qu̫n lý an toàn sinh h͕c 1. Trách nhiӋm cӫa trѭӣng phòng thí nghiӋm (ngѭӡi có trách nhiӋm trӵc tiӃp vӅ phòng thí nghiӋm) là bҧo ÿҧm xây dӵng và thông qua kӃ hoҥch quҧn lý an toàn sinh hӑc và tài liӋu vӅ làm viӋc hoһc vӅ an toàn. x 11 x