Tài liệu Các giải pháp tạo hàng hóa cho thị trường chứng khoán việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN HỮU ÁI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2001 MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU…………………………………………………………………………………………………………………….. 01 CHÖÔNG I TOÅNG QUAN VEÀ THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VAØ HAØNG HOAÙ CHÖÙNG KHOAÙN 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN 03 1.1.1 Thò tröôøng chöùng khoaùn vaø vò trí cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn trong thò tröôøng taøi chính 03 1.1.2 Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn 04 1.1.3 Vai troø cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn 05 1.1.4 Caùc loaïi thò tröôøng chöùng khoaùn 06 1.1.5 Chuû theå tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn 07 1.2 HAØNG HOAÙ TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN 09 1.2.1 Vai troø cuûa haøng hoaù chöùng khoaùn ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn 09 1.2.2 Phaân loaïi chöùng khoaùn 10 1.2.3 Coå phieáu 11 1.2.3.1 Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm cuûa coå phieáu 11 1.2.3.2 Caùc loaïi coå phieáu 12 1.2.4 Traùi phieáu 13 1.2.4.1 Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm 13 1.2.4.2 Phaân loaïi 13 1.2.5 Caùc coâng cuï coù nguoàn goác chöùng khoaùn 14 1.2.5.1 Caùc hôïp ñoàng töông lai 1.2.5.2 Caùc quyeàn choïn 14 1.3 KINH NGHIEÄM TOÅ CHÖÙC HOAÏT ÑOÄNG THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN TAÏI MOÄT SOÁ NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI 15 1.3.1 Thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác 1.3.1.1 Vaøi neùt veà söï phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác 15 1.3.1.2 Moät soá kinh nghieäm veà toå chöùc hoaït ñoäng thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác 16 1.3.2 Thò tröôøng chöùng khoaùn Ñaøi loan 17 1.3.2.1 Vaøi neùt veà söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Ñaøi loan 17 1.3.2.1 Moät soá kinh nghieäm veà toå chöùc hoaït ñoäng thò tröôøng chöùng khoaùn ñaøi loan 17 3 CHÖÔNG II THÖÏC TRAÏNG THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VAØ HAØNG HOAÙ CHÖÙNG KHOAÙN ÔÛ NÖÔÙC TA 2.1 THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM 19 2.1.1 Söï ra ñôøi thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam 19 2.1.2 Moâ hình thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam 20 2.1.3 Vaøi neùt veà tình hình hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn thôøi gian qua 23 2.2 MOÄT SOÁ NEÙT VEÀ TÌNH HÌNH COÅ PHAÀN HOAÙ ÔÛ VIEÄT NAM 25 2.2.1 Moät soá neùt veà tình hình coå phaàn hoaù ôû Vieät nam 25 2.2.2 Moät soá keát quaû ñaït ñöôïc sau khi thöïc hieän coå phaàn hoaù 26 2.2.3 Nhöõng khoù khaên cuûa quaù trình coå phaàn hoaù 27 2.3 TÌNH HÌNH GIAO DÒCH CHÖÙNG KHOAÙN TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA 28 2.3.1 Thò tröôøng chöùng khoaùn chính thöùc 28 2.3.1.1 Thöïc traïng nieâm yeát chöùng khoaùn taïi thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam 28 2.3.1.2 Haøng hoaù giao dòch taïi thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam 31 a. Giao dòch coå phieáu 31 b. Giao dòch traùi phieáu 34 2.3.2 Thò tröôøng tröôøng chöùng khoaùn khoâng chính thöùc 35 2.3.2.1 Tình hình hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn khoâng chính thöùc 35 2.3.2.2 Döï kieán veà xaây döïng thò tröôøng OTC taïi Vieät nam 36 CHÖÔNG III CAÙC GIAÛI PHAÙP TAÏO HAØNG HOAÙ CHO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN TAÏI VIEÄT NAM 3.1 QUAN ÑIEÅM VEÀ PHAÙT TRIEÅN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN TAÏI VIEÄT NAM 38 3.2 CAÙC GIAÛI PHAÙP TAÏO HAØNG HOAÙ CHO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN TAÏI VIEÄT NAM 39 3.2.1 Caùc giaûi phaùp taêng soá löôïng vaø loaïi hình doanh nghieäp coå phaàn hoaù 39 3.2.1.1 Caùc giaûi phaùp thuùc ñaåy quaù trình coå phaàn hoaù doanh nghieäp Nhaø nöôùc 39 1. Caùc giaûi phaùp töø phía doanh nghieäp 39 2.Caùc giaûi phaùp töø phía caùc ñònh cheá taøi chính 41 4 3.Caùc giaûi phaùp töø phía Nhaø nöôùc 42 3.2.1.2Caùc giaûi phaùp coå phaàn hoaù doanh nghieäp lieân doanh Coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi 43 3.2.1.3 Caùc giaûi phaùp nhaèm thaønh laäp coâng ty coå phaàn môùi 47 3.2.2 Giaûi phaùp taêng cöôøng soá löôïng caùc doanh nghieäp nieâm yeát 47 3.2.3 Giaûi phaùp phaùt trieån thò tröôøng traùi phieáu 50 3.2.3.1 Ñieàu chænh laïi cô cheá phaùt haønh traùi phieáu Chính phuû 50 3.2.3.2 Ña daïng hoaù caùc loaïi traùi phieáu treân thò tröôøng, phaùt trieån maïnh traùi phieáu ñaàu tö traùi phieáu coâng trình vaø traùi phieáu doanh nghieäp 3.2.3.3 Môû roäng ñoái töôïng ñöôïc tham gia ñaáu thaàu, baûo laõnh vaø mua baùn traùi phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn 51 3.2.4 Giaûi phaùp thuùc ñaåy vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn môùi vaø gia taêng soá löôïng chöùng khoaùn giao dòch 52 3.2.5 Giaûi phaùp ña daïng hoaù caùc loaïi haøng hoaù chöùng khoaùn 52 KEÁT LUAÄN:………………………………………………………………………………………………………………………… 55 5 MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Kinh teá thò tröôøng vaø thò tröôøng chöùng khoaùn coù moái quan heä qua laïi khaêng khít vôùi nhau, thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät ñònh cheá taøi chính trong neàn kinh teá thò tröôøng song noù cuõng chính laø moät maõ löïc raát lôùn ñeå thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån tôùi moät trình ñoä cao vaø moät quy moâ lôùn. Vì vaäy vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm taát yeáu cuûa kinh teá thò tröôøng, noù seõ aûnh höôûng raát lôùn tôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, vaø ñoàng thôøi noù cuõng chính laø phong vuõ bieåu ñoái vôùi neàn kinh teá ñoù. Ñoái vôùi nöôùc ta, moät nöôùc ñang naèm trong nhöõng nöôùc coù neàn kinh teá laïc haäu, chaäm phaùt trieån, vieäc ñoàng thôøi coù nhöõng bieän phaùp nhaèm phaùt trieån neàn kinh teá vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn laø vieäc raát böùc xuùc nhaèm ruùt ngaén khoaûng caùch tuït haäu so vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi vaø gaáp ruùt ñöa nöôùc ta ra khoûi tình traïng laïc haäu nhö hieän nay. Tìm ra nhöõng giaûi phaùp ñeå taïo ra haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam chính laø moät trong nhöõng giaûi phaùp lôùn nhaèm phaùt trieån vöõng chaéc thò tröôøng chöùng khoaùn, vaø ñöa nöôùc ta khoûi tình traïng laïc haäu. Ñoù chính laø tính caáp thieát cuûa ñeà taøi naøy vaø cuõng laø lyù do maø taùc giaû muoán choïn ñeà taøi “ Caùc giaûi phaùp taïo haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn taïi Vieät nam” 2. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Phaân tích nhöõng toå chöùc, coâng cuï vaø nhöõng yeáu toá taïo ra vaø aûnh höôûng tôùi vieäc taïo ra haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam nhö: -Thöïc traïng tieán trình coå phaàn hoaù doanh nghieäp Nhaø nöôùc -Tình hình nieâm yeát chöùng khoaùn taïi Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn thaønh phoá Hoà Chí Minh. -Tình hình giao dòch chöùng khoaùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn thôøi gian qua Qua ñoù xaùc ñònh ñöôïc nhöõng maët thuaän lôïi vaø nhöõng toàn taïi caàn khaéc phuïc, keát hôïp vôùi lyù luaän cô baûn veà thò tröôøng chöùng khoaùn vaø moät soá kinh nghieäm taïi thò 6 tröôøng chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi ñeå hình thaønh neân caùc giaûi phaùp mang tính thöïc tieãn nhaèm taïo ra haøng hoaù chöùng khoaùn cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät nam. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeà taøi ñöôïc nghieân cöùu döïa vaøo phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, xem xeùt söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa söï vaät, hieän töôïng moät caùch toaøn dieän, theo chieàu daøi lòch söû vaø thöïc traïng cuï theå trong ñieàu kieän Vieät nam, keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp phaân tích, toång hôïp, phöông phaùp so saùnh, thoáng keâ moät caùch logic ñeå theå hieän ñöôïc thöïc taïi moät caùch ñaày ñuû vaø ñöa ra caùc giaûi phaùp moät caùch thöïc teá vaø khoa hoïc. 4. Keát caáu noäi dung: Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, noäi dung chính cuûa ñeà taøi nghieân cöùu ñöôïc trình baøy trong phaïm vi ba chöông: Chöông 1: Lyù luaän toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn vaø haøng hoaù chöùng khoaùn Chöông 2: Thöïc traïng thò tröôøng chöùng khoaùn vaø haøng hoaù chöùng khoaùn ôû nöôùc ta Chöông 3: Caùc giaûi phaùp taïo haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn taïi Vieät nam 7 CHÖÔNG I TOÅNG QUAN VEÀ THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VAØ HAØNG HOAÙ CHÖÙNG KHOAÙN 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN. 1.1.1 TRÖÔØNG THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VAØ VÒ TRÍ CUÛA THÒ CHÖÙNG KHOAÙN TRONG THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH 1.1.1.1. Khaùi nieäm veà thò tröôøng taøi chính. Thò tröôøng taøi chính laø nôi gaëp gôû giöõa nhöõng beân coù nguoàn voán dö thöøa vôùi nhöõng beân coù nhu caàu söû duïng chuùng, nhôø thò tröôøng taøi chính maø caùc nguoàn voán ñöôïc chuyeån töø nôi thöøa sang nôi thieáu ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu phaùt trieån cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi 1.1.1.2.Caáu truùc cuûa thò tröôøng taøi chính Taïi caùc nöôùc phaùt trieån vieäc taøi trôï cho nhu caàu voán ngaén haïn vaø daøi haïn cuûa chính phuû hay doanh nghieäp ñöôïc thoâng qua hoaït ñoäng coù toå chöùc cuûa thò tröôøng taøi chính. Caên cöù vaøo hình thöùc taøi trôï maø thò tröôøng taøi chính ñöôïc chia thaønh hai boä phaän ñoù laø thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán Thò tröôøng tieàn teä: Thò tröôøng tieàn teä laø moät boä phaän cuûa thò tröôøng voán, trong thò tröôøng naøy chæ mua baùn caùc giaáy nôï ngaén haïn döôùi moät naêm Nhöõng coâng cuï taøi chính löu thoâng treân thò tröôøng tieàn teä thöôøng thaáy laø: kyø phieáu kho baïc(treasure bills), kyø phieáu ngaân haøng(bank bills), chính chæ tieàn göûi tieát kieäm(certificate of time deposit), thöông phieáu(commercial paper) Thò tröôøng tieàn teä bao goàm caùc loaïi thò tröôøng sau: -Thò tröôøng tieàn göûi -Thò tröôøng môû -Thò tröôøng tín duïng 8 -Thò tröôøng traùi phieáu kho baïc -Thò tröôøng lieân ngaân haøng -Thò tröôøng hoái ñoaùi Ñoái vôùi coâng ty vaø ngaân haøng söû duïng thò tröôøng tieàn teä ñeå thu huùt nguoàn voán ngaén haïn, coøn ñoái vôùi nhaø ñaàu tö thì thò tröôøng naøy laø thò tröôøng an toaøn nhaát. Thò tröôøng voán: Thò tröôøng voán coù chöùc naêng cung caáp voán ñaàu tö trung vaø daøi haïn cho caùc chuû theå trong neàn kinh teá töø chính quyeàn trung öông, chính quyeàn ñòa phöông ñeán caùc doanh nghieäp trong moïi thaønh phaàn kinh teá söû duïng cho muïc tieâu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, môû roäng saûn xuaát kinh doanh. Thò tröôøng voán bao goàm: -Thò tröôøng chöùng khoaùn Coù nhieàu khaùi nieäm khaùc nhau veà thò tröôøng chöùng khoaùn nhö: *Thò tröôøng chöùng khoaùn tieáng La tinh laø Bursa, nghóa laø caùi ví ñöïng tieàn, coøn goïi laø Sôû Giao dòch chöùng khoaùn *Thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc ñònh nghóa theo töø ñieån tieáng Anh(Longman) laø moät thò tröôøng coù toå chöùc maø nôi ñoù caùc chöùng khoaùn ñöôïc mua baùn tuaân theo nhöõng quy taéc ñaõ ñöôïc aán ñònh. Nhöng nhìn chung coù theå neâu ra moät khaùi nieäm coù tính chaát phoå bieán: Thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät thò tröôøng maø nôi ñoù ngöôøi ta mua baùn chuyeån nhöôïng, trao ñoåi chöùng khoaùn nhaèm muïc ñích kieám lôøi theo nguyeân taéc thò tröôøng. Taïi ñaây seõ giao dòch mua baùn chöùng khoaùn daøi haïn nhö caùc loaïi traùi phieáu, coå phieáu vaø caùc coâng cuï daãn xuaát. -Thò tröôøng thueâ mua taøi chính(leasing market) Laø thò tröôøng cung caáp tín duïng trung vaø daøi haïn cho caùc doanh nghieäp thoâng qua hình thöùc taøi trôï cho thueâ taøi saûn. -Thò tröôøng theá chaáp(Mortage market) Laø thò tröôøng cung caáp tín duïng daøi haïn cho doanh nghieäp vôùi ñieàu kieän phaûi coù theá chaáp. 1.1.2. QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN. 9 Töø thôøi trung coå ôû taây phöông ñaõ coù maàm moáng cuûa söï hình thaønh thò tröôøng chöùng khoaùn, taïi nhöõng thaønh phoá coù vò trí ñòa dö thuaän lôïi, caùc laùi buoân vaø thöông gia tuï hoïp laïi trong caùc buoåi hoïp chôï ñeå thöông löôïng trao ñoåi haøng hoaù, ban ñaàu chæ laø nhöõng taùc nhaân leõ teû thoûa hieäp, ngoài rieâng ra moät choå ñeå maø ñaøm ñaïo, choå “ngoài rieâng” ñöôïc nôùi roäng laàn laàn vì coù theâm ngöôøi tham gia. Ñeán thôøi trung coå, caùi chôï rieâng ñoù trôû thaønh moät thò tröôøng vôùi pheùp taéc vaø quy luaät rieâng, thò tröôøng chöùng khoaùn baét ñaàu hình thaønh. Vaøo theá kyû XVIII ôû thò tröôøng chöùng khoaùn Amsterdam coù 4 loaïi chöùng khoaùn, ôû Anh sôû giao dòch voán xuaát hieän naêm 1773 Ôû Myõ sôû giao dòch voán ra ñôøi naêm 1817, Paris, Berlin thò tröôøng chöùng khoaùn ra ñôøi vaøo giöõa theá kyû XVIII. Thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån ñeán thôøi kyø höng thònh vaøo giöõa theá kyû XIX, töø theá kyû XX thò tröôøng chöùng khoaùn Newyork ñoùng vai troø quan troïng nhaát. Hieän nay thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ phaùt trieån maïnh meõ ôû haàu heát trong caùc nöôùc coâng nghieäp haøng ñaàu nhö Myõ, Nhaät, Anh, Phaùp…beân caïnh ñoù ñaõ coù treân 40 nöôùc phaùt trieån ñaõ thaønh laäp thò tröôøng chöùng khoaùn. 1.1.3.VAI TROØ CUÛA THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN Vai troø taïo voán cho neàn kinh teá quoác daân Thò tröôøng chöùng khoaùn, nhö moät trung taâm thu gom moïi nguoàn voán tieát kieäm lôùn nhoû cuûa töøng hoä daân cö, nhö moät nam chaâm cöïc maïnh thu huùt nguoàn voán to lôùn töø nöôùc ngoaøi; thu huùt nguoàn voán taïm thôøi nhaøn roãi cuûa doanh nghieäp, caùc toå chöùc taøi chính, chính phuû(trung öông vaø ñòa phöông) taïo thaønh moät nguoàn voán khoång loà taøi trôï cho neàn kinh teá, maø caùc phöông thöùc khaùc khoâng laøm ñöôïc. Vai troø choáng laïm phaùt cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Thò tröôøng chöùng khoaùn coù khaû naêng laøm giaûm aùp löïc laïm phaùt, ngaân haøng trung öông vôùi vai troø ñieàu hoaø heä thoáng tieàn teä seõ tung ra nhöõng traùi phieáu kho baïc thích hôïp baùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi laõi suaát cao ñeå thu huùt bôùt soá tieàn löu thoâng, nhôø ñoù aùp löïc laïm phaùt seõ giaûm ñi. Vai troø hoå trôï vaø thuùc ñaåy coâng ty coå phaàn ra ñôøi vaø phaùt trieån Coù theå noùi raèng hai loaïi ñònh cheá taøi chính naøy ñi ñoâi vôùi nhau nhö hình vôùi boùng. Thaät vaäy, thò tröôøng chöùng khoaùn laø ñieàu kieän khoâng theå thieáu trong vieäc ñöa coå phieáu ra coâng chuùng giuùp quaù trình löu haønh vaø phaùt haønh ñaït hieäu quaû, chính nhôø söï vaän haønh hieäu quaû cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn maø goùp phaàn ñaåy maïnh söï phaùt trieån cuûa caùc coâng ty coå phaàn cuõng nhö söï ra ñôøi cuûa caùc coâng ty coå phaàn môùi. 10 Thuùc ñaåy caùc doanh nghieäp söû duïng voán cho saûn xuaát kinh doanh coù hieäu quaû Vôùi nguyeân taéc hoaït ñoäng chuû ñaïo treân thò tröôøng chöùng khoaùn laø coâng khai, coâng baèng vaø trung thöïc, moïi thoâng tin veà doanh nghieäp ñeàu ñöôïc coâng chuùng kieåm tra ñaùnh giaù. Thò tröôøng chöùng khoaùn vöøa taïo taïo ñieàu kieän vöøa baét buoäc caùc doanh nghieäp khoâng nhöõng kinh doanh ñuùng phaùp luaät maø coøn phaûi hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh coù hieäu quaû. Coâng cuï ño löôøng giaù trò caùc tích saûn cuûa doanh nghieäp. Nhöõng thoâng tin doanh nghieäp cung caáp cho caùc nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn qua caùc baûng phaân tích ñaùnh giaù naêng löïc saûn xuaát cuûa doanh nghieäp, trieån voïng cuûa doanh nghieäp treân thò tröôøng ñaõ phaàn naøo ñaùnh giaù ñöôïc tích saûn cuûa doanh nghieäp moät caùch chính xaùc vaø khoa hoïc. Maët khaùc vôùi söï nhaïy beùn cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn phaûn aùnh söï leân xuoáng giaù trò cuûa tích saûn doanh nghieäp baát cöù luùc naøo, chính vì leõ ñoù maø thò tröôøng chöùng khoaùn trôû thaønh moät coâng cuï voâ cuøng quan troïng ñeå xaùc ñònh giaù trò doanh nghieäp. Coâng cuï ñaûm baûo thanh khoaûn cho soá tieàn tieát kieäm phuïc vuï ñaàu tö daøi haïn Vai troø cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn baûo ñaûm cho vieäc nhanh choùng chuyeån thaønh tieàn maët cuûa caùc chöùng khoaùn coù giaù. Ñaây chính laø yeáu toá quan troïng ñeå thu huùt caùc nhaø ñaàu tö ñeán vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn, vôùi moät thò tröôøng chöùng khoaùn hoaït ñoäng caøng höõu hieäu thì tính thanh khoaûn caøng cao. 1.1.4.CAÙC LOAÏI THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN Thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ phaùt trieån maïnh ôû nhieàu nöôùc vaø hieän nay noù ñöôïc phaân loaïi nhö sau: Caên cöù vaøo tính chaát phaùt haønh thò tröøông chöùng khoaùn ñöôïc chia thaønh hai loaïi: -Thò tröôøng chöùng khoaùn sô caáp hay thò tröôøng phaùt haønh vaø thò tröôøng chöùng khoaùn thöù caáp hay thò tröôøng löu haønh chöùng khoaùn. Thò tröôøng chöùng khoaùn sô caáp laø hoaït ñoäng chaøo baùn ra coâng chuùng laàn ñaàu tieân moät loaïi chöùng khoaùn cuûa chính phuû hay doanh nghieäp. Thò tröôøng sô caáp laø thò tröôøng taïo voán cho ñôn vò phaùt haønh, laøm taêng voán ñaàu tö cho neàn kinh teá, taïo ra haøng hoaù chöùng khoaùn, noù coù taùc duïng chu chuyeån caùc nguoàn voán nhaøn roãi trong daân chuùng ñeå chuyeån thaønh voán ñaàu tö saûn xuaát kinh doanh cuûa caû neàn kinh teá. -Thò tröôøng chöùng khoaùn thöù caáp hay thò tröôøng löu haønh chöùng khoaùn laø hoaït ñoäng chuyeån nhöôïng quyeàn sôû höõu chöùng khoaùn töø tay nhaø ñaàu tö naøy sang tay nhaø 11 ñaàu tö khaùc, treân thò tröôøng naøy caùc nhaø ñaàu tö coù quyeàn mua baùn traùi phieáu raát nhieàu laàn. Thò tröôøng naøy khoâng laøm taêng hay giaûm nguoàn voán cho chuû theå phaùt haønh ra noù, taát nhieân noù seõ aûnh höôûng raát lôùn tôùi thò tröôøng sô caáp vaø noù goùp phaàn vaøo vieäc hình thaønh giaù coå phieáu cuûa laàn phaùt haønh sau. Caên cöù treân tính phaùp lyù thò tröôøng chöùng khoaùn cuõng coù 2 loaïi: -Thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung Thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung laø ñòa ñieåm hoaït ñoäng chính thöùc cuûa caùc giao dòch chöùng khoaùn coøn goïi laø sôû giao dòch chöùng khoaùn. Sôû giao dòch chöùng khoaùn laø nôi gaëp gôû giöõa caùc nhaø moâi giôùi chöùng khoaùn ñeå thöông löôïng ñaáu giaù, mua baùn chöùng khoaùn, laø cô quan phuïc vuï cho hoaït ñoäng giao dòch chöùng khoaùn -Thò tröôøng chöùng khoaùn khoâng taäp trung(OTC) Laø thò tröôøng maø caùc coâng ty chöùng khoaùn thöïc hieän caùc giao dòch qua heä thoáng ñieän thoaïi vaø maïng vi tính. Noù khoâng phaûi laø thò tröôøng hieän höõu, khoâng naèm treân moät trung taâm naøo caû. Caùc haøng hoaù giao dòch treân thò tröôøng naøy khoâng ñoøi hoûi caùc tieâu chuaån nhö Sôû giao dòch chöùng khoaùn. 1.1.5.CHUÛ THEÅ THAM GIA CUÛA THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN. Yeáu toá khoâng keùm phaàn quan troïng ñoái vôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn laø vaán ñeà ai laø ngöôøi tham gia thò tröôøng ñoù vaø vai troø cuûa moãi ngöôøi ra sao. Hay noùi caùch khaùc caùc chuû theå tham gia thò tröôøng ñoù laø ai? Caùc chuû theå coù theå hoaëc laø baùn chöùng khoaùn, hoaëc laø mua chöùng khoaùn, hoaëc vöøa laø ngöôøi mua vöøa laø ngöôøi baùn chöùng khoaùn, hoaëc chæ laøm trung gian moâi giôùi. Cuï theå bao goàm: 1.Nhaø nöôùc Nhaø nöôùc tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi hai tö caùch khaùc nhau: -Nhaø nöôùc laø ngöôøi toå chöùc vaø quaûn lyù hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn, thaønh laäp uyõ ban chöùng khoaùn quoác gia, ban haønh caùc ñaïo luaät vaø quy ñònh coù lieân quan, ñaûm baûo cho thò tröôøng hoaït ñoäng coâng baèng, coâng khai vaø traät töï, ñaûm baûo quyeàn lôïi cho nhaø ñaàu tö -Nhaø nöôùc tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi tö caùch nhö laø moät doanh nghieäp bình thöôøng. Nhaø nöôùc taïo haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn khi caùc 12 caáp chính phuû trung öông vaø chính quyeàn ñòa phöông phaùt haønh traùi phieáu ñeå vay nôï daân vaø caùc toå chöùc kinh teá trong vaø ngoaøi nöôùc ôû thò tröôøng sô caáp. 2.Caùc doanh nghieäp: Caùc doanh nghieäp tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi tö caùch laø ngöôøi taïo ra haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn taïi thò tröôøng sô caáp vaø vôùi tö caùch laø ngöôøi mua chöùng khoaùn taïi thò tröôøng thöù caáp. Caùc doanh nghieäp ñeàu coù theå phaùt haønh traùi phieáu ñeå boå sung theâm voán duøng cho vieäc môû roäng quy moâ saûn xuaát kinh doanh cuûa mình. Rieâng ñoái vôùi coâng ty coå phaàn, laø chuû theå quan troïng nhaát hoaït ñoäng treân thò tröôøng chöùng khoaùn.Tuyø theo möùc ñoä phaùt haønh coå phieáu roäng hay heïp maø coâng ty coå phaàn ñöôïc phaân theo caùc loaïi sau: Coâng ty coå phaàn noäi boä(internal corporation) Laø coâng ty coå phaàn chæ phaùt haønh coå phieáu trong soá nhöõng ngöôøi saùng laäp ra coâng ty, nhöõng caùn boä coâng nhaân vieân trong coâng ty vaø caùc phaùp nhaân laø nhöõng ñôn vò tröïc thuoäc nhöõng ñôn vò trong cuøng taäp ñoaøn cuûa ñôn vò saùng laäp. Coâng ty coå phaàn coâng coäng(public corporation) Laø coâng ty coå phaàn coù phaùt haønh coå phieáu roäng raõi ra coâng chuùng, ngoaøi nhöõng ñoái töôïng noäi boä nhö coâng ty coå phaàn noäi boä. Coâng ty coå phaàn coâng coäng ñaõ ñaêng kyù vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn coù toå chöùc(Listed public corporation) Hay coøn goïi laø coâng ty coå phaàn coâng coäng ñaõ nieâm yeát, ñaây laø moät coâng ty coå phaàn coâng coäng coù phaùt haønh chöùng khoaùn ñöôïc ñaêng kyù chöùng khoaùn cuûa hoï vaøo danh muïc chöùng khoaùn giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn coù toå chöùc(sôû giao dòch chöùng khoaùn) vaø ñaõ ñöôïc chaáp nhaän. 3.Caùc caù nhaân , hoä gia ñình Ñaây laø chuû theå tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi tö caùch laø ngöôøi mua chöùng khoaùn quan troïng, hoï laø nhöõng ngöôøi coù tieàn tieát kieäm vaø muoán ñaàu tö soá tieàn cuûa mình vaøo vieäc mua chöùng khoaùn ñeå ñöôïc höôûng lôïi töùc haøng naêm. Hoï cuõng laø nhöõng ngöôøi baùn chöùng khoaùn cuûa mình treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñeå ruùt voán ra tröôùc thôøi haïn hoaëc ñeå coù nhöõng khoaûn cheânh leäch giaù. 4.Caùc ñònh cheá trung gian Caùc coâng ty baûo hieåm, caùc quyõ höu trí, quyõ töông hoå 13 Caùc toå chöùc naøy tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi tö caùch vöøa laø ngöôøi mua, vöøa laø ngöôøi baùn chöùng khoaùn ñeå tìm kieám lôïi nhuaän töø coå töùc hoaëc laõi traùi phieáu haøng naêm hoaëc tìm kieám giaù cheânh leäch hay tìm kieám thanh khoaûn Caùc hôïp taùc xaõ tín duïng Caùc hôïp taùc xaõ tín duïng coù theå tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn, thöïc hieän caùc dòch vuï mua, baùn, chuyeån nhöôïng, quaûn lyù caùc chöùng khoaùn vaø höôûng khoaûn leä phí hoa hoàng. Ngaân haøng thöông maïi Ngaân haøng thöông maïi coù vai troø then choát trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn caû ñoái vôùi thò tröôøng sô caáp vaø caû ñoái vôùi thò tröôøng thöù caáp.Cuï theå: Caùc ngaân haøng thöông maïi coå phaàn phaùt haønh coå phieáu ñeå taïo nguoàn voán khi môùi thaønh laäp hoaëc taêng voán boå sung theâm trong quaù trình hoaït ñoäng, cuõng nhö phaùt haønh traùi phieáu cuûa taát caû caùc ngaân haøng thöông maïi ñeå huy ñoäng voán töø neàn kinh teá-xaõ hoäi vaø nhöõng vieäc laøm naøy ñaõ taïo cho thò tröôøng chöùng khoaùn moät khoái löôïng raát lôùn haøng hoaù treân thò tröôøng sô caáp. Ngoaøi ra ngaân haøng thöông maïi coøn cung caáp caùc dòch vuï lieân quan ñeán vieäc phaùt haønh coå phieáu vaø traùi phieáu ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhö: Ñònh giaù taøi saûn cho doanh nghieäp, tö vaán caùc vaán ñeà phaùt haønh, Laøm ñaïi lyù phaùt haønh hay baûo laõnh phaùt haønh. Coâng ty chöùng khoaùn Coâng ty chöùng khoaùn laø thaønh vieân cuûa sôû giao dòch chöùng khoaùn, hoï coù caùc nhaø moâi giôùi, caùc thöông gia chöùng khoaùn laøm nhieäm vuï moâi giôùi trung gian mua baùn chöùng khoaùn cho khaùch haøng ñeå höôûng hoa hoàng hay mua baùn chöùng khoaùn cho chính baûn thaân coâng ty ñeå höôûng cheânh leäch giaù. 1.2. HAØNG HOAÙ TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN 1.2.1. Vai troø cuûa haøng hoaù chöùng khoaùn ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn. 1.2.1.1. Khaùi nieäm veà chöùng khoaùn Theo ñieàu 2 chöông 1 nghò ñònh soá 48-1998/NÑ-CP, ngaøy 11-07-1998 cuûa chính phuû. Chöùng khoaùn laø chöùng chæ hoaëc buùt toaùn ghi soå, xaùc nhaän caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi sôû höõu chöùng khoaùn ñoái vôùi taøi saûn hoaëc voán cuûa toå chöùc phaùt haønh. 14 Nhö vaäy coù theå noùi moät caùch giaûn ñôn chöùng khoaùn laø caùc loaïi coâng cuï taøi chính daøi haïn, bao goàm caùc loaïi coå phieáu, traùi phieáu vaø caùc loaïi chöùng khoaùn khaùc 1.2.1.2.Vai troø cuûa chöùng khoaùn ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn Nhö ta ñaõ bieát, baát cöù moãi caùi chôï naøo cuõng coù haøng hoaù giao dòch cuûa noù, chính vì vaäy maø haøng hoaù chính laø ñieàu kieän caàn cho söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa moãi caùi chôï ñaëc thuø ñoù. Ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn thì haøng hoaù cuûa thò tröôøng naøy chính laø loaïi haøng hoaù ñaëc bieät ñoù laø chöùng khoaùn, söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn moät phaàn quan troïng tuyø thuoäc vaøo soá löôïng chaát löôïng cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn treân thò tröôøng ñoù. Ñoái vôùi neàn kinh teá, chöùng khoaùn laø moät coâng cuï raát höõu hieäu ñeå taïo neân moät löôïng voán tieàn teä khoång loà taøi trôï daøi haïn cho caùc muïc ñích môû roäng saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp hay caùc döï aùn ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc hay tö nhaân. Maët khaùc chöùng khoaùn cuõng chính laø coâng cuï taøi chính quan troïng maø caùc nhaø ñaàu tö, kinh doanh cuõng nhö ngöôøi lao ñoäng höôùng tôùi. Chính vì leõ ñoù maø neàn kinh teá thò tröôøng chæ phaùt trieån ñeán möùc ñoä hoaøn thieän khi coù moät thò tröôøng chöùng khoaùn ñuùng tieâu chuaån hoaït ñoäng höõu hieäu; vaø ngöôïc laïi, chæ coù trong neàn kinh teá thò tröôøng, thò tröôøng chöùng khoaùn môùi ñöôïc thaønh hình vaø phaùt huy heát taùc duïng quan troïng cuûa noù trong vieäc goùp söùc cho vieäc taêng tröôûng cuûa moät quoác gia. 1.2.2. Phaân loaïi chöùng khoaùn 1.2.2.1. Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm: Theo noäi dung chöùng khoaùn ñöôïc chia thaønh hai loaïi. Chöùng khoaùn nôï vaø chöùng khoaùn voán. -Chöùng khoaùn nôï laø chöùng khoaùn do nhaø nöôùc hoaëc caùc doanh nghieäp phaùt haønh khi caàn huy ñoäng voán cho caùc muïc ñích taøi trôï daøi haïn. Ñieån hình laø caùc loaïi traùi phieáu. -Chöùng khoaùn voán laø chöùng nhaän söï goùp voán kinh doanh vaøo caùc coâng ty coå phaàn. Ñoù laø caùc loaïi coå phieáu, coå phieáu thöôøng vaø coå phieáu öu ñaõi. 1.2.2.2.Caên cöù vaøo tính phaùp lyù: Theo hình thöùc chöùng khoaùn ñöôïc phaùt haønh coù theå laø döôùi hình thöùc voâ danh hoaëc kyù danh. 15 -Chöùng khoaùn voâ danh(bearer securities) laø loaïi chöùng khoaùn maø treân chöùng nhaän nôï hay goùp voán khoâng coù ghi teân ngöôøi sôû höõu. Loaïi chöùng khoaùn naøy raát deã daøng mua baùn hay chuyeån ñoåi treân thò tröôøng chöùng khoaùn. -Chöùng khoaùn kyù danh(registered securities) laø loaïi chöùng khoaùn maø teân ngöôøi sôû höõu hoaëc löu giöõ trong hoà sô cuûa chuû theå phaùt haønh cuõng nhö treân giaáy tôø chöùng khoaùn. Vieäc chuyeån nhöôïng loaïi chöùng khoaùn naøy ñöôïc thöïc hieän baèng thuû tuïc ñaêng kyù taïi cô quan phaùt haønh, ñoâi khi ñoøi hoûi coù söï chaáp nhaän tröôùc. 1.2.2.3.Caên cöù vaøo lôïi töùc chöùng khoaùn Caên cöù vaøo lôïi töùc, chöùng khoaùn ñöôïc chia thaønh hai loaïi laø: Chöùng khoaùn coù lôïi töùc oån ñònh vaø chöùng khoaùn coù lôïi töùc khoâng oån ñònh. -Chöùng khoaùn coù lôïi töùc oån ñònh laø loaïi chöùng khoaùn maø ngöôøi caàm giöõ loaïi chöùng khoaùn naøy ñöôïc höôûng lôïi töùc oån ñònh theo tyû leä laõi suaát tính treân meänh giaù chöùng khoaùn, chaúng haïn nhö laø caùc loaïi coå phieáu öu ñaõi vaø traùi phieáu. -Chöùng khoaùn coù lôïi töùc khoâng oån ñònh laø loaïi chöùng khoaùn khoâng xaùc ñònh tröôùc tæ leä laõi ñöôïc höôûng. Loaïi naøy tæ leä laõi tuyø thuoäc vaøo keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa coâng ty, chaúng haïn nhö coå phieáu thöôøng. 1.2.3.Coå phieáu 1.2.3.1. Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm cuûa coå phieáu: Coå phieáu laø loaïi chöùng thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät doanh nghieäp coå phaàn. Khi moät coâng ty goïi voán thì soá voán ñoù ñöôïc chia thaønh nhieàu phaàn nhoû baèng nhau goïi laø coå phaàn. Ngöôøi mua coå phaàn goïi laø coå ñoâng cuûa coâng ty, ñöôïc caáp moät giaáy chöùng nhaän goïi laø coå phieáu, nhö vaäy coå phieáu laø giaáy chöùng nhaän söï huøn voán vaøo coâng ty coå phaàn vaø seõ khoâng coù kyø haïn, noù toàn taïi cuøng vôùi söï toàn taïi cuûa coâng ty phaùt haønh Giaù trò ban ñaàu ghi treân coå phieáu goïi laø meänh giaù, meänh giaù chæ laø giaù trò danh nghóa. Giaù trò thöïc teá cuûa coå phieáu seõ bieán ñoäng ngaøy caøng xa so vôùi meänh giaù vaø chuû yeáu phuï thuoäc vaøo keát quaû saûn xuaát kinh doanh vaø hình thöùc phaân phoái lôïi nhuaän cuûa coâng ty. Ñoái vôùi coå ñoâng hoï seõ coù traùch nhieäm höõu haïn ñoái vôùi coâng ty vaø döïa vaøo tình hình kinh doanh cuûa coâng ty maø hoï seõ ñöôïc nhaän coå töùc theo tyû leä töông öùng, ñoàng thôøi hoï cuõng coù quyeàn chuyeån chuyeån nhöôïng quyeàn sôû höõu coå phieáu cho ngöôøi khaùc 16 1.2.3.2.Caùc loaïi coå phieáu: Coå phieáu ñöôïc chia laøm hai loaïi:Coå phieáu thöôøng vaø coå phieáu öu ñaõi 1.Coå phieáu thöôøng *Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm Ñaây laø loaïi coå phieáu coù ñaëc ñieåm laø lôïi töùc cuûa noù phuï thuoäc vaøo möùc lôïi nhuaän thu ñöôïc cuûa coâng ty, töùc laø coâng ty khoâng coù ñònh möùc soá laõi seõ ñöôïc chia vaøo cuoái nieân ñoä quyeát toaùn. Ngöôøi mua coå phieáu thöôøng coi nhö chaáp nhaän ruûi ro “lôøi aên, loã chòu”. Moãi coå phieáu thöôøng theå hieän quyeàn lôïi sôû höõu cuûa coå ñoâng trong coâng ty. Soá löôïng coå phieáu maø coå ñoâng naém caøng nhieàu thì quyeàn lôïi sôû höõu cuûa anh ta trong coâng ty caøng lôùn *Caùc loaïi coå phieáu thöôøng Phaàn lôùn caùc coâng ty coå phaàn phaùt haønh nhöõng coå phieáu coù ñaëc ñieåm treân song tuyø tuyø theo quyeàn baàu cöû hay quyeàn höôûng coå töùc caùc coâng ty coù theå phaùt haønh ra loaïi coå phieáu thöôøng loaïi A vaø loaïi coå phieáu thöôøng loaïi B. -Coå phieáu thöôøng loaïi “ A” laø loaïi coå phieáu phaùt haønh ra coâng chuùng vaø ñöôïc höôûng coå töùc nhöng khoâng coù quyeàn baàu cöû. Do ñoù, loaïi naøy coù giaù hôi thaáp hôn loaïi coå phieáu thöôøng ñöôïc boû phieáu. -Coå phieáu thöôøng loaïi “B” thöôøng ñöôïc goïi laø loaïi coå phieáu saùng laäp vieân(founders shares), coù quyeàn baàu cöû, nhöng chæ ñöôïc höôûng coå töùc khi khaû naêng sinh lôïi cuûa coâng ty ñaõ ñeán moät giai ñoaïn taêng tröôûng nhaát ñònh. 2.Coå phieáu öu ñaõi. *Khaùi nieäm: Coå phieáu öu ñaõi laø moät loaïi chöùng khoaùn lai taïp coù nhöõng ñaëc ñieåm vöøa gioáng coå phieáu thöôøng, vöøa gioáng traùi phieáu. Ñoù laø moät giaáy chöùng nhaän coå ñoâng ñöôïc öu tieân so vôùi coå ñoâng thöôøng veà maët taøi chính nhöng bò haïn cheá veà quyeàn haïn ñoái vôùi coâng ty goùp voán. Nhöõng ngöôøi giöõ coå phieáu öu ñaõi khoâng ñöôïc tham gia öùng cöû, baàu cöû vaøo hoäi ñoàng quaûn trò hoaëc ban kieåm soaùt coâng ty, nhöng ñöôïc öu tieân chia coå töùc tröôùc coå ñoâng thöôøng, öu tieân ñöôïc traû nôï tröôùc coå ñoâng thöôøng khi thanh lyù taøi saûn trong tröôøng hôïp coâng ty bò phaù saûn. *Ñaëc ñieåm -Meänh giaù coå phieáu öu ñaõi: 17 Khaùc vôùi coå phieáu thöôøng, meänh giaù chæ coù giaù trò danh nghóa, meänh giaù cuûa coå phieáu öu ñaõi coù giaù trò raát quan troïng, ñoù laø caên cöù chia lôïi töùc coá ñònh, ñoù cuõng laø caên cöù coù giaù trò khi ngöôøi chuû sôû höõu khi muoán chuyeån ñoåi thaønh tieàn maët hay thaønh coå phieáu thöôøng. -Coå töùc cuûa coå phieáu öu ñaõi. Khaùc vôùi coå phieáu thöôøng, coå töùc phuï thuoäc vaøo keát quaû saûn xuaát kinh doanh, coå töùc cuûa coå phieáu öu ñaõi ñöôïc aán ñònh theo moät tyû leä coá ñònh treân meänh giaù. -Voán goùp vónh vieãn. Ngöôøi mua coå phieáu öu ñaõi ñöôïc xem laø coå ñoâng coâng ty.Do ñoù phaàn goùp voán qua vieäc mua coå phieáu laø mua vónh vieãn khoâng ñöôïc hoaøn traû. Nhöng khi caàn tieàn hoï coù theå baùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñeå laáy laïi voán goùp baèng giaù baùn treân thò tröôøng *Phaân loaïi Theo nhöõng ñaëc ñieåm rieâng, coå phieáu öu ñaõi ñöôïc phaân thaønh nhieàu loaïi: -Coå phieáu öu ñaõi tích luyõ. Cuõng laø moät loaïi coå phieáu öu ñaõi höôûng coå töùc theo laõi suaát coá ñònh, nhöng trong tröôøng hôïp coâng ty laøm aên khoâng coù laõi ñeå traû coå töùc hoaëc traû khoâng ñuû laõi coå phaàn thì phaàn coøn thieáu naêm nay seõ ñöôïc tích luyõ sang naêm sau hay vaøi naêm sau khi coâng ty coù ñuû lôïi nhuaän ñeå traû. Taát nhieân laø seõ ñöôïc öu tieân so vôùi coå phieáu thöôøng. -Coå phieáu öu ñaõi khoâng tích luyõ: Khaùc vôùi coå phieáu öu ñaõi tích luyõ ôû choã laõi coå phaàn thieáu seõ ñöôïc boû qua vaø chi traû ñuû coå töùc khi coâng ty laøm aên coù laõi. -Coå phieáu öu ñaõi coù theå chuyeån ñoåi thaønh coå phieáu thöôøng: Loaïi coå phieáu naøy coù theå chuyeån ñoåi thaønh coå phieáu thöôøng theo tæ leä aán ñònh tröôùc. 1.2.4.Traùi phieáu 1.2.4.1.Khaùi nieäm vaø ñaëc ñieåm Traùi phieáu laø moät hôïp ñoàng nôï daøi haïn ñöôïc kyù keát giöõa chuû theå phaùt haønh(chính phuû hay doanh nghieäp) vaø ngöôøi cho vay, ñaûm baûo moät söï chi traû lôïi töùc ñònh kyø vaø hoaøn laïi voán goác cho ngöôøi caàm traùi phieáu ôû thôøi ñieåm ñaùo haïn. 18 Traùi phieáu ñöôïc höôûng laõi coá ñònh, khoâng phuï thuoäc vaøo keát quaû kinh doanh nhö coå phieáu. Maëc duø traùi phieáu ñöôïc tính tyû suaát laõi khoâng cao, song traùi phieáu chính laø coâng cuï ñaàu tö an toaøn nhaát, ñoái vôùi traùi phieáu Chính phuû haàu nhö noù khoâng coù ruûi ro, ñoái vôùi traùi phieáu coâng ty khi bò giaûi theå thì ngöôøi caàm traùi phieáu ñöôïc öu tieân traû nôï tröôùc coå ñoâng. 1.2.4.2.Phaân loaïi Theo chuû theå phaùt haønh traùi phieáu coù caùc loaïi sau ñaây: -Traùi phieáu coâng ty Traùi phieáu coâng ty laø moät loaïi giaáy chöùng nhaän nôï coù kyø haïn do caùc coâng ty phaùt haønh vaø ñeán thôøi haïn coâng ty phaùt haønh traùi phieáu phaûi hoaøn traû caû voán laãn lôïi töùc cho ngöôøi mua noù. -Traùi phieáu daøi haïn kho baïc(treasury bonds) Laø phieáu nôï daøi haïn töø naêm naêm ñeán 30 naêm hay hôn nöõa, do kho baïc phaùt haønh khi huy ñoäng voán ñeå boå sung quyõ ngaân saùch, loaïi naøy seõ ñöôïc löu thoâng treân thò tröôøng chöùng khoaùn. -Traùi phieáu ñoâ thò(Municipal bonds) Ñaây laø nhöõng loaïi phieáu nôï daøi haïn do chính phuû trung öông hay chính quyeàn ñòa phöông phaùt haønh nhaèm huy ñoäng nguoàn voán taøi trôï cho caùc döï aùn ñaàu tö haï taàng nhö xaây döïng tröôøng hoïc, tu boå, phaùt trieån xa loä, caàu caûng, phi tröôøng…kyø haïn traùi phieáu naøy töø 10 naêm ñeán 30 naêm. -Coâng traùi nhaø nöôùc(state bonds) Ñaây laø loaïi traùi phieáu daøi haïn ñaëc bieät, thôøi haïn töø 10 naêm trôû leân ñöôïc phaùt haønh töøng ñôït. Loaïi naøy do nhaø nöôùc phaùt haønh ñeå buø ñaép söï thieáu huït cuûa ngaân saùch. Loaïi tích saûn taøi chính naøy, ôû caùc nöôùc phaùt trieån laø loaïi ñöôïc öa chuoäng nhaát vì haàu nhö khoâng coù ruûi ro. -Traùi phieáu caàm coá(Mortage bonds) Laø giaáy ghi nôï coù ñaûm baûo baèng taøi saûn caàm coá(baát ñoäng saûn). Traùi phieáu caàm coá coøn goïi laø kheá öôùc vay nôï. Laõi suaát cuûa traùi phieáu caàm coá ñöôïc aán ñònh coá ñònh trong moät kyø haïn cuûa phieáu caàm coá, coøn vieäc thanh toaùn voán ñöôïc traû daàn haøng naêm. 1.2.5. Caùc coâng cuï coù nguoàn goác chöùng khoaùn 1.2.5.1. Caùc hôïp ñoàng töông lai(Future contracts) 19 Hôïp ñoàng töông lai(thöôøng vieát laø futures) laø hôïp ñoàng maø trong ñoù moät ngöôøi baùn cam keát giao moät soá haøng hoaù naøo ñoù hay chöùng khoaùn vaø ngöôøi mua seõ traû tieàn khi nhaän haøng hoaù ñoù hay chöùng khoaùn, vôùi moät giaù nhaát ñònh, taïi moät ngaøy nhaát ñònh trong töông lai ñöôïc xaùc ñònh tröôùc ôû hieän taïi taïi thôøi ñieåm kyù keát hôïp ñoàng. 1.2.5.2.Caùc quyeàn choïn(options) Quyeàn choïn laø moät kieåu hôïp ñoàng giöõa hai beân maø trong ñoù moät beân cho beân kia ñöôïc quyeàn mua moät loaïi haøng hoaù cuï theå hoaëc moät löôïng chöùng khoaùn naøo ñoù, vôùi moät giaù xaùc ñònh trong moät thôøi haïn xaùc ñònh. Ngöôøi mua quyeàn choïn mua phaûi traû cho ngöôøi baùn noù moät khoaûn tieàn ñöôïc goïi laø tieàn cöôïc thuaän(premium for the call) hay trò giaù quyeàn choïn. Quyeàn choïn coù hai loaïi laø quyeàn choïn mua vaø quyeàn choïn baùn. -Quyeàn choïn mua(call options) Laø moät kieåu hôïp ñoàng giöõa hai beân maø trong ñoù moät beân cho beân kia ñöôïc quyeàn mua moät loaïi haøng hoaù cuï theå hoaëc moät löôïng chöùng khoaùn naøo ñoù, vôùi moät giaù xaùc ñònh trong moät thôøi haïn nhaát ñònh -Quyeàn choïn baùn(put options) Laø moät kieåu hôïp ñoàng giöõa hai beân maø trong ñoù moät beân cho beân kia ñöôïc quyeàn choïn baùn moät loaïi haøng hoaù cuï theå hoaëc moät löôïng chöùng khoaùn naøo ñoù, vôùi moät giaù xaùc ñònh trong moät thôøi haïn nhaát ñònh. 1.2.5.3.Chöùng quyeàn(rights) vaø chöùng kheá(warrants) Moät coâng ty coå phaàn coù theå taêng theâm voán baèng vieäc phaùt haønh caùc chöùng quyeàn vaø chöùng kheá cho caùc coå ñoâng hieän höõu. -Chöùng quyeàn(rights) Chöùng quyeàn laø moät quyeàn öu ñaõi maø coâng ty coå phaàn cho caùc coå ñoâng cuûa noù ñöôïc höôûng ñeå mua coå phieáu môùi tæ leä vôùi soá coå phieáu maø hoï ñang sôû höõu -Chöùng kheá(Warrants) Chöùng kheá coøn goïi laø quyeàn döï tính öu tieân mua coå phieáu môùi hay baûo chöùng phieáu. Moät chöùng kheá thöôøng ñöôïc phaùt haønh gaén lieàn vôùi moät loaïi chöùng khoaùn khaùc, cho pheùp ngöôøi sôû höõu noù ñöôïc quyeàn mua coå phieáu thöôøng(hoaëc chuyeån ñoåi chöùng khoaùn ñoù sang coå phieáu thöôøng) theo moät giaù ñònh tröôùc goïi laø giaù ñaët mua trong moät thôøi gian nhaát ñònh. 20 1.3. KINH NGHIEÄM TOÅ CHÖÙC HOAÏT ÑOÄNG THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN TAÏI MOÄT SOÁ NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI 1.3.1. Thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác 1.3.1.1 vaøi neùt veà söï phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác Nhöõng coâng ty chöùng khoaùn ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp ra naêm 1905, ñeán naêm 1956 Sôû Giao Dòch chöùng khoaùn ñöôïc thaønh laäp, luùc ñaàu giao dòch chuû yeáu laø traùi phieáu Chính phuû, ñeán naêm 1961 chuyeån troïng taâm sang buoân baùn chöùng khoaùn. Naêm 1962 ra luaät chöùng khoaùn vaø hoái ñoaùi, naêm 1968 ra Luaät hoå trôï thò tröôøng voán, töø naêm 1972 caû thò tröôøng sô caáp vaø thò tröôøng thöù caáp môùi phaùt trieån leân moät caùch phuø hôïp. Naêm 1980 thò tröôøng voán ñöôïc quoác teá hoaù vaø naêm 1991 caùc coâng ty chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp kinh doanh. Tính ñeán naêm 1990 coù 669 coâng ty nieâm yeát chöùng khoaùn vôùi trò giaù thò tröôøng laø 79,019 tyû Won, ñeán naêm 1994 toång soá coâng ty nieâm yeát laø 699 vaø naêm 1998 laø 748 coâng ty. Thò tröôøng traùi phieáu chieám tyû troïng thaáp maø chuû yeáu laø traùi phieáu coâng ty, cuoái naêm 1990 ñaït 24 tyû Won. Naêm 1998 laø naêm ñaùnh daáu söï taêng tröôûng cao trong giao dòch coå phieáu, khoaûng 28, 5 tyû coå phieáu ñöôïc giao dòch ñaït giaù trò 192,8 nghìn tyû won, giao dòch bình quaân moãi ngaøy laø 97,7 trieäu coå phieáu toång trò giaù giao dòch 660, 4 tyû won. 1.3.1.2 Moät soá kinh nghieäm veà toå chöùc hoaït ñoäng thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác Thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác trong giai ñoaïn ñaàu cuûa söï phaùt trieån ñöôïc Chính phuû can thieäp, chi phoái vaø khuyeán khích phaùt trieån, maëc duø giai ñoaïn naøy soá löôïng coâng ty nieâm yeát treân thò tröôøng chöa cao, (chæ coù 12 coâng ty nieâm yeát naêm 1956) song thò tröôøng giao dòch khaù soâi ñoäng do coù moät soá löôïng lôùn caùc loaïi traùi phieáu ñöôïc nieâm yeát, phöông thöùc giao dòch traùi phieáu treân thò tröôøng khoâng phaûi baèng heä thoáng ñònh giaù maø baèng heä thoáng gheùp leänh, khi nhaän leänh mua baùn, thö kyù quaày taïi trung taâm giao dòch vieát chi tieát vaøo phieáu leänh, sau ñoù leänh ñöôïc thöïc hieän baèng phöông phaùp ñaáu giaù, naêm 1972 laø naêm thò tröôøng traùi phieáu doanh nghieäp phaùt trieån maïnh, vì thôøi kyø naøy caùc doanh nghieäp raát khoù vay voán töø caùc toå chöùc taøi chính trong vaø ngoaøi nöôùc, do vaäy chính phuû ñaõ taøi trôï nhö giaûm leä phí hoa hoàng, giaûm caùc ñieàu kieän phaùt haønh…daãn ñeán söï taêng maïnh veà soá löôïng giao dòch traùi phieáu. Thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn quoác ñöôïc phaùt trieån theâm moät böôùc khi heä thoáng luaät chöùng khoaùn ra ñôøi naêm 1962. Ñeán naêm 1973 nhaèm baûo veä quyeàn lôïi cho nhaø ñaàu tö vaø nhöõng coâng ty nieâm yeát, hoäi caùc coâng ty nieâm yeát cuõng ñöôïc ra ñôøi, 21