Tài liệu Các giải pháp phát triển thị trường quyền lựa chọn tiền tệ tại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TÔN THẤT DIÊN HOA LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2004 CAÙC GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN THÒ TRÖÔØNG QUYEÀN LÖÏA CHOÏN TIEÀN TEÄ TAÏI VIEÄT NAM MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU ............................................................................................................. 1 I. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI .......................................................................... 1 II. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU ................................................................................. 2 III. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU ..................................................... 2 IV. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ........................................................................ 2 V. BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN................................................................................. 2 CHÖÔNG 1: QUYEÀN LÖÏA CHOÏN TIEÀN TEÄ ........................................................ 4 1.1. Caùc coâng cuï chöùng khoaùn phaùi sinh ................................................................. 4 1.1.1. Hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau.................................................. 4 1.1.2. Lòch söû phaùt trieån cuûa coâng cuï hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau. 5 1.1.3. Phoøng ngöøa ruûi ro giaù baèng coâng cuï hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau...................................................................................................................... 6 1.2. Quyeàn löïa choïn .............................................................................................. 7 1.2.1. Söï phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn treân theá giôùi ............................. 7 1.2.2. Söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng ngoaïi hoái quoác teá vaø ruûi ro tyû giaù ............... 8 1.2.3. Caùc thuaät ngöõ trong giao dòch quyeàn löïa choïn ...................................... 11 1.3. Lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö khi thöïc hieän nghieäp vuï quyeàn löïa choïn ................ 13 1.4. Caùc ví duï veà quyeàn löïa choïn tieàn teä ............................................................... 13 1.4.1. Ví duï quyeàn choïn mua tieàn teä ............................................................... 13 1.4.2. Ví duï veà quyeàn choïn baùn tieàn teä........................................................... 14 1.5. Ñònh giaù quyeàn löïa choïn ................................................................................. 16 1.5.1 Phaân phoái chuaån ..................................................................................... 16 1.5.2. Moâ hình ñònh giaù Black_Scholes........................................................... 18 1.5.3. Nhöõng haïn cheá cuûa moâ hình ñònh giaù quyeàn choïn Black_Scholes ....... 19 1.5.4. Moâ hình ñònh giaù quyeàn löïa choïn tieàn teä Garman_Kohlhagen............. 20 CHÖÔNG 2: TÌNH HÌNH TRIEÅN KHAI QUYEÀN LÖÏA CHOÏN TIEÀN TEÄ TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI ............................................................. 21 -- 4 -- 2.1. Thò tröôøng ngoaïi hoái vaø tieàn teä taïi Vieät Nam................................................ 21 2.1.1. Thò tröôøng ngoaïi hoái Vieät Nam ............................................................. 21 2.1.2. Chính saùch tieàn teä................................................................................ 22 2.1.3. Chính saùch ñieàu haønh tyû giaù.................................................................. 23 2.1.4. Quy cheá giao dòch hoái ñoaùi.................................................................... 26 2.2. Nhu caàu cuûa caùc chuû theå trong vieäc söû duïng coâng cuï quyeàn löïa choïn tieàn teä .......................................................................................................................... 26 2.2.1. Cô caáu söû duïng caùc loaïi ngoaïi teä trong thanh toaùn quoác teá cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam vaø aûnh höôûng cuûa bieán ñoäng tyû giaù ........................ 26 2.2.2. Nhu caàu cuûa caùc doanh nghieäp xuaát nhaäp khaåu veà quyeàn löïa choïn tieàn teä....................................................................................................................... 27 2.2.3. Nhu caàu cuûa caù nhaân trong söû duïng quyeàn löïa choïn tieàn teä ................. 30 2.2.4. Nhu caàu phaùt trieån coâng cuï quyeàn löïa choïn tieàn teä trong quaù trình hoäi nhaäp cuûa thò tröôøng tieàn teä Vieät Nam ............................................................. 30 2.3. Tình hình trieån khai quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi ngaân haøng thöông maïi .... 32 2.3.1. Tình hình chung ..................................................................................... 32 2.3.2. Tình hình trieån khai nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Eximbank .. 33 2.3.2.1. Cô sôû phaùp lyù ñeå thöïc hieän nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä .. 33 2.3.2.2. Cô sôû vaät chaát ñeå thöïc hieän nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä . 33 2.3.2.3. Caùc dòch vuï hoã trôï ...................................................................... 34 2.3.3. Quaù trình trieån khai ñeán caùc ñoái taùc ...................................................... 35 2.4. Nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên trong quaù trình thöïc hieän nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam................................................................................. 36 2.4.1. Thuaän lôïi ............................................................................................... 36 2.4.1.1. Ñieàu kieän kinh teá – chính trò – xaõ hoäi ....................................... 36 2.4.1.2. Xuaát khaåu vöôït troäi .................................................................... 37 2.4.1.3. Caùc quy ñònh vó moâ..................................................................... 38 2.4.1.4. Heä thoáng ngaân haøng thöông maïi ñang phaùt trieån....................... 42 2.4.2. Khoù khaên ............................................................................................... 44 2.4.2.1. Thò tröôøng ngoaïi hoái kyø haïn chieám tyû troïng thaáp ...................... 44 2.4.2.2. Chính saùch quaûn lyù ngoaïi hoái vaø döï tröõ ngoaïi hoái cuûa Vieät Nam 45 2.4.2.3. Caùc qui ñònh veà thöïc hieän nghieäp vuï quyeàn löïa choïn................ 47 2.4.2.4. Trình ñoä nhaän thöùc veà ruûi ro cuûa khaùch haøng ............................ 48 2.4.2.5. Quy moâ thò tröôøng nhoû............................................................... 49 -- 5 -- CHÖÔNG 3: CAÙC GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN THÒ TRÖÔØNG QUYEÀN LÖÏA CHOÏN TIEÀN TEÄ TAÏI VIEÄT NAM......................................................................... 51 3.1. Caùc giaûi phaùp vó moâ .......................................................................................... 51 3.1.1. Nôùi loûng caùc quy ñònh quaûn lyù ngoaïi hoái .............................................. 51 3.1.1.1. Töï do chuyeån ñoåi giöõa caùc ngoaïi teä maïnh ................................. 51 3.1.1.2. Kieåm soaùt luoàng ngoaïi teä ........................................................... 52 3.1.1.3. Môû roäng ñoái töôïng ñöôïc thöïc hieän quyeàn löïa choïn ................... 53 3.1.1.4. Cho pheùp caù nhaân coù ngoaïi teä maët ñöôïc noäp vaøo taøi khoaûn ngoaïi teä 54 3.1.1.5. Khoâng haïn cheá veà thôøi haïn cuûa quyeàn löïa choïn........................ 54 3.1.1.6. Nôùi loûng traïng thaùi quyeàn löïa choïn ........................................... 55 3.1.1.7. Xem xeùt laïi nghò ñònh soá 63 cuûa Chính phuû veà Quaûn lyù ngoaïi hoái vaø caùc thoâng tö höôùng daãn coù lieân quan ........................................... 55 3.1.2. Chính saùch ñieàu haønh tyû giaù................................................................. 56 3.1.3. Hoaøn thieän caùc quy ñònh veà giao dòch kyø haïn ....................................... 59 3.1.4. Ban haønh quy trình, quy cheá cho nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä..... 61 3.1.5. Taïo ñieàu kieän cho caùc ngaân haøng thöông maïi tham gia thò tröôøng quyeàn löïa choïn ................................................................................................ 62 3.1.5.1. Khoâng quaûn lyù theo kieåu giaáy pheùp con .................................... 62 3.1.5.2. Taïo ñieàu kieän cho caùc NHTM tham gia thò tröôøng quoác teá vaø thöïc hieän theo thoâng leä quoác teá............................................................... 62 3.2. Phoái hôïp thöïc hieän vôùi caùc boä ngaønh coù lieân quan........................................ 63 3.2.1. Vuï keá toaùn taøi chaùnh trong vieäc höôùng daãn haïch toaùn keá toaùn ............ 63 3.2.2. Boä Taøi chaùnh trong vieäc höôùng daãn khaáu tröø thueá ñaàu vaøo vaø haïch toaùn giaù trò quyeàn löïa choïn ............................................................................. 63 3.3. Caùc giaûi phaùp cuûa ngaân haøng thöông maïi ...................................................... 64 3.3.1. Toå chöùc nhieàu cuoäc hoäi thaûo cho khaùch haøng....................................... 64 3.3.2. Toå chöùc ñaøo taïo nhaân vieân am hieåu nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä theo thoâng leä quoác teá ....................................................................................... 65 3.3.3. Lieân keát giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi vôùi nhau taïo thaønh moät thò tröôøng quyeàn löïa choïn vôùi nhieàu nhaø cung caáp dòch vuï khaùc nhau................ 65 3.3.4. ÖÙng duïng coâng ngheä tin hoïc trong vieäc ñònh giaù quyeàn löïa choïn ........ 66 3.4. Caùc giaûi phaùp hoã trôï khaùc ............................................................................... 66 3.4.1. Phaùt trieån heä thoáng ngaân haøng .............................................................. 66 3.4.2. Taïo cung – caàu ñoàng Vieät Nam trong thanh toaùn quoác teá .................... 68 -- 6 -- 3.4.3. Naâng cao söùc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá ............................................. 70 3.4.4. Gia taêng döï tröõ ngoaïi hoái quoác gia........................................................ 71 3.4.5. Khaéc phuïc tình traïng Dollar hoùa, thöïc hieän treân laõnh thoå Vieät Nam chæ söû duïng tieàn Vieät Nam ...................................................................................... 72 KEÁT LUAÄN .............................................................................................................. 74 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC -- 7 -- LÔØI MÔÛ ÑAÀU I. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI Thò tröôøng taøi chaùnh theá giôùi trong 20 naêm qua phaùt trieån vôùi toác ñoä cao. Thò tröôøng taøi chaùnh ñaõ ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ngaøy caøng ña daïng vaø phong phuù cuûa caùc doanh nghieäp vaø caùc nhaø ñaàu tö. Caùc ngaân haøng treân theá giôùi ñaõ cung caáp ñaày ñuû caùc coâng cuï taøi chaùnh ñeå doanh nghieäp, caù nhaân söû duïng nhaèm baûo hieåm ñoàng voán cuûa mình, cuõng nhö môû ra moâi tröôøng ñaàu tö ñaày haáp daãn cho nhöõng ngöôøi thích maïo hieåm vaø thaùch thöùc. Caùc nghieäp vuï nhö hoaùn ñoåi (swap), quyeàn löïa choïn (option), hôïp ñoàng kyø haïn (forward), hôïp ñoàng töông lai (future) ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø linh hoaït treân thò tröôøng chöùng khoaùn, tieàn teä, haøng hoùa,… Trong xu theá phaùt trieån ñoù, xuaát phaùt töø caùc nghieäp vuï cô baûn treân thò tröôøng ngoaïi hoái (foreign exchange) vaø thò tröôøng tieàn teä (money market), caùc coâng cuï giao dòch hoái ñoaùi phaùi sinh (foreign exchange derivatives) cuõng ñöôïc caùc toå chöùc taøi chính ñöa ra ñeå ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng ña daïng cuûa khaùch haøng, trong ñoù coù nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä (currency option). Nhöõng yù töôûng ban ñaàu veà quyeàn löïa choïn ñaõ ñöôïc hình thaønh taïi Haø Lan vaø sau ñoù caùi goïi laø quyeàn löïa choïn truyeàn thoáng veà chöùng khoaùn voán (equites) ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån sô khai ôû thò tröôøng chöùng khoaùn London. Naêm 1973, khi moâ hình ñònh giaù quyeàn löïa choïn laàn ñaàu tieân ñöôïc Fisher Black vaø Myron Scholes giôùi thieäu, sau ñoù naêm 1983 Garman-Kohlhagen ñaõ theâm yeáu toá laõi suaát cuûa hai ñoàng tieàn ñeå ñöa ra moâ hình ñònh giaù quyeàn löïa choïn tieàn teä cho saùt vôùi ñaëc thuø cuûa taøi saûn taøi chính naøy hôn. Ñoái vôùi Vieät Nam, thöïc hieän chuû tröông cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc veà ñònh höôùng phaùt trieån thò tröôøng taøi chaùnh theo höôùng ña daïng hoùa caùc dòch vuï taøi chaùnh ngaân haøng, theo kòp ñaø phaùt trieån cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc, chuaån bò cho chuû tröông hoøa nhaäp vaøo thò tröôøng taøi chaùnh quoác teá taïi coâng vaên soá 1215/NHTP/2002 ngaøy 14/10/2002 “… höôùng tôùi muïc tieâu hoaøn thieän, phaùt trieån, naâng cao vaø ña daïng hoùa caùc loaïi hình dòch vuï taøi chaùnh, ngaân haøng trong loä trình giai ñoaïn 2002-2003 treân lónh vöïa ngoaïi hoái ñeå taïo caàu – töùc thoùi quen cuûa caùc doanh nghieäp quan taâm tôùi bieán ñoäng tyû giaù caùc ñoàng tieàn – caùc ngaân haøng caàn cung caáp nhieàu hôn nhöõng dòch vuï veà tieàn teä, giuùp doanh nghieäp taän duïng ñöôïc nhöõng lôïi theá veà tyû giaù khi bieán ñoäng…”. Do ñoù, vieäc nghieân cöùu ñeå ñöa ra nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä, cuõng nhö nghieân cöùu tình hình trieån khai trong thöïc tieãn treân neàn taûng caùc quy ñònh ngoaïi hoái hieän haønh, töø ñoù ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå hoaøn thieän vaø phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam laø coâng taùc caàn thieát. -- 8 -- II. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU Luaän vaên nghieân cöùu quyeàn löïa choïn noùi chung treân thò tröôøng quoác teá töø ñoù neâu ra taàm quan troïng trong vieäc phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam. Luaän vaên naøy thöøa nhaän caùc keát quaû nghieân cöùu treân theá giôùi veà maët kyõ thuaät tính toaùn ñònh giaù quyeàn löïa choïn. Do nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam laàn ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän thí ñieåm taïi Ngaân haøng TMCP Xuaát Nhaäp Khaåu Vieät Nam (Eximbank) neân luaän vaên phaân tích tình hình trieån khai cuï theå nghieäp vuï quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Eximbank trong thôøi gian vöøa qua vôùi nhöõng keát quaû vaø haïn cheá, keát hôïp vôùi kieán nghò töø phía doanh nghieäp vaø nhaø ñaàu tö. Treân cô sôû thöïc tieãn naøy luaän vaên ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam, maø trong ñoù taäp trung vaøo caùc giaûi phaùt ñieàu haønh ngoaïi hoái vó moâ theo cô cheá môû vaø caùc giaûi phaùp thuoäc phaïm vi NHTM coù theå thöïc hieän ñöôïc. III. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 1. Nghieân cöùu quyeàn löïa choïn tieàn teä treân thò tröôøng quoác teá. 2. Nghieân cöùu thöïc traïng trieån khai quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Eximbank. 3. Nghieân cöùu caùc keát quaû vaø khoù khaên haïn cheá khi thöïc hieän quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam. 4. Nghieân cöùu caùc giaûi phaùp nhaèm phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam. Hieän nay, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam ñang ñaåy maïnh coâng taùc hoaøn thieän laïi caùc vaên baûn phaùp quy veà quaûn lyù ngoaïi hoái theo chieàu höôùng töï do hoùa hoaït ñoäng ngoaïi hoái, phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá, taïo laäp nhieàu coâng cuï giao dòch ngoaïi hoái cho doanh nghieäp vaø nhaø ñaàu tö löïa choïn. Do ñoù, döï kieán coù nhieàu vaên baûn môùi veà quaûn lyù ngoaïi hoái seõ ñöôïc ban haønh. Vì vaäy, baøi vieát naøy laáy thôøi ñieåm thaùng 9 naêm 2004 ñeå phaân tích. IV. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Luaän vaên ñöôïc nghieân cöùu treân cô sôû toång hôïp caùc phöông phaùp nghieân cöùu nhö phöông phaùp duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû. Keát hôïp giöõa lyù luaän vaø thöïc tieãn, phaân tích, taäp hôïp caùc yù töôûng thöïc tieãn taïi Vieät Nam, cuõng nhö döïa treân quy luaät phaùt trieån taát yeáu khaùch quan cuûa moät vaán ñeà kinh teá xaõ hoäi ñeå hình thaønh neân luaän vaên. V. BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN Teân ñeà taøi: CAÙC GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN THÒ TRÖÔØNG QUYEÀN LÖÏA CHOÏN TIEÀN TEÄ TAÏI VIEÄT NAM -- 9 -- Luaän vaên ñöôïc boá trí goàm 3 chöông: Chöông 1: Chöông 2: Chöông 3: Quyeàn löïa choïn tieàn teä, goàm 17 trang. Tình hình trieån khai quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi caùc ngaân haøng thöông maïi, goàm 30 trang. Caùc giaûi phaùp phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn tieàn teä taïi Vieät Nam, goàm 23 trang. Ngoaøi ra luaän vaên coøn coù phaàn muïc luïc, lôøi môû ñaàu, keát luaän, taøi lieäu tham khaûo vaø phuï luïc. -- 10 -- CHÖÔNG 1: QUYEÀN LÖÏA CHOÏN TIEÀN TEÄ 1.1. Caùc coâng cuï chöùng khoaùn phaùi sinh Caùc loaïi chöùng khoaùn phaùi sinh (derivatives): tuy raát môùi laï ôû Vieät Nam nhöng chuùng voán ñöôïc caùc quoác gia treân theá giôùi söû duïng töø raát laâu ñeå phoøng ngöøa ruûi ro xuaát phaùt töø söï baát oån cuûa giaù caû theá giôùi. Caùc chöùng khoaùn phaùi sinh laø nhöõng coâng cuï taøi chính maø giaù trò cuûa chuùng baét nguoàn töø giaù caû töông lai cuûa caùc loaïi taøi saûn khaùc. Chuùng laø nhöõng coâng cuï taøi chính coù khaû naêng quaûn lyù ruûi ro tieân phong, toaøn dieän raát hieäu quaû vaø naêng ñoäng. Chuùng coù theå phoøng ngöøa ruûi ro cho haàu nhö moïi loaïi haøng hoaù, töø caùc loaïi noâng, laâm saûn (gaïo, caø pheâ, ca cao, luùa mì, ñaäu töông, yeán maïch, khoai taây, thòt traâu boø, thòt heo, thòt gaø, boâng vaûi, goã… ), caùc saûn phaåm coâng nghieäp (kim loaïi ñoàng, vaøng, baïc, baïch kim…, daàu thoâ, daàu söôûi, xaêng…, cao su…) ñeán caùc loaïi haøng hoaù treân thò tröôøng taøi chính (chöùng khoaùn, chæ soá chöùng khoaùn, laõi suaát, tieàn teä…). Hôïp ñoàng kyø haïn (forward contract), hôïp ñoàng giao sau (future contract) vaø quyeàn choïn (option) laø ba loaïi chöùng khoaùn phaùi sinh thöôøng ñöôïc söû duïng nhaát ñeå phoøng ngöøa ruûi ro giaù. Treân thò tröôøng taøi chính quoác teá, caùc coâng ty ña quoác gia söû duïng nghieäp vuï giao sau vaø quyeàn choïn ñeå baûo hieåm cho vò theá cuûa hoï. Hôïp ñoàng giao sau qui ñònh roõ soá löôïng moät ñoàng tieàn cuï theå ñöôïc giao dòch vaøo moät ngaøy xaùc ñònh trong töông lai. Moät coâng ty ña quoác gia muoán baûo ñaûm cho khaû naêng thanh toaùn coù theå mua hôïp ñoàng giao sau ñeå coá ñònh giaù phaûi chi traû cho moät ñoàng ngoaïi teä vaøo moät thôøi ñieåm trong töông lai. Ngöôïc laïi, moät coâng ty ña quoác gia muoán baûo hieåm cho khaû naêng nhaän moät ngoaïi teä coù theå baùn hôïp ñoàng giao sau ñeå coá ñònh giaù chuyeån ñoåi ngoaïi teä ñoù vaøo moät thôøi ñieåm trong töông lai. 1.1.1. Hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau Hôïp ñoàng kyø haïn (forward contract) vaø hôïp ñoàng giao sau (future contract) ñeàu laø moät thoûa thuaän raèng phaûi mua hay baùn moät khoái löôïng haøng hoùa nhaát ñònh vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh trong töông lai vôùi giaù caû xaùc ñònh vaøo ngaøy hoâm nay. -- 11 -- Baûng: Söï khaùc nhau giöõa hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau Hôïp ñoàng kyø haïn Hôïp ñ Hôïp ñoàng kyø haïn Hôïp ñoàng giao sau Giao dòch treân thò tröôøng phi chính Giao dòch treân caùc saøn giao dòch, ñöôïc phoøng thanh toaùn buø tröø baûo veä khoûi ruûi thöùc, ruûi ro tín duïng cao ro tín duïng Khoâng yeâu caàu keát toaùn vaø chi traû Yeâu caàu phaûi keát toaùn loã, laõi vaø beân loã chi traû khoaûng loã bieân cho beân laõi haøng khoaûng loã bieân (margin) ngaøy Caùc ñieàu khoaûn cuûa hôïp ñoàng do do Ñöôïc caùc saøn giao dòch tieâu chuaån hoùa hai beân tham gia töï thoûa thuaän vaø vaø coâng khai cho coâng chuùng bieát mang tính rieâng tö oàng giao sau Hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau coù raát nhieàu ñaëc ñieåm cuûa hôïp ñoàng quyeàn löïa choïn. Tuy nhieân, hôïp ñoàng kyø haïn hay giao sau khoâng cung caáp cho ngöôøi mua quyeàn khoâng thöïc hieän vieäc mua hay baùn khoái löôïng haøng hoùa nhö hôïp ñoàng quyeàn choïn. Ñaây chính laø ñieåm öu vieät nhaát cuûa hôïp ñoàng quyeàn choïn. 1.1.2. Lòch söû phaùt trieån cuûa coâng cuï hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau Coù theå noùi ngay töø thuôû ban ñaàu cuûa giao thöông quoác teá ñaõ coù söï xuaát hieän cuûa caùc daïng hôïp ñoàng loaïi naøy. Caùc hôïp ñoàng treân veà maët tính chaát cuõng khoâng coù khaùc bieät lôùn so vôùi caùc thò tröôøng ngaøy nay. Vaøo nhöõng naêm 1840, Chicago nhanh choùng trôû thaønh trung taâm phaân phoái vaø luaân chuyeån ôû khu vöïc Trung-Taây (MidWest). Noâng daân vaän chuyeån thoùc luùa cuûa hoï töø noâng traïi ñeán Chicago ñeå baùn vaø tieáp theo ñoù chuùng ñöôïc phaân phoái ñeán caùc vuøng ôû phía Ñoâng vaø vuøng Nguõ ñaïi hoà (Great lakes). Tuy nhieân, do ñaëc tính thu hoaïch theo muøa vuï cuûa loaïi noâng saûn naøy, moät khoái löôïng lôùn thoùc luùa ñöôïc chuyeån ñeán Chicago vaøo cuoái muøa thu. Caùc phöông tieän toàn tröõ cuûa thaønh phoá Chicago khoâng ñuû khaû naêng ñieàu tieát söï gia taêng ñoät ngoät mang tính taïm thôøi cuûa nguoàn cung noâng saûn. Theá laø giaù thoùc luùa giaûm maïnh vaøo muøa thu hoaïch khi cung taêng voït nhöng laïi taêng ñeàu ñeàu khi nguoàn cung noâng saûn ñöôïc tieâu thuï heát. Naêm 1848, moät nhoùm caùc thöông nhaân ñaõ ñaët nhöõng neàn moùng ñaàu tieân ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy baèng caùch thieát laäp ‘Chicago Board of Trade’ (CBOT). CBOT ban ñaàu ñöôïc thaønh laäp vôùi muïc ñích laø tieâu chuaån hoùa caùc ñieàu khoaûng -- 12 -- veà khoái löôïng vaø chaát löôïng cuûa thoùc luùa. Moät vaøi naêm sau, hôïp ñoàng kyø haïn ñaàu tieân ñöôïc phaùt trieån. Vaøo nhöõng naêm 1920, phoøng thanh toaùn buø tröø (Clearing house) ñöôïc thieát laäp. Naêm 1874, ‘Chicago Produce Exchange’ ñöôïc thaønh laäp vaø sau ñoù trôû thaønh ‘Chicago Butter and Egg Board’. Naêm 1898, noù ñöôïc taùi toå chöùc thaønh Chicago Mercantile Exchange, saøn giao dòch caùc hôïp ñoàng giao sau lôùn thöù hai treân theá giôùi. Traûi qua nhieàu naêm, raát nhieàu caùc saøn giao dòch ñöôïc thaønh laäp bao goàm New York Futures Exchange – moät saøn giao dòch phuï cuûa ‘New York Stock Exchange’, môû cöûa naêm 1979. 1.1.3. Phoøng ngöøa ruûi ro giaù baèng coâng cuï hôïp ñoàng kyø haïn vaø hôïp ñoàng giao sau Moät doanh nghieäp xuaát khaåu cuûa Vieät Nam ñoàng yù bao tieâu 300 taán noâng saûn (caø pheâ) cuûa noâng daân vôùi giaù 300 USD/taán vaøo ñaàu muøa vuï. Hieän nay giaù caø pheâ theá giôùi laø 350 USD/taán, tuy nhieân, theo kinh nghieäm vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây, giaù caø pheâ bieán ñoäng döõ doäi vaøo thôøi gian thu hoaïch laøm nhaø xuaát khaåu naøy lo laéng veà ruûi ro giaù. Ñeå phoøng choáng ruûi ro giaù, doanh nghieäp naøy ñaõ kyù moät hôïp ñoàng kyø haïn (vôùi ñoái taùc nöôùc nhaäp khaåu thoâng qua thò tröôøng phi chính thöùc) hoaëc mua moät hôïp ñoàng giao sau (treân saøn giao dòch) vôùi noäi dung laø doanh nghieäp vaøo thaùng chín (thaùng thu hoaïch) seõ baùn moät khoái löôïng 300 taán caø pheâ vôùi giaù 350 USD/taán. Ñeán thaùng chín, giaù caø pheâ theá giôùi laø: Baûng : Caùc khaû naêng bieán ñoäng giaù xaûy ra khi söû duïng hôïp ñoàng giao sau Tröôøng hôïp 1: giaù giaûm Tröôøng hôïp 2: giaù ñöùng Xuoáng möùc 320 USD/taán ôû möùc 350 USD/taán Doanh nghieäp giao 300 Doanh nghieäp giao 300 taán caø pheâ cho ñoái taùc taán caø pheâ cho ñoái taùc vôùi giaù 350 USD/taán cuûa mình vôùi giaù 350 USD/taán Tröôøng hôïp 3: giaù taêng leân möùc 370 USD/taán Doanh nghieäp phaûi giao cho ñoái taùc 300 taán caø pheâ vôùi giaù 350 USD/taán Qua caû 3 tröôøng hôïp, ta thaáy raèng, nhìn chung ngöôøi hoaït ñoäng noâng nghieäp noùi chung vaø doanh nghieäp xuaát khaåu trong tröôøng hôïp naøy noùi rieâng bieát tröôùc ñöôïc moät caùch chính xaùc giaù baùn noâng saûn maø anh ta nhaän ñöôïc. Ñieàu naøy -- 13 -- voâ cuøng quan troïng bôûi vì hoï loaïi boû ñöôïc ruûi ro giaù (giaù giaûm) seõ laøm aûnh höôûng ñeán thu nhaäp cuûa mình. Töø ñoù, hoï coù ñöôïc caùc quyeát ñònh chính xaùc hôn hieäu quaû hôn veà hoaïch ñònh doøng tieàn cuõng nhö veà caùc döï aùn ñaàu tö trong töông lai. 1.2. Quyeàn löïa choïn Hôïp ñoàng quyeàn choïn (option) laø moät coâng cuï phoøng ngöøa phoå bieán. Coâng ty Coca –Cola ñaõ thay theá khoaûng 30% ñeán 40% caùc hôïp ñoàng kyø haïn cuûa hoï baèng hôïp ñoàng quyeàn choïn. FMC – moät coâng ty saûn xuaát hoùa chaát vaø maùy moùc cuûa Myõ ñaõ ñaåy maïnh vieäc thay theá caùc hôïp ñoàng kyø haïn baèng caùc hôïp ñoàng quyeàn choïn. Theo moät nghieân cöùu cuûa Whitney Group ñaõ cho thaáy coù 85% caùc coâng ty ña quoác gia cuûa Myõ söû duïng nghieäp vuï quyeàn choïn. 1.2.1. Söï phaùt trieån thò tröôøng quyeàn löïa choïn treân theá giôùi Quyeàn löïa choïn laø moät coâng cuï taøi chính tieân tieán, hieän ñaïi vaø raát höõu ích cuûa caùc thò tröôøng giao dòch treân theá giôùi. Quyeàn löïa choïn ñöôïc aùp duïng treân taát caû caùc thò tröôøng haøng hoaù, chöùng khoaùn, taøi saûn, ngoaïi hoái, laõi suaát…. ÔÛ khía caïnh daân gian laø moät kieåu caù cöôïc cao caáp. Chuùng ta coù theå boû moät khoaûn phí nhaát ñònh ñeå caù cöôïc giaù leân vaø thu lôïi khi giaù taêng leân thöïc söï, nhöng trong tröôøng hôïp giaù xuoáng chuùng ta cuõng khoâng loã. Ví duï: Moät ngöôøi noâng daân tieán haønh canh taùc muøa vuï môùi cuûa mình vaøo thaùng 4 vaø seõ thu hoaïch noâng saûn roài baùn vaøo thaùng 7 haèng naêm. Hieän nay giaù noâng saûn (luùa) cuûa anh ta laø 2.000 ñoàng/kg vaø anh ta cho raèng giaù naøy laø hôïp lyù do coù theå buø ñaép ñöôïc chi phí saûn xuaát laø 1.800 ñoàng/kg. Theá nhöng anh ta khoâng bieát tröôùc ñöôïc giaù noâng saûn vaøo luùc thu hoaïch seõ laø bao nhieâu, chính vì vaäy, anh ta ñang ñoái maët vôùi ruûi ro giaù. Ñeå phoøng ngöøa ruûi ro naøy, ngöôøi hoaït ñoäng noâng nghieäp naøy seõ duøng coâng cuï quyeàn choïn ñeå phoøng ngöøa ruûi ro giaù nhö sau: ‘Mua moät quyeàn choïn baùn luùa kieåu Chaâu AÂu (ngöôøi hoaït ñoäng noâng nghieäp naøy thuaàn tuùy muoán phoøng ngöøa ruûi ro chöù khoâng muoán ñaàu cô vaø ñeå phí quyeàn choïn reû hôn so vôùi kieåu Myõ) vôùi giaù thöïc hieän laø 2.000 ñoàng/kg, thôøi gian soáng cuûa hôïp ñoàng laø 3 thaùng, möùc phí laø 50 ñoàng/kg. Ñeán khi thu hoaïch vaøo thôøi ñieåm ñaùo haïn quyeàn choïn, xaûy ra 3 tröôøng hôïp: -- 14 -- Baûng : Caùc khaû naêng bieán ñoäng giaù xaûy ra khi söû duïng quyeàn choïn Tröôøng hôïp 1: giaù luùa giaûm coøn 1.500 ñoàng/kg Tröôøng hôïp 2: giaù luùa khoâng ñoåi ôû möùc 2.000 ñoàng/kg Thöïc hieän quyeàn choïn baùn Thöïc hieän quyeàn choïn hay vôùi giaù 2.000 ñ/kg. khoâng thì keát quaû cuõng Tröø phí quyeàn thu ñöôïc nhö nhau. Baùn luùa vôùi giaù 1.950 ñ/kg. 2.000 ñ/kg. Tröø phí quyeàn choïn thu ñöôïc 1.950 ñ/kg. Tröôøng hôïp 3: giaù luùa taêng leân möùc 2.200 ñoàng/kg Khoâng thöïc hieän quyeàn choïn maø baùn luùa cho thò tröôøng vôùi giaù baùn 2.200 ñ/kg. Tröø phí quyeàn choïn thu ñöôïc 2.150 ñ/kg. Ñuû khaû naêng trang traõi chi phí saûn xuaát vaø laõi 150 ñ/kg. Coù lôïi hôn so vôùi khoâng söû duïng quyeàn choïn 300 ñ/kg. Ñuû khaû naêng trang traõi chi phí vaø laõi 350 ñ/kg. Tuy nhieân, bò thieät 50 ñ/kg (phí quyeàn choïn) so vôùi khoâng söû duïng quyeàn choïn. Ñuû khaû naêng trang traõi chi phí vaø laõi 150 ñ/kg.Tuy nhieân, bò thieät 50 ñ/kg (phí quyeàn choïn) so vôùi khoâng söû duïng quyeàn choïn. Chính nhôø söû duïng coâng cuï quyeàn choïn, trong tröôøng hôïp xaáu nhaát, ruûi ro gaây ra toån thaát, anh ta vaãn coù theå tieáp tuïc chu kyø saûn xuaát vuï tôùi maø khoâng phaûi bò baàn cuøng hoaù. Ngoaøi ra, Ngöôøi noâng daân naøy coøn bieát ñöôïc chính xaùc lôïi nhuaän toái thieåu maø mình seõ thu ñöôïc vaøo cuoái muøa laø bao nhieâu ñeå töø ñoù anh ta coù theå coù caùc quyeát ñònh ñaàu tö ñuùng ñaén. Do ñoù, coù theå noùi coâng cuï quyeàn choïn ñaõ giaûi quyeát ñöôïc baøi toaùn ñaët ra veà ruûi ro giaù. Phaïm vi ñeà taøi naøy chæ taäp trung nghieân cöùu quyeàn löïa choïn tieàn teä (Currency option). 1.2.2. Söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng ngoaïi hoái quoác teá vaø ruûi ro tyû giaù Söï taêng tröôûng nhanh choùng cuûa hoaït ñoäng kinh doanh quoác teá trong suoát 30 naêm qua ñaõ laøm cho nhieàu thò tröôøng taøi chính phaùt trieån, trong ñoù coù thò tröôøng ngoaïi hoái. Thò tröôøng ngoaïi hoái cho pheùp caùc ñoàng tieàn ñöôïc chuyeån ñoåi nhaèm muïc ñích taïo söï thuaän tieän cho hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá hoaëc caùc giao dòch taøi chính. Caùc heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi ñaõ thay ñoåi trong suoát thôøi gian qua: - Töø naêm 1876 ñeán 1913, tyû giaù hoái ñoaùi chòu söï khoáng cheá cuûa cheá ñoä baûn vò vaøng. Moãi ñoàng tieàn ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh vaøng theo moät tyû leä nhaát ñònh. Do ñoù, tyû giaù giöõa hai ñoàng tieàn ñöôïc xaùc ñònh döïa treân tyû leä chuyeån ñoåi thaønh moät ounce vaøng cuûa moãi ñoàng tieàn vaø moãi quoác gia söû duïng vaøng ñeå döï tröõ cho ñoàng baûn teä. -- 15 -- Naêm 1914, chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát noå ra vaø cheá ñoä baûn vò vaøng bò taïm hoaõn. Ñeán thaäp kyû 20, moät soá nöôùc quay trôû laïi vôùi cheá ñoä baûn vò vaøng nhöng ñaõ töø boû noù khi xaûy ra khuûng hoaûng ngaân haøng ôû Myõ vaø Chaâu AÂu theo sau cuoäc Ñaïi suy thoaùi. Vaøo thaäp kyû 30, moät soá nöôùc laïi noã löïc neo giaù trò ñoàng tieàn cuûa hoï theo ñoàng Ñoâ la hoaëc Baûng Anh, tuy nhieân, vaán ñeà naøy laïi thöôøng xuyeân ñöôïc ñem ra baøn caõi. Chính nhöõng baát oån ñònh treân thò tröôøng ngoaïi hoái vaø caùc raøo caûn trong caùc giao dòch quoác teá ñaõ daãn ñeán keát quaû laø soá löôïng hoaït ñoäng maäu dòch quoác teá lieân tuïc bò suùt giaûm trong suoát thôøi kyø naøy. - Naêm 1944, Hieäp ñònh Bretton Wood ra ñôøi nhaèm coá ñònh tyû giaù hoái ñoaùi giöõa caùc ñoàng tieàn. Hieäp ñònh naøy ñaõ toàn taïi cho ñeán naêm 1971, chính phuû caùc nöôùc ñaõ coá gaéng duy trì tyû giaù hoái ñoaùi bieán ñoäng trong bieân ñoä 1% so vôùi möùc tyû giaù ñöôïc thieát laäp ban ñaàu. - Naêm 1971, Ñoâ la Myõ bò ñaùnh giaù cao, trong khi nhu caàu nöôùc ngoaøi ñoái vôùi ñoàng ñoâ la veà thöïc chaát laïi thaáp hôn möùc cung ñoâ la. Ñaïi bieåu cuûa caùc nöôùc lôùn ñaõ gaëp gôõ vaø thaûo luaän nhaèm ñoái phoù vôùi vaán ñeà naøy. Keát quaû laø Hieäp ñònh Smithsonian ra ñôøi, ñoâ la Myõ ñöôïc phaù giaù so vôùi caùc ñoàng tieàn chính. Möùc ñoä phaù giaù ñoâ la khaùc nhau tuyø theo moãi ñoàng tieàn. Khoâng chæ giaù trò cuûa ñoâ la Myõ bò thay ñoåi maø caùc tyû giaù hoái ñoaùi cuõng ñöôïc pheùp giao ñoäng trong bieân ñoä 2% so vôùi tyû giaù môùi. Ñaây laø neàn taûng ñaàu tieân trong vieäc ñeå cung caàu thò tröôøng xaùc ñònh giaù caû cuûa moät ñoàng tieàn. Maëc duø toàn taïi caùc giôùi haïn trong tyû giaù hoái ñoaùi nhöng chuùng ñöôïc nôùi roäng daàn cho pheùp giaù trò caùc ñoàng tieàn ñöôïc bieán ñoäng töï do xoay quanh giaù trò ban ñaàu cuûa noù. - Maëc duø coù söï ra ñôøi cuûa Hieäp ñònh Smithsonian, chính phuû caùc nöôùc vaãn tieáp tuïc gaëp khoù khaên trong vieäc duy trì tyû giaù hoái ñoaùi trong giôùi haïn cho pheùp. Vì vaäy, thaùng 3/1973, caùc ñoàng tieàn giao dòch roäng raõi ñöôïc pheùp dao ñoäng theo möùc cung caàu thò tröôøng vaø caùc giôùi haïn chính thöùc bò baõi boû. Caùc coâng ty xuaát khaåu vaø nhaäp khaåu thöôøng xuyeân phaûi ñoái dieän vôùi ruûi ro tyû giaù khi caùc khoaûn thanh toaùn bò trì hoaõn ñöôïc ñònh danh baèng ngoaïi teä. Moät nhaø nhaäp khaåu thöôøng khoâng nhaän ñöôïc haøng hoaù ngay laäp töùc sau khi ñaët haøng. Thöôøng, haøng hoùa tröôùc tieân phaûi ñöôïc saûn xuaát vaø phaûi toán thôøi gian löu kho, vaän chuyeån. Theo thoâng leä, caùc coâng ty baùn haøng cung caáp cho nhaø nhaäp khaåu moät khoaûn tín duïng thöông maïi. Keát quaû cuûa taát caû caùc trì hoaõn treân khieán cho nhaø nhaäp khaåu khoâng baét buoäc phaûi chi traû tieàn haøng cho ñeán 6 thaùng, 1 naêm thaäm chí laâu hôn sau khi ñaët haøng. Nhöng giaù cuûa saûn phaåm thöôøng ñöôïc thoûa thuaän vaøo thôøi ñieåm ñaët haøng. Khi nhaø nhaäp khaåu ñoàng yù vôùi giaù ñöôïc tính - -- 16 -- theo ñoàng tieàn cuûa nöôùc xuaát khaåu thì hoï coù khaû naêng phaûi ñoái phoù vôùi ñoä nhaïy caûm ñoái vôùi ruûi ro tyû giaù töø caùc khoaûn phaûi traû neáu hoï khoâng tieán haønh phoøng ngöøa ruûi ro. Ngöôïc laïi, neáu giaù caû ñöôïc thoaû thuaän tính theo ñoàng tieàn cuûa nöôùc nhaäp khaåu thì nhaø xuaát khaåu laïi gaëp phaûi ñoä nhaïy caûm ñoái vôùi ruûi ro tyû giaù töø caùc khoaûn phaûi thu. Nhö vaäy, ñoä nhaïy caûm ñoái vôùi ruûi ro tyû giaù xuaát phaùt töø 2 lyù do: (1) söï trì hoaõn giöõa luùc thoûa thuaän giaù vaø luùc thanh toaùn giao dòch vaø (2) giaù thanh toaùn tính baèng ngoaïi teä. Töông töï nhö theá laø caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính quoác teá, caùc nhaø ñaàu tö nhaän tieàn laõi, coå töùc,… ôû nhieàu thôøi ñieåm vôùi nhieàu loaïi ngoaïi teä khaùc nhau cuõng gaëp ruûi ro töông töï. Taát caû ñoä nhaïy caûm ñoái vôùi ruûi ro tyû giaù coù theå ñöôïc phoøng ngöøa döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Trong thò tröôøng giao dòch ngoaïi hoái cuøng vôùi giao dòch giao ngay (spot), giao dòch kyø haïn (forward), giao dòch hoaùn ñoåi ngoaïi teä (swap) thì giao dòch quyeàn löïa choïn (option) giuùp doanh nghieäp coù theâm cô hoäi löïa choïn loaïi hình giao dòch hoái ñoaùi phuø hôïp vôùi muïc tieâu kinh doanh cuûa mình, giaûi quyeát ñöôïc maâu thuaãn giöõa lôïi nhuaän vaø ruûi ro. Quyeàn löïa choïn laø quyeàn ñöôïc mua hoaëc baùn moät soá löôïng ngoaïi teä trong moät khoaûng thôøi gian hoaëc thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai vôùi moät tyû giaù thoûa thuaän aán ñònh taïi thôøi ñieåm giao dòch. Coù hai loaïi quyeàn löïa choïn: quyeàn löïa choïn mua vaø quyeàn löïa choïn baùn ngoaïi teä. Option coù caùc coâng duïng: - Ñaëc bieät höõu ích ñeå baûo hieåm doøng voán trong tröôøng hôïp chuùng ta caûm thaáy khoâng an toaøn veà xu höôùng cuûa ñoàng tieàn trong töông lai. - Duøng laøm ñoøn baåy hoã trôï thò tröôøng phaùt trieån. Tính öu vieät cuûa Option ñaõ taïo ra söï phaùt trieån nhaûy voït cuûa thò tröôøng trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Option raát quan troïng vì noù laøm phong phuù theâm cho caùc coâng cuï taøi chính. Söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng Option döïa treân khaû naêng bieán ñoäng cuûa thò tröôøng. Trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc nhaø giao dòch khoâng quan taâm ñeán thò tröôøng maø “caù cöôïc” noù seõ baát oån hôn so vôùi hieän taïi nhö theá naøo. Thöïc ra Option ñaõ xuaát hieän treân thò tröôøng theá giôùi töø raát laâu, vaø chæ phaùt trieån maïnh trong nhöõng naêm gaàn ñaây, qua thôøi gian caùc hôïp ñoàng Option daàn daàn ñöôïc chuaån hoùa nhö hieän nay. Caùc hôïp ñoàng Option coå ñieån xuaát hieän treân thò tröôøng chöùng khoaùn khoâng taäp trung ôû London vaøo theá kyû 19, trong giai ñoaïn caùc nhaø ñaàu tö coù theå mua ñöôïc Option, tuy nhieân noù khoâng ñöôïc chuyeån nhöôïng. Maõi ñeán naêm 1973 giao dòch Option chính thöùc ñöôïc thöïc hieän taïi thò tröôøng Chicago Board Option Exchange (CBOE). -- 17 -- Thò tröôøng CBOE mang laïi moät ñieàu môùi cho thò tröôøng Option: ñoù laø tieâu chuaån hoùa giaù caû Option vaø ngaøy ñaùo haïn. Vieäc tieâu chuaån hoùa Option laøm cho tính thanh khoaûn cuûa noù ñöôïc naâng leân vaø aûnh höôûng laøm cho thò tröôøng thöù caáp phaùt trieån. Option ñöôïc chuyeån nhöôïng ñaõ phaùt trieån moät caùch nhanh choùng, ñöôïc pheùp giao dòch treân taát caùc thò tröôøng lôùn. Taïi Myõ, sau thò tröôøng CBOE laø thò tröôøng American Stock Exchange, Philadelphia Stock Exchange, The Midwest Stock Exchange vaø Pacific Stock Exchange; tieáp theo laø caùc thò tröôøng Chaâu AÂu nhö European Option Exchange ôû Amsterdam, London Stock Exchange vaø London International Financial Futures Exchange (LIFFE naêm 1982), ôû Thuïy Ñieån coù thò tröôøng Optionsmakalarna (OM), ôû Phaùp coù thò tröôøng Monep, ôû Ñöùc coù thò tröôøng Deutsche Terminborese (Eurex). Söï caïnh tranh giöõa thò tröôøng phi taäp trung (OTC) vaø thò tröôøng chuyeån ñoåi giao dòch Option taäp trung ñaõ dieãn ra trong moät thôøi gian daøi. Ñieåm maïnh cuûa thò tröôøng giao dòch taäp trung laø tính minh baïch - coù nghóa laø giaù caû cuûa hôïp ñoàng giao dòch cuoái cuøng seõ ñöôïc coâng boá vaø tính thanh khoaûn seõ ñöôïc theå hieän laø hôïp ñoàng naøy coù theå ñöôïc mua baùn laïi cho ñoái taùc khaùc. Ñieàu naøy thaät söï khoâng deã daøng cho thò tröôøng OTC, nhöng thò tröôøng OTC cuõng coù ñieåm maïnh cuûa noù ñoù laø tính linh hoaït: ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi giao dòch, ñaëc bieät laø kyø haïn coù theå laø trung haïn. Trong khi ñoù caùc hôïp ñoàng giao dòch Option treân saøn coù kyø haïn laø 03 hoaëc 06 thaùng. Tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng OTC, ñaëc bieät trong lónh vöïc ngoaïi hoái vaø laõi suaát thì coù tính thanh khoaûn toát hôn. Moät khía caïnh caïnh tranh khaùc giöõa thò tröôøng OTC vaø thò tröôøng taäp trung ñoù laø tính phaùp lyù vaø thueá. Trong nhieàu tröôøng hôïp thueá chæ ñaùnh vaøo giao dòch treân saøn, cuõng nhö tính phaùp lyù ñöôïc xem xeùt raát nghieâm ngaët treân thò tröôøng OTC (ôû Anh, chính quyeàn thaønh phoá Hammersmith & Fultham khoâng cho pheùp mua baùn Option qua thò tröôøng OTC). Ngöôïc laïi, khi giao dòch treân saøn thì ñoái taùc cuûa caùc nhaø giao dòch laø Sôû Giao Dòch (Clearing house), trong tröôøng hôïp naøy ruûi ro veà tín duïng haàu nhö khoâng coù. 1.2.3. Caùc thuaät ngöõ trong giao dòch quyeàn löïa choïn 9 Quyeàn löïa choïn (Option) laø quyeàn ñöôïc mua hoaëc baùn moät soá löôïng ngoaïi teä trong moät khoaûng thôøi gian hoaëc thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai vôùi moät tyû giaù thoûa thuaän aán ñònh taïi thôøi ñieåm giao dòch. Coù hai loaïi quyeàn löïa choïn: quyeàn löïa choïn mua vaø quyeàn löïa choïn baùn ngoaïi teä. 9 Quyeàn choïn mua (Call option) laø quyeàn ñöôïc mua ngoaïi teä taïi tyû giaù thoûa thuaän trong moät khoaûng thôøi gian hoaëc thôøi ñieåm ñaõ xaùc ñònh. -- 18 -- ¾ Quyeàn choïn baùn (Put option) laø quyeàn ñöôïc baùn ngoaïi teä vôùi tyû giaù thoûa thuaän trong moät khoaûng thôøi gian hoaëc thôøi ñieåm ñaõ xaùc ñònh. Tuøy theo thôøi ñieåm thöïc hieän quyeàn löïa choïn, hieän nay treân theá giôùi chia ra laøm hai loaïi nhö sau: ¾ Quyeàn löïa choïn kieåu Myõ (American style option): laø quyeàn löïa choïn, theo ñoù ngöôøi mua quyeàn choïn coù quyeàn thöïc hieän quyeàn löïa choïn taïi baát kyø thôøi ñieåm naøo trong khoaûng thôøi gian hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng. ¾ Quyeàn löïa choïn kieåu Chaâu Aâu (European style option): laø quyeàn löïa choïn, theo ñoù ngöôøi mua quyeàn choïn chæ coù quyeàn thöïc hieän quyeàn löïa choïn vaøo ngaøy ñaùo haïn. (Kieåu Chaâu Aâu vaø Kieåu Myõ: phaân loaïi nhö theá naøy chæ coù yù nghóa veà maëc lòch söû chöù khoâng mang yù nghóa ñòa lyù, töùc laø quyeàn choïn kieåu Myõ vaãn ñöôïc giao dòch ôû Chaâu Aâu vaø ngöôïc laïi) 9 Ngöôøi mua quyeàn löïa choïn laø ngöôøi coù quyeàn nhöng khoâng coù nghóa vuï phaûi thöïc hieän vieäc mua hoaëc baùn ngoaïi teä theo tyû giaù ñaõ thoûa thuaän. Ngöôøi mua quyeàn löïa choïn phaûi traû moät khoaûn phí, goïi laø phí quyeàn löïa choïn, ñeå coù ñöôïc quyeàn löïa choïn mua hoaëc baùn ngoaïi teä. 9 Ngöôøi baùn quyeàn löïa choïn laø ngöôøi coù nghóa vuï phaûi thöïc hieän quyeàn löïa choïn theo hôïp ñoàng ñaõ kyù keát vôùi ngöôøi mua quyeàn löïa choïn. Thoâng thöôøng ngöôøi mua quyeàn löïa choïn laø caùc doanh nghieäp, ngöôøi baùn quyeàn löïa choïn laø caùc ngaân haøng thöông maïi. 9 Thôøi haïn heát hieäu löïc laø khoaûng thôøi gian quyeàn löïa choïn coøn giaù trò thöïc hieän. 9 Thôøi ñieåm chaám döùt hôïp ñoàng quyeàn löïa choïn: - Vôùi quyeàn löïa choïn kieåu Myõ: laø thôøi ñieåm (trong thôøi haïn heát hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng quyeàn löïa choïn) hôïp ñoàng Option ñöôïc thöïc hieän theo yeâu caàu cuûa ngöôøi mua quyeàn, hoaëc khi hôïp ñoàng Option heát haïn. - Vôùi quyeàn löïa choïn kieåu Chaâu AÂu: khi hôïp ñoàng Option heát haïn. 9 Phí giao dòch (Premium) laø khoaûn tieàn ngöôøi mua quyeàn löïa choïn phaûi traû cho ngaân haøng (ngöôøi baùn quyeàn löïa choïn) ñeå coù ñöôïc quyeàn löïa choïn. 9 Giaù thöïc hieän (Exercise/strike price) laø tyû giaù ñöôïc hai beân mua baùn thoûa thuaän vaø aán ñònh trong hôïp ñoàng quyeàn löïa choïn. -- 19 -- 9 Caùc traïng thaùi quyeàn choïn: Moät quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaø ñem laïi lôïi nhuaän (chöa tröø phí quyeàn choïn) vôùi tyû giaù hieän haønh ñöôïc goïi laø cao giaù ITM (in the money). Ngöôïc laïi, moät quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaø bò loã vôùi giaù hieän haønh goïi laø giaûm giaù OTM (out of the money). Trong khi ñoù, moät quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän maø giaù thöïc hieän baèng vôùi tyû giaù giao ngay ñöôïc goïi laø ngang giaù ATM (at the money). 1.3. Lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö khi thöïc hieän nghieäp vuï option 9 Giuùp nhaø ñaàu tö coù cô hoäi ñeå thöïc hieän baûo hieåm doøng voán cuûa mình tröôùc söï bieán ñoäng tyû giaù khoâng theå löôïng ñònh tröôùc treân thò tröôøng. 9 Vôùi moät chi phí töông ñoái thaáp doanh nghieäp coù ñöôïc moät quyeàn löïa choïn veà tyû giaù trong moät thò tröôøng ngoaïi hoái cöïc kyø bieán ñoäng. 9 Coù cô hoäi ñaàu tö treân söï bieán ñoäng tyû giaù vôùi chi phí höõu haïn (fixed premium), lôïi nhuaän khoâng giôùi haïn (unlimited profit). 1.4. Caùc ví duï veà quyeàn löïa choïn tieàn teä 1.4.1. Ví duï quyeàn choïn mua tieàn teä Ngaøy 01/09/2004, moät doanh nghieäp nhaäp khaåu Myõ döï kieán trong thaùng tôùi seõ phaûi thanh toaùn cho ñoái taùc Chaâu AÂu moät khoaûn ngoaïi teä laø 1.000.000 EUR vaø vaán ñeà doanh nghieäp phaûi ñoái phoù laø tyû giaù EUR/USD saép tôùi seõ taêng ñeå quyeát ñònh mua ngay hay ñeå daønh laïi mua sau chôø giaù giaûm? Ñeå baûo veä giaù trò ñoàng voán vaø höôûng lôïi töø vieäc döï ñoaùn tyû giaù, doanh nghieäp coù theå: • Kyù hôïp ñoàng mua EUR coù kyø haïn. Trong tröôøng hôïp naøy, cho duø vaøo ngaøy ñaùo haïn tyû giaù ñoàng EUR coù taêng hay giaûm bao nhieâu thì doanh nghieäp vaãn phaûi mua vôùi giaù ñaõ cam keát trong hôïp ñoàng kyø haïn. • Hoaëc kyù hôïp ñoàng Quyeàn löïa choïn mua 1.000.000 EUR (Call EUR Option) ngay ngaøy 01/10/2004 vôùi caùc chi tieát nhö sau: 9 Tyû giaù mua EUR/USD: 1,2040 (tyû giaù ñaët mua) 9 Thôøi haïn hieäu löïc: 01 thaùng (ngaøy ñaùo haïn 01/10/2004) 9 Option kieåu Myõ 9 Phí: 1,20%USD/EUR hay (1.000.000 x 1,20%) = 12.000 USD 9 Tyû giaù tham khaûo vaøo thôøi ñieåm kyù hôïp ñoàng: giaù giao ngay laø 1,2080; giaù kyø haïn laø 1,2060. -- 20 -- Trong thôøi gian töø khi kyù hôïp ñoàng Option tôùi ngaøy ñaùo haïn 01/10/2004 seõ xaûy ra 1 trong 2 tröôøng hôïp sau: ¾ Neáu tyû giaù EUR/USD treân thò tröôøng laø 1,1830 – thaáp hôn tyû giaù ñaët mua, doanh nghieäp coù quyeàn khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng ñaõ kyù keát maø duøng 1.183.000 USD ñeå mua 1.000.000EUR theo giaù thò tröôøng vì hoï ñaõ coù quyeàn löïa choïn mua hay khoâng mua theo tyû giaù ñaõ kyù keát trong hôïp ñoàng. Tröôøng hôïp naøy doanh nghieäp coù lôïi hôn so vôùi vieäc mua kyø haïn laø (1,2060 –1,1830) x 1.000.000 = 23.000 USD, neáu tröø phí 12.000 USD thì doanh nghieäp vaãn coù lôïi 11.000 USD so vôùi phöông thöùc kyø haïn. ¾ Neáu tyû giaù EUR/USD taêng leân 1,2350, doanh nghieäp vaãn ñöôïc quyeàn mua 1.000.000EUR ôû giaù 1,2040 hay 1.204.000USD theo tyû giaù ñaõ kyù keát trong hôïp ñoàng Option. Neáu khoâng coù hôïp ñoàng Option thì ñeå mua 1.000.000 EUR doanh nghieäp phaûi caàn 1.235.000USD theo tyû giaù giao ngay luùc naøy laø 1,2350 – cao hôn 31.000 USD so vôùi giaù ñaët mua trong hôïp ñoàng Option. Trong tröôøng hôïp naøy nhôø hôïp ñoàng Option doanh nghieäp coù lôïi 31.000 – 12.000 = 19.000 USD so vôùi giaù thò tröôøng. Lôïi nhuaän (Loã) Phí baùn quyeàn choïn mua Giaù thöïc hieän Giaù hoøa voán 12.000 Lôïi nhuaän giôùi haïn Mua quyeàn choïn mua Lôïi nhuaän khoâng giôùi haïn 0 1,2040 Loã giôùi haïn 1,2160 Giaù giao ngay Baùn quyeàn choïn mua Loã khoâng giôùi haïn -12.000 Phí mua quyeàn choïn mua 1.4.2. Ví duï veà quyeàn choïn baùn tieàn teä Vaøo ngaøy 01/09/2004 moät doanh nghieäp xuaát khaåu Chaâu AÂu döï kieán trong thaùng tôùi seõ thu veà moät khoaûn ngoaïi teä laø 1.000.000 EUR vaø töông töï, vaán ñeà doanh nghieäp phaûi ñoái phoù laø tyû giaù EUR saép tôùi taêng hay giaûm ñeå quyeát ñònh baùn ngay hay ñeå daønh laïi baùn sau? Ñeå baûo veä giaù trò ñoàng voán vaø höôûng lôïi töø vieäc döï ñoaùn tyû giaù naøy, doanh nghieäp coù theå: -- 21 -- • Kyù hôïp ñoàng baùn EUR coù kyø haïn. Trong tröôøng hôïp naøy, cho duø vaøo ngaøy ñaùo haïn tyû giaù ñoàng EUR coù taêng hay giaûm bao nhieâu thì doanh nghieäp vaãn phaûi baùn vôùi giaù ñaõ cam keát trong hôïp ñoàng. • Hoaëc kyù hôïp ñoàng quyeàn löïa choïn baùn 1.000.000 EUR (Put EUR Option) ngay ngaøy 01/09/2004 vôùi caùc chi tieát nhö sau: 9 Tyû giaù baùn EUR/USD: 1,2100 (tyû giaù ñaët baùn) 9 Thôøi haïn hieäu löïc: moät thaùng (ngaøy ñaùo haïn 01/10/2004) 9 Option kieåu Chaâu Aâu 9 Phí: 1,1% USD/EUR hay (1.000.000 x 1,1% = 11.000 USD) 9 Tyû giaù tham khaûo vaøo thôøi ñieåm kyù hôïp ñoàng giaù giao ngay laø 1,2080; giaù kyø haïn laø 1,2060 Tôùi ngaøy ñaùo haïn 01/10/2004 seõ xaûy ra 1 trong 2 tröôøng hôïp: ¾ Neáu tyû giaù EUR/USD treân thò tröôøng laø 1,2350 cao hôn tyû giaù ñaët baùn, doanh nghieäp coù quyeàn khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng ñaõ kyù keát vôùi ngaân haøng maø baùn ra thò tröôøng 1.000.000 EUR ñeå laáy 1.235.000 USD vì hoï ñaõ coù quyeàn löïa choïn baùn hay khoâng baùn theo giaù ñaõ kyù keát trong hôïp ñoàng. Tröôøng hôïp naøy doanh nghieäp coù lôïi hôn so vôùi vieäc baùn kyø haïn laø (1,2350 –1,2060) x 1.000.000 = 29.000 USD, neáu tröø phí 11.000 USD thì Doanh nghieäp vaãn thu ñöôïc lôïi 8.000 USD so vôùi phöông thöùc kyø haïn. ¾ Neáu tyû giaù EUR/USD giaûm coøn 1,1830, doanh nghieäp ñöôïc quyeàn baùn 1.000.000EUR laáy 1.210.000USD theo tyû giaù ñaõ kyù keát trong hôïp ñoàng Option. Neáu khoâng coù hôïp ñoàng Option thì vôùi 1.000.000 EUR doanh nghieäp chæ coù theå baùn theo tyû giaù spot luùc naøy laø 1.1830 thu 1.183.000 USD – thaáp hôn 27.000 USD so vôùi vieäc baùn theo hôïp ñoàng Option. Neáu tröø phí, trong tröôøng hôïp naøy nhôø hôïp ñoàng Option doanh nghieäp coù lôïi 27.000 – 11.000 = 16.000 USD so vôùi giaù thò tröôøng. Lôïi nhuaän (Loã) Phí baùn quyeàn choïn baùn Giaù hoøa voán Giaù thöïc hieän Mua quyeàn choïn baùn 11.000 Lôïi nhuaän giôùi haïn 0 1,2100 1,2090 -11.000 2. Loã giôùi haïn Giaù giao ngay Baùn quyeàn choïn baùn Phí mua quyeàn choïn baùn -- 22 --