Tài liệu Bồi dưỡng học sinh giỏi địa lý chuyên đề hệ thống hóa các dạng câu hỏi về địa hình việt nam thông qua atlat

Chuyên đề: HỆ THỐNG HÓA CÁC DẠNG CÂU HỎI VỀ ĐỊA HÌNH VIỆT NAM THÔNG QUA ATLAT PHẦN I. MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Atlat Địa lí Việt Nam vừa là nguồn tri thức vừa là phương tiện quan trọng trong giảng dạy và học tập môn Địa lí ở trường phổ thông, nhất là đối với học sinh lớp 12. Đối với các kì thi học sinh giỏi, nhất là kì thi học sinh giỏi cấp quốc gia môn Địa lí, câu hỏi yêu cầu sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam là dạng câu hỏi phổ biến nhất. Vì vậy trong quá trình ôn luyện học sinh giỏi vấn đề tổng hợp các dạng câu hỏi từ Atlat Địa lí Việt Nam là rất quan trọng. Để khai thác kiến thức từ Atlat Địa lí, yêu cầu học sinh phải sử dụng tổng hợp cả kiến thức và kĩ năng địa lí, đồng thời phải sử dụng cả kĩ năng tư duy, trong nhiều trường hợp còn cần sử dụng cả óc sáng tạo. Thông thường câu hỏi gắn với Atlat Địa lí Việt Nam có 2 dạng là : Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy...; hoặc Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy….Vì vậy, học sinh cần xác định rõ phạm vi kiến thức cần sử dụng để trả lời câu hỏi là chỉ dựa vào Atlat hay khai thác cả Atlat kết hợp với kiến thức đã học bên ngoài. Các yêu cầu làm việc với Atlat rất đa dạng. Do đó giáo viên cần giúp học sinh xây dựng một dàn bài có được từ vốn tri thức địa lí sẵn có của bản thân vào việc đọc các trang Atlat. Trong đề thi học sinh giỏi quốc gia môn Địa lí, nội dung Địa lí tự nhiên Việt Nam giữ vai trò rất quan trọng (2/7 câu hỏi với 6/18 điểm). Mà địa hình là thành phần tự nhiên cơ bản và không thể thiếu được của tự nhiên Việt Nam. Vì vậy với chuyên đề “Hệ thống hóa các dạng câu hỏi về địa hình thông qua Atlat” để giúp việc học và làm các bài tập về thành phần địa hình Việt Nam đơn giản và dễ dàng hơn. II. MỤC ĐÍCH - Khái quát các dạng câu hỏi về phần địa hình thông qua Atlat Địa lí Việt Nam. 1 - Đưa ra các bài tập vận dụng cụ thể và hướng dẫn cách giải các bài tập về địa hình dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam. PHẦN II. NỘI DUNG A. KHÁI QUÁT CÁC DẠNG CÂU HỎI VỀ ĐỊA HÌNH QUA ATLAT: I. Các dạng câu hỏi phân theo phạm vi lãnh thổ: 2 - Các câu hỏi về địa hình trên phạm vi toàn Việt Nam - Các câu hỏi trong phạm vi các khu vực địa hình (đồi núi, đồng bằng) - Các câu hỏi về lát cắt địa hình:. II. Các dạng câu hỏi phân theo yêu cầu của câu hỏi: Theo cách phân chia này, các dạng câu hỏi về địa hình được chia ra làm 4 dạng: 1. Dạng câu hỏi phân tích, trình bày: Đây là dạng câu hỏi đơn giản nhất, dễ làm nhất vì đơn giản yêu cầu của câu hỏi là trình bày một vấn đề về khí hậu. Học sinh chỉ cần nắm được kiến thức cơ bản thì hoàn toàn có thể làm tốt câu hỏi này. Ví dụ: Căn cứ vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày các đặc điểm chung của địa hình nước ta. 2. Dạng câu hỏi chứng minh: Đối với dạng câu hỏi này, học sinh cần huy động kiến thức, nhất là những dẫn chứng phù hợp với yêu cầu của bài để chứng minh cho nhận định đề bài yêu cầu. Để việc chứng minh thêm thuyết phục, rất cần có các số liệu, dẫn chứng để minh họa. Các số liệu, dẫn chứng này đã có trong Atlat nên học sinh cần bám sát vào Atlat. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý thêm là cần phải biết sàng lọc, lựa chọn kiến thức cũng như các số liệu cần thiết để chứng minh, tránh lan man, dàn trải. 3. Dạng câu hỏi so sánh: Đối với dạng câu hỏi này, học sinh cần biết cách khái quát hóa kiến thức để tìm ra các tiêu chí để so sánh. Sau đó cần phân loại, sắp xếp kiến thức theo từng tiêu chí để phục vụ cho việc so sánh. 4. Dạng câu hỏi giải thích: Dạng câu hỏi này nhìn chung so với ba dạng câu hỏi trên là khó hơn, không chỉ đòi hỏi học sinh nắm chắc kiến thức không chỉ của phần địa hình mà của tất cả các kiến thức có liên quan đến địa hình như: lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ, khí hậu….Hơn nữa học sinh còn phải biết vận dụng những kiến thức đó để giải thích cho phần nội dung đề bài yêu cầu. B. MỘT SỐ BÀI TẬP CỤ THỂ VỀ ĐỊA HÌNH QUA ATLAT: 3 I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA ĐỊA HÌNH Câu 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy chứng minh Việt Nam là đất nước nhiều đồi núi nhưng chủ yếu là đồi núi thấp. Giải thích nguyên nhân? Trả lời 1. Chứng minh Việt Nam là đất nước nhiều đồi núi nhưng chủ yếu là đồi núi thấp. Dàn bài B1. Dạng câu hỏi: Chứng minh B2. Bằng chứng: * Nhiều đồi núi: - Tỉ lệ diện tích - Phân bố * Chủ yếu là đồi núi thấp - Tỉ lệ diện tích đồi núi thấp - Tỉ lệ diện tích núi cao. Trả lời * Đất nước nhiều đồi núi. - Đồi núi chiếm ¾ diện tích lãnh thổ. - Phân bố: + Hệ thống núi nước ta kéo dài từ biên giới Việt- Trung đến Đông Nam Bộ theo hướng Tây Bắc-Đông Nam với chiều dài trên 1400km. Đồi núi bao quanh phía Bắc và phía Tây lãnh thổ, tạo thành biên giới tự nhiên với Trung Quốc, Lào, Campuchia. + Trên các đồng bằng châu thổ vẫn còn nhiều đồi núi sót. + Dọc ven biển các dãy núi lan sát ra biển chia cắt các đồng bằng duyên hải như Hoành Sơn, Bạch Mã… * Chủ yếu là đồi núi thấp: 4 - Địa hình đồi núi thấp chiếm hơn 60% diện tích. Nếu kể cả đồng bằng thì địa hình thấp dưới 1000m chiếm 85% diện tích. - Địa hình cao trên 2000m chỉ chiếm 1% diện tích, điển hình nhất là vùng núi cao Hoàng Liên Sơn. 2. Giải thích nguyên nhân: B1. Dạng câu hỏi giải thích B2. Lí do: dựa vào lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ - Giai đoạn Cổ kiến tạo: địa hình đồi núi - Giai đoạn Tân kiến tạo: + Thời kì đầu chịu tác động của ngoại lực nên địa hình đồi núi bị bào mòn, hạ thấp + Sau đó do tác động của vận động tạo núi AnpoHimalaya địa hình được nâng lên nhưng cường độ nâng không mạnh. Trả lời - Lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ nước ta rất lâu dài và phức tạp gồm nhiều giai đoạn khác nhau với nhiều pha nâng lên và hạ xuống. - Trong giai đoạn Cổ kiến tạo, do tác động của các kì vận động tạo núi Caledoni và Hecxini (thuộc đại Cổ sinh), Inđôxini và Kimeri (Trung sinh), nhiều bộ phận lãnh thổ nước ta bị chìm ngập dưới biển được nâng lên. Đến cuối đại Trung sinh lãnh thổ nước ta đã được hình thành với dạng địa hình đồi núi chiếm ưu thế. - Sau khi kết thúc giai đoạn Cổ kiến tạo, lãnh thổ nước ta trải qua một thời kì tương đối yên tĩnh chủ yếu chịu tác động của ngoại lực, địa hình bị bào mòn, hạ thấp. - Sau đó do tác động của vận động tạo núi Anpơ-Himalaya trong đại Tân sinh địa hình được nâng lên nhưng cường độ nâng không mạnh nên địa hình nước ta chủ yếu là đồi núi thấp. Câu 2. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy: 1. Chứng minh địa hình nước ta là địa hình già trẻ lại và có sự phân bậc rõ rệt. 5 2. Giải thích tại sao địa hình nước ta có sự phân bậc. Trả lời 1. Chứng minh địa hình nước ta được vận động tân kiến tạo làm trẻ lại và có tính phân bậc rõ rệt: Dàn bài B1. Dạng câu hỏi chứng minh: B2. Bằng chứng: * Già trẻ lại - Cổ kiến tạo: đồi núi - Ngoại lực: bán bình nguyên cổ - Tân kiến tạo: nâng lên * Phân bậc: 5 bậc - Núi cao - Núi trung bình - Núi thấp - Đồi trung du và bán bình nguyên - Đồng bằng * Địa hình già trẻ lại: - Lãnh thổ Việt Nam có lịch sử hình thành và phát triển lâu dài và phức tạp, về cơ bản sau khi kết thúc giai đoạn Cổ kiến tạo địa hình đồi núi được hình thành - Sau đó một thời gian dài chịu tác động của ngoại lực, đại hình bị san bằng tạo thành các bán bình nguyên cổ. - Tân kiến tạo do vận động tạo núi Anpo-Himalaya đã nâng cao địa hình theo nhiều chu kì với cường độ khác nhau. + Những nơi được nâng mạnh trong vận động Tân sinh hình thành các dãy núi cao trên 2000m có đặc điểm hình thái đỉnh nhọn, sườn dốc chủ yếu do tác động cắt xẻ bề mặt bán bình nguyên cổ của ngoại lực. 6 * Địa hình có tính phân bậc rõ rệt: từ miền núi ra biển địa hình thấp dần với đầy đủ các bậc địa hình: núi cao, núi trung bình, núi thấp, đồi trung du chuyển tiếp xuống đồng bằng. - Núi cao >2000m: + >2500m là các đỉnh núi nhô cao đơn lẻ tập trung nhiều ở Hoàng Liên Sơn (DC) + >2000-2500m: tập trung nhiều ở vùng núi cao Tây Bắc, vùng thượng nguồn sông Chảy, khối núi Kon Tum (DC) - Núi trung bình: >1000-2000m + 1500-2000m: cao nguyên Đồng Văn, Bắc Hà, vùng núi Sapa, Đà Lạt (DC) +1000-1500m: phổ biến ở vùng núi Đông Bắc, Trường Sơn và Tây Nguyên. - Núi thấp: độ cao trung bình từ 500-1000m phân bố tập trung thành khu vực rộng lớn ở Nam Trung Bộ, thành khối núi rời rạc ở Việt Bắc, Đông Bắc và dải hẹp dọc biên giới Việt Lào ở Bắc Trung Bộ. - Đồi trung du và bán bình nguyên: độ cao trung bình từ 200-500m. Địa hình đồi thường gặp ở vùng giáp ranh có tính chất chuyển tiếp từ miền núi xuống đồng bằng tập trung nhiều nhất ở trung du Bắc Bộ. Địa hình bán bình nguyên phân bố tập trung ở vùng Đông Nam Bộ. - Đồng bằng: độ cao trung bình <50m, phân bố tập trung ở đồng bằng Bắc Bộ, Nam Bộ và dải đồng bằng nhỏ hẹp ven biển miền Trung. 2. Giải thích: - Lãnh thổ Việt Nam có lịch sử hình thành và phát triển lâu dài và phức tạp, về cơ bản sau khi kết thúc giai đoạn Cổ kiến tạo địa hình đồi núi được hình thành - Sau đó một thời gian dài chịu tác động của ngoại lực, đại hình bị san bằng tạo thành các bán bình nguyên cổ. - Đến giai đoạn Tân kiến tạo do vận động tạo núi Anpo-Himalaya đã nâng cao địa hình theo nhiều chu kì với cường độ khác nhau. Dưới tác động của ngoại lực các bề mặt bán bình nguyên cổ bị chia cắt thành nhiều bậc địa hình với độ cao khác nhau. 7 -> Kết quả là tạo nên sự phân bậc của địa hình nước ta. Câu 3. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày các kiểu địa hình thuộc khu vực đồi núi nước ta. (Chứng minh địa hình đồi núi nước ta đa dạng) Dàn bài B1. Dạng câu hỏi chứng minh B2. Bằng chứng: - Địa hình núi: + Núi cao + Núi trung bình + Núi thấp - Địa hình cao nguyên - Địa hình sơn nguyên - Địa hình đồi - Địa hình bán bình nguyên - Địa hình Caxto - Thung lũng và lòng chảo miền núi. (Mỗi dạng địa hình nêu đặc điểm và phân bố) Trả lời 1. Khái quát: Địa hình đồi núi nước ta khá đa dạng. Căn cứ vào các dấu hiệu bên ngoài vùng đồi núi nước ta có những dạng địa hình như: núi, cao nguyên, sơn nguyên, đồi, bán bình nguyên, địa hình caxtơ, thung lũng và lòng chảo miền núi. 2. Cụ thể từng dạng địa hình: * Dạng địa hình núi: đặc điểm chung là độ cao tuyệt đối và tương đối khá lớn. Về hình thái thường là các khối núi hay dãy núi, có độ chia cắt sâu và sườn dốc lớn. - Miền núi cao: độ cao >2000m, chiếm tỉ lệ diện tích không lớn lắm, tập trung ở biên giới phía Bắc từ Hà Giang đến Lai Châu và biên giới phía Tây thuộc hai tỉnh 8 Nghệ An, Hà Tĩnh (đọc Atlat). Tiêu biểu là dãy Hoàng Liên Sơn với đỉnh Fanxifang cao 3143m. - Miền núi trung bình (độ cao từ 1000-2000m): chiếm diện tích không lớn lắm, nhưng được phân bố khá rộng khắp từ biên giới phía Bắc đến phía Nam của dãy Trường Sơn (đọc Atlat), thung lũng hẹp, sườn dốc 25-300. - Miền núi thấp: độ cao trung bình từ 500- <1000m, thường liền kề với vùng núi trung bình và vùng đồi thành một dải liên tục với các bậc địa hình cao, thấp khác nhau, thậm chí kiểu địa hình này còn gặp ngay ở vùng đồng bằng và ven biển (đọc Atlat). Tập trung thành khu vực rộng lớn ở Nam Trung Bộ, thành khối núi rời rạc ở Việt Bắc, Đông Bắc và dải hẹp dọc biên giới Việt Lào ở Bắc Trung Bộ. * Kiểu địa hình cao nguyên: + Cao nguyên đá vôi điển hình ở phía Bắc và Tây Bắc nước ta (DC: như Đồng Văn, Sín Chải, Tà Phìn, Mộc Châu, Sơn La) + Cao nguyên ba dan tập trung ở Tây Nguyên (DC) và rìa của vùng Đông Nam Bộ, địa hình tương đối bằng phẳng. + Cao nguyên hỗn hợp các loại đá trầm tích, mắc ma, biến chất: cao nguyên Lâm Viên… * Kiểu địa hình sơn nguyên: có độ cao tuyệt đối như độ cao của núi, nhưng vùng đỉnh vẫn giữ dạng đồi thấp, lượn sóng với độ cao tương đối 25-100m. * Địa hình đồi: độ cao tuyệt đối <500m, độ cao tương đối 25-200m. Địa hình đồi thường gặp ở vùng giáp ranh có tính chất chuyển tiếp từ miền núi xuống đồng bằng (DC: vùng đồi Đông Bắc). * Địa hình bán bình nguyên: hình thành tại vùng Tân kiến tạo ổn định, ở ranh giới giữa vùng nâng và sụt, độ cao tuyệt đối 100-200m, độ dốc dưới 80 phân bố tập trung ở vùng Đông Nam Bộ. * Địa hình cacxtơ: thung- động cacxtơ (rìa núi Bắc Sơn); núi cacxtơ (Phu tha ca- Hà Giang), sơn nguyên cacxtơ (Quản Bạ- Đồng Văn); hang động cacxtơ (Phong Nha) * Thung lũng và lòng chảo miền núi: Điện Biên, Nghĩa Lộ, An Khê. 9 Lưu ý: Bài tập cùng dạng: 1. Chứng minh địa hình miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ đa dạng. 2. Chứng minh địa hình miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ đa dạng. 3. Chứng minh địa hình miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ đa dạng. Câu 4. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy chứng minh địa hình nước ta có sự tương phản giữa đồng bằng với trung du miền núi. Dàn bài - B1. Dạng câu hỏi: so sánh sự khác nhau - B2. Tiêu chí: + Diện tích + Tuổi địa chất + Độ cao và hình thái + Hướng địa hình + Thành phần cấu tạo + Nguồn gốc + Tác động của con người Trả lời Đồng bằng Tiêu chí Miền núi 1.- Vị trí - Nhỏ hơn: ¼ diện tích lãnh thổ phía - Lớn hơn: ¾ diện tích lãnh thổ, Diện tích Đông và Đông Nam phía Tây và Tây Bắc 2. Tuổi địa - Trẻ hơn, về cơ bản được hình thành - Già hơn, về cơ bản được hình chất vào kỉ Đệ tứ trong giai đoạn Tân kiến thành trong giai đoạn Cổ kiến tạo tạo 3. Độ cao - Thấp hơn (<50m), bề mặt địa hình - Cao hơn, mức độ chia cắt và hình tương đối bằng phẳng ngang và chia cắt sâu lớn hơn. thái 4. Hướng - Không có hướng địa hình, mà chỉ - Hướng núi chính là hướng TB- 10 địa hình có hướng nghiêng thấp dần ra biển Thành - Đơn giản hơn, chủ yếu được cấu - Phức tạp hơn, bao gồm nhiều 5. phần cấu tạo bởi phù sa sông và biển tạo 6. ĐN và hướng vòng cung loại đá khác nhau: trầm tích, ba dan, đá vôi, đá phiến…. Nguồn - Được bồi tụ dần trên vịnh biển - Được hình thành trên bề mặt gốc nông bán bình nguyên cổ 7. Ý khác: - Đồng bằng chịu tác động mạnh mẽ của con người hơn, trên đồng bằng đã hình thành nhiều dạng địa hình nhân tạo cùng với sự phát triển kinh tế xã hội Câu 5. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy phân tích mối quan hệ giữa địa hình đồng bằng với địa hình bờ biển và đáy biển gần bờ về nguồn gốc phát sinh. Trả lời Phân tích mối quan hệ giữa địa hình đồng bằng với địa hình bờ biển và đáy biển gần bờ Dàn bài B1. Dạng câu hỏi: phân tích mối quan hệ (mối quan hệ nhân quả) B2. Nội dung: Vừa có sự liên kết vừa có sự khác biệt giữa các khu vực: + Đồng bằng Bắc Bộ + Đồng bằng Nam Bộ + Đồng bằng duyên hải miền Trung Trả lời Trong mối quan hệ giữa địa hình đồng bằng với địa hình bờ biển và đáy biển gần bờ vừa có sự liên kết vừa có sự khác biệt giữa các khu vực: * Đồng bằng Bắc Bộ: nằm trên địa máng sông Hồng nên tương đối bằng phẳng, mở rộng, tiếp nối một vùng vịnh nông, độ sâu không quá 50m, bờ biển phẳng, thềm lục địa rộng. 11 * Đồng bằng Nam Bộ: Hình thành trên một máng sụt lún từ Biển Hồ đến cửa sông Mê Kong thấp phẳng và rộng lớn hơn, mở ra một vịnh biển nông với đường bờ biển phẳng và thềm lục địa mở rất rộng. * Đồng bằng duyên hải miền Trung: hẹp ngang, nhỏ bé, đường bờ biển khúc khuỷu, những nhánh núi chia cắt đồng bằng tiếp tục ăn ngầm dưới biển, thềm lục địa hẹp, đoạn hẹp nhất có đường đẳng sâu 200m, cách bờ khoảng 30km và ra ngoài khơi 250m đã tiếp giáp ngay vùng biển sâu 3000m. Câu 6. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy chứng minh địa hình nước ta chịu tác động mạnh mẽ của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa. Dàn bài B1: Dạng câu hỏi chứng minh B2. Bằng chứng: * Xâm thực mạnh ở miền đồi núi: - Khí hậu nóng ẩm-> quá trình rửa trôi mạnh-> địa hình bị cắt xẻ. - Khí hậu nóng ẩm mưa nhiều-> quá trình hòa tan mạnh-> địa hinhg Caxto - Vùng thềm phù ca cổ * Bồi tụ ở hạ lưu sông * Gián tiếp qua sinh vật nhiệt đới Trả lời * Xâm thực mạnh ở miền đồi núi: - Nền nhiệt độ cao với mùa mưa và khô xen kẽ đã thúc đẩy quá trình xâm thực mạnh mẽ, bề mặt địa hình bị chia cắt, bào mòn, rửa trôi: + Điều kiện nóng ẩm đẩy mạnh cường độ phong hoá, đặc biệt là phong hoá lí học làm đất đá vụn bở, hiện tượng đất trượt, đá lở phổ biến ở miền núi. + Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa đẩy nhanh tốc độ hoà tan và phá huỷ đá vôi tạo thành các dạng địa hình caxtơ. 12 + Tại các vùng thềm phù sa cổ, địa hình bị chia cắt thành các đồi thấp xen thung lũng rộng. * Bồi tụ nhanh ở hạ lưu: Cùng với sự xâm thực mạnh ở miền núi là sự bồi tụ, mở mang nhanh chóng ở đồng bằng hạ lưu các sông. Đồng bằng châu thổ sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long hàng năm lấn ra biển hàng chục mét. * Gián tiếp qua sinh vật: sinh vật nhiệt đới đã hình thành nên các dạng địa hình đặc biệt như đầm lầy - than bùn, bãi triều đước- vẹt, các bờ biển, san hô... Câu 7. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày và giải thích đặc điểm địa hình đồi núi ở nước ta. Dàn bài - Tỉ lệ diện tích và phân bố - Độ cao - Cấu trúc: + Địa hình già trẻ lại và có sự phân bậc rõ rệt + Hướng núi + Hướng nghiêng - Địa hình bị xâm thực mạnh mẽ - Địa hình chịu tác động của con người Trình bày và giải thích: 1. Khái quát. 2. Trình bày và giải thích. * Tỉ lệ diện tích và phân bố: Địa hình đồi núi chiếm ¾ diện tích lãnh thổ. Phân bố chủ yếu ở phía Bắc và dọc phía Tây đất nước Do Tân kiến tạo nâng mạnh ở phía Bắc và phía Tây * Độ cao: chủ yếu là đồi núi thấp Do Tân kiến tạo cường độ nâng yếu * Hướng núi: - Tây Bắc - Đông Nam: điển hình là vùng núi Tây Bắc và Trường Sơn Bắc 13 Do tác động định hướng của các địa máng và khối nền cổ khối nền cổ Hoàng Liên Sơn, Pu Hoạt, Rào Cỏ + Địa máng Đông Dương - Vòng cung: + Vùng núi Đông Bắc: do tác động định hướng của khối nền cổ Vòm sông Chảy và mảng nền cổ Hoa Nam (TQ) + Vùng núi Trường Sơn Nam: do ảnh hưởng của khối nền cổ Kon Tum và địa máng Đông Dương hình thành vòng cung ôm lấy cao nguyên phía Tây, quay lưng ra biển. * Hướng nghiêng: cao ở Tây Bắc thấp dần về Đông Nam Do Tân kiến tạo cường độ nâng yếu dần từ TB về phía ĐN * Địa hình già được tân kiến tạo làm trẻ lại và có sự phân bậc rõ rệt: Do - Lãnh thổ Việt Nam có lịch sử hình thành và phát triển lâu dài và phức tạp, về cơ bản sau khi kết thúc giai đoạn Cổ kiến tạo địa hình đồi núi được hình thành - Sau đó một thời gian dài chịu tác động của ngoại lực, địa hình bị san bằng tạo thành các bán bình nguyên cổ. - Đến giai đoạn Tân kiến tạo do vận động tạo núi Anpơ-Himalaya đã nâng cao địa hình theo nhiều chu kì với cường độ khác nhau. Dưới tác động của ngoại lực các bề mặt bán bình nguyên cổ bị chia cắt thành nhiều bậc địa hình với độ cao khác nhau. * Địa hình bị xâm thực mạnh mẽ: + Bề mặt địa hình bị cắt xẻ, đất bị xói mòn rửa trôi, trơ sỏi đá. Ở vùng núi đá vôi hình thành dạng địa hình Cacxtơ.Ở vùng thềm phù sa cổ, địa hình bị chia cắt thành đồi thấp xen thung lũng rộng. + Nguyên nhân: Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa với nền nhiệt ẩm cao và mùa mưa và mùa khô xen kẽ thúc đẩy quá trình xâm thực mạnh mẽ. * Địa hình chịu tác động mạnh mẽ của con người: 14 Trong quá trình phát triển kinh tế con người tác động vào địa hình đồi núi và làm cho nó biến đổi như khai thác khoáng sản, làm ruộng bậc thang, xây dựng các công trình thủy điện…. LƯU Ý: Bài tập cùng dạng: 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày và giải thích đặc điểm địa hình đồi núi của miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ ở nước ta. 2. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày và giải thích đặc điểm địa hình đồi núi của miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ ở nước ta 3. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày và gi ải thích đặc điểm địa hình đồi núi của miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ ở nước ta. II. PHÂN HOÁ THÀNH CÁC KHU VỰC 1. Dạng trình bày và giải thích về đặc điểm của một khu vực địa hình (vùng núi, đồng bằng) a. Đặc điểm địa hình núi (4 vùng núi: Đông Bắc, Tây Bắc, Trường Sơn Bắc, Trường Sơn Nam) - Vị trí - Độ cao - Hướng nghiêng chung - Hướng địa hình - Cấu trúc - Đặc điểm hình thái (mật độ chia cắt, đặc điểm bề mặt địa hình nói chung...) - Ý khác (nếu có) b. Đặc điểm địa hình đồng bằng (3 đồng bằng: Đồng bằng sông Hồng, Đồng bằng sông Cửu Long, Đồng bằng ven biển miền Trung) - Vị trí và nguồn gốc - Diện tích - Độ cao 15 - Hướng nghiêng - Đặc điểm hình thái (hình dạng đồng bằng, bề mặt đồng bằng,....) - Ý khác… Câu 8. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày và giải thích về đặc điểm địa hình của đồng bằng ven biển miền Trung. Trả lời - Vị trí và nguồn gốc phát sinh: biển đóng vai trò chủ yếu trong việc hình thành đồng bằng, phân bố ở ven biển - Diện tích 15.000 km2. - Độ cao trung bình <50m nhưng vẫn cao và dốc hơn Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long. - Đặc điểm hình thái: + Phần nhiều hẹp ngang và bị chia cắt thành nhiều đồng bằng nhỏ, chỉ một số được mở rộng ở cửa các sông lớn như Thanh Hóa (sông Mã- sông Chu), Nghệ An (sông Cả)… + Ở nhiều đồng bằng thường có sự phân chia làm 3 dải: giáp biển là cồn cát, đầm phá; giữa là vùng thấp trũng, dải trong cùng đã được bồi tụ thành đồng bằng. + Đất ở đây có đặc tính nghèo, nhiều cát, ít phù sa sông. * Nguyên nhân: - Do sông nhỏ, ngắn, dốc nên ít phù sa. Các dãy núi lan sát ra biển làm thu hẹp và chia cắt đồng bằng. - Một số đồng bằng có diện tích khá lớn và đất màu mỡ do được bồi đắp bởi những dòng sông lớn hơn. - Chủ yếu do tác động của biển nên đồng bằng thường được phân chia thành 3 dải và đất đai kém màu mỡ. Câu 9. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy trình bày và giải thích về đặc điểm địa hình của các vùng núi nước ta. Trả lời 16 Đặc điểm Vị trí Vùng núi Đông Bắc Vùng núi Tây Bắc - Phía Đông thung lũng sông - Giữa sông Hồng và sông cả Hồng Độ cao - Địa hình núi thấp chiếm phần - Là vùng núi cao và đồ sộ nhất nước lớn diện tích, độ cao phổ biến ta, có nhiều đỉnh cao trên 2000m là 500-1000m (DC), núi cao và núi trung bình chiếm Vì: là vùng rìa của khối nền cổ ưu thế Hoa Nam nên tân kiến tạo Do Tân kiến tạo được nâng với cường nâng yếu. Hướng núi độ mạnh nhất nước ta. - Chủ yếu là hướng vòng cung - Hướng núi chính là hương TB-ĐN, với 4 cánh cung sông Gâm, điển hình là dãy Hoàng Liên Sơn và Ngân Sơn, Bắc Sơn, Đông các dãy núi chạy dọc biên giới Việt Triều mở ra phía bắc và phía Lào Đông quy tụ tại Tam Đảo Vì: tác động định hướng của Do tác động định hướng của địa máng khối nền cổ Vòm sông Chảy Đông Dương và khối nền cổ Hoàng - Hướng TB-ĐN (Dãy con Liên Sơn Voi, Tam Đảo) Do đứt gãy sông Hồng, sông Chảy và khối nền cổ Hoàng Liên Sơn quy định Hướng - Cao ở Tây Bắc thấp dần về - Cao ở Tây Bắc thấp dần về Đông nghiêng Đông Nam Nam Do cường độ nâng khác nhau Do cường độ nâng khác nhau trong trong Tân kiến tạo, cường độ Tân kiến tạo, cường độ nâng mạnh ở nâng mạnh ở phía Bắc và Tây phía Bắc và Tây Bắc, yếu dần về phía Bắc, yếu dần về phía Đông Đông Nam 17 Nam Cấu trúc địa - Địa hình có 4 cánh cung lớn - Có 3 dải địa hình: (sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc + Phía Đông là dãy Hoàng Liên Sơn hình Sơn, Đông Triều) + Phía Tây là địa hình núi cao trung - Địa hình núi cao nằm ở bình của các dãy núi chạy dọc biên Thượng nguồn sông Chảy… giới Việt Lào. - Giáp biên giới Việt Trung là + Ở giữa thấp hơn là các sơn nguyên địa hình cao của các khối núi cao nguyên đá vôi nối tiếp là vùng đồi đá vôi Hà Giang, Cao Bằng. núi Ninh Bình, Thanh Hóa. - Trung tâm là vùng đồi núi thấp 500-600m - Chuyển tiếp giữa vùng núi và đồng bằng là đồi trung du có độ cao 100-200m Đặc điểm - Mang hình thái của núi già - Mang hình thái của núi trẻ: sống núi hình thái được trẻ hóa: đỉnh tròn, sườn rõ, sắc sảo, sườn dốc, khe sâu, độ chia thoải, độ dốc và độ chia cắt cắt ngang và chia cắt sâu lớn… yếu hơn Ý khác Trong vùng có nhiều dạng địa Dạng địa hình tiêu biểu cao nguyên, hình khác nhau như sơn sơn nguyên, cánh đồng giữa núi… nguyên, cánh đồng giữa núi, đồi trung du, thung lũng 2. Dạng câu hỏi so sánh đặc điểm của các khu vực địa hình (vùng núi, đồi trung du-bán bình nguyên, đồng bằng) Câu 10. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy: 1. So sánh đặc điểm điểm địa hình của vùng núi Đông Bắc và Tây Bắc. Giải thích sự khác biệt về đặc điểm địa hình giữa 2 vùng trên. 18 2. So sánh đặc điểm địa hình Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam. Giải thích nguyên nhân của sự khác biệt. 3. So sánh sự giống và khác nhau của địa hình bán bình nguyên và vùng đồi trung du. Dàn bài So sánh địa hình miền núi : 1- Vị trí 2- Độ cao 3- Hướng nghiêng chung 4- Hướng địa hình 5- Cấu trúc-Hình thái (mật độ chia cắt, đặc điểm bề mặt địa hình nói chung...) 6- Ý khác (nếu có) 1. So sánh đặc điểm điểm địa hình của vùng núi Đông Bắc và Tây Bắc. Giải thích sự khác biệt về đặc điểm địa hình giữa 2 vùng trên. a. So sánh: * Giống nhau: - Hướng nghiêng: thấp dần từ TB về ĐN - Hướng núi: đều có một số dãy núi có hướng TB-ĐN (ĐB: dãy Tam Đảo, dãy Con Voi, Tây Bắc: dãy Hoàng Liên Sơn…) - Đều là địa hình già được Tân kiến tạo làm trẻ lại, trên bề mặt địa hình đều bị chia cắt mạnh bởi mạng lưới sông ngòi. * Khác nhau: Vùng núi Đông Bắc Tiêu chí Vị trí Vùng núi Tây Bắc - Phía Đông thung lũng sông - Giữa sông Hồng và sông Cả Hồng Độ cao - Địa hình núi thấp chiếm phần - Là vùng núi cao và đồ sộ nhất nước ta, lớn diện tích, độ cao phổ biến là có nhiều đỉnh cao trên 2000m (DC), núi 19 500-1000m cao và núi trung bình chiếm ưu thế Hướng - Chủ yếu là hướng vòng cung - Hướng núi chính là hương TB-ĐN, núi với 4 cánh cung sông Gâm, Ngân điển hình là dãy Hoàng Liên Sơn và các Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều mở ra dãy núi chạy dọc biên giới Việt Lào phía bắc và phía Đông quy tụ tại Tam Đảo Cấu trúc - Địa hình có 4 cánh cung - Có 3 dải địa hình: địa hình lớn(sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc + Phía Đông là dãy Hoàng Liên Sơn Sơn, Đông Triều) + Phía Tây là địa hình núi cao trung - Địa hình núi cao nằm ở Thượng bình của các dãy núi chạy dọc biên giới nguồn sông Chảy… Việt Lào. - Giáp biên giới Việt Trung là + Ở giữa thấp hơn là các sơn nguyên địa hình cao của các khối núi đá cao nguyên đá vôi nối tiếp là vùng đồi vôi Hà Giang, Cao Bằng. núi Ninh Bình, Thanh Hóa. - Trung tâm là vùng đồi núi thấp 500-600m - Chuyển tiếp giữa vùng núi và đồng bằng là đồi trung du có độ cao 100-200m Đặc điểm - Mang hình thái của núi già - Mang hình thái của núi trẻ: sống núi hình thái được trẻ hóa: đỉnh tròn, sườn rõ, sắc sảo, sườn dốc, khe sâu, độ chia thoải, độ dốc và độ chia cắt yếu cắt ngang và chia cắt sâu lớn… hơn Ý khác - Xen giữa các dãy núi là thung - Xen giữa các dãy núi là thung lũng lũng sông cùng hướng vòng cung sông cùng hướng TB-ĐN như sông Đà, như sông Cầu, sông Thương, sông Mã, sông Chu… sông Lục Nam - Các bồn trũng mở rộng thành các cánh 20