Tài liệu Báo cáo tổng kết dự án điều tra cơ bản dân tộc cờ lao

uû ban d©n téc B¸o c¸o tæng kÕt dù ¸n ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc cê lao Chñ nhiÖm dù ¸n: ts . lª kim kh«i 6732 19/02/2008 hµ néi - 2007 PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña dù ¸n NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 7 Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ IX vÒ c«ng t¸c d©n téc ®· kh¼ng ®Þnh “TiÕp tôc thùc hiÖn tèt c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc vµ miÒn nói; rµ so¸t, ®iÒu chØnh, bæ sung ®Ó hoµn chØnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®· cã vµ nghiªn cøu ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch míi, ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn c¸c vïng d©n téc vµ nhiÖm vô c«ng t¸c d©n téc trong giai ®o¹n míi”. Ngµy 12/6/2003 Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 122/2003/Q§-TTg vÒ Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ChÝnh phñ thùc hÞªn NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 7 Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ IX vÒ c«ng t¸c d©n téc. QuyÕt ®Þnh ®· chØ râ Uû ban D©n téc cã tr¸ch nhiÖm: " X©y dùng, hoµn thiÖn vµ tæ chøc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ dù ¸n hç trî d©n téc thiÓu sè cã d©n sè rÊt Ýt ng−êi". T¹i kho¶n 5, ®iÒu 2 NghÞ ®Þnh 51/2003/N§-CP, ban hµnh ngµy 16 th¸ng 5 n¨m 2003 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Uû ban D©n téc ghi râ: Uû ban D©n téc cã chøc n¨ng “§iÒu tra nghiªn cøu, tæng hîp vÒ nguån gèc lÞch sö, sù ph¸t triÓn cña c¸c d©n téc, c¸c téc ng−êi, c¸c dßng téc, ®Æc ®iÓm, thµnh phÇn d©n téc, kinh tÕ x· héi, ®êi sèng v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c vÒ d©n téc”. §Ó thùc hiÖn ®−îc nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ nªu trªn nh÷ng n¨m qua Uû ban D©n téc ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ c¸c d©n téc Cèng, SiLa, ¥®u, Br©u, R¬m¨m (lµ c¸c d©n téc cã sè d©n d−íi 1.000 ng−êi -theo sè liÖu Tæng ®iÒu tra d©n sè cña Tæng côc Thèng kª n¨m 1999). Còng theo sè liÖu Tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 cña Tæng Côc thèng kª, t¹i tØnh Hµ Giang d©n téc Cê Lao cã sè d©n d−íi 2000 ng−êi sèng tËp trung chñ yÕu ë hai huyÖn vïng cao §ång V¨n vµ Hoµng Su Ph×, cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ, x· héi rÊt khã kh¨n. Do ®ã viÖc 1 thùc hiÖn dù ¸n ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc C¬ Lao ( mét trong sè kh«ng nhiÒu c¸c d©n téc thiÓu sè cã sè d©n d−íi 5.000 ng−êi) lµ rÊt cÇn thiÕt. 2. Môc tiªu cña dù ¸n §iÒu tra, x©y dùng bé d÷ liÖu c¬ b¶n vÒ d©n téc Cê Lao vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn d©n téc Cê Lao. 3. Ph¹m vi vµ ®èi t−îng ®iÒu tra - Ph¹m vi ®iÒu tra: §Þa bµn c− tró tËp trung cña céng ®ång d©n téc Cê Lao t¹i hai x· cña hai huyÖn §ång V¨n vµ Hoµng Su Ph× tØnh Hµ Giang. - §èi t−îng ®iÒu tra: Pháng vÊn c¸c hé gia ®×nh, c¸n bé tØnh, huyÖn, x·, th«n b¶n vµ mét sè c¸c ban, ngµnh liªn quan ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ mét sè chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc, víi 7 mÉu ®iÒu tra vµ tæng sè lµ 1.288 phiÕu. + MÉu phiÕu ®iÒu tra hé gia ®×nh: 5 mÉu phiÕu . §iÒu tra hé gia ®×nh t¹i 1 x· cña huyÖn §ång v¨n, tØnh Hµ Giang: 102 hé x 5 mÉu phiÕu= 510 phiÕu . §iÒu tra hé gia ®×nh t¹i 1 x· cña huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang: 141 hé x 5 mÉu phiÕu = 705 phiÕu + MÉu phiÕu ®iÒu tra c¸n bé tØnh, huyÖn: 1 mÉu phiÕu . C¸n bé tØnh: 9 phiÕu . C¸n bé huyÖn Hoµng Su Ph×: 7 phiÕu + MÉu phiÕu ®iÒu tra c¸n bé x·, th«n ( b¶n): 1 mÉu phiÕu . C¸n bé x· huyÖn §ång V¨n : 23 phiÕu . C¸n bé x· Hoµng Su Ph×: 26 phiÕu . C¸n bé th«n ( b¶n) cña 2 x·: 8 phiÕu 4. Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn 1. Ph−¬ng ph¸p kÕ thõa. 2 2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc 3. §iÒu tra, kh¶o s¸t ®iÓm. 4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, xö lý th«ng tin vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸. 5. Tæ chøc to¹ ®µm, lÊy ý kiÕn chuyªn gia. 6. Tæ chøc héi th¶o liªn ngµnh. 5. Néi dung cña dù ¸n 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña téc ng−êi: - §Þa bµn c− tró cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao. - §iÒu kiÖn tù nhiªn. - C¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi. - Tªn gäi lai lÞch vµ qu¸ tr×nh di c−. 2. Thùc tr¹ng d©n sè, lao ®éng vµ viÖc lµm cña d©n téc Cê Lao…...: - T×nh h×nh ph¸t triÓn d©n sè. - Qui m« vµ c¬ cÊu d©n sè. - ChÊt l−îng d©n sè 3. Thùc tr¹ng vÒ kinh tÕ – x· héi - VÒ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng + §Êt s¶n xuÊt + T− liÖu s¶n xuÊt + ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt + Thu nhËp vµ chi tiªu + Ph©n lo¹i hé theo thu nhËp + Nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt cña c¸c hé gia ®×nh d©n téc Cê Lao trong s¶n xuÊt, kinh doanh. - Quan hÖ gia ®×nh vµ x· héi. - VÒ gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸. 3 - VÒ m«i tr−êng. 4. ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña ng−êi d©n vµ c¸n bé ®Þa ph−¬ng vÒ c¸c chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn d©n téc Cê Lao tõ n¨m 1999-2005 5. §éi ngò c¸n bé lµ ng−êi d©n téc Cê Lao trong hÖ thèng chÝnh trÞ. 6. T©m t−, nguyÖn väng cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao. 7. KiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc Cê Lao. 6. Bè côc cña dù ¸n Kh«ng kÓ phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o dù ¸n gåm 3 phÇn: PhÇn thø nhÊt: Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc Cê Lao. PhÇn thø hai: KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc Cê Lao. PhÇn thø ba: §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc Cê Lao. 7. C¸c thµnh viªn thùc hiÖn dù ¸n - TS. Lª Kim Kh«i, Vô tr−ëng Vô KÕ ho¹ch- Tµi chÝnh, Chñ nhiÖm dù ¸n - CN. NguyÔn ThÞ §øc H¹nh, CV Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, th− ký DA - KTS. NguyÔn Huy T−êng, PVT Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - TS. NguyÔn V¨n Träng, PVT Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - CN. Ph¹m ThÞ Kim Oanh, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - CN. TriÖu Kim Dung, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - CN. NguyÔn ThÞ Kim Dung, CVC Vô KHTC, thµnh viªn - CN. NguyÔn V¨n DuÈn, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - CN. Hå V¨n Thµnh, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - KTS. NguyÔn Träng Trung, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - CN. Vò Hoµng Anh, CV Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn 4 - CN. Ph¹m Hång Nhung, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - CN. Hoµng §øc C−¬ng, CV Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn - KS. Ma Trung Tû, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn - CN. Ph¹m B×nh S¬n, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn - CN. Vò TuyÕt Nga, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn - CN. Lª ThÞ H−êng, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn - PGS. TS. NguyÔn Cóc, nguyªn Gi¸m ®èc Häc ViÖn ChÝnh trÞ khu vùc I - TS. §oµn Minh HuÊn, Tr−ëng khoa D©n téc vµ t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, Häc ViÖn ChÝnh trÞ khu vùc I. 5 PhÇn thø nhÊt Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x∙ héi vïng d©n téc Cê Lao I. §Þa bµn c− tró, ®iÒu kiÖn tù nhiªn 1. §Þa bµn c− tró ë ViÖt Nam d©n téc Cê lao lµ mét trong nh÷ng d©n téc cã d©n sè Ýt. HiÖn nay d©n téc Cê Lao chØ c− tró ë tØnh Hµ Giang, t¹i 25 x·, ph−êng, thÞ trÊn thuéc 7 huyÖn ( Hoµng Su Ph×, §ång V¨n, Yªn Minh, VÞ Xuyªn, MÌo V¹c, B¾c Quang vµ Qu¶n B¹); trong ®ã tËp trung nhÊt t¹i 2 x· cña 2 huyÖn lµ Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n. T¹i huyÖn Hoµng Su Ph×, d©n téc Cê Lao sèng tËp trung chñ yÕu t¹i x· Tóng S¸n, cßn mét sè rÊt Ýt sèng t¹i thÞ trÊn Vinh Quang. T¹i huyÖn §ång V¨n, d©n téc Cê Lao sèng tËp trung nhÊt t¹i x· SÝnh Lñng, ngoµi ra cßn sèng r¶i r¸c t¹i c¸c x· Phè Lµ, §ång V¨n, thÞ trÊn Phè B¶ng. Trong 7 huyÖn mµ d©n téc Cê Lao sinh sèng, chØ cã huyÖn B¾c Quang lµ huyÖn miÒn nói, víi tæng sè x· lµ 31, trong ®ã cã 5 x· vïng cao, 26 x· miÒn nói; 6 huyÖn cßn l¹i ®Òu lµ huyÖn vïng cao ( Hoµng Su Ph× cã 30 x·, trong ®ã cã 27 x· vïng cao; 3 x· miÒn nói; §ång V¨n cã 19 x· ®Òu lµ x· vïng cao; Yªn Minh cã 16 x· ®Òu lµ x· vïng cao; VÞ Xuyªn cã 23 x·, trong ®ã cã 16 x· vïng cao vµ 7 x· miÒn nói; MÌo V¹c cã 16 x· ®Òu lµ x· vïng cao; Qu¶n B¹ cã 12 x· ®Òu lµ x· vïng cao). 2. §iÒu kiÖn tù nhiªn C¸c x·, th«n n¬i ng−êi Cê Lao sinh sèng cã ®é dèc lín, cã nói ®¸ tai mÌo vµ nói ®Êt ë ®é cao trung b×nh 1.500m so víi mÆt n−íc biÓn. §é dèc b×nh qu©n 40o, do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn h¹n chÕ viÖc khai hoang ruéng, n−¬ng ®Ó s¶n xuÊt, giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n nªn h¹n chÕ viÖc tiÕp xóc x· héi vµ giao l−u kinh tÕ hµng ho¸. KhÝ hËu ë vïng nµy rÊt kh¾c nghiÖt, mïa hÌ m−a nhiÒu, l−îng 6 m−a trung b×nh tõ 200 mm trë lªn, ë vïng ®Êt phÝa t©y dÔ g©y ra lò quÐt, s¹t lë ®Êt rÊt nguy hiÓm. NhiÖt ®é gi÷a ngµy vµ ®ªm chªnh lÖch cao. II. Kinh tÕ, v¨n ho¸, x∙ héi 1. VÒ kinh tÕ a/ S¶n xuÊt vµ ®êi sèng - VÒ s¶n xuÊt: S¶n xuÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp. Trong trång trät: §éc canh. C©y trång chÝnh lµ lóa, ng« vµ mét sè lo¹i nh− rau, ®Ëu, c©y cñ kh¸c, n¨ng suÊt thÊp, phô thuéc thiªn nhiªn, thêi tiÕt, khÝ hËu. N¨ng suÊt lóa b×nh qu©n tõ 35-40 t¹/ha, ng« b×nh qu©n tõ 9-12 t¹/ha. Trong ch¨n nu«i: Chñ yÕu 02 lo¹i gia sóc ®Ó lÊy søc kÐo vµ ph©n lµ tr©u, bß, ngoµi ra cßn nu«i dª, lîn, gµ... phôc vô ®êi sèng hµng ngµy. - VÒ ®êi sèng: Theo ®iÒu tra cña Ban D©n téc – T«n gi¸o tØnh n¨m 2005 cho thÊy ®êi sèng cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao rÊt khã kh¨n, tØ lÖ hé nghÌo (theo chuÈn cò) vÉn cßn cao ë c¸c th«n tËp trung, th−êng bÞ thiÕu l−¬ng thùc tõ 2-3 th¸ng, sè hé kh¸ chØ chiÕm 0,38%, sè hé trung b×nh chiÕm 83,2%, sè hé nghÌo chiÕm 16,4%. ( Tæng sè hé ®iÒu tra lµ 262). b/ C¬ së h¹ tÇng - §−êng giao th«ng ë c¸c x· vïng d©n téc Cê Lao sinh sèng chØ cã ®−êng d©n sinh lo¹i ®Êt, ®¸, réng 2,5m, thiÕu cèng, cÇu qua c¸c khe suèi nªn ®i l¹i khã kh¨n, nhÊt lµ mïa m−a lò; - VÒ ®iÖn: Theo sè liÖu ®iÒu tra 223/262 hé ch−a cã ®iÖn l−íi quèc gia ®Ó sö dông, phÇn lín c¸c hé d©n téc Cê Lao ch−a cã ®iÖn th¾p s¸ng. 2. V¨n ho¸, x· héi a/ VÒ lÞch sö téc ng−êi, v¨n ho¸, ng«n ng÷ - LÞch sö téc ng−êi: D©n téc Cê Lao lµ mét d©n téc rÊt Ýt ng−êi ë Hµ Giang ( n¨m 1999 cã 1.865 ng−êi, trong ®ã nam 951 ng−êi, n÷ 914 ng−êi). §Õn th¸ng 12/2004 toµn tØnh cã 2.168 ng−êi, c− tró chñ yÕu ë x· Tóng S¸n huyÖn Hoµng Su Ph× víi 133 hé – 763 nh©n khÈu; x· SÝnh Lñng huyÖn §ång V¨n víi 108 hé – 165 nh©n khÈu. 7 Theo tµi liÖu cña mét sÜ quan Ph¸p ( Lunetdel Jonquere vµ Boniaxi), d©n téc Cê Lao xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam tõ ®Çu thÕ kû XX. Ng−êi Cê Lao tù nhËn m×nh lµ ng−êi “ Thö”, c¸c häc gi¶ ph−¬ng T©y ®Òu gäi d©n téc Cê Lao lµ ng−êi “ Thö”. Nh÷ng n¨m 1970 cña thÕ kû XX PGS. TS NguyÔn V¨n Huy ®· cã nghiªn cøu ng−êi Cê Lao ë Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy ng−êi Cê Lao cã 03 nhãm tªn gäi: Nhãm thø nhÊt ë Hoµng Su Ph× gäi lµ Voa §Ò ( ®á), nhãm thø hai chñ yÕu lµ ë §ång V¨n gäi lµ Tø §ñ ( tr¾ng), nhãm thø ba Ýt d©n sè h¬n sèng xen kÏ víi nhãm thø hai gäi lµ Ho Ki ( xanh). N¨m 1979 Nhµ n−íc ViÖt Nam thèng nhÊt gäi lµ d©n téc Cê Lao. Ng−êi Cê Lao ë ViÖt Nam cã mèi quan hÖ th©n téc víi d©n téc NgËt L·o ë Trung Quèc c− tró ë c¸c tØnh QuÝ Ch©u, Qu¶ng T©y vµ V©n Nam. Ng−êi Cê Lao ë Hµ Giang lµ mét bé phËn cña ng−êi NgËt L·o ë Ch©u V¨n S¬n tØnh V©n Nam, Trung Quèc di c− sang ViÖt Nam c¸ch ®©y tõ 120 ®Õn 250 n¨m, nhãm ë §ång V¨n ®Õn sím h¬n nhãm ë Hoµng Su Ph×. - VÒ v¨n ho¸, ng«n ng÷, phong tôc tËp qu¸n + VÒ ng«n ng÷: D©n téc Cê Lao lµ mét trong nh÷ng d©n téc thuéc nhãm ng«n ng÷ Ka- §ai, ng÷ hÖ Th¸i – Ka §ai. Nh−ng tiÕng nãi, giao tiÕp hiÖn nay cña d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ tiÕng cña d©n téc kh¸c cã sè d©n lín h¬n nh− tiÕng M«ng ë §ång V¨n, tiÕng d©n téc Nïng ë Hoµng Su Ph×. + VÒ trang phôc: Trang phôc cña c¸c nhãm Cê Lao ®Òu thèng nhÊt vÒ kiÓu d¸ng, mµu s¾c vµ chÊt liÖu. Nam giíi mÆc ®å ®en quÇn ch©n quÌ l¸ to¹, ¸o bµ ba xÎ ngùc, cæ ®øng cã tõ 3-4 tói. Phô n÷ Cê Lao x−a kia mÆc v¸y, nay chuyÓn sang mÆc quÇn ch©n quÌ, l¸ to¹ nh− phô n÷ Nïng hoÆc Hoa. + VÒ th«n tr¹i, nhµ cöa: Ng−êi Cê Lao c− tró thµnh th«n tr¹i, lµ tËp qu¸n sèng chÝnh cña d©n téc Cê Lao, th−êng ë thung lòng kh« tùa l−ng vµo s−ên ®åi, quay mÆt ra ruéng n−íc, ®»ng sau cã ®åi rõng rÊt thuËn tiÖn cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Mçi th«n tr¹i th−êng tõ 15-20 nãc nhµ, ngµy nay hä sèng xen kÏ víi c¸c th«n cña ng−êi M«ng vµ ng−êi Nïng. 8 Nhµ cöa cña ng−êi Cê Lao cã 02 lo¹i: Nhµ 02 tÇng vµ nhµ trÖt, c¶ 2 lo¹i nhµ ®Òu cã 03 gian, kh«ng cã ch¸i, hai håi ®−îc ®¾p kÝn lªn tËn nãc nhµ, chØ më mét sè lç th«ng khãi nhá. Qui ho¹ch c¸c nhµ trong th«n kh«ng theo hµng lèi, th−êng thay ®æi lèi ®i qua mçi vô canh t¸c. + VÒ dßng hä, gia ®×nh Dßng hä ng−êi Cê Lao lµ h×nh thøc t«ng téc cæ truyÒn khÐp kÝn, tÝnh theo dßng hä cha. Ng−êi Cê Lao cã c¸c hä sau: VÇn, Hå, SÒnh, Ch¶o, M×n, C¸o, Su, ChÐng, S¸ng, Lý. Sù cè kÕt trong dßng hä ng−êi Cê Lao kh«ng mang tÝnh kinh tÕ x· héi mµ mang tÝnh t×nh c¶m vµ t©m thøc h−íng vÒ céi nguån lµ chÝnh. Gia ®×nh ng−êi Cê Lao lµ lo¹i gia ®×nh nhá, phô quyÒn mét vî, mét chång, gia ®×nh bÒn v÷ng, Ýt khÝ cã vî lÏ. Ng−êi ®µn «ng gi÷ vÞ trÝ chñ nhµ, quyÕt ®Þnh mäi c«ng viÖc trong gia ®×nh vµ giao tiÕp x· héi. H«n nh©n x−a kia theo chÕ ®é néi h«n – ngo¹i téc, lÊy ng−êi ngoµi hä trong cïng mét d©n téc. Còng cã tôc “ b¾t vî” trong tr−êng hîp hä yªu nhau nh−ng kh«ng ®−îc cha mÑ bªn vî ®ång ý. Ngµy nay ®· cã sù thay ®æi lÊy ng−êi ngoµi d©n téc. Do cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, kÕt h«n víi ng−êi ngoµi d©n téc vµ giao l−u v¨n ho¸... nªn trang phôc cña d©n téc Cê Lao bÞ mai mét, tiÕng nãi, phong tôc truyÒn thèng cña d©n téc kh«ng gi÷ ®−îc. b/ VÒ gi¸o dôc ë c¸c th«n, b¶n ®Òu cã ®iÓm tr−êng, ®−îc x©y dùng b»ng gç, ë mét sè Ýt th«n ®−îc x©y nhµ cÊp 4 nh−ng ®· xuèng cÊp. TØ lÖ trÎ em trong ®é tuæi ®i häc ®−îc ®Õn tr−êng ®¹t kho¶ng trªn 90% ( n¨m 1999 chØ ®¹t trªn 80%), vµ ®ang cã chiÒu h−íng t¨ng lªn. Nh−ng, nh×n chung cang häc lªn cµng cao th× häc sinh bá häc cµng nhiÒu. c/ VÒ y tÕ Tr¹m y tÕ x· ®−îc x©y dùng kh¸ tèt, ë tÊt c¶ c¸c x·, vÒ c¬ b¶n cã thuèc ch÷a bÖnh th«ng th−êng cho nh©n d©n. Nh−ng tØ lÖ trÎ em m¾c bÖnh vÉn cßn cao (kho¶ng 50%). C¸c bÖnh th−êng gÆp ë trÎ em lµ h« hÊp, tiªu ch¶y, sèt + 9 n«n. VÖ sinh m«i tr−êng sèng kh«ng ®¶m b¶o ( vÉn cßn mét tØ lÖ kh¸ cao kho¶ng 50% sè hé ch−a cã nhµ vÖ sinh; 84% sè hé ch−a cã hè ch«n r¸c, vøt r¸c bõa b·i; 27% sè hé uèng n−íc l·...), ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ vµ ph¸t triÓn nßi gièng cña d©n téc Cê Lao. 10 PhÇn thø hai KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc cê Lao I. §Þa bµn ®iÒu tra cña dù ¸n Dù ¸n ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra t¹i ®Þa bµn c− tró tËp trung nhÊt cña céng ®ång d©n téc Cê Lao t¹i 7 th«n cña 2 x· thuéc 2 huyÖn cña tØnh Hµ Giang víi 243 hé 1236 nh©n khÈu. - T¹i huyÖn §ång V¨n: §iÒu tra t¹i 2 th«n M· ChÌ, C¸ Ha thuéc x· SÝnh Lñng – x· vïng cao, khu vùc III ( ®Æc biÖt khã kh¨n). HuyÖn §ång V¨n lµ huyÖn vïng cao nói ®¸, th−êng thiÕu n−íc quanh n¨m vµ lµ mét trong nh÷ng huyÖn cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt nhÊt ë Hµ Giang. Cã thÓ nãi nói ®¸ tai mÌo chiÕm gÇn hÕt diÖn tÝch tù nhiªn cña huyÖn §ång V¨n, rõng chØ chiÕm kho¶ng 19% diÖn tÝch tù nhiªn. HÖ canh t¸c n«ng nghiÖp ë §ång V¨n nãi chung, ë SÝnh Lñng nãi riªng, víi h×nh thøc canh t¸c: N−¬ng ®Þnh canh vµ n−¬ng du canh. N−¬ng ®Þnh canh lµ nh÷ng m¶nh ®Êt ®· cã chñ, gÇn th«n b¶n, trång c©y l−¬ng thùc, hoa mµu víi tr×nh ®é th©m canh cao. N−¬ng ®Þnh canh bao gåm: V−ên nhµ, n−¬ng trång ng«, lanh, khoai, l¹c, rau ®Ëu, c©y ¨n qu¶. Trong sè c¸c lo¹i n−¬ng ®Þnh canh cã hai lo¹i chÝnh: - N−¬ng xÕp ®¸: Ng−êi Cê Lao khai ph¸ ®Êt, dïng ®¸ kÌ, kÌ ch¾n lµm bê gi÷ ®Êt trång ng« vµ c¸c lo¹i rau mµu. Hä cã nhiÒu c¸ch xÕp ®¸ lµm kÌ, lµm bê gi÷ ®Êt: XÕp ch¾n theo ®−êng ®ång møc ( nh− bê ruéng bËc thang), xÕp thµnh h×nh dÝch d¾c tõ ®Ønh ®èc xuèng. - N−¬ng hèc ®¸: Lµ mét s¸ng t¹o cã ý nghÜa rÊt lín cña ng−êi d©n ë vïng cao nói ®¸. V× thiÕu ®Êt trång trät nªn hä ®· t¹o lËp nh÷ng m¶nh n−¬ng b»ng viÖc tËn dông c¸c m¶nh ®Êt nhá ë s−ên nói ®¸, hèc ®¸ cã mïn ( cã khi hä lÊy ®Êt tõ n¬i kh¸c ®æ vµo hèc ®¸) ®Ó canh t¸c. 11 Ngoµi canh t¸c n−¬ng rÉy víi nh÷ng h×nh thøc canh t¸c trªn, ng−êi Cê Lao ë x· SÝnh Lñng, §ång V¨n kh«ng cã ruéng n−íc hoÆc bÊt cø lo¹i h×nh canh t¸c nµo kh¸c. Rõng ë ®©y nghÌo, chØ cã thÓ cung cÊp cho ng−êi d©n cñi, rau ch¨n nu«i gia sóc víi sè l−îng Ýt. - T¹i huyÖn Hoµng Su Ph×: §iÒu tra t¹i 5 th«n Hîp NhÊt, Ph×n S− Ch¶i, Khu Chu S¸n, T¶ Ch¶i, Tóng Qu¸ L×n thuéc x· Tóng S¸n – x· vïng cao, khu vùc III ( ®Æc biÖt khã kh¨n). HuyÖn Hoµng Su Ph× n»m ë vïng nói ®Êt, ®Þa h×nh chia c¾t lín, ®é dèc cao, giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n. So víi §ång V¨n, Hoµng Su Ph× cã ®Êt ®ai, khÝ hËu thuËn lîi h¬n cho trång c©y c«ng nghiÖp ( chÌ, th¶o qu¶), nghÒ rõng vµ ch¨n nu«i. HÖ canh t¸c ë vïng nµy chñ yÕu lµ n−¬ng trªn ®Êt dèc vµ ruéng bËc thang. Do ®é dèc lín, kh«ng cã ®Êt b»ng, buéc ng−êi d©n ph¶i t¹o ra ruéng bËc thang theo ®−êng ®ång møc. Nguån n−íc t−íi cho ruéng phô thuéc vµo mïa m−a lµ chÝnh. Mçi n¨m chØ canh t¸c ®−îc mét vô ( vô mïa m−a), n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng cña ruéng bËc thang bÊp bªnh. Rõng ë Hoµng Su Ph× cßn nhiÒu vµ phong phó chñng lo¹i ®éng thùc vËt h¬n rõng ë §ång V¨n, lµ m«i tr−êng thuËn lîi cho ph¸t triÓn nghÒ rõng. T¹i Hoµng Su Ph×, ng−êi Cê Lao sinh sèng tËp trung ë x· Tóng S¸n. §Êt ®ai cña x· Tóng S¸n chñ yÕu lµ trång lóa, ng«, chÌ vµ th¶o qu¶. Kh¸c víi SÝnh Lñng (§ång V¨n), ë Tóng S¸n cã suèi NËm Khóc ch¶y däc x·. Trªn c¸c ®Ønh nói, s−ên nói cã nhiÒu mã n−íc, m¹ch n−íc ch¶y quanh n¨m. Tuy kh«ng ®ñ n−íc lµm ruéng vÒ mïa kh« song c¸c khe l¹ch, mã n−íc ®· ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t cña c− d©n trong x·. ChÝnh sù thuËn lîi vÒ tù nhiªn ®· t¹o cho ng−êi Cê Lao ë Tóng S¸n cã ho¹t ®éng kinh tÕ phong phó h¬n ng−êi Cê Lao ë SÝnh Lñng, §ång V¨n. 12 II. Thùc tr¹ng kinh tÕ – x∙ héi vµ m«i tr−êng vïng d©n téc Cê Lao 1. Ph©n bè cña d©n téc Cê Lao trªn ®Þa bµn ®iÒu tra - X· SÝnh Lñng, huyÖn §ång V¨n: 102 hé, 515 nh©n khÈu, chiÕm kho¶ng 22% trong tæng sè d©n téc Cê Lao toµn tØnh vµ chiÕm kho¶ng 17% d©n sè toµn x·, sinh sèng chñ yÕu t¹i c¸c th«n M· ChÌ, C¸ Ha, X· Tóng Chø; tËp trung nhiÒu nhÊt t¹i th«n M· ChÌ ( 32 hé, 168 nh©n khÈu), th«n C¸ Ha ( 58 hé, 249 nh©n khÈu). - X· Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph×: 141 hé, 721 nh©n khÈu, chiÕm kho¶ng 34% trong tæng sè d©n téc Cê Lao toµn tØnh vµ chiÕm kho¶ng 31% d©n sè toµn x·. Hä sèng ë c¸c th«n T¶ LÌng, Chóng Phïng, Tóng Qu¸ L×n, T¶ Ch¶i, Khu Chu S¸n, Ph× S−, Hîp NhÊt; tËp trung nhiÒu nhÊt t¹i mét sè th«n nh− T¶ Ch¶i ( 50 hé, 263 nh©n khÈu), th«n Khu Ch− S¸n ( 39 hé, 233 nh©n khÈu), th«n Ph× S− Ch¶i ( 31 hé, 176 nh©n khÈu). 2. D©n sè, lao ®éng a/ Qui m«, c¬ cÊu vµ chÊt l−îng d©n sè D©n téc Cê Lao lµ mét trong nh÷ng d©n téc thiÓu sè ë tØnh Hµ Giang, cã qui m« nhá so víi qui m« d©n sè toµn tØnh nãi chung vµ so víi mét sè d©n téc kh¸c nh− Tµy, Nïng, Dao, M«ng nãi riªng. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè 1/4/1999, d©n téc Cê Lao cã tæng sè 1822 ng−êi, chiÕm 0,30% tæng d©n sè toµn tØnh. Trong ®ã, n÷ cã 932 ng−êi, chiÕm 51,15%, nam cã 890 ng−êi, chiÕm 48,85% tæng d©n sè. N¨m 2005 d©n sè d©n téc Cê Lao toµn tØnh lµ 2237 ng−êi, chiÕm 0,33% tæng d©n sè toµn tØnh, t¨ng 22,78% so víi n¨m 1999. Thùc tÕ cho thÊy d©n sè d©n téc Cê Lao cã tèc ®é ph¸t triÓn chËm, chØ chiÕm 0,33% d©n sè toµn tØnh vµ trong 6 n¨m ( 1999-2005) chØ t¨ng ®−îc 415 ng−êi ( xem biÓu 1). BiÓu 1. Qui m« vµ tèc ®é t¨ng d©n sè hµng n¨m cña d©n téc Cê Lao N¨m D©n sè d©n téc Cê 1999 2001 2002 2003 2004 2005 1.822 2.086 2.136 2.164 2.168 2.237 0,30 0,33 0,33 0,33 0,32 0,33 Lao TØ lÖ ( %)/tæng d©n sè toµn tØnh 13 Tèc ®é ph¸t triÓn - 114,49 102,39 101,31 100,18 103,18 Nguån: Côc Thèng kª tØnh Hµ Giang Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng d©n sè d©n téc Cê Lao ph¸t triÓn chËm so víi c¸c d©n téc kh¸c: - Sù hiÓu biÕt vÒ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ vµ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n, ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu trong céng ®ång ch−a ®−îc chó träng nªn tØ lÖ sinh ®Î thµnh c«ng ë phô n÷ kh«ng cao, søc khoÎ cña bµ mÑ kÐm, tØ lÖ trÎ em suy dinh d−ìng cao. - Do phong tôc tËp qu¸n lÊy chång, lÊy vî sím, lÊy nhau ( phÇn lín) kh«ng ra khái d©n téc nªn c¸c cÆp vî chång cïng huyÕt thèng, gÇn huyÕt thèng chiÕm tØ lÖ cao, nßi gièng bÞ ¶nh h−ëng vÒ chÊt l−îng. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy viÖc h«n nh©n cña con c¸i phÇn lín vÉn do cha mÑ quyÕt ®Þnh hoµn toµn hoÆc quyÕt ®Þnh nh−ng cã hái ý kiÕn con c¸i. §iÒu nµy cho thÊy tÝnh phong kiÕn trong vÊn ®Ò h«n nh©n cßn nÆng nÒ, tÝnh tù quyÕt cña con c¸i ch−a ®−îc coi träng ( xem biÓu 2). BiÓu 2. H«n nh©n trong gia ®×nh §¬n vÞ tÝnh: Sè ý kiÕn tr¶ lêi Néi dung Tæng sè Sè l−îng tØ lÖ % - Tæng sè ng−êi tr¶ lêi 243 100 - Cha mÑ quyÕt ®Þnh 48 19,8 - Cha mÑ quyÕt ®Þnh cã hái ý kiÕn cña c¸c con 101 41,6 - C¸c con tù quyÕt ®Þnh 52 21,4 - C¸c con tù quyÕt ®Þnh, cã hái ý kiÕn cña cha mÑ 42 17,2 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n 14 b/ D©n sè vµ lao ®éng Trong tæng sè hé vµ nh©n khÈu ®−îc ®iÒu tra lµ 243 hé vµ 1.236 nh©n khÈu( xem biÓu 3); nam giíi trong ®é tuæi lao ®éng ( tõ 16-60 tuæi) lµ 347 ng−êi, chiÕm 28,07%; n÷ giíi trong ®é tuæi lao ®éng ( tõ 16-55 tuæi) lµ 319 ng−êi, chiÕm 25,8%. Sè ng−êi trªn ®é tuæi lao ®éng chiÕm tØ lÖ cao ( nam 38 ng−êi, chiÕm 3,07%; n÷ 51 ng−êi, chiÕm 4,12%). B×nh qu©n nh©n khÈu/ hé lµ 5 ng−êi vµ b×nh qu©n lao ®éng/hé lµ 2,7 ng−êi. BiÓu 3. Nh©n khÈu vµ lao ®éng TT C¸c chØ tiªu §¬n vÞ Sè l−îng tÝnh 1 Tæng sè: - Tæng sè hé ®iÒu tra Hé - Tæng sè nh©n khÈu Ng−êi 1.236 2 Trong ®é tuæi lao ®éng Ng−êi 666 - Nam tõ 16-60 Ng−êi 347 - N÷ tõ 16-55 Ng−êi 319 3 Trªn tuæi lao ®éng - Nam tõ 61 trë lªn Ng−êi 38 - N÷ tõ 56 trë lªn Ng−êi 51 4 Tr×nh ®é v¨n ho¸ - Mï ch÷ Ng−êi 556 - TiÓu häc 438 - THCS 77 - THPT 8 - Trung cÊp - - Cao ®¼ng, ®¹i häc - 5 C¸c chØ tiªu kh¸c 243 89 15 - B×nh qu©n nh©n khÈu/hé Ng−êi 5 - B×nh qu©n lao ®éng/hé Ng−êi 2,7 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña d©n téc Cê Lao nh×n chung cßn thÊp, sè mï ch÷ cßn nhiÒu ( 556 ng−êi, chiÕm 44,98%); sè ng−êi cã tr×nh ®é tiÓu häc chiÕm ®a sè (438 ng−êi, chiÕm 35,43%); sè ng−êi cã tr×nh ®é trung häc c¬ së Ýt ( 77 ng−êi, chØ chiÕm 6,22%); sè ng−êi cã tr×nh ®é trung häc phæ th«ng kh«ng ®¸ng kÓ ( 8 ng−êi, chiÕm 0,64%); kh«ng cã ng−êi cã tr×nh ®é tõ trung cÊp – cao ®¼ng - ®¹i häc. Nh− vËy chÊt l−îng d©n sè vµ chÊt l−îng nguån nh©n lùc d©n téc Cê Lao thÊp. 3. VÒ s¶n xuÊt a/ §Êt s¶n xuÊt S¶n xuÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ trång trät ( lóa, ng«, ®Ëu...) vµ ch¨n nu«i ( bß, dª, lîn), do ®ã ®Êt gi÷ vÞ trÝ quan träng vÒ t− liÖu s¶n xuÊt ®èi víi hä. Nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt/ nh©n khÈu vµ b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt/ lao ®éng thÊp, kÓ c¶ ®Êt ruéng vµ ®Êt n−¬ng rÉy ( xem biÓu 4) BiÓu 4. Ruéng ®Êt – nh©n khÈu – lao ®éng n¨m 2005 ChØ tiªu §¬n vÞ Tæng sè 1. Tæng sè hé ®iÒu tra Hé - Tæng sè nh©n khÈu Ng−êi 1.236 - Tæng sè lao ®éng Ng−êi 666 2. DiÖn tÝch m2 + Ruéng 243 235.700 B×nh qu©n mét nh©n khÈu m2/NK 241,0 B×nh qu©n mét lao ®éng m2/L§ 353,9 + N−¬ng rÉy 545.227 B×nh qu©n mét nh©n khÈu m2/NK 557,4 B×nh qu©n mét lao ®éng m2/L§ 818,6 + Ao hå 1.200 16 B×nh qu©n mét nh©n khÈu m2/NK 1,2 B×nh qu©n mét lao ®éng m2/L§ 1,8 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n VÒ c¬ cÊu ruéng ®Êt cña hé gia ®×nh: Sè hé kh«ng cã ruéng chiÕm tØ lÖ cao ( 41,9%); sè hé kh«ng cã rõng còng chiÕm tØ lÖ cao ( 44,4%); sè hé kh«ng cã n−¬ng chiÕm tØ lÖ 13,9%. Sè hé cã diÖn tÝch ruéng tõ 6.000 m2 trë lªn chiÕm tØ lÖ rÊt thÊp ( 4,1%); sè hé cã diÖn tÝch n−¬ng tõ 5.000 m2 trë lªn còng thÊp (20,6%). §a phÇn cã diÖn tÝch ruéng vµ n−¬ng thÊp ( xem biÓu 5). BiÓu 5. C¬ cÊu ruéng ®Êt cña hé gia ®×nh §¬n vÞ: % Lo¹i chØ tiªu Tæng sè Sè l−îng % 243 100 - Kh«ng cã ruéng 102 41,9 - D−íi 500 m2 20 8,2 - 500m2 – 1000m2 36 14,8 - 1001m2- 3000m2 54 22,2 - 3001m2 –5000m2 21 8,6 - 6000 m2 trë lªn 10 4,1 Tæng sè hé 243 100 Kh«ng cã rõng 108 44,4 D−íi 1 ha 117 48,1 5 ha trë lªn 18 7,4 243 100 Tæng sè hé a. Ruéng b. Rõng c. N−¬ng Tæng sè hé 17 Kh«ng cã n−¬ng 34 13,9 D−íi 500m2 53 21,8 500m2-2000m2 50 20,6 2001m2-4000m2 57 23,4 5000 m2 trë lªn 50 20,6 Tæng sè hé 243 100 Kh«ng cã ao hå 239 98,3 D−íi 500m2 3 1,2 500m2 trë lªn 1 0,4 d. Ao hå Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn cho thÊy ®Êt hiÖn cã ®Ó s¶n xuÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao lµ thiÕu, gÇn 80% ý kiÕn ng−êi d©n ®¸nh gi¸ nh− vËy ( xem biÓu 6). §©y lµ vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn quan t©m ®Ó t×m viÖc lµm phi n«ng nghiÖp cho ®ång bµo d©n téc Cê Lao. BiÓu 6. ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña ng−êi d©n vÒ nhu cÇu ruéng, n−¬ng rÉy, rõng §¬n vÞ tÝnh: Sè ý kiÕn tr¶ lêi Sè l−îng Ruéng Rõng N−¬ng rÉy Sè hé % Sè hé % Sè hé % 141 100 243 100 243 100 ThiÕu 108 76,6 189 77,7 185 76,1 §ñ 33 23,4 54 22,3 58 23,9 Thõa - Sè hé tr¶ lêi Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n b/ C«ng cô s¶n xuÊt C«ng cô s¶n xuÊt cña c¸c hé gia ®×nh d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ cµy, bõa, chiÕm 93,8%, cßn l¹i c¸c lo¹i kh¸c chiÕm tØ kÖ kh«ng ®¸ng kÓ, thÓ hiÖn tr×nh ®é 18 s¶n xuÊt cña ®ång bµo cßn rÊt thÊp, vÉn theo ph−¬ng ph¸p canh t¸c truyÒn thèng lµ chÝnh ( xem biÓu 7). BiÓu 7. T− liÖu s¶n xuÊt cña gia ®×nh §¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi C«ng cô s¶n xuÊt Sè l−îng % Tæng sè hé 243 100 - Cµy bõa 228 93,8 - Xe c¶i tiÕn 2 0,8 - B×nh phun thuèc s©u 23 9,5 - M¸y tuèt lóa 1 0,4 - M¸y qu¹t thãc 1 0,4 - M¸y xay s¸t 4 1,6 - M¸y ph¸t ®iÖn nhá, thuû ®iÖn nhá 47 19,3 - Xe c«ng n«ng, xe « t« - - M¸y cµy nhá 1 0,4 - M¸y b¬m n−íc 3 1,2 - Khung cöi dÖt v¶i 4 1,6 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n c/ S¶n xuÊt ®å dïng thñ c«ng NghÒ thñ c«ng gia ®×nh cña d©n téc Cê Lao lµ nghÒ méc, ®an l¸t, rÌn, dÖt v¶i. Nh×n chung, ®Õn nay thñ c«ng gia ®×nh cña hä vÉn chØ mang tÝnh hç trî cho trång trät, s¶n xuÊt hoµn toµn mang tÝnh tranh thñ nh÷ng khi n«ng nhµn, ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt trong gia ®×nh lµ chÝnh, s¶n phÈm thñ c«ng trë thµnh hµng ho¸ kh«ng nhiÒu. 19