Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Yếu tố phong tục, tập quán trong sáng tác về đề tài miền núi của tô hoài...

Tài liệu Yếu tố phong tục, tập quán trong sáng tác về đề tài miền núi của tô hoài

.DOC
56
220
138

Mô tả:

Lêi c¶m ¬n ! Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kho¸ luËn, chóng t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n, b¹n bÌ vµ ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o Ng« Th¸i LÔ- ngêi trùc tiÕp híng dÉn kho¸ luËn. Chóng t«i xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn nh÷ng ngêi ®· gióp ®ì chóng t«i hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Vinh, th¸ng 5 n¨m 2006 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Tè Uyªn Môc lôc PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 2. LÞch sö vÊn ®Ò 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 5. NhiÖm vô nghiªn cøu 6. CÊu tróc cña kho¸ luËn Trang 4-5 5-9 9 9 10 10 1 PhÇn néi dung Ch¬ng 1 §Ò tµi miÒn nói trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña T« Hoµi 1.1. §Ò tµi miÒn nói trong v¨n häc ViÖt Nam sau C¸ch m¹ng 1.2. §Ò tµi miÒn nói trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña T« Hoµi 11-12 12-18 Ch¬ng 2 NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi 2.1. Kh¸i niÖm vÒ phong tôc, tËp qu¸n 19-21 2.2. Ph©n lo¹i phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi 21-22 2.2.1. Lo¹i thø nhÊt: Phong tôc lÔ héi ®Çu xu©n, lÔ tÕt, ®ãn kh¸ch, c¶nh s¾c thiªn nhiªn 21 2.2.2. Lo¹i thø hai: Phong tôc h«n nh©n 21 2.2.3. Lo¹i thø ba: Nh÷ng tËp tôc l¹c hËu, tµn ¸c do phong kiÕn trung cæ ®Ó l¹i. 21-22 2.3. NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi 23-45 2.3.1. NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc lÔ héi ®Çu xu©n, lÔ tÕt, tiÕp kh¸ch, c¶nh s¾c thiªn nhiªn 23-33 2.3.2. NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc h«n nh©n 33-39 2.3.3. NghÖ thuËt thÓ hiÖn nh÷ng tËp tôc l¹c hËu, tµn ¸c 39-45 Ch¬ng 3 Vai trß, ý nghÜa cña phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi 3.1. Gi¸ trÞ hiÖn thùc 46-49 3.2. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c 49-55 3.3. ViÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n lµ mét ph¬ng ph¸p x©y dùng truyÖn vµ nh©n vËt cña T« Hoµi 55-59 3.4. ViÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n mét phong c¸ch cña T« Hoµi 59-66 PhÇn kÕt luËn 2 67-68 Tµi liÖu tham kh¶o 69 PhÇn më ®Çu 1/ Lý do chän ®Ò tµi: 1.1: T« Hoµi lµ c©y bót v¨n xu«i s¾c s¶o, ®a d¹ng, lµ nhµ v¨n cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Nãi ®Õn T« Hoµi ngêi ta thêng nãi ®Õn mét nhµ v¨n cã nghÒ nghiÖp v÷ng vµng, mét tÊm g¬ng lao ®éng kh«ng biÕt mÖt mái, ®Çy s¸ng t¹o, bÒn bØ vµ dÎo dai. Cã thÓ thÊy mäi hµnh tr×nh ng¾n dµi cña T« Hoµi sau 1945 ®Òu in dÊu Ên lªn nh÷ng trang viÕt, ®Òu trë thµnh nguån v¨n cña «ng. Nh÷ng thµnh tùu ®éc ®¸o, nh÷ng kinh nghiÖm viÕt v¨n cña T« Hoµi lµ nh÷ng ®ãng gãp quan träng ®èi víi nÒn v¨n häc míi. T« Hoµi viÕt thµnh c«ng vµ cã nhiÒu ®ãng gãp ®Æc s¾c trªn bèn m¶ng ®Ò tµi lín: vïng quª ngo¹i thµnh Hµ Néi; miÒn nói T©y B¾c, ViÖt B¾c trong C¸ch m¹ng; kh¸ng chiÕn vµ x©y dùng Chñ nghÜa x· héi; s¸ng t¸c cho thiÕu nhi. Vµ ®iÒu quan träng lµ ë ®Ò tµi nµo «ng còng cã ®îc nh÷ng t¸c phÈm ®îc b¹n ®äc ®ãn nhËn, ®îc c¸c nhµ phª b×nh nghiªn cøu chó ý. T« Hoµi trë thµnh mét t¸c gi¶ lín cña v¨n häc ViÖt Nam thÕ kû XX. 1.2: Quª ngo¹i- m¶nh ®Êt NghÜa §« ®· xuÊt hiÖn nhiÒu trong nh÷ng trang viÕt cña «ng tríc C¸ch m¹ng. Nhng tõ sau C¸ch m¹ng T8/1945, viÕt vÒ miÒn nói lµ ®Ò tµi míi cña T« Hoµi. MiÒn nói ViÖt B¾c, T©y B¾c trë thµnh nçi ¸m ¶nh trong chÆng ®êng s¸ng t¸c sau nµy cña nhµ v¨n. Tõ tËp truyÖn " Nói Cøu Quèc" (1948) cho ®Õn " Nhí Mai Ch©u"(1989) lµ mét qu·ng thêi gian dµi 40 n¨m viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói trong ®êi v¨n cña m×nh lµ mét thêi gian ®¸ng kÓ. Tõ c¸c gi¶i thëng cao quý dµnh cho c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi nµy, céng víi sù ®ãn nhËn nhiÖt thµnh cña b¹n ®äc vµ giíi nghiªn cøu chóng ta cã thÓ nãi s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói lµ mét u thÕ ®Æc biÖt cña T« Hoµi vµ nã gãp phÇn to lín trong viÖc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng cña «ng trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i 1.3: Thùc ra miÒn nói ®· trë thµnh mét ®Ò tµi hÊp dÉn tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8-1945 víi c¸c c©y bót l·ng m¹n nh Lan Khai, ThÕ L÷...ë c¸c t¸c gi¶ nµy hä chñ 3 yÕu tËp trung khai th¸c nh÷ng chuyÖn " ®êng rõng" Ýt nhiÒu hÊp dÉn ®îc c¸c ®éc gi¶ ®¬ng thêi nhng gi¸ trÞ hiÖn thùc cha cao. T« Hoµi viÕt vÒ miÒn T©y kh«ng ph¶i ch¹y theo nh÷ng thÞ hiÕu chuéng l¹ cña ®éc gi¶ dÔ d·i mµ «ng ®Õn víi T©y B¾c b»ng tÊt c¶ sù yªu mÕn, biÕt ¬n s©u s¾c cña con ngêi ®· tõng g¾n bã víi m¶nh ®Êt Êy ngãt 10 n¨m trêi. T« Hoµi lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n cã së trêng viÕt vÒ miÒn nói víi mét phong c¸ch s¸ng t¹o ®éc ®¸o. ¤ng ®· cã mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ tiªu biÓu lµ phong tôc, tËp qu¸n trong c¸c s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói. Cã ®îc ®iÒu nµy lµ nhê sù am hiÓu s©u s¾c, gÇn gòi víi ®êi sèng nh©n d©n ®ång bµo d©n téc vµ ®Æc biÖt lµ nh·n quang nh¹y bÐn, s¾c s¶o cña «ng vÒ phong tôc tËp qu¸n. ¤ng híng ngßi bót cña m×nh vµo hiÖn thùc cuéc sèng, vµo thùc tÕ vµ t×m ®îc cho m×nh mét lèi viÕt riªng, ®¹t ®Õn tr×nh ®é nghÖ thuËt cao. 1.4: C¶m høng phong tôc, tËp qu¸n lµ mét ®Æc ®iÓm phong c¸ch nghÖ thuËt cña T« Hoµi. ChÝnh v× thÕ khi t×m hiÓu vÒ ®Ò tµi nµy chóng ta sÏ hiÓu h¬n vÒ phong c¸ch cña nhµ v¨n, bæ sung mét c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ c¸ch nh×n cña nhµ v¨n, vÒ sù hiÓu biÕt tr¶i ®êi cña nhµ v¨n. Vµ ngoµi ra khi t×m hiÓu vÒ ®Ò tµi nµy nã còng gióp Ých rÊt nhiÒu cho chóng ta trong viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm cña T« Hoµi nãi riªng vµ c¸c t¸c viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói nãi chung cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c trong ch ¬ng tr×nh phæ th«ng. Trªn ®©y lµ tÊt c¶ nh÷ng lý do t¹i sao chóng t«i chän ®Ò tµi nµy lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp cho m×nh. 2/ LÞch sö vÊn ®Ò : T« Hoµi lµ nhµ v¨n cã søc s¸ng t¹o ®¸ng kh©m phôc. Víi h¬n 60 n¨m viÕt m¶i miÕt kh«ng ngõng trªn rÊt nhiÒu ®Ò tµi víi nhiÒu thÓ lo¹i T« Hoµi ®· cho ra ®êi trªn 170 ®Çu s¸ch. TÊt nhiªn trong nghÖ thuËt sè lîng kh«ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh mµ ®iÒu quyÕt ®Þnh lµ ë gi¸ trÞ chÊt lîng cña t¸c phÈm. Vµ víi nhµ v¨n T« Hoµi kh«ng ph¶i c¸c t¸c phÈm cña «ng ®Òu cã gi¸ trÞ to lín nhng hÇu hÕt c¸c t¸c phÈm ®ã Ýt nhiÒu ®Òu cã nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao vµ ®îc b¹n ®äc nhiÖt thµnh ®ãn nhËn. S¸ng t¸c cña T« Hoµi sím ®îc ®«ng ®¶o c¸c nhµ phª b×nh, nhiªn cøu quan t©m. Theo thèng kª cña chóng t«i cho ®Õn nay ®· cã kho¶ng h¬n 100 bµi viÕt, c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ T« Hoµi ë mäi ph¬ng diÖn s¸ng t¸c. Trong ®ã cã trªn 30 bµi nghiªn cøu vÒ c¸c t¸c phÈm viªt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña nhµ v¨n. Khi ®äc tËp truyÖn ng¾n "Nói cøu quèc" (1948)- TËp truyÖn viÕt vÒ miÒn nói ®Çu tiªn cña T« Hoµi, nhµ v¨n NguyÔn §×nh Thi ®· chØ ra nh÷ng u diÓm vµ h¹n chÕ trong dùng ngêi dùng c¶nh miÒn nói cña T« Hoµi, nhÊn m¹nh: ”TÊt c¶ hiÖn lªn b»ng lêi v¨n sinh ®éng, ®Ñp ch¾c mµ ta ®· quen ®äc T« Hoµi tõ l©u” [Phong Lª 4 (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001, T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN). §Õn n¨m 1953 tËp "TruyÖn T©y B¾c" xuÊt b¶n ®îc giíi phª b×nh ®¸nh gi¸ cao. Trong bµi viÕt “ T« Hoµi vµ TruyÖn T©y B¾c” Hoµng Trung Th«ng chó ý nhiÒu ®Õn nghÖ thuËt viÕt truyÖn ng¾n "Mêng Gi¬n" tõ c¸ch dÉn truyÖn ®Õn bót ph¸p, «ng chØ ra: ” T« Hoµi viÕt Mêng Gi¬n díi con m¾t cña mét nhµ th¬” [Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001, T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 1228). T¸c gi¶ Huúnh Lý cã mét c¸i nh×n kh¸ toµn diÖn vÒ "TruyÖn T©y B¾c", kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn chñ ®Ò, néi dung t¸c phÈm mµ cßn cã nh÷ng ®¸nh gi¸ s¾c s¶o vÒ nghÖ thuËt: ” Khi miªu t¶ mét c¶nh ®Ñp, mét cuéc vui, mét kh«ng khÝ gia ®×nh ®Çm Êm, kh«ng ng¹i nãi nhiÒu, «ng ®a rÊt ®óng lóc mµu s¾c, h×nh ¶nh vµ nh¹c ®iÖu vµo khiÕn cho ®o¹n v¨n võa nh mét khóc nh¹c, mét bøc tranh, mét bµi th¬” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001, T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 241] §äc "Vî chång APhñ", t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Long thÊy ®îc” thµnh c«ng cña truyÖn tríc hÕt ë nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt” vµ “ NghÖ thuËt truyÖn cña T« Hoµi cßn thµnh c«ng ë chç t¸c gi¶ ®· n¾m b¾t ®îc, lùa chän ®îc nh÷ng chi tiÕt ch©n thùc, sinh ®éng mµ cã søc kh¸i qu¸t cao” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, NxbGD, HN-trang 256] N¨m 1967 tiÓu thuyÕt "MiÒn T©y" ®ù¬c Nhµ xuÊt b¶n V¨n Häc Ên hµnh. LiÒn sau ®ã cã nhiÒu ngêi viÕt vÒ tiÓu thuyÕt nµy. NguyÔn C«ng Hoan quan t©m ®Õn sù gät dòa, trau dåi c©u ch÷ cña T« Hoµi trong t¸c phÈm. Gi¸o s Hµ Minh §øc trong bµi viÕt” TiÓu thuyÕt MiÒn T©y cña T« Hoµi “ chó ý ®Õn nghÖ thuËt dùng ngêi dùng c¶nh. Gi¸o s Phan Cù §Ö trong bµi “ T« Hoµi víi MiÒn T©y” cho r»ng Miªn T©y phÇn nµo thÓ hiÖn ®îc ®»c ®iÓm phong c¸ch T« Hoµi “ Bao giê còng cè g¾ng g¾n liÒn chÊt hiÖn thùc víi mµu s¾c l·ng m¹n, tr÷ t×nh th¬ méng trong t¸c phÈm cña m×nh” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 341] . Kh¸i Vinh ®äc "MiÒn T©y" nhËn thÊy “ §äc MiÒn T©y dêng nh ngêi ta bÞ thiªn nhiªn thu hót h¬n con ngêi vµ khi tiÕp xóc víi ®êi sèng nh©n vËt th× phong tôc, tËp qu¸n l¹i ®îc biÓu hiÖn sinh ®éng h¬n lµ t©m tr¹ng” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 360 ]. N¨m 1971, T« Hoµi cho c«ng bè tiÓu thuyÕt "Hoµng V¨n Thô". Huyªn Kiªn nhËn ra mét “ phong c¸ch ngêi thùc viÖc thùc” cña T« Hoµi, nhËn thÊy ë tiÓu thuyÕt nµy “ muèn thÓ hiÖn mét c¸ch viÕt” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 361 ]. Hµ Minh §øc ®äc tiÓu thuyÕt cña T« Hoµi còng nhËn thÊy thÕ m¹nh viÕt vÒ ngêi thùc viÖc thùc cña T« Hoµi “ Sù hiÓu biÕt s©u s¾c cña t¸c gi¶ vÒ miÒn nói, vÒ c¸c d©n téc 5 vïng biªn giíi ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ së cho ngßi bót cña t¸c gi¶ ®îc vïng vÉy mét c¸ch tho¶i m¸i”. N¨m 1984, tiÓu thuyÕt "Hä Giµng ë Ph×n Sa" ®îc xuÊt b¶n nhng Ýt cã tiÕng vang. Sè phËn cña tiÓu thuyÕt "Nhí Mai Ch©u" còng vËy, ra ®êi trong sù thê ¬ cña ®éc gi¶. ThÕ nhng ai cã dÞp ®äc hai cuèn tiÓu thuyÕt nµy l¹i rÊt khen. M¹i Ng÷ kh¼ng ®Þnh: “ Nhí Mai Ch©u lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt hay, suÊt s¾c trong ®ã béc lé phong c¸ch vµ tµi n¨ng nhµ v¨n rÊt nhiÒu” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, NxbGD, HN-trang 407]. Phã gi¸o s V©n Thanh tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña "Nhí Mai Ch©u" khi viÕt : “T« Hoµi vÉn lu«n lu«n cè g¾ng t×m cho m×nh mét c¸ch viÕt s¸ng t¹o, míi mÎ vÒ mét vÊn ®Ò quen thuéc - miÒn nói, vïng quª cña anh" [Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh(tuyÓn chän), 2001, T« Hoµi vÒ t¸c gia t¸c phÈm, Nxb GD, Hµ Néi, trang410] Giµo s cßn nªu ngay tõ ®Çu bµi viÕt cña m×nh mét niÒm tr¨n trë "§äc Nhí Mai Ch©u cña T« Hoµi, h·y ®õng quªn mét miÒn ®Êt xa x«i heo hót" Gi¸o s Phan Cù §Ö trong s¸ch Nhµ v¨n ViÖt Nam 1945 - 1975 (Nxb§H vµ THCN, Hµ Néi, 1979). Trong phÇn viÕt vÒ T« Hoµi ®· bao qu¸t kh¸ toµn diÖn vÒ s¸ng t¸c cña T« Hoµi, c¶ tríc vµ sau C¸ch m¹ng, trong ®ã phÇn viÕt vÒ s¸ng t¸c cña T« Hoµi ë ®Ò tµi miÒn nói kh¸ c«ng phu. VÒ nghÖ thuËt Gi¸o s chó ý ®Õn “phong c¸ch kÓ chuyÖn ®Ëm ®µ mµu s¾c d©n téc” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 99]. Trong lêi giíi thiÖu "TuyÓn tËp T« Hoµi" (tËp I, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987), Gi¸o s Hµ Minh §øc cã nh÷ng nhËn ®Þnh s¾c s¶o vÒ nghÖ thuËt biÓu hiÖn cña T« Hoµi : “Víi t¸c phÈm TruyÖn T©y B¾c vµ MiÒn T©y, T« Hoµi ghi l¹i sinh ®éng b»ng h×nh thøc nghÖ thuËt nh÷ng chÆng ®êng ph¸t triÓn cña c¸c d©n téc vïng cao tõ C¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ ®Õn C¸ch m¹ng XHCN” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 124]. Ngoµi ra Gi¸o s cßn ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh d©n téc, vÒ c¸ch miªu t¶, vÒ ng«n ng÷ cña T« Hoµi. Cô thÓ Gi¸o s viÕt: “TÝnh d©n téc còng ®îc biÓu hiÖn ®Ëm nÐt trong nh÷ng t¸c phÈm cña T« Hoµi viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói”, “vÒ biÖn ph¸p miªu t¶ T« Hoµi rÊt nh¹y c¶m víi viÖc t¹o dùng kh«ng khÝ vµ h×nh ¶nh cña nhiÒu ngêi nhiªï c¶nh vµo mét bøc tranh chung” vµ “T« Hoµi giái miªu t¶ thiªn nhiªn (...) T« Hoµi miªu t¶ thiªn nhiªn theo mét c¸ch ng¨m nh×n tù nhiªn nhÑ nhµng. Kh«ng cã nh÷ng dÊu vÕt ng¨n c¸ch khung c¶nh thiªn nhiªn vµ bøc tranh x· héi” [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän), 2001,T« Hoµi vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN-trang 137]. Nh×n chung l¹i c¸c ý kiÕn ®Ò cËp ®Õn c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi cã sù thèng nhÊt. Nhng hÇu hÕt c¸c bµi nghiªn cøu chñ yÕu vÉn tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh sau: - T« Hoµi lµ nhµ v¨n tiªu biÓu viÕt vÒ miÒn nói 6 - VÊn ®Ò bót ph¸p hiÖn thùc cña nhµ v¨n - VÊn ®Ò bót ph¸p hiÖn thùc kÕt hîp víi bót ph¸p tr÷ t×nh - VÊn ®Ò ®Ëm ®µ mµu s¾c d©n téc , phong c¸ch biÓu hiÖn - NghÖ thuËt v¨n xu«i T« Hoµi - Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi miÒn nói cña T« Hoµi Trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi phong c¸ch næi bËt lªn lµ viÖc xuÊt hiÖn dµy ®Æc c¸c phong tôc, tËp qu¸n. Cã lÏ ®©y lµ mét thµnh c«ng lín cña T« Hoµi vÒ nghÖ thuËt còng nh néi dung. Thµnh c«ng ®ã ®¸nh dÊu quan träng trong bíc tiÕn míi c¨n b¶n ®èi víi nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ miÒn nói. Bëi phong c¸ch rÊt riªng nµy mµ nhµ nghiªn cøu TrÇn H÷u T¸ khi bµn nÐt ®éc ®¸o vÒ nghÖ thuËt cña T« Hoµi ®· ®a ra ý kiÕn: “ T« Hoµi lµ nhµ v¨n cã nh·n quan phong tôc nh¹y bÐn , s¾c s¶o" (TuyÓn V¨n häc ViÖt Nam 1945 – 1975, Nxb GD, 1990, trang 190). NÐt míi trong phong c¸ch nghÖ thuËt cña T« Hoµi lµ nh÷ng trang viÕt vÒ phong tôc sinh ho¹t, thiªn nhiªn tr÷ t×nh cña ngêi d©n miÒn nói. VÒ ®iÒu nµy Gi¸o s Phan Cù §Ö viÕt: “ TruyÖn T©y B¾c ®· kÕ thõa nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp cña v¨n ho¸ d©n téc. T« Hoµi ®· nghiªn cøu lÞch sö phong tôc, tËp qu¸n c¸c d©n téc miÒn nói mét c¸ch tinh tÕ s¾c s¶o” (Nhµ v¨n ViÖt Nam, Nxb §H vµ THCN, 1979, trang 234.). Nh vËy vÊn ®Ò phong tôc tËp qu¸n trong nh÷ng s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi cã rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn. Tuy nhiªn ®ã míi chØ lµ nh÷ng nhËn xÐt bíc ®Çu mµ cha ®i vµo nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng thµnh mét ®Ò tµi ®éc lËp. B¶n th©n kho¸ luËn nµy cè g¾ng ®i vµo t×m hiÓu nghiªn cøu mét c¸ch cô thÓ h¬n , cã hÖ thèng h¬n vÒ vÊn ®Ò trªn. 3/ §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: S¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi bao gåm nhiÒu thÓ lo¹i: tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n , phãng sù, bót ký... Trong khu«n khæ ®Ò tµi cña kho¸ luËn nµy chóng t«i tËp trung kh¶o s¸t mét sè tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n vµ ký, tËp trung nhiÒu ®Õn phong tôc, tËp qu¸n. Cô thÓ: - VÒ ký : Lªn Sïng §«, NhËt ký vïng cao. - VÒ truyÖn: TËp truyÖn T©y B¾c, Nói Cøu Quèc. Hä Giµng ë Ph×n Sa - VÒ tiÓu thuyÕt: MiÒn T©y, Nhí Mai Ch©u. Vµ ®Æc biÖt ë b¶n kho¸ luËn nµy chóng t«i tËp trung nhiÒu h¬n c¶ ®Õn "TruyÖn T©y B¾c" vµ tiÓu thuyÕt 'MiÒn T©y", hai t¸c phÈm xuÊt s¾c viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi. 4/ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: 7 4.1: Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t t¸c phÈm: T¸c phÈm lµ c¨n cø chÝnh ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu v× thÕ chóng t«i tËp trung ®äc vµ nghiÒn ngÉm kü c¸c t¸c phÈm cña T« Hoµi nhÊt lµ c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói. 4.2: Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i:Sau khi kh¶o s¸t t¸c phÈm chóng t«i tiÕn hµnh thèng kª c¸c phong tôc, tËp qu¸n vµ c¸c chi tiÕt viÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n. Tõ ®ã ph©n lo¹i cô thÓ c¸c phong tôc, tËp qu¸n vÒ nh÷ng nhãm chung. 4.3: Ph¬ng ph¸p lÞch sö-so s¸nh: §Æt s¸ng t¸c cña T« Hoµi viÕt vÒ miÒn nói trong toµn bé sù nghiÖp s¸ng t¸c cña «ng, ®ång thêi ®Æt nã trong tiÕn tr×nh cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i viÕt vÒ miÒn nói. Tõ ®ã cã sù ®èi chiÕu, so s¸nh ®Ó x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ, còng nh nh÷ng ®ãng gãp cña T« Hoµi trong ®Ò tµi viÕt vÒ mתn nói. 4.4: Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp: TiÕn hµnh ph©n tÝch cô thÓ c¸c lo¹i phong tôc, tËp qu¸n trong c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Sau ®ã kh¸i qu¸t lªn nghÖ thuËt miªu t¶ nã còng nh thÊy ®îc vai trß, ý nghÜa quan träng cña nã trong t¸c phÈm. §ång thêi qua ®ã hiÓu thªm vÒ phong c¸ch cña nhµ v¨n T« Hoµi. 5/ NhiÖm vô nghiªn cøu: Thèng kª, ph©n lo¹i cô thÓ c¸c phong tôc, tËp qu¸n trong c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói ®îc kho¶ s¸t thµnh tõng nhãm. Nghiªn cøu, ph©n tÝch vÒ mÆt h×nh thøc thÓ hiÖn còng nh néi dung mµ yÕu tè nÇy ®¶m nhiÖm. 6/ CÊu tróc cña kho¸ luËn: A: PhÇn më ®Çu: 1/ Lý do chän ®Ò tµi. 2/ LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò. 3/ §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. 4/ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 5/ NghiÖm vô nghiªn cøu. B: PhÇn néi dung Ch¬ng 1: §Ò tµi miÒn nói trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña nhµ v¨n T« Hoµi. Ch¬ng 2: NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña nhµ v¨n T« Hoµi. Chong 3: Vai trß, ý nghÜa cña yÕu tè phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña nhµ v¨n T« Hoµi. C: PhÇn kÕt luËn 8 PhÇn néi dung Ch¬ng 1 §Ò tµi miÒn nói trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña T« Hoµi 1.1: §Ò tµi miÒn nói trong v¨n häc ViÖt Nam sau c¸ch m¹ng: Trong v¨n häc ViÖt Nam sau c¸ch m¹ng, ®Ò tµi miÒn nói lµ mét ®Ò tµi tuy cßn míi mÎ nhng thu hót ®îc nhiÒu sù quan t©m, s¸ng t¹o cña c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬. Chóng ta nãi ®Ò tµi miÒn nói lµ ®Ò tµi míi bëi tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945, ®Ò tµi quen thuéc vµ phæ biÕn trong v¨n häc ViÖt Nam vÉn lµ ®Ò tµi vÒ n«ng d©n, ®Ò tµi chÝnh trÞ, ®Ò tµi trÝ thøc tiÓu t s¶n...C¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng ®· më ra nhiÒu ®Ò tµi míi cho v¨n häc nh : ®Ò tµi c«ng nh©n, bé ®éi, ®Ò tµi Tæ quèc vµ Chñ nghÜa x· héi...trong ®ã cã ®Ò tµi vÒ miÒn nói. C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 thµnh c«ng, §¶ng vµ nhµ níc ta lªn n¾m chÝnh quyÒn ®· nhanh chãng cã nh÷ng chñ tr¬ng ®óng ®¾n vÒ d©n téc vµ miÒn nói. §iÒu nµy kh«ng nh÷ng gãp phÇn lµm thay ®æi diÖn m¹o cña miÒn nói mµ cßn cã t¸c ®éng lín ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®Ò tµi miÒn nói trong nÒn v¨n häc sau C¸ch m¹ng. Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu lªn n¾m chÝnh quyÒn, Hå Chñ TÞch ®· ph¸t biÓu:” §ång bµo Kinh hay Thæ, Mêng hay M¸n, Gia Rai hay £®ª, Xr¨ng hay Bana, vµ c¸c d©n téc thiÓu sè kh¸c ®Òu lµ con ch¸u ViÖt Nam, ®Òu lµ anh em ruét thÞt... Ngµy nay níc ViÖt Nam lµ níc chung c¶ chóng ta, giang s¬n vµ chÝnh phñ cña chóng ta. VËy nªn c¸c d©n téc chóng ta ph¶i ®oµn kÕt chÆt chÏ ®Ó gi÷ d×n non níc ta” ( Nh÷ng lêi kªu gäi cña Hå Chñ TÞch, TËp 1, Nxb Sù ThËt, 1951, trang 158) Nh÷ng n¨m miÒn B¾c bíc vµo x©y dùng Chñ nghÜa x· héi, §¶ng ta ®· cã chñ tr¬ng kÞp thêi ®èi víi miÒn nói:” Lµm cho miÒn nói tiÕn kÞp miÒn xu«i, vïng cao, vïng biªn giíi tiÕn kÞp vïng néi ®Þa, c¸c d©n téc thiÓu sè tiÕn kÞp d©n téc Kinh, gióp c¸c d©n téc ph¸t huy tinh thÇn c¸ch m¹ng vµ kh¶ n¨ng to lín cña m×nh ®Ó tiÕn lªn Chñ nghÜa x· héi” [ NguyÔn §¨ng M¹nh (chñ biªn), V¨n häc ViÖt Nam 1945-1975, Nxb Gi¸o Dôc, HN, 1990, TËp 2, trang 184) VÒ v¨n ho¸ v¨n nghÖ, trong B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng t¹i §¹i héi lÇn thø V còng ®· nªu râ:” Mét nhiÖm vô cña C¸ch m¹ng t tëng vµ v¨n ho¸ lµ ®a v¨n ho¸ th©m nhËp vµo cuéc sèng h»ng ngµy cña nh©n d©n...HÕt søc ch¨m lo x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸ ë n«ng th«n, chó ý ®Õn c¸c vïng c¨n cø cò, vïng cã ®ång bµo c¸c d©n téc...”. §i cïng víi chñ tr¬ng x©y dùng nÒn v¨n ho¸ míi, §¶ng còng sím cã ®Þnh híng cho v¨n häc miÒn nói- yªu cÇu nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng ph¸t triÓn søc s¸ng t¹o vµ tinh hoa v¨n nghÖ c¸c d©n téc anh em. S¸ng t¸c cña 9 c¸c nhµ v¨n d©n téc thiÓu sè ®îc ®Ò cao. S¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n miÒn xu«i viÕt vÒ miÒn nói ®îc khÝch lÖ vµ ñng hé. ViÕt vÒ miÒn nói ngoµi do s¸ch lîc, ®êng lèi v¨n nghÖ cña §¶ng cßn do ®ßi hái cña cuéc sèng. Bëi miÒn nói trë thµnh c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc vµ sau nµy lµ x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. V× vËy viÕt vÒ miÒn nói trë thµnh yªu cÇu cÊp b¸ch cña thùc tiÔn. Do vËy viÕt vÒ miÒn nói kh«ng chØ cã ý nghÜa v¨n häc mµ cßn cã ý nghÜa vÒ chÝnh trÞ cÇn thiÕt trong mét giai ®o¹n lÞch sö cña d©n téc. Nh÷ng yªu cÇu cña cuéc sèng vµ thùc tiÔn nh trªn ®· gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét ®Ò tµi míi trong v¨n häc- ®Ò tµi miÒn nói. Nh÷ng ®ãng gãp cña c¸c nhµ v¨n miÒn xu«i viÕt vÒ miÒn nói tõ sau c¸ch m¹ng lµ kh«ng thÓ phñ nhËn mÆc dï v¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói còng cã lÞch sö ph¸t triÓn riªng. C¸c nhµ v¨n ®· viÕt vÒ miÒn nói b»ng tÊt c¶ lßng say mª vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh. ChÝnh v× vËy ®Ò tµi miÒn nói trong v¨n häc ViÖt Nam thùc sù ®· t¹o nªn ®îc nh÷ng thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh gãp phÇn lµm phong phó, s©u s¾c cho diÖn m¹o v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 1.2: §Ò tµi miÒn nói trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña T« Hoµi: Tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945, T« Hoµi híng ngßi bót cña m×nh vµo con ngêi vïng n«ng th«n ngo¹i thµnh Hµ Néi. ¤ng viÕt vÒ lµng quª víi nh÷ng g× quen thuéc, ®êi thêng nhÊt nh con ®êng, ngâ xãm...Lµng quª qua nh÷ng trang viÕt cña «ng hiÖn lªn bëi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, ®éc ®¸o cña mét vïng quª thanh b×nh víi bao phong tôc, tËp qu¸n. Mçi lµng quª cã mét b¶n s¾c riªng, phong tôc, tËp qu¸n riªng. Sau C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 tõ cuéc sèng quÈn quanh, chËt hÑp ë vïng n«ng th«n nghÌo nµn, T« Hoµi chuyÓn sang cuéc sèng réng r·i, tng bõng cña nhiÒu líp ngêi, nhiÒu ®Þa ph¬ng, hµo høng tham gia C¸ch m¹ng. T« Hoµi lu«n ý thøc sèng chan hoµ víi quÇn chóng nh©n d©n, ®Ó hiÓu hä «ng häc tiÕng ®Þa ph¬ng, th©m nhËp thùc tÕ, cïng ¨n, cïng ë, cïng lµm viÖc víi d©n téc anh em. H¬n 10 n¨m g¾n bã víi miÒn nói, T« Hoµi ®· hiÓu nhiÒu vÒ cuéc sèng vµ phong tôc cña ngêi d©n n¬i ®©y. V× thÕ mµ trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói h¬n 40 n¨m tõ "Nói Cøu Quèc" (1948) ®Õn "Nhí Mai Ch©u"(1988), T« Hoµi ®· viÕt b»ng tÊt c¶ lßng say mª, nhiÖt t×nh vµ ®Çy ch©n thµnh tr¸ch nhiÖm. §iÒu ®ã ®· ®em l¹i thµnh c«ng cho «ng khi mçi t¸c phÈm ra ®êi. N¨m 1948, T« Hoµi cho ra ®êi tËp truyÖn "Nói Cøu Quèc". Cïng thêi gian nµy Nam Cao víi nh÷ng trang nhËt ký "ë rõng" xuÊt b¶n. Vµ nÕu nh nhËt ký "ë rõng" míi chØ lµ nh÷ng ghi chÐp, nh÷ng c¶m nhËn ban ®Çu cña Nam Cao vÒ cuéc sèng vµ con ngêi miÒn nói, th× "Nói Cøu Quèc" ®· tiÕn s©u h¬n mét bíc vµo x· héi miÒn 10 nói. TËp truyÖn nµy ®· ph¶n ¸nh ®îc cuéc sèng cña miÒn nói Cøu Quèc xa x«i víi nhiÒu ®æi thay nhê C¸ch m¹ng, nãi lªn ®îc c¶nh sèng tng bõng cña nhiÒu líp ngêi cña ®Þa ph¬ng hµo høng ®i theo C¸ch m¹ng ®Ó kh¸ng chiÕn. C¸c nh©n vËt nh Eng, P¶o, Hïng V¬ng, ChÈu...Tinh thÇn v× kh¸ng chiÕn, bøc tranh ®oµn kÕt d©n téc ®îc t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi. TËp truyÖn nµy kh«ng ph¶i kh«ng cã h¹n chÕ mµ vÉn cã nhiÒu trang v¨n thÓ hiÖn c¸i nghÜ cha s©u, ®«i khi cßn giÔu cît nh©n vËt. Sau nµy T« Hoµi cã thó nhËn:” T«i ®· qu¸ chuéng l¹, thÝch l¹ vµ khoe ch÷” [T« Hoµi, Sæ tay viÕt v¨n, Nxb T¸c phÈm míi, HN, 1977 ]. Tuy nhiªn khi chóng ta ®Æt t¸c phÈm nµy trong hoµn c¶nh nã ra ®êi th× nh÷ng trang v¨n cña T« Hoµi ®· thùc sù cã ý nghÜa v« cïng lín lao- nã t¹o cho ngêi ®äc niÒm tin vµo con ngêi miÒn nói, vµo sù ph¸t triÓn C¸ch m¹ng ë miÒn nói. "Nói Cøu Quèc" cña T« Hoµi cïng víi nhËt ký "ë rõng" cña Nam Cao ®îc xem lµ nh÷ng t¸c phÈm v¨n xu«i ®Çu tiªn cña v¨n häc C¸ch m¹ng viÕt vÒ miÒn nói, ®a Nam Cao vµ T« Hoµi lªn vÞ trÝ lµ nh÷ng nhµ v¨n khai ph¸ vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña v¨n häc c¸ch m¹ng Viªt Nam. Th¸g 8/1952, T« Hoµi theo bé ®éi chñ lùc tiÕn vµo miÒn T©y tham gia chiÕn dÞch T©y B¾c, sau chuyÕn ®i nµy tËp "TruyÖn T©y B¾c" ra ®êi (1953). TËp truyÖn nµy gåm ba truyÖn: "Có ®Êt cøu mêng", "Mêng Gi¬n", "Vî chång APhñ", viÕt vÒ cuéc sèng c¸c ®ång bµo d©n téc Mêng, Th¸i, MÌo ë T©y B¾c. TËp truyÖn ®· nãi lªn ®îc cuéc sèng ®au xãt, thèng khæ cña c¸c d©n téc vïng cao díi ¸ch chiÕm ®ãng cña thùc d©n Ph¸p vµ bän thæ ty, lang ®¹o. T¸c gi¶ ®· cho chóng ta thÊy n¬i miÒn nói xa x«i bän thèng trÞ ®· dïng cêng quyÒn vµ thÇn quyÒn ®Ó ®Ì nÐn, øc hiÕp ngêi d©n. §ã lµ cha con Tri Ch©u NÐ, ®oµn ch©u CÇm Vµng, quan bang kú, cha con thèng lý P¸ Tra...Díi sù ¸p bøc cña bän ngêi nµy lµ biÕt bao sè phËn nghÌo khæ, bi th¶m ë miÒn nói, trong ®ã ph¶i nãi ®Õn nh÷ng nh©n vËt: bµ ¶ng, M¸t, Mþ, APhñ, chÞ Yªn...Khi ®äc tËp "TruyÖn T©y B¾c", Gi¸o s Phong Lª ®· nhËn ra:” KÓ vÒ nh÷ng ®au th¬ng cña ngêi ®êi, ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu míi trong bÊt cø nÒn v¨n häc nµo. Nh÷ng ®au th¬ng dån cho ngêi phô n÷, ®ã còng lµ chuyÖn quen thuéc cña v¨n häc ViÖt Nam. ThÕ nhng ®Õn T« Hoµi, víi bíc tranh miÒn nói, nh÷ng ®au th¬ng cña ngêi phô n÷ miÒn nói ®îc nãi lÇn ®Çu tiªn. Vµ còng lµ lÇn ®Çu tiªn ta thÊy nçi thèng khæ ®Ì lªn sè phËn con ngêi nh c¶ mét tr¸i nói, tõ lóc sinh ra cho ®Õn lín, tõ trÎ cho ®Õn giµ, tõ khiÕp nµy sang kiÕp kh¸c" [ Phong Lª (giíi thiÖu), V©n Thanh (tuyÓn chän),2001, T« Hoµi t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb GD, HN, trang 32]. T« Hoµi kh«ng chØ ph¶n ¸nh ®îc cuéc sèng thèng khæ cña ngêi d©n nghÌo miÒn nói xa xu«i mµ bªn c¹nh ®ã cßn thÊy ®îc qu¸ tr×nh thøc tØnh cña ngêi d©n miÒn nói ®i theo C¸ch m¹ng. Vµ h¬n n÷a «ng ®· thÓ hiÖn qu¸ tr×nh nµy mét c¸ch hîp lÝ, thuyÕt phôc. Nhê sù thøc tØnh mµ c¸c nh©n vËt míi cã sù ®æi ®êi tèt ®Ñp h¬n tuy cßn nhiÒu gian khæ, vÊt v¶. Líp ngêi trÎ tuæi nh NhÊn, S¹, Ýnh, APhñ, Mþ,...®îc T« Hoµi x©y dùng 11 thµnh c«ng. §©y lµ nh÷ng ngêi ®i ®Çu g¸nh tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ trong nhiÖm vô ®æi thay cuéc sèng ë ®Þa ph¬ng. S¸t c¸nh cïng thÕ hÖ nµy lµ h×nh ¶nh nh÷ng anh c¸n bé miÒn xu«i nh anh S¬n, anh Ch©u...ChÝnh nh÷ng ngêi c¸n bé nµy ®· kh«ng qu¶n ng¹i khã kh¨n, vÊt v¶ ®Ó tuyªn truyÒn, vËn ®éng, gi¸c ngé ý thøc C¸ch m¹ng cho nh÷ng ngêi d©n miÒn nói mµ tríc hÕt ®ã lµ NhÊn, S¹, Ýnh...ë ®©y chóng ta thÊy t¸c phÈm ®· ph¶n ¸nh ®îc vÊn ®Ò s©u s¾c cã ý nghÜa C¸ch m¹ng lín, ®ã lµ tinh thÇn ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc anh em, gi÷a c¸c d©n téc thiÓu sè vµ ngêi kinh, niÒm tin vµo c¸n bé, vµo bé ®éi, vµo chÝnh phñ gióp nhau trong cuéc sèng, ®Êu tranh chèng kÓ thï, tiÕn tíi gi¶i phãng quª h¬ng, ®Êt níc. Trong tËp truyÖn nµy phong c¶nh hïng vÜ, nªn th¬ cña mתn nói, phong tôc, tËp qu¸n cña ngêi d©n miÒn nói còng ®îc kh¾c ho¹ râ nÐt. NghÖ thuËt dùng truyÖn ®éc ®¸o, x©y dùng nh©n vËt ®i vµo chiÒu s©u t©m lý, ng«n ng÷ mang dÊu Ên d©n téc nhng vÉn t¹o ®îc nÐt riªng cña giäng ®iÖu ng«n ng÷ T« Hoµi. V× tÊt c¶ nh÷ng lÝ do trªn mµ truyÖn T©y B¾c ®îc ®¸nh gi¸ cao, ®îc xem lµ t¸c phÈm” gãp phÇn kh¼ng ®Þnh sù trëng thµnh cña v¨n xu«i nh÷ng n¨m chèng Ph¸p” [ NguyÔn §¨ng M¹ng (chñ biªn), 1990, V¨n häc ViÖt Nam 19451975, Nxb GD, HN, tËp 2, trang 186] Cïng thêi kú nµy bªn c¹nh "TruyÖn T©y B¾c" (1953) cña T« Hoµi, th× "§Êt níc ®øng lªn" (1955) cña Nguyªn Ngäc còng g©y ®îc tiÕng vang lín. NÕu nh T« Hoµi viÕt vÒ cuéc sèng cña ®ång bµo miÒn nói phÝa B¾c trong C¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn th× Nguyªn Ngäc viÕt vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cña d©n lµng K«ng-hoa ë T©y Nguyªn hïng vÜ. Ngêi l·nh ®¹o, ngêi chiÕn sü tiªu biÓu cña cuéc kh¸ng chiÕn gian khæ nhng anh dòng lµ mét ngêi con cña d©n téc Bana- anh hïng Nóp. T¸c phÈm kh«ng chØ dùng l¹i truyÖn cña lµng K«ng-hoa mµ cßn lµ truyÖn cña c¸c lµng kh¸c, d©n téc kh¸c nh Xª-®¨ng, Gia-rai, Mn«ng...vµ cßn cã c¶ ngêi Kinh. VÒ nghÖ thuËt cuèn tiÓu thuyÕt nµy d· tiÕn lªn mét bíc hiÖn ®¹i. Ph¬ng ph¸p x©y dùng nh©n vËt lµ ®iÓn h×nh ho¸- Nóp lµ nh©n vËt ®iÓn h×nh, lµng K«ng-hoa vµ sù tÝch lµng K«ng-hoa chèng Ph¸p t¹o nªn hoµn c¶nh ®iÓn h×nh... "TruyÖn T©y B¾c" cña T« Hoµi vµ "§Êt níc ®øng lªn" cña Nguyªn Ngäc ®· ®îc trao gi¶i nhÊt vÒ truyÖn-gi¶i thëng v¨n häc 1954-1955 cña Héi v¨n nghÖ ViÖt Nam. §©y lµ gi¶i thëng ®Çu tiªn cña v¨n häc viÕt vÒ mתn nói, l¹i lµ gi¶i thëng cao. §iÒu nµy ®· gãp phÇn kh¼ng ®Þnh: cïng víi Nguyªn Ngäc, T« Hoµi lµ nhµ v¨n lín cã c«ng lín t¹o nªn gi¸ trÞ ®Ønh cao cho ®Ò tµi viÕt vÒ miÒn nói. Còng viÕt vÒ ®Êu tranh C¸ch m¹ng trong thêi kú x©y dùng Chñ nghÜa x· héi vµ kh¸ng chiÕn chèng Mü, T« Hoµi cã tiÓu thuyÕt "Tuæi trÎ Hoµng V¨n Thô" (1971) . Cuèn tiÓu thuyÕt nµy viÕt tiÕp nh÷ng trang vÎ vang cña ngêi miÒn nói tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8-nh÷ng g× mµ "TruyÖn T©y B¾c" cha viÕt ®îc. ë cuèn tiÓu thuyÕt nµy T« Hoµi híng tíi líp ngêi tiªn phong ®i ®Çu v¹ch ®êng chØ lèi cho d©n, ®ã lµ nh÷ng thanh niªn d©n téc Tµy nh: Hoµng V¨n Thô, L¬ng V¨n Chi, M· Hîp... 12 Vµo nh÷ng n¨m x©y dùng Chñ nghÜa x· héi ë MiÒn B¾c, trong khi c¸c nhµ v¨n kh¸c bá dë ®Ò tµi miÒn nói ®Ó lao vµo viÕt vÒ c«ng cuéc x©y dùng ë miÒn xu«i th× T« Hoµi vÉn bÒn bØ cho xuÊt b¶n nh÷ng phãng sù, bót kÝ, phãng sù vÒ miÒn nói nh "Lªn Sïng §«" (1969), "NhËt kÝ vïng cao" (1969). Nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· ph¶n ¸nh ®îc kÞp thêi cuéc sèng míi-x· héi chñ nghÜa ë miÒn nói. Tríc t¸c phÈm nµy kh«ng l©u T« Hoµi viÕt tiÓu thuyÕt "MiÒn T©y" (1967), "MiÒn T©y" chÝnh lµ sù nèi tiÕp, quy tô c¸c thµnh tùu cña "TruyÖn T©y B¾c", lµ hËu cña "TruyÖn T©y B¾c". Trong "MiÒn T©y" còng cã chuyÖn cña cuéc ®êi cò t¨m tèi víi phiªn chî ¶m ®¹m khi cã hµng cña kh¸ch S×n vÒ, cã cuéc ®êi ®au khæ cña gia ®×nh bµ Giµng Sóa bÞ nghi lµ "ma gµ" ph¶i sèng chui lñi trong rõng. Tuy nhiªn chñ yÕu vÉn lµ chuyÖn cuéc sèng míi-x· héi chñ nghÜa ë miÒn T©y xa x«i cña Tæ quèc. TiÓu thuyÕt ph¶n ¸nh sù ®æi ®êi cña sè phËn con ngêi, nh÷ng ngêi n« lÖ trong x· héi cò nay ®øng lªn lµm chñ quª h¬ng, ®Êt níc. Tõ mét ngêi ®i lµm thuª trong x· héi cò nay So¸ To¶ ®· lµm chñ tÞch x·, ®øng chñ mét lß rÌn, lµm chñ cuéc sèng cña m×nh. Cßn gia ®×nh bµ Giµng Sóa ®· ®îc ®a ra khái hang ®¸, c¸c con bµ nay ®· trëng thµnh, Thµo Khay trë thµnh y sÜ, Thµo Mþ thµnh thanh niªn tÝch cùc trong mäi phong trao ®oµn thÓ...Toµn bé t¸c phÈm lµ sù ngîi ca kh«ng khÝ hå hëi, h¨ng say x©y dùng cuéc sèng míi ë mÒn nói, ngîi ca tinh thÇn ®oµn kÕt chèng l¹i kÎ thï ph¸ ho¹i. Vµ t¸c phÈm còng ®· cã nh÷ng trang miªu t¶ thiªn nhiªn, miªu t¶ t©m lÝ s¾c s¶o. Cßn cã ý kiÕn ” §äc MiÒn T©y dêng nh ngêi ta bÞ thiªn nhiªn thu hót h¬n lµ con ngêi, khi tiÕp xóc víi ®êi sèng nh©n vËt th× nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n l¹i biÓu hiÖn sinh ®éng h¬n lµ t©m tr¹ng” [Phong Lª(giíi thiÖu), V©n Thanh(tuyÓn chän),2001, T« Hoµi vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm, Nxb GDHN,trang 360]. Giíi nghiªn cøu quan t©m ®Õn c¶ mÆt thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña t¸c phÈm, nhng ®Òu thõa nhËn gi¸ trÞ lín lao mµ cuèn tiÓu thuyÕt nµy ®em l¹i. Vµ gi¶i thëng cña Héi nhµ v¨n ¸ Phi n¨m1972 dµnh cho tiÓu thuyÕt "MiÒn T©y" ®· mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. Còng tõ cuèn tiÓu thuyÕt nµy ®· kh¼ng ®Þnh l¹i chÝnh T« Hoµi ®· cã c«ng lín t¹o nªn gi¸ trÞ ®Ønh cao cho m¶ng ®Ò tµi viÕt vÒ miÒn nói trong v¨n häc C¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tõ sau 1975 ®Ò tµi vÒ miÒn nói vÉn ®îc tiÕp tôc bëi nh÷ng nhµ v¨n nh: M¹c Phi, Ma V¨n Kh¸ng...C¶ hai t¸c gi¶ nµy ®Òu g¾n bã víi T©y B¾c, xem T©y B¾c lµ quª h¬ng thø hai cña m×nh. Vµ tõ ®ã cho ra ®êi nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ nh: "TruyÖn b¶n mêng" (1968), "Rõng ®éng" (1975-1977) cña M¹c Phi; Ma V¨n Kh¸ng cã truyÖn ng¾n "VÖ sÜ cña quan Ch©u" (1988), tiÓu thuyÕt "§ång b¹c tr¾ng hoa xoÌ" (1979), "Vïng biªn ¶i" (1983). Tuy nhiªn khi M¹c Phi, Ma V¨n Kh¸ng cïng mét sè c©y bót ngêi Kinh kh¸c chuyÓn ®æi ®Ò tµi, kh«ng tiÕp tôc viÕt vÒ miÒn nói th× T« Hoµi vÉn bÒn bØ s¸ng t¹o kh«ng mÖt mái. §Õn 1984 T« Hoµi cho xuÊt b¶n truyÖn "Hä Giµng ë Ph×n Sa"- t¸c phÈm tËp trung theo dâi dßng hä Giµng qua bao biÕn ®éng c¸ch m¹ng vÉn ®i vÒ trªn mét ®iÓm hÑn: Ph×n Sa. Toµn bé c©u chuyÖn lµ c¶nh 13 ®êi l¹c lèi cña nh©n vËt Nh×a LÒnh khi tin vµo vua MÌo, vµo dßng hä ®Ó råi cuèi ®êi míi nhËn ra m×nh ®ang theo ®uæi sù gi¶ dèi vµ lõa läc. Bªn c¹nh sè phËn cña Nh×a LÒnh th× truyÖn còng x©y dùng ®îc nh÷ng nh©n vËt trÎ tuæi nh : PaPao, Thµo Tuéc sím tin vµo c¸ch m¹ng, vµo cuéc sèng míi. N¨m 1988, T« Hoµi viÕt tiÓu thuyÕt "Nhí Mai Ch©u". Trong bèi c¶nh cuèn tiÓu thuyÕt nµy kh«ng ph¶i lµ Mai Ch©u trong cuéc s«ng míi, mµ lµ xø Mêng thêi kú ®Çu c¸ch m¹ng, xø Mêng trong sù dµnh giËt, x©u xÐ cña Ph¸p, NhËt , Tµu Tëng ®Ó biÕn m¶nh ®Êt nµy thµnh c¨n cø ®Þa ph¶n ®éng xuyªn ¸. Cuèn tiÓu thuyÕt ®· dùng lªn ®îc nhiÒu ch©n dung Ên tîng nh L©m, Khang, quan lang §inh C«ng Diªu, quan t©y Ti B«n, quan nhËt M¸t Su...ë cuèn tiÓu thuyÕt nµy T« Hoµi ®· “cè g¾ng t×m cho m×nh mét c¸ch viÕt s¸ng t¹o, míi mÎ vÒ mét vÊn ®Ò quen thuéc – miÒn nói – vïng quª cña anh “{Phong Lª(giíi thiÖu), V©n Thanh(tuyÓn chän), 2001, T« Hoµi t¸c gia, t¸c phÈm, Nxb Gi¸o Dôc, Hµ Néi, trang – 410}. Nh vËy ta thÊy T« Hoµi kh«ng chØ lµ nhµ v¨n cã c«ng khai ph¸ ®Ò tµi miÒn nói, kh«ng chØ lµ nhµ v¨n cã c«ng lín t¹o nªn gi¸ trÞ ®Ønh cao cho m¶ng ®Ò tµi vÒ miÒn nói mµ cßn lµ nhµ v¨n chung thuû vÒ ®Ò tµi miÒn nói. T« Hoµi thùc sù cã mét vÞ trÝ rÊt lín trong m¶ng ®Ò tµi viÕt vÒ miÒn nói cña v¨n häc ViÖt Nam. T« Hoµi viÕt vÒ nhiÒu m¶ng ®Ò tµi kh¸c nhau nh vïng ngo¹i thµnh Hµ Néi, viÕt cho thiÕu nhi, ch©n dung vµ håi øc nhng thµnh tùu lín mµ «ng gÆt h¸i ®îc l¹i ë m¶ng ®Ò tµi viÕt vÒ miÒn nói. chÝnh nh÷ng t¸c phÈm vÒ ®Ò tµi miÒn nói ®· ®a T« Hoµi lªn tÇm cao trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. §iÒu nµy ®îc chøng thùc thªm mét lÇn n÷a khi nhiÒu gi¶i thëng ®· ®îc trao cho nh÷ng t¸c phÈm cña T« Hoµi, vµ ®ã chñ yÕu lµ nh÷ng t¸c phÈm thuéc vÒ ®Ò tµi miÒn nói. Chóng ta cã thÓ liÖt kª l¹i : "TruyÖn T©y B¾c" (1953) – gi¶i nhÊt truyÖn cña Héi v¨n nghÖ ViÖt Nam 1955 – 1956, "MiÒn T©y" (tiÓu thuyÕt 4967) – gi¶i thëng héi nhµ v¨n ¸ Phi n¨m 1970. Toµn bé t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi ®îc ®a vµo danh s¸ch t¸c phÈm ®îc gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc – NghÖ thuËt ®ît I/1996. 14 Ch¬ng 2 NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi. 2.1: Kh¸i niÖm vÒ phong tôc, tËp qu¸n: §Ó t×m hiÓu vÒ phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi, tríc hÕt chóng ta ph¶i hiÓu mét sè vÊn ®Ò lý luËn, mét sè kh¸i niÖm chung vÒ phong tôc, tËp qu¸n lµm c¬ së cho viÖc t×m hiÓu. Kh¸i niÖm phong tôc, tËp qu¸n theo cuèn "Tõ ®iÓn TiÒng ViÖt c¨n b¶n" gi¶i thÝch lµ "Lèi sèng, thãi quen ®· thµnh nÒ nÕp, ®îc mäi ngêi c«ng nhËn tu©n theo"( Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt c¨n b¶n, NguyÔn Nh ý (chñ biªn), §ç ViÖt Hïng, Phan Xu©n Thµnh, Nxb GD, Hµ Néi, 1998). Tuy nhiªn kh¸i niÖm phong tôc, tËp qu¸n kh«ng chØ ®¬n gi¶n nh vËy mµ nã ®îc hiÓu trªn nhiÒu lÜnh vùc x· héi kh¸c nhau nh: x· héi häc, d©n téc häc, v¨n häc, sinh häc, t©m lÝ häc... Nhng ®Ó hiÓu kh¸i niÖm phong tôc, tËp qu¸n mét c¸ch chÝnh x¸c, râ nÐt tríc tiªn chóng ta t×m hiÓu nã ë lÜnh vùc d©n téc häc. VËy ë lÜnh vùc d©n téc häc kh¸i niÖm phong tôc, tËp qu¸n ®îc hiÓu nh thÕ nµo? §ã lµ thãi quen g¾n liÒn víi céng ®ång ngêi nh mét c¸i g× ®ã bÒn v÷ng tõ bao ®êi nay, theo sù tr«i ®i cña thêi gian lo¹i bá nh÷ng g× lµ tôc xÊu vµ gi÷ l¹i nh÷ng thãi quen, tËp tôc tèt ®Ñp. Cã thÓ nãi díi t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn - kinh tÕ víi nh÷ng quan hÖ gi÷a con ngêi trong d©n téc víi nhau, phong tôc, tËp qu¸n ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Kh¸i niÖm phong tôc, tËp qu¸n ë lÜnh vùc d©n téc häc nµy cµng ®îc hiÓu s©u h¬n, kü h¬n bëi ý kiÕn cña gi¸o s TrÇn Ngäc Thªm: "G¾n liÒn víi tÝn ngìng tiÕp nèi tÝn ngìng lµ phong tôc, ®ã lµ nh÷ng thãi quen ¨n s©u vµo ®êi sèng x· héi tõ bao ®êi nay ®îc ®a sè mäi ngêi chÊp nhËn lµm theo. Phong: lµ giã, Tôc; lµ thãi quen, phong tôc: lµ thãi quen lan réng. Phong tôc cã mÆt trªn tÊt c¶ mäi lÜnh vùc cña x· héi, phong tôc mang tÝnh cæ truyÒn, truyÒn thèng v¨n ho¸ thÓ hiÖn qua sinh ho¹t x· héi nh: Ma chay, cíi hái, lÔ tÕt... Mçi lo¹i phong tôc cã b¶n chÊt quy ®Þnh bëi 15 truyÒn thèng v¨n ho¸ cña mçi d©n téc "(T×m hiÓu vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam, TrÇn Ngäc Thªm, Nxb TP Hå ChÝ Minh, 1996). Khi chóng ta nãi ®Õn phong tôc, tËp qu¸n th× kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Bëi v× phong tôc, tËp qu¸n ®îc thÓ hiÖn râ ë b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc vµ ngîc l¹i cã thÓ nãi phong tôc, tËp qu¸n lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. ThuËt ng÷ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®îc dïng ë nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh mµu s¾c d©n téc, ®Æc trng d©n téc, tÝnh c¸ch d©n téc... Trong sè nh÷ng thuËt ng÷ nµy th× thuËt ng÷ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®îc dïng nhiÒu nhÊt bëi nã mang tÝnh phæ biÕn. §Êt níc ViÖt Nam cã 54 d©n téc anh em, trong sè nµy ngêi ViÖt chiÕm sè ®«ng vµ sinh sèng chñ yÕu ë c¸c vïng ®ång b»ng cßn l¹i 53 d©n téc anh em kh¸c sèng chñ yÕu ë c¸c vïng miÒn nói cña níc ta. C¸c d©n téc dï ®«ng hay Ýt còng sèng ®an xen víi nhau, ë mét vïng miÒn nói cã thÓ cã ®Õn hµng chôc d©n téc cïng sinh sèng hoµ thuËn t¹o nªn c¸c lµng b¶n. Tuy sèng cïng mét vïng miÒn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi t¬ng ®èi gièng nhau nhng mçi d©n téc l¹i cã mét b¶n s¾c riªng: phong tôc tËp qu¸n ngêi MÌo kh¸c phong tôc, tËp qu¸n ngêi Mêng, ngêi Th¸i... ChÝnh sù kh¸c nhau vÒ phong tôc, tËp qu¸n nµy ®· t¹o nªn nh÷ng nÐt ®éc ®¸o, riªng biÖt cña tõng d©n téc mµ chóng ta kh«ng thÓ nhÇm lÉn. Tuy nhiªn trong mét d©n téc lín lµ d©n téc ViÖt Nam th× b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc l¹i bao gåm toµn bé nh÷ng b¶n s¾c riªng, tiªu biÓu lµ c¸c d©n téc anh em. Vµ tÊt c¶ nh÷ng b¶n s¾c riªng nµy ®· t¹o cho ViÖt Nam cã ®îc b¶n s¾c v¨n ho¸ phong phó, ®éc ®¸o. B¶n s¾c chÝnh lµ b¶n chÊt riªng, mµu s¾c riªng t¹o nªn phÈm c¸ch riªng, ®Æc trng riªng cña mét nh©n vËt. B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cã mét vÞ trÝ quan träng nÕu kh«ng muèn nãi lµ quan träng nhÊt trong sù tån vong cña d©n téc . NÕu mÊt b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc th× ®Êt níc chóng ta còng kh«ng cßn tån t¹i theo ®óng nghÜa cña nã. Ch×nh v× vËy mµ tõ xa cho ®Õn nay c¸c thÕ lùc x©m chiÕm níc ta rÊt chó träng vµo ®iÒu nµy. Bän chóng lu«n t×m c¸ch ®Ó mçi ngêi d©n ViÖt Nam quªn ®i nguån gèc cña m×nh, quªn ®i nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n tèt ®Ñp ®Ó häc theo c¸i míi mét c¸ch hoµn toµn. Nhng d©n téc ViÖt Nam - mçi ngêi d©n ®Êt ViÖt lu«n ý thøc ®îc b¶n s¾c riªng cña m×nh vµ gi÷ g×n vµ b¶o vÖ nã. Hµng ngh×n n¨m B¾c thuéc cña phong kiÕn Trung Quèc trªn ®Êt níc ta víi ©m mu ®ång ho¸ d©n téc ViÖt Nam, biÕn c¶ ®Êt níc ViÖt Nam thµnh mét ch©u, mét huyÖn cña Trung Quèc. Nhng d©n téc ViÖt Nam ®· kiªn cêng, bÒn bØ gi÷ g×n nh÷ng b¶n s¾c phong tôc, tËp qu¸n riªng b»ng mäi gi¸ ®Ó ®Õn khi ®Êt níc dµnh ®îc ®éc lËp th× nh÷ng nÐt riªng ®ã l¹i bïng lªn m¹nh mÏ, m·nh liÖt. Tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm biÕn cè cña lÞch sö ®Êt níc, b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ta vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, lo¹i bá dÇn ®i nh÷ng tËp tôc l¹c hËu vµ gi÷ l¹i nh÷ng tËp tôc riªng tèt ®Ñp. 16 Khi nãi gi÷ d×n b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc kh«ng cã nghÜa lµ chóng ta cø “«m kh kh nã vµo lßng”, kh«ng häc hái nh÷ng ®iÒu hay, nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp cña c¸c d©n téc b¹n. Chóng ta ph¶i hoµ nhËp vµo thÕ giíi chung, vµo sù ph¸t triÓn chung cña toµn thÕ giíi chØ cã ®iªï trong sù hoµ nhËp ®ã “c¸i t«i” cña d©n téc ViÖt Nam, con ngêi ViÖt Nam vÉn ®îc gi÷ v÷ng. Chóng ta hoµ nhËp chø kh«ng hoµ tan m×nh, b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam ph¶i lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong b¶n s¾c v¨n ho¸ nh©n lo¹i. Mçi ngêi d©n ViÖt Nam dï ®i ®©u, lµm g× còng ®Òu cã thÓ tù hµo vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña d©n téc m×nh, tù hµo víi nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n riªng ®éc ®¸o mµ chØ ë ngêi ViÖt Nam míi cã. Phong tôc, tËp qu¸n lµ yÕu tè quan träng trong b¶n s¾c v¨n ho¸, muèn hiÓu ®óng vÒ nã chóng ta ph¶i hiÓu s©u s¾c vÒ d©n téc. Mçi d©n téc cã mét phong tôc, tËp qu¸n riªng nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é sinh ho¹t, v¨n minh, t©m lÝ con ngêi. N¾m v÷ng ®îc b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc chóng ta míi thÊy ®îc nÐt riªng cña tõng d©n téc. Vµ ë ®©y chóng ta thÊy ®îc sù ®ãng gãp to lín cña T« Hoµi khi viÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n ®Ó lµm næi bËt nÐt tÝnh c¸ch cña con ngêi miÒn nói. 2.2: Ph©n lo¹i phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi: Mçi d©n téc miÒn nói g¾n liÒn víi mçi b¶n s¾c riªng, phong tôc, tËp qu¸n riªng. Víi nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña m×nh, T« Hoµi ®i s©u vµo t×m hiÓu b¶n s¾c v¨n ho¸, phong tôc cña c¸c d©n téc Mêng, MÌo, Th¸i, Dao. Nh÷ng d©n téc nµy cã rÊt nhiÒu phong tôc tèt ®Ñp cuèn hót ®éc gi¶ nh: "Cíp vî, ë rÓ, ®i b¾t nai, ch¬i hang, t¾m suèi, móa xoÌ..." vµ bªn c¹nh ®ã còng cã nh÷ng phong tôc k× l¹, l¹c hËu khiÕn ®éc gi¶ ng¹c nhiªn vµ c¶m th¬ng cho nh÷ng ngêi d©n téc nghÌo khã nh:" phong tôc xö kiÖn tµn ¸c, trÎ con ®Î hoang bÞ ph¹t tiÒn, ®µn bµ kh«ng ®îc chia ruéng, ma chay mª tÝn..." Nãi ®Õn phong tôc, tËp qu¸n nã rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, nhng ë nh÷ng t¸c phÈm mµ chóng ta nghiªn cøu, T« Hoµi chñ yÕu ®i s©u vµo nh÷ng lo¹i phong tôc, tËp qu¸n mµ ë ®©y chóng t«i t¹m ph©n thµnh ba lo¹i phong tôc, tËp qu¸n lín sau; 2.2.1: Lo¹i thø nhÊt: Phong tôc lÔ héi ®Çu xu©n, lÔ tÕt, ®ãn kh¸ch, c¶nh s¾c thiªn nhiªn. Trong phong tôc nµy cã thÓ chia thµnh c¸c lo¹i phong tôc cô thÓ h¬n: + Phong tôc ®i ch¬i ®Çu xu©n nh b¾t rói, b¾t s¬n d¬ng trong "Mêng Gi¬n". + Phong tôc ®i chî trong "MiÒn T©y", "Hä Giµng ë Ph×n Sa", "NhËt kÝ vïng cao" + Phong tôc ¨n tÕt cña ngêi MÌo, ngêi Dao, ngêi Th¸i, ngêi Mêng trong" Vî chång APhñ', 'Du kÝch huyÖn",... 17 + Phong tôc tiÕp kh¸ch cña ngêi miÒn nói trong "Nhí Mai Ch©u", "Lªn Sïng §«", "Tµo Lêng " 2.2.2: Lo¹i thø hai: Phong tôc h«n nh©n: + Phong tôc ë rÓ cña d©n téc th¸i trong "Mêng Gi¬n". + Phong tôc cíp vî cña d©n téc MÌo, HM«ng trong'"Vî chång APhñ", "Hä Giµng ë Ph×n Sa". + Phong tôc t¶o h«n trong " Thµo Mþ kÓ ®êi m×nh" + Phong tôc con g¸i nhµ Lang chØ ®îc lÊy trai nhµ Lang trong "Nhí Mai Ch©u" 2.2.3: Lo¹i thø ba: Nh÷ng tËp tôc l¹c hËu, tµn ¸c do phong kiÕn trung cæ ®Ó l¹i: + TËp tôc ë cu«ng trong "Mêng Gi¬n". + TËp tôc ®i phiªn trong "Nhí Mai Ch©u". + Tôc ngêi ®µn bµ go¸ kh«ng ®îc chia ruéng c«ng trong "Cøu ®Êt cøu mêng". + Tôc ngêi ®µn bµ bá chång kh«ng cã tiÒn tr¶ cña cho nhµ chång cò sÏ trë thµnh t«i tí hÇu h¹ cña nhµ quan trong "Hä Giµng ë Ph×n Sa". + Tôc lÊy d©u vÒ ®Ó cã ngêi lµm trong "Vî Chång A Phñ" "Du KÝch HuyÖn." + Tôc mçi trÎ con ®Î hoang bÞ ph¹t 12 ®ång b¹c tr¾ng hoa xoÌ trong "Cøu §Êt Cøu Mêng". + Tôc ®æi tªn trong "Hä Giµng ë Ph×n Sa" . + Tôc ®i phu ®i lÝnh, nÕu kh«ng ®i phu ®i lÝnh bÞ quan thu ruéng bao giíi con lín míi ®îc chi ruéng l¹i trong "Mêng Gi¬n". + Tôc ®µn bµ kh«ng ®îc ®i bõa trong "Mêng Gi¬n". + Tôc mª tÝn, ma chay trong tiÓu thuyÕt" MiÒn T©y", "Vî chång A Phñ", "Hä Giµng ë Ph×n Sa". + Tôc xö kiÖn tµn ¸c trong "Vî chång A Phñ". 2.3: NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc, tËp qu¸n trong s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi: ViÖc t¶ phong tôc, tËp qu¸n trong t¸c phÈm gióp ngêi ®äc cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ mét thêi kú lÞch sö, vÒ mét vïng ®Êt xa l¹ qua c¸c thãi quen sinh ho¹t, c¸ch ¨n mÆc, giao tiÕp, lÔ héi... Khi viÕt vÒ miÒn nói, T« Hoµi chó ý ®Õn nh÷ng phong tôc ®éc ®¸o cña c¸c d©n téc miÒn nói T©y B¾c. §iÒu ®¸ng chó ý ë ®©y lµ «ng ®· cã sù nhanh nh¹y vµ quan s¸t th«ng minh, ®éc ®¸o vÒ phong tôc cña ®ång bµo d©n téc, v× vËy ®· viÕt ®îc nh÷ng trang v¨n sinh ®éng vÒ phong tôc. Trong nh÷ng trang viÕt cña «ng ta b¾t gÆp bøc tranh phong tôc kh¸c h¼n víi nh÷ng g× mµ c¸c nhµ v¨n tríc C¸ch 18 m¹ng viÕt vÒ miÒn nói. Tríc c¸ch m¹ng c¸c nhµ v¨n thêng viÕt vÒ miÒn nói víi nh÷ng phong tôc kú qu¸i, man rî, m«ng muéi. 2.3.1: NghÖ thuËt thÓ hiÖn phong tôc lÔ héi ®Çu xu©n, lÔ tÕt, tiÕp kh¸ch, c¶nh s¾c thiªn nhiªn : Víi sù am hiÓu cuéc sèng miÒn nói céng víi kh¶ n¨ng quan s¸t tinh tÕ, nh¹y bÐn T« Hoµi ®· thÓ hiÖn cuéc sèng vµ c¶nh s¾c thiªn nhiªn sinh ®éng cña d©n téc miÒn nói. Qua ngßi bót cña T« Hoµi ta thÊy thiªn nhiªn ë ®©y g¾n bã víi con ngêi, hoµ quyÖn vµo con ngêi. ChÝnh v× vËy mµ tríc khi bíc vµo kh«ng khÝ nhén nhÞp, tng bõng cña phong tôc lÔ tÕt, ®Çu xu©n chóng ta sÏ ®iÓm qua nh÷ng trang v¨n ®Çy chÊt th¬ cña c¶nh s¾c thiªn nhiªn miÒn nói. §äc c¸c t¸c phÈm vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña T« Hoµi ngêi ®äc bÞ l«i cuèn bëi chÊt th¬ ®Ëm ®µ, trong s¸ng. NÕu ë “Nói Cøu Quèc” do lÇn ®Çu tiÕp xóc víi miÒn nói T©y B¾c cho nªn trong viÖc miªu t¶ thiªn nhiªn cña T« Hoµi cßn cã nhiÒu yÕu tè tù nhiªn – yªu thiªn nhiªn nhng vÉn cã vÎ cßn xem ng¾m c¶ch l¹ nh ngêi t×m thÊy sù kú thó trong sù quan s¸t cña m×nh th× ®Õn tËp "TruyÖn T©y B¾c", "MiÒn T©y", "Nhí Mai Ch©u" «ng ®· cã ®îc nh÷ng trang miªu t¶ thiªn nhiªn hÊp dÉn, ®Çy chÊt th¬. ChÊt th¬ ë ®©y tríc tiªn to¸t lªn tõ néi dung t¸c phÈm: vÊn ®Ò kh¸t väng tù do, h¹nh phóc cña nh©n d©n lao ®éng miÒn nói vµ con ®êng gi¶i phãng hä. Nã còng to¸t lªn tõ t©m hån trong s¸ng, nh©n hËu cña c¸c nh©t vËt tÝch cùc vµ cuéc sèng míi mÎ tèt ®Ñp h¬n dÉu cßn vÊt v¶ do C¸ch m¹ng ®a l¹i. §Æc biÖt chÊt th¬ nµy ®· thÊm ®îm vµ to¶ ra trong nh÷ng bøc tranh thiªn nhiªn giµu mµu s¾c rùc rì, ®êng nÐt uèn cong uyÓn chuyÓn cña nói rõng T©y B¾c lµm nÒn cho nh÷ng c¶nh sinh ho¹t lao ®éng, vui ch¬i, thËm chÝ lµ ho¹t ®éng C¸ch m¹ng cña con ngêi. M¶nh ®Êt T©y B¾c lµ xø së cña hoa ban tinh khiÕt, cña rõng håi ngµo ng¹t h¬ng, cña hoa m¬, hoa mËn, ®åi chÌ... ChÝnh v× ”§Êt níc vµ con ngêi MiÒn T©y ®· ®Ó th¬ng ®Ó nhí “ rÊt nhiÒu ®èi víi T« Hoµi nªn h¬n ai hÕt «ng hiÓu cÆn kÏ vÒ m¶nh ®Êt nµy. Céng víi tµi nghÖ quan s¸t tinh tÕ nªn chØ chÊm ph¸ vµi nÐt mµ thiªn nhiªn trong c¸c t¸c phÈm cu¶ «ng hiÖn lªn nh mét bøc tranh cã mµu s¾c, ®êng nÐt nh m¶nh hån g¾n bã kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña nói rõng. “Gi÷a tra n¾ng hanh ®äng tõng vòng trong rõng trµm cao vót, im lÆng. Mét chiÕc cuèng g·y còng nghe tiÕng, bã l¸ h¬ng nhu trªn t¶ng ®¸ bèc mïi th¬m d×u dÞu trong n¾ng” (Mêng Gi¬n, trang 343). §ã chÝnh lµ c¶nh nói rõng ngêi Th¸i, díi ngßi bót cña T« Hoµi ®îc kh¾c ho¹ bëi nh÷ng nÐt vÏ hiÒn hoµ, ªm ®Ñp, lung linh huyÒn ¶o. NhiÒu khi nhµ v¨n kh«ng cÇn viÕt nhiÒu c©u miªu t¶ mµ chØ cÇn vµi nÐt bót chÊm ph¸ ®· to¸t lªn ®îc c¸i hån cña c¶nh vËt ®Çy chÊt th¬, ®îm h¬ng s¾c : 19 “S¬ng vên lµ lµ mÆt ruéng” (Mêng Gi¬n, trang 338) hay “Nh÷ng n¬ng lóa ©m thÇm cø dÇn dÇn vµng hoe råi ®á ngät trong khe s©u” (Cøu ®Êt cøu mêng, trang 314). Vµ ®©y lµ mïa hoa thuèc phiÖn në vµo mïa “gã rÐt gi÷ déi” – c¶nh ®Æc trng cña d©n téc MÌo: “C¸i hoa thuèc phiÖn võa në tr¾ng l¹i ra mµu ®á hau, ®á th©m, råi sang mµu tÝm man m¸t” (Vî Chång A Phñ, trang 441) . Trong "NhËt kÝ vïng cao" vµ "Lªn Sïng §«' chóng ta b¾t gÆp c¶nh s¾c thiªn nhiªn ®Ñp ®Ï th¬ méng vµ céng vµo ®ã mét chót hïng vÜ cña nói rõng: “ Nh÷ng h«m ë Yªn Minh, nh×n phÝa mÆt trêi võa lÆn , thÊy Yªn Minh ph¼ng ngay mét nÐt díi mÐp nói x« lªn, ®©y lµ nh÷ng nói ®¸ vµ rõng Du Giµ, §êng Thîng. Trêi rõng vµo lóc t¾t n¾ng, nhng bãng tèi còng cha xo· xuèng , ®îm mét ¸nh s¸ng nhÑ l¹ lïng, khiÕn ta cã mét c¶m tëng m¬ mµng nh ®Õn mét hßn ®¶o trêi níc mªnh mang, nh÷ng hßn ®¶o hoang v¾ng l¹ thêng ” (NhËt KÝ vïng cao, trang427) hay : “con chim giÎ qu¹t xoÌ lªn xoÌ xuèng c¸i ®u«i ®en tr¾ng. M©y ®ïn ngang nói lÊp hÕt lèi ra” (Ra Khe Lo – Lªn Sïng §«,trang 142). Víi sù quan s¸t tinh tÕ nh¹y c¶m, víi t×nh yªu vÒ miÒn T©y ®Êt níc tha thiÕt, nhµ v¨n T« Hoµi ®· t¹o ®îc nh÷ng bøc tranh thiªn nhiªn tuyÖt ®Ñp. Nhµ v¨n rÊt linh ho¹t chuyÓn ®æi c¶nh, mçi ®iÓm mçi kh¸c kh«ng lÆp l¹i. §Òu ghi l¹i tiÕng chim kú nhng cã lóc “ . . . nghe tiÕng nã th¸nh thãt cao thÊp nh tiÕng kÌn gäi phêng s¨n. Nghe tiÕng ngêi ta b¶o ®iÒm lµnh” ( Cøu §Êt Cøu Mêng, trang 313), vµo buæi s¸ng th× “ B©y giê lµ buæi s¸ng, tiÕng chim kú cuèn dµi theo giã tõ c¸c hèc ®¸ cßn mï mÞt s¬ng sím ®a ra ” ( Cøu §Êt Cøu Mêng, trang 313), kÕt thóc t¸c phÈm tiÕng chim kú l¹i ®îc miªu t¶ “ TiÕng chim kú lanh l¶nh nh tiÕng dôc ph¬ng s¨n ” (Cøu §Êt Cøu Mêng, trang 333) H×nh ¶nh con suèi tiªu biÓu cña nói rõng T©y B¾c còng ®îc t¸c gi¶ miªu t¶ ë mçi ®o¹n mçi kh¸c : “ Suèi níc nãng ch¶y mét dßng ven rõng, quanh n¨m bèc h¬i Êm ngïn ngôt, ¸m tr¾ng c¶ hai bê ®¸” §Õn ®o¹n kh¸c t¸c gi¶ viÕt : “Mét nh¸nh suèi ch¶y vÒ sau lµng cã nhiÒu vòng ®¸ tu«n ra thµnh c¸i giÕng níc nãng” vµ tiÕng suèi nghe “rµo rµo vÊt v· trªn líp ghÒnh ®¸” (Mêng Gi¬n) . Hay trong "Nhí Mai Ch©u" , T« Hoµi ®· miªu t¶ cô thÓ khung c¶nh trêi ®Êt tõ lóc t¶ng s¸ng cho ®Õn s¸ng râ rÊt ®Æc trng ë vïng rõng nói: “S¬ng n¾ng ®Õn nçi mÆt trêi ®á da cam nh« lªn trªn rõng b¬ng råi mµ vÉn cha cã n¾ng. Tõng m¶ng s¬ng tr¾ng ®ôc vïn vôt qua tríc ®Çu ngùa, ph¶ vµo mÆt l¹nh tª” ®Õn mét lóc sau “ Trêi s¸ng dÇn. Lµn s ¬ng máng tang tho¸ng díi thung lòng 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng