Tài liệu Yếu tố kỳ ảo trong truyện cổ andersen

Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô trong khoa Giáo dục Tiểu học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện cho em được học tập, tìm hiểu và nghiên cứu đề tài này. Em xin gửi lời cảm ơn tới thầy giáo, Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Thi, người mà trong thời gian qua đã giúp đỡ, chỉ bảo và hướng dẫn em, cho em những lời khuyên bổ ích để em có thể hoàn thành tốt khóa luận này. Em xin chân thành cảm ơn ! Hà Nội, ngày 03 tháng 05 năm 2012 Sinh viên Trương Thanh Huyền Trương Thanh Huyền 1 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài này là công trình nghiên cứu của tôi. Kết quả nghiên cứu và những số liệu trong đề tài chưa được ai công bố dưới bất kì hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Hà Nội, ngày 03 tháng 05 năm 2012 Sinh viên Trương Thanh Huyền Trương Thanh Huyền 2 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU.. .............................................................................................. ...5 1.Lí do chọn đề tài...................................................................................... 5 1.1. Lí do khoa học ..................................................................................... 5 1.2.Lý do sư phạm ...................................................................................... 6 2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................ 6 3. Mục đích nghiên cứu .............................................................................. 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................... 8 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 8 6. Cấu trúc khóa luận.................................................................................. 9 NỘI DUNG ............................................................................................. 10 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ................................................... 10 1.1. Giới thiệu thuật ngữ........................................................................ 10 1.1.1. Khái niệm truyện cổ ....................................................................... 10 1.1.2. Khái niệm cái kì ảo ......................................................................... 12 1.2. Truyện cổ Andersen ....................................................................... 14 1.2.1.Andersen (1805- 1875) – Thiên tài sáng tác truyện thần tiên………14 1.2.2.Sơ lược về truyện cổ Andersen ........................................................ 16 1.2.3.Thống kê các truyện cổ của Andersen............................................. 17 Chương 2. YẾU TỐ KÌ ẢO TRONG TRUYỆN CỔ ANDERSEN........... 18 2.1. Sự tác động của yếu tố kì ảo tới cốt truyện ........................................ 18 2.1.1. Khái niệm cốt truyện ...................................................................... 18 2.1.2. Đặc điểm cốt truyện trong truyện cổ Andersen ............................... 18 2.1.3. Sự tác động của yếu tố kì ảo tới cốt truyện trong truyện cổ Andersen .................................................................................................. 20 2.2. Sự tác động của yếu tố kì ảo tới nhân vật........................................... 26 Trương Thanh Huyền 3 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 2.2.1. Khái niệm nhân vật ......................................................................... 26 2.2.2.Đặc điểm nhân vật trong truyện cổ Andersen .................................. 26 2.2.3.Sự tác động của yếu tố kì ảo tới nhân vật trong truyện cổ Andersen 28 2.3. Vai trò của yếu tố kì ảo đối với việc giáo dục học sinh tiểu học ........ 32 2.3.1. Yếu tố kì ảo gợi lên ở trẻ ước mơ về cái đẹp................................... 33 2.3.2.Yếu tố kì ảo đưa trẻ đến với cái thiện cái nhân hậu, lên án cái ác, cái xấu xa ....................................................................................................... 35 2.3.3 Yếu tố kì ảo hình thành và phát triển ở trẻ tình cảm đối với con người. ...................................................................................................... 36 KẾT LUẬN.............................................................................................. 39 TÀI LIỆU THAM KHẢO. ....................................................................... 40 PHỤ LỤC ................................................................................................ 41 Trương Thanh Huyền 4 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1.Lý do khoa học Andersen sinh ra ở Odense Đan Mạch vào tháng 4 năm 1805 một trong những nhà văn xuất sắc của nền văn học thế giới thế kỉ XIX cùng với những tác gia như V.Hugo, Balzac, Dickens… Hans Christian Andersen được mệnh danh “Người kể chuyện thiên tài của nhân dân Đan Mạch và thế giới”. Mọi người biết đến ông với những pho truyện cổ tích ông kể. Với Andersen ông sáng tác và gọi thể loại truyện thiếu nhi của mình là: “truyện thần tiên”. Tuy nhiên trong truyện của ông dù là thần tiên hay con người cũng đều bắt nguồn từ cuộc sống và đều chứa đựng một ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Andersen đã góp nhặt từng mảnh vụn của cuộc sống, những tiểu tiết của cuộc đời và không bỏ qua một chi tiết nào dù chỉ là một hạt sương trên lông chim, một cái đèn rỉ ngoài đường phố, một cái cổ chai, hay một quả bóng… và tập hợp chúng lại thành một câu chuyện tuyệt vời. Theo như lời ông nói: “ Những câu chuyện thiếu nhi kì lạ nhất đều được sản sinh ra từ cuộc sống chân thực… không có một câu chuyện thiếu nhi nào sáng tác có thể đẹp hơn cuộc sống cả”. Trong mỗi câu chuyện cổ tích, Andersen đã vận dụng một cách sáng tạo các thủ pháp nghệ thuật và đã tạo thành những nẻo đường cho bạn đọc đi vào khám phá. Một trong những thỉ pháp nghệ thuật đó là yếu tố kì ảo. Yếu tố kì ảo đã được nhà văn sử dụng thành những phương pháp nghệ thuật để ông đi vào khám phá cuộc sống xung quanh. Phương thức kì ảo từ lâu đời đã có Trương Thanh Huyền 5 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 mặt trong lịch sử nghệ thuật và cũng đã tạo ra không ít thành quả. Ở những truyện cổ của mình, Andersen đã sử dụng nhiều hình thức kì ảo khác nhau nhưng tựu chung lại nó trở thành một phương tiện nghệ thuật chủ yếu của nhà văn để xây dựng và phát triển những câu chuyện của mình. Yếu tố kì ảo trong truyện cổ Andersen đóng một vai trò rất lớn tạo vẻ đẹp lung linh và ý nghĩa sâu xa của truyện kể Andersen. 1.2 Lí do sư phạm Nghiên cứu yếu tố kì ảo trong truyện cổ Andersen cũng có ý nghĩa với tôi trong việc giảng dạy sau này. Nó giúp tôi có thêm hiểu biết về truyện cổ nước ngoài nói chung và truyện của Andersen nói riêng để có thể cảm thụ được cái hay cái đẹp và giá trị tư tưởng trong mỗi tác phẩm của truyện cổ Andersen. Từ đó có những kiến thức vững chắc phương pháp giảng dạy khoa học và hiệu quả. Đặc biệt thông qua yếu tố kì ảo: “ Truyện cổ Andersen sẽ đi vào lòng trẻ em như một mòn ăn tinh thần, đồng thời giáo dục, phát triển nhân cách cho trẻ, bồi dưỡng thắp sáng mơ ước trong tâm hồn trẻ thơ Việt Nam.” 2. Lịch sử vấn đề Các nhà phê bình văn học, các nhà văn đều khẳng định Andersen là một trong những tác giả chuyên viết về truyện cổ tích cho thiếu nhi nổi tiếng nhất thế giới. Nhìn chung các công trình nghiên cứu về Andersen đề cập chủ yếu đến các vấn đề như là: con người, cuộc đời Andersen và các phương diện nghệ thuật ( nội dung và nghệ thuật) của các câu chuyện. Trong những bài viết của các nhà nghiên cứu về Andersen đều nhấn mạnh cuộc đời của Andersen không phải là một câu chuyện thần tiên đẹp đẽ mà nó là một quá trình chông gai với muôn ngàn cay đắng để có thể vươn lên thành một nhà văn thiên tài, có sức sáng tạo mạnh mẽ. Chúng ta có thể hiểu Trương Thanh Huyền 6 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 thêm về Andersen qua những cuốn truyện danh nhân, các bài viết như: “ Con mắt tiếp nhận văn chương”; “ Andersen nhà viết truyện trẻ em tài tình của nhân dân Đan Mạch và thế giới” hay “ Một cơ hội hiểu hơn về Andersen”. Viết về Andersen K.Pauxtôpki khẳng định: “ Tôi thực sự mong muốn khi sắp bước vào thế kỷ XX vĩ đại và gian lao lại gặp được Andersen – con người kì quặc, đáng yêu ông đã dạy cho tôi tin tưởng vào thắng lợi của ánh sáng là của trái tim người trên cái ác” [ 9;8] Về tác phẩm của Andersen cũng có nhiều nhận định: Theo Đỗ Đức Dục: “ Truyện Andersen chẳng phải là những truyện đơn thuần viết cho trẻ em, trẻ em thích truyện Andersen đó là điều không ai chối cãi được. Nhưng ngay cả người lớn cúng rất thú vị khi đọc truyện Andersen và chính những truyện ngắn của ông lại là những phần nổi tiếng nhất, xuất sắc nhất trong sự nghiệp sáng tác rất phong phú và nhiều loại của ông…” [4;12]. Nhận định trên cho thấy truyện của Andersen không những chỉ dành cho trẻ em mà ngay cả người lớn cũng yêu thích đọc và cùng suy ngẫm. Theo Lê Nguyên Cẩn: “ Truyện của Andersen thể hiện những hiểu biết đã dạng sâu sắc. Vốn hiểu biết đó bao gồm cả chiều sâu, chiều rộng của nền văn hóa khác nhau (…) Tất cả được kết hợp lại nhờ kĩ năng tưởng tượng phong phú từ đó chất thơ và sự hấp dẫn của các truyện được tạo ra”[15;23]. Có thể thấy nét đắc sắc trong truyện cổ của Andersen là khả năng tưởng tượng kì diệu ở cả tình tiết,nội dung và hệ thống nhân vật trong câu chuyện. Thế giới xung quanh bước vào chuyện của Andersen một cách tự nhiên và sinh động biết nói năng, đi lại như con người. Chính Andersen đã từng nói : “ Không có truyện kể nào hay hơn được những điều do chính cuộc sống tạo ra.” Tất cả đều xuất phát từ cuộc sống và từ cuộc sống bước ra phong phú, sinh động. Nhân vật trong các câu chuyện của Andersen đều mang vẻ đẹp chân chất, vẻ đẹp của người lao động. Giá trị nhân đạo chứa đựng trong ngòi Trương Thanh Huyền 7 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 bút của Andersen Hữu Ngọc nói: “ Văn phong, tính cách của Andersen vừa giản dị, vừa sâu sắc, vừa lãng mạn, vừa hiện thực bi hài và toát lên tình người, lạc quan, khoan dung, độ lượng.” [13;8]. Nhìn chung các công trình nghiên cứu và tìm hiểu về những tác phẩm của Andersen trên cả hai phương diện nội dung lẫn nghệ thuật đều ở các mức độ nông sâu khác nhau. Trên cơ sở kế thừa những thành tựu của những thế hệ đi trước và kết hợp một số nguồn tham khảo khác, tôi mạnh dạn đi vào việc nghiên cứu tìm hiểu: “ Yếu tố kì ảo trong truyện cổ Andersen”. Tôi mong muốn góp một phần nhỏ bé của mình để làm phong phú thêm việc nghiên cứu, tìm hiểu về yếu tố kì ảo trong những tác phẩm của Andersen. 3. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài này giúp cho bản thân tôi hiểu sâu sắc hơn về truyện cổ Andersen, thấy được nét độc đáo trong việc sử dụng các yếu tố kì ảo trong mỗi truyện cổ của ông, thấy được vai trò của các yếu tố kì ảo để từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về giá trị nghệ thuật và nhân văn mà các yếu tố kì ảo đó mang lại, nhằm phục vụ tốt cho công tác giảng dạy sau này. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: yếu tố kì ảo trong truyện cổ của Andersen. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là văn bản khảo sát, tôi dựa vào cuốn “ Truyện cổ Andersen” do Nguyễn Văn Hải - Vũ Minh Toàn - Ngô Thanh Tâm (dịch) NXB Văn học, 2008. 5. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này tôi sử dụng một số phương pháp sau: - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân tích tổng hợp - Phương pháp so sánh đối chiếu Trương Thanh Huyền 8 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học - Trường ĐHSP Hà Nội 2 Phương pháp phân loại. 6. Cấu trúc khóa luận - Mở đầu. - Nội dung + Chương 1: Những vấn đề chung + Chương 2: Yếu tố kì ảo trong truyện cổ Andersen -Kết luận -Tài liệu tham khảo - Phụ lục Trương Thanh Huyền 9 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 NỘI DUNG Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 1.1.Giới thiệu thuật ngữ 1.1.1. Khái niệm truyện cổ Khi nói đến mấy tiếng “truyện cổ tích” hay “truyện đời xưa”, chúng ta đều sẵn có quan niệm rằng, đấy là một danh từ chung bao gồm hết thảy các loại truyện do quần chúng vô danh sáng tác và lưu truyền qua các thời đại. Trong đó, có truyện đượm tính chất hoang đường, có truyện gần với sự thật, có truyện ngụ một ý nghĩa sâu xa, có truyện mang tính nghệ thuật cao, có truyện hãy còn mộc mạc chưa được gia công tô điểm, có truyện nghiêm trang, có truyện buồn cười, có truyện dài, có truyện lại rất ngắn, có truyện từ ngàn xưa để lại, có truyện mới đặt gần đây,..v.v… Khái niệm “truyện cổ tích” như vậy thật rộng và phức tạp. Chẳng khác gì nhìn vào một khu rừng trong đó có rất nhiều loại cây: cây to, cây nhỏ, gỗ tốt, gỗ xấu, mọc chằng chịt lẫn lộn. Cũng vì thế, xác định đặc trưng từng loại truyện cổ khác nhau để đi đến phân loại truyện cổ vẫn là một công việc hứng thú và luôn luôn có ý nghĩa đối với nhiều nhà nghiên cứu và sưu tầm văn học dân gian từ trước tới nay. Tuy nhiên cho đến lúc này, công việc đó vẫn chưa hoàn thành và chưa có một kiến giải nào khả dĩ gọi là thỏa đáng. Nghiêm Toản và Thanh Lãng cũng như một số người đã không dựa trên một tiêu chuẩn xác đáng nào trong khi chia truyện cổ thành những loại truyện như truyện mê tín hoang đường, truyện ma quỷ, truyện thần tiên, truyện ái tình, truyện luân lí, truyện tòa án, truyện nói về người, truyện nói về vật, ..v.v.Bởi Trương Thanh Huyền 10 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 vì trong những loại truyện luân lí ngụ ngôn, truyện phúng thế hài đàm đâu phải không có những truyện có tính chất mê tín hoang đường. Và ngược lại, trong những truyện ma quỷ, truyện thần tiên, cũng chẳng phải là hiếm những đề tài có tính chất ái tình, luân lí? Cách chia của Nguyễn Văn Ngọc trong bài “Mào đầu” quyển truyện cổ tích nước Nam cũng chưa đem lại cho ta một sự phân biệt dứt khoát. Ông quan tâm nhiều đến tính thống nhất về mặt hình thức của những loại truyện cổ khác nhau chẳng hạn những truyện có kết thúc bằng những câu phương ngôn lý ngữ được ông liệt vào một loại, những truyện có xen lẫn câu ca bài hát được chia thành một loại khác. Nhưng quá thiên về hình thức, tác giả rốt cuộc đã không vượt khỏi chủ nghĩa hình thức đơn thuần. Có người không phân loại nhưng có ý sưu tập riêng một số truyện, cho đây là những truyện của trẻ em (đồng thoại) để mặc nhiên phân biệt với truyện của người lớn. Nếu có thể cho đây là một tiêu chuẩn thì cái tiêu chuẩn phân loại theo đối tượng thưởng thức kể ra cũng không có gì là phân minh, nhất là với truyện cổ Việt Nam. Vì khác với các dân tộc phương Tây, người Việt Nam trước đây sáng tác truyện cổ dường như không có ý định dành một loại nào riêng cho trẻ em cả. Có lẽ do chỗ khó khăn trong việc phân loại nên đã có người dựa vào tính chất ảo tưởng khá phổ biến trong các truyện cổ mà chia đại khái làm hai loại lớn: một loại trong đó ảo tưởng chiếm ưu thế. Như các truyện động vật, truyện ma quái, truyện thần tiên, .v.v…Và một loại truyện tương đối ít nhân tố ảo tưởng hơn như các truyện về sinh hoạt, truyện cười, truyện triết lí, ..v.v… Trong sách Văn nghệ bình dân Việt Nam, Trương Tửu cũng theo lối này. Ông chia toàn bộ truyện truyền miệng thành hai loại: thần kì và thế sự. Mỗi loại được chia thành nhiều hạng. Ví dụ, loại thần kì có bốn hạng: truyện thần tiên, truyện anh hùng, truyện ma quỷ và truyện nói về con người. Loại thế sự thì có các hạng: truyện tiếu lâm, truyện khôi hài, truyện ngụ ngôn, Trương Thanh Huyền 11 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 truyện nói về nhân tình thế thái..v.v…Cách sắp xếp này có sự khái quát cao hơn hẳn những người đi trước, sau khi đi vào các hạng mục nhỏ cũng vẫn còn dấu vết hình thức. Một truyện triết lí, ngụ ngôn hay khôi hài không nhất định phải ít nhân tố ảo tưởng hơn một truyện anh hùng, truyện động vật. Ngược lại cũng không phải cứ truyện động vật, truyện anh hùng nào cũng đều phải có sự can thiệp của yếu tố thần tiên. Để đạt tới một kết luận định sẵn, tác giả của truyện không từ một biện pháp nào: có thần kì hay không thần kì đều dùng được cả. Như vậy cũng không thể lấy tính chất ảo tưởng làm tiêu chuẩn cơ bản trong việc phân loại truyện cổ. Phân loại như thế, dễ dẫn chúng ta đến một tình trạng khó xử: càng sắp xếp chi li thì những đặc điểm riêng về loại hình, về kết cấu nghệ thuật và cả những mối liên hệ trong nội dung tư tưởng…từng loại truyện càng dễ bị lẫn lộn. Thế thì phải chăng không thể phân loại truyện cổ tích một cách rành mạch được. Nhưng để có một ý niệm xác đáng, trước khi phân loại cần tìm hiểu thấu đáo những đặc trưng cơ bản nhất của từng loại truyện truyền miệng. Đó là phương pháp cần thiết trong khi nghiên cứu văn học dân gian. 1.1.2. Khái niệm cái kì ảo Cái kì ảo trong văn học nghệ thuật là đối tượng hấp dẫn giới nghiên cứu, phê bình văn học phương Tây, có nhiều công trình nghiên cứu về cái kì ảo cũng đã ra đời. Việc chuyển dịch thuật ngữ về cái kì ảo, từ tiếng Pháp là Le Fantastique sang tiếng Việt có nhiều cách gọi khác nhau, điều này cho thấy sự đa dạng và phong phú trong cách nhìn nhận một vấn đề. Lê Nguyên Cẩn dịch là “Cái kì ảo”, giáo sư Hoàng Trinh dịch là “quái dị”, Trọng Đức dịch là “quái dị” Tạp chí văn học nước ngoài dịch là “kinh dị” đó chính là các cách dịch khác nhau của thuật ngữ “Le Fantastique” (cái Trương Thanh Huyền 12 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 kì ảo). Trong đề tài này tôi dựa trên cách dịch của Lê Nguyên Cẩn là “Cái kì ảo”. Định nghĩa về “Cái kì ảo” là một vấn đề, có nhiều ý kiến đưa ra khác nhau: Adian Mario trong từ điển các ý kiến văn học thì cái kì ảo chỉ là “những cái không tồn tại trong hiện thực, những cái không có thực và được tạo ra do tưởng tượng”. Tiếp theo đó thuật ngữ này tiếp nhận ý nghĩa là “hình ảnh cảm giác (trong tâm lí học cổ điển) và hình ảnh trí tuệ (trong tâm lí học hiện đại)”. Ông xác định: “Cái kì ảo là sản phẩm của trí tưởng tượng, hư cấu”, “trong thực tế cái kì ảo có thể ra đời từ bản thân cái tưởng tượng - cái duy nhất sinh ra nó, hợp pháp hóa nó và xá định nó như một sản phẩm mỹ học đặc thù”, “Cái kì ảo tạo ra khả năng thường trực về suy luận, một sự thâm nhập của cái không có khả năng hoặc không thể nhìn thấy được trong lĩnh vực của những điều giải thích được” [2;28] Trong từ điển thuật ngữ văn học George Munteanu xác định: “Cái kì ảo bao hàm mọi cái ngẫu nhiên không quen thuộc, nhưng giải thích được bằng hàng loạt nguyên nhân có thực’’ [2;28]. Trong văn học kì ảo Pháp, M.Schneider cũng đưa ra nhận xét: “ Cái kì ảo khai thác không gian nội tâm, nó gắn liền với sự sợ hãi trong cuộc sống và hi vọng thay đổi” [2;18]. P.G.Castex cũng cho rằng: “ Cái kì ảo trong văn học là hình thức thuần túy (…) nó được tạo ra từ giấc mơ, từ sự mê tín, sợ hãi, hối hận, từ sự kích thích quá độ của trí não hay tâm linh, từ sự mê đắm và từ tất cả mội hiện tượng mang tính chất bệnh lý. Nó nuôi dưỡng bằng ảo giác, bằng sự khủng khiếp điên cuồng’’ [2;20]. Trong cuốn từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, đã đưa ra định nghĩa từng các thuật ngữ kì ảo, quái dị, kinh dị… Có thể mỗi từ có một ý Trương Thanh Huyền 13 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 nghĩa riêng nhất định xong chúng đều nói lên một nội dung là: những điều không thực, gây ấn tượng mạnh. Trên đây là những ý kiến của các nhà nghiên cứu, phê bình khi đi vào mảnh đất của những cái kì ảo. Còn Lê Nguyên Cẩn trong cuốn chuyên luận “Cái kì ảo trong tác phẩm của Balzac” cũng đưa ra nhận định dựa trên sự tổng hợp các ý kiến trên, tác giả đã đưa ra kết luận rất xác đáng về khái niệm cái kì ảo :“Cái kì ảo là một phạm trù tư duy nghệ thuật, nó được tạo ra nhờ trí tưởng tượng và được biểu hiện bằng các yếu tố siêu nhiên khác lạ, phi thường, độc đáo… nó có mặt trong văn học dân gian văn học viết qua các thời đại nó tồn tại trên trục thực - ảo, và tồn tại độc lập, không hòa tan vào các dạng thức khác của trí tưởng tượng” [ 2;16]. Với định nghĩa trên đã giúp tôi lấy đó là cơ sở lí luận để khảo sát, phân tích yếu tố kì ảo được biểu hiện trong truyện cổ Andersen. 1.2.Truyện cổ Andersen 1.2.1. Andersen (1805-1875) – Thiên tài sáng tác truyện thần tiên Andersen tên thật là Hans Christian Andersen sinh năm 1805 mất năm 1875 là nhà viết truyện nổi tiếng của Đan Mạch. Các truyện của ông được phổ biến rộng rãi trong nền văn chương trên toàn thế giới bởi vì các tác phẩm này đã làm cho giới độc giả trẻ tuổi tin tưởng và say mê qua nhiều thế hệ. Andersen ra đời tại Odense, Đan Mạch là con trai của một thợ đóng giày nghèo khó, ông qua đời lúc cậu mới 11 tuổi. Vào thuở thiếu thời cậu bé này đã phải sống trong khu nhà tồi tàn, phải tranh đấu để vươn lên trong một xã hội có nhiều giai cấp gò bó. Sau khi theo học tại một ngôi trường dành cho các trẻ em nghèo, Andersen rời bỏ Odense vào tuổi 14 để theo nghề nghệ sĩ tại thủ đô Copenhagen. Mặc dù cố gắng kiếm ăn bằng các công việc như kịch sĩ, ca sĩ, diễn viên múa, Andersen vẫn nằm trong cảnh túng thiếu. Tại Copenhagen, Andersen được ông Jonas Collin, một trong các giám đốc của Trương Thanh Huyền 14 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 rạp hát hoàng gia giúp đỡ và ông này trở thành người bạn thâm niên. Nhờ Jonas Collin, Andersen nhận được một học bổng để theo đại học Copenhaghen vào năm 1828. Năm sau, Andersen viết ra vở kịch đầu tiên, có tên là “Tình Yêu trong Tháp của Nhà Thờ Thánh Nicolai”. Andersen cũng viết các tiểu thuyết và các vở kịch nhưng các sáng tác này ít khi đươc đọc ngoài miền đất Scanđinavia. Cuốn tiểu thuyết danh tiếng nhất của ông là “Ứng Tác” (1835). Vào năm 1835, Hans Christian Andersen cho xuất bản tập truyện thần tiên đầu tiên và ông tiếp tục viết tới tập thứ 156 trước khi qua đời. Tập thứ nhất gồm các câu chuyện như “ Chiếc Hộp dễ cháy”, “ Claus nhỏ và Claus lớn”, “ Nàng Công Chúa và Hạt Đậu”, “ Các Bông Hoa của Bé Ida”… Các truyện của Andersen trở lên phổ biến vào đầu thập niên 1840. Các tác phẩm của Hans Christian Andersen đã mở ra một hướng mới về nội dung và thể văn bởi vì ông là một nhà cải cách thực sự trong phương pháp kể chuyện. Các câu chuyện của ông hấp dẫn cả trẻ em lẫn người lớn do tác giả đã đưa vào trong truyện các cảm xúc và ý tưởng ngoài tầm hiểu biết tức thời của trẻ em, trong khi những yếu tố này vẫn còn nằm trong tầm nhìn của lớp thiếu niên. Andersen đã khéo léo phối hợp khả năng kể truyện tự nhiên và trí tưởng tượng dồi dào, đã dùng các đặc tính phổ thông trong tuyền thuyết dân gian để sáng tạo ra những câu chuyện liên quan tới nhiều nền văn hóa. Do là một nhà văn danh tiếng, Hans Christian Andersen đã quen với nhiều nhân vật trong hoàng gia Đan Mạch, thân với các nghệ sĩ lừng danh như nhà soạn nhạc Franz Liszt (1811- 1886), nhà thơ Heinrich Heine (1797-1856), các tiểu thuyết gia như Victor Hugo (1802-1885) và Charles Dickens (18121870). Andersen đã từng du lịch khắp châu Âu và viết ra nhiều cuốn sách có liên quan đến các kinh nghiệm của ông, trong số này đáng kể nhất là cuốn “Tạp Ghi của Nhà Thơ’’ và “Tại Thụy Điển’’. Một cuốn sách tự thuật khác của ông là cuốn “Truyện Thần Tiên của Đời Tôi”. Loại truyện trẻ em của ông Trương Thanh Huyền 15 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 bao gồm những truyện thần tiên, truyện dân gian thường hàm chứa các đức tính tốt, các sự việc cao đẹp, mô tả các đời sống đơn giản hơn thông thường, với các điều lành, điều dữ dễ dàng nhận dõ. Loại này cũng liên quan đến những con vật biết nói, với phần kết có những người tốt,người thiện được tán thưởng và các kẻ gian, kẻ xấu bị trừng phạt. Trong cốt truyện cũng kể tới các cuộc đi xa, các biến động, nhiều vấn đề rắc rối…nhưng cuối cùng đời sống tiếp tục tươi sáng và tương lai nhiều hứa hẹn. Có nhiều truyện trẻ em danh tiếng được nhiều người biết tới, chẳng hạn như truyện Bạch Tuyết và bảy chú lùn, Cô Bé Lọ Lem, Nàng Công Chúa Ngủ Trong Rừng…Các nhà văn viết truyện trẻ em lừng danh như Charles Perrault người Pháp, anh em Grimm người Đức, đã tạo nên những câu rất phổ thông, gây ảnh hưởng tới nền văn chương của Phương Tây. Một bậc thầy hàng đầu của nhân loại về nghệ thuật viết truyện thần tiên hay truyện trẻ em là nhà văn Hans Christian Andersen. Các truyện của Andersen có nguồn gốc từ các truyền thuyết nhân gian, lại hàm chứa bên trong thể văn cá nhân và các yếu tố tự thuật hay tính châm biếm xã hội đương thời.Qua đây ta có thể thấy được cuộc đời của ông cũng ảnh hưởng tới những sáng tác của ông sau này. 1.2.2. Sơ lược về truyện cổ Andersen Andresen là biểu trưng của nhân dân Đan Mạch, ông được nhân dân Đan Mạch yêu mến và tôn sùng. Đan Mạch tự gọi đất nước của mình là đất nước của Andersen. Ông được biết đến với những tác phẩm ở mọi thể loại như du kí, kịch, thơ, tiểu thuyết…nhưng nổi bật nhất là truyện. Truyện của ông dựa vào truyện dân gian, truyền thuyết lịch sử, đời sống hàng ngày và cuộc đời của chính ông: “Truyện Andersen là một mảng thời thơ ấu của bất cứ người dân Đan Mạch nào. Thiên tài của ông khiến chúng cũng là người lớn. Những truyện đó không những là truyện truyền thống của trẻ em, mà còn chứa đựng nhiều yếu tố huyền thoại, truyền thuyết phản ánh qua một thế giới Trương Thanh Huyền 16 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 không thực, những ước mơ và truyền thống của cả dân tộc. Biết bao biểu trưng đến nay vẫn phù hợp như khi chúng được viết ra”. [14;3] Truyện cổ tích của Andersen mang nhiều yếu tố kì ảo nhưng rất gần gũi với cuộc sống đời thường. Chính bản thân ông đã từng nói: “Những câu truyện thiếu nhi kì lạ nhất đều được sinh ra từ cuộc sống chân thực…không có một câu truyện thiếu nhi nào sáng tác có thể đẹp hơn cuộc sống cả”. Đọc truyện của Andersen bạn đọc càng thêm yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, tin vào niềm tin nghị lực của con người vượt qua mọi hoàn cảnh và hướng tới tương lai tốt đẹp. 1.2.3. Thống kê các truyện cổ của Andersen  Bảng thống kê - tên các câu truyện cổ của Andersen (Xem phụ lục)  Trong cuốn: “Truyện cổ Andresen” do Nguyễn Văn Hải, Vũ Minh Toàn, Ngô Thanh Tâm (dịch), nhà xuất bản văn học, 2008 có 74 tác phẩm. Tôi thống kê các truyện có yếu tố kì ảo xuất hiện, số thứ tự và tên các câu truyện đó. Nhìn vào bảng thống kê ta thấy có 74 câu chuyện trong đó các truyện có yếu tố kì ảo xuất hiện cũng chiếm một số lượng lớn: 23/74 truyện. Đây cũng là một trong các yếu tố giúp truyện cổ Andersen trở nên hấp dẫn với độc giả. Trương Thanh Huyền 17 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 Chương 2: YẾU TỐ KÌ ẢO TRONG TRUYỆN CỔ ANDERSEN 2.1. Sự tác động của yếu tố kì ảo tới cốt truyện 2.1.1. Khái niệm cốt truyện Cốt truyện là một hệ thống cụ thể những sự kiện, biến cố, hành động trong tác phẩm tự sự và tác phẩm kịch, thể hiện mối quan hệ qua lại giữa các tính cách trong một hoàn cảnh xã hội nhất định nhằm thể hiện chủ đề của tác phẩm. Với khái niệm trên tôi vận dụng khai thác đặc điểm cốt truyện trong truyện cổ của Andersen. 2.1.2. Đặc điểm cốt truyện trong truyện cổ Andersen Cũng giống như đặc điểm cốt truyện trong những câu chuyện cổ tích, đặc điểm cốt truyện trong truyện cổ Andersen là một chuỗi những sự kiện, biến cố và các hành động của nhân vật, những xung đột xã hội cần được giải quyết. Trong truyện “Bầy thiên nga” cô nàng Lidơ xinh đẹp và các anh của mình đã bị mù dì ghẻ đuổi ra khỏi cung, còn các anh trai của nàng đã bị phù phép biến thành chim để bay đi kiếm ăn. Nàng Lidơ phải chịu rất nhiều đau đớn khi đan những chiếc áo gai cho các anh trai của mình. Không những thế nàng còn bị người ta cho là phù thủy và đưa nàng lên dàn hỏa thiêu. Câu chuyện kết thúc khi Lidơ đan xong những chiếc áo cho các anh và khi đó các anh của cô đã trở lại thành người còn nàng thì lấy được nhà vua trẻ được hưởng cuộc sống hạnh phúc. Mô tuýp người con riêng bị mù dì ghẻ ngược đãi Trương Thanh Huyền 18 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 rất giống nhau trong các truyện cổ tích thế giới: Tấm Cám, Lọ Lem, Nàng Bạch Tuyết và Bảy Chú Lùn. Và bao giờ câu truyện cũng kết thúc có hậu, cuối cùng nhân vật chính được hưởng hạnh phúc. Andersen đã xây dựng thành công những câu chuyện cũng li kì hấp dẫn với nhiều tình huống phức tạp. Trong truyện không chỉ có mâu thuẫn giữa nhân vật này với nhân vật khác mà còn có những mâu thuẫn nội tâm nhân vật gắn với những tình huống, sự kiện nó có tác dụng rất lớn để nhân vật bộc lộ bản chất sâu kín của mình. Trong truyện “Nàng Tiên Cá”, Nàng đã dành trọn tình yêu cho Hoàng tử, nàng đã bất chấp nguy hiểm để cứu hoàng tử trong cơn bão biển. Người đọc có thể không ngời tới cuộc gặp gỡ giữa hoàng tử và công chúa thủy cung lại bất ngờ và bất ngờ và lãng mạn đến vậy. Nhưng mà cũng không được ở bên hoàng tử lâu bởi nàng phải quay về thủy cung Nàng đã đưa chàng hoàng tử vào bờ và hi vọng rằng sẽ có ai đó cứu giúp hoàng tử cuộc gặp gỡ đó đã khiến tình cảm của Nàng tiên cá dành cho hoàng tử càng sâu đậm hơn và Nàng đã quyết định đánh đổi giọng nói và tiếng hát của mình để được ở bên hoàng tử. Tưởng chừng như hạnh phúc sẽ đến với Nàng nhưng thực sự đau khổ khi hoàng tử đã không lấy Nàng mà chàng đã lấy công chúa xinh đẹp nước láng giềng. Sự kiện này cũng là bước ngoặt lớn trong cuộc đời Nàng tiên cá. Nàng sẽ bị tan thành bọt biển trong ngày cưới của hoàng tử một lần nữa Nàng Tiên Cá lại lâm vào sự lựa chọn. Một bên là cuộc sống thủy cung, một bên là sự sống của hoàng tử. Nếu như Nàng giết chết hoàng tử Nàng sẽ quay về thủy cung và sẽ sống với cuộc sống như trước. Trong giây phút phải lựa chọn giữa sự sống và cái chết Nàng phải đấu tranh nội tâm thì tình yêu đã chiến thắng. Nàng đã lựa chọn cái chết cho mình để người mình yêu được hạnh phúc, hoàng tử sẽ được sống bên công chúa xinh đẹp. Mỗi câu chuyện là một chuỗi tình huống éo le, phức tạp buộc nhân vật phải đấu tranh, phải lựa Trương Thanh Huyền 19 K34A - GDTH Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 chọn, cũng chính nhờ yếu tố này làm cho câu truyện đầy kịch tính, đầy hấp dẫn. Cốt truyện trong truyện cổ Andersen được tác giả khai thác từ mọi mặt của cuộc sống, không những thế thông qua mỗi câu truyện Andersen đã trực tiếp bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của mình mang đến cho những tác phẩm của ông một đặc trưng riêng. Truyện của Andersen không chỉ dành riêng cho thiếu nhi mà ngay cả người lớn cũng yêu thích, tìm đọc. Ẩn chứa đằng sau mỗi câu chuyện cổ tích dành cho trẻ em của Andersen là một câu chuyện ngụ ngôn viết cho người lớn, làm thức tỉnh lòng người, truyền cho họ niềm tin và sức mạnh tin tưởng vào tương lai tốt đẹp. 2.1.3. Sự tác động của yếu tố kì ảo tới cốt truyện trong truyện cổ Andersen Trong mỗi câu chuyện của Andersen, yếu tố kì ảo không phải lúc nào cũng xuất hiện mà nó tùy thuộc vào mỗi truyện. Chính vì vậy mà việc cho yếu tố kì ảo xuất hiện đã mang lại nhiều lợi ích.  Yếu tố kì ảo làm tăng tính hấp dẫn của câu chuyện Andersen viết truyện thần tiên, trước hết bởi những kỉ niệm tuổi thơ luôn tươi rói trong kí ức, bởi tình tình yêu dành cho con trẻ và ước muốn đem đến cho chúng một tâm hồn trong sáng, hồn nhiên và đôn hậu, để chúng lớn lên thành những người có ích cho xã hội. Bằng nhòi bút của mình Andersen đã mang đến cho người đọc một thế giới thần tiên mà ở đó những sinh thể hoang đường thể hiện phẩm chất tính cách như con người. Và chính nhờ yếu tố kì ảo, hoang đường đó mà câu chuyện trở nên hấp dẫn với bạn đọc. Trong truyện “Con quỷ sứ của Ông hàng tạp hóa” nhân vật con quỷ được miêu tả tính cách tâm lí như một con người. Nó rất thân với ông hàng tạp hóa vì đêm giáng sinh nào ông cũng cho nó một bát kem trộn với bơ tú hụ…Nhờ có yếu tố hoang đường này mà câu chuyện trở nên hấp dẫn hơn. Bạn đọc hồi hộp theo dõi cuộc đấu tranh tâm lí của con quỷ giữa một bên là Trương Thanh Huyền 20 K34A - GDTH