Tài liệu ý thức pháp luật và vấn đề giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh quảng ninh hiện nay tt

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN CHÍ ĐÔNG Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ VẤN ĐỀ GIÁO DỤC Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN TỈNH QUẢNG NINH HIỆN NAY Chuyên ngành: CNDVBC và CNDVLS Mã số: 9.22.90.02 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Hà Nội, năm 2019 Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hữu Đễ Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Viết Thông Phản biện 2: PGS.TS. Lê Thanh Thập Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Bá Dương Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện tại Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội. Vào hồi……giờ…….phút, ngày ……tháng……năm 2019 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: - Thư viện Học viện Khoa học xã hội - Thư viện Quốc gia Việt Nam MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xuất phát từ yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực sự của dân, do dân, vì dân, với mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Trong đó, pháp luật là phương tiện không thể thiếu để bảo đảm cho sự tồn tại, phát triển của xã hội. Khi nước ta chuyển sang xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bên cạnh những thuận lợi, thời cơ và vận hội mới thì những khó khăn, thách thức của toàn cầu hóa, của kinh tế thị trường, của sự phân hóa giàu nghèo trong đời sống nhân dân, những tệ nạn xã hội, ô nhiễm môi trường cùng tình trạng suy thoái đạo đức, vi phạm pháp luật ngày càng gia tăng... Quảng Ninh là tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Tổ quốc có tốc độ phát triển nhanh, có vị trí chiến lược quan trọng về chính trị, kinh tế. Tuy nhiên, trước xu hướng mở rộng hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước nói chung và của tỉnh Quảng Ninh nói riêng đã tác động nhiều đến lối sống, suy nghĩ của sinh viên. Tình trạng vi phạm pháp luật, lối sống buông thả, thực dụng...đã xuất hiện ở một bộ phận không nhỏ sinh viên trong tỉnh. Tình trạng vi phạm pháp luật ở sinh viên không chỉ gia tăng về số lượng mà tính chất, mức độ phạm tội ngày càng nghiêm trọng hơn. Hành vi vi phạm pháp luật hết sức đa dạng và phức tạp, đặc biệt có một bộ phận sinh viên tham gia các băng, ổ nhóm tội phạm sử dụng bạo lực có tính chất côn đồ, hung hãn gây hậu quả hết sức nghiêm trọng. Trong thời gian qua, giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh đã mang lại sự khởi sắc trong đời sống pháp luật của sinh viên, góp phần nâng cao ý thức pháp luật và văn hóa pháp lý trong nhà trường. Tuy vậy, giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên trong nhà 1 trường vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế về nội dung, chương trình; sách giáo khoa, tài liệu; đội ngũ làm công tác giáo dục ý thức pháp luật; lựa chọn hình thức, phương pháp giáo dục phù hợp…. Điều này dẫn đến hiệu quả giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên còn thấp, trình độ hiểu biết pháp luật hạn chế, sự thờ ơ, thiếu niềm tin vào pháp luật vẫn phổ biến. Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện hoạt động giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn. Do đó, tác giả lựa chọn đề tài “Ý thức pháp luật và vấn đề giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay”. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Luận án khảo sát, phân tích thực trạng và trên cơ sở đó, tác giả đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ - Phân tích làm rõ khái niệm, tính chất, kết cấu, vai trò của ý thức pháp luật; mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp và sự cần thiết phải tăng cường giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên - Phân tích những yếu tố tác động, chỉ ra những thành tựu, hạn chế về ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay; làm rõ những nguyên nhân của thực trạng trên. - Luận án luận chứng cơ sở khoa học cho việc đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao ý thức pháp luật và chất lượng giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Tác giả tập trung nghiên cứu ý thức pháp luật và vấn đề giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học và cao đẳng 2 tỉnh Quảng Ninh hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật dưới góc độ chủ nghĩa duy vật biện chứng; nghiên cứu những vấn đề liên quan đến ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên của các trường cao đẳng và đại học trong tỉnh Quảng Ninh như: nội dung chương trình, hình thức, phương pháp, chủ thể giáo dục ý thức pháp luật, các điều kiện kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật. Số liệu nghiên cứu lấy từ 12 trường trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh (trong đó có 2 trường đại học, 01 phân hiệu đại học và 09 trường cao đẳng) trong thời gian từ năm 2015 đến nay. Số phiếu điều tra là 1784 đối với sinh viên, 25 phiếu điều tra giảng viên luật, 31 phiếu điều tra cán bộ quản lý. Thời gian điều tra từ tháng 12 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án vận dụng lý luận của Chủ nghĩa Mác– Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm, chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, chính sách của tỉnh Quảng Ninh về YTPL và giáo dục YTPL. Ngoài ra, luận án kế thừa có chọn lọc những công trình khoa học của các tác giả đi trước đã công bố liên quan đến đề tài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án, tác giả sử dụng hệ thống các phương pháp sau: Phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh; phương pháp điều tra xã hội học. Ngoài ra, tác giả còn vận dụng một số phương pháp hỗ trợ khác như: phương pháp thống kê, tổng hợp số liệu để rút ra nhận định, khái quát về thực trạng YTPL của sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. 5. Đóng góp khoa học của luận án - Luận án góp phần sáng tỏ một số vấn đề lý luận liên quan đến 3 giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. Đồng thời, khái quát những nét đặc trưng, thực trạng, những vấn đề đặt ra trong giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. Luận án đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa của luận án 6.1. Ý nghĩa khoa học của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm phong phú thêm luận cứ khoa học về ý thức pháp luật, kết cấu ý thức pháp luật, mối quan hệ YTPL với các hình thái ý thức xã hội khác. Làm sâu sắc thêm các quan điểm của Đảng và Nhà nước về tăng cường giáo dục YTPL trước yêu cầu đổi mới toàn diện giáo dục đào tạo 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án Luận án cung cấp những tư liệu về cơ sở lý luận, giải pháp giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh; làm tư liệu cho công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật; là tài liệu tham khảo cho giảng dạy và học tập các bộ môn triết học, giáo dục chính trị, giáo dục pháp luật trong các trường đại học, cao đẳng tỉnh Quảng Ninh. 7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, các công trình khoa học đã công bố, danh mục chữ viết tắt, phụ lục, luận án gồm 4 chương, 14 tiết. Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Các công trình nghiên cứu về YTPL và giáo dục YTPL Nghiên cứu khái quát những vấn đề lý luận về ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật có công trình của các tác giả đã được công bố như: “Ý thức pháp luật” của Lê Đức Tiết (Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1994); “Những đặc điểm của quá trình hình thành ý thức pháp luật ở Việt Nam hiện nay” (Luận án tiến sĩ triết học của Đào Duy Tấn, 2000); “Một số đặc điểm của ý thức pháp luật Việt Nam” của 4 Nguyễn Thúy Vân (Tạp chí Triết học, số 4, 2000); “Lôgíc khách quan của quá trình hình thành và phát triển ý thức pháp luật ở Việt Nam” (Luận án tiến sĩ triết học của Nguyễn Thị Thúy Vân, 2001); “Bàn về ý thức pháp luật” của Hoàng Thị Kim Quế (Tạp chí Luật học, số 1, 2003); “Về cấu trúc, vai trò và chức năng của văn hóa pháp luật” của Ngọ Văn Nhân (Tạp chí Triết học, số 7, 2010); “Ý thức pháp luật” (Tác giả Nguyễn Minh Đoan, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2011); “Vai trò của ý thức pháp luật trong đời sống xã hội” của Đào Thu Hiền (Tạp chí Khoa học Kỹ thuật thủy lợi và môi trường, số 43, 2013). 1.2. Các công trình nghiên cứu về thực trạng YTPL và giáo dục YTPL cho sinh viên Cuốn sách “Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật” do Đào Trí Úc chủ biên (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1995); “Giáo dục pháp luật góp phần nâng cao ý thức và nghĩa vụ tuân thủ pháp luật” (Tạp chí Lý luận chính trị, số 10, 2006) của Tống Đức Thảo; " Giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học" của Phan Hồng Dương (Tạp chí Giáo dục, số 190, kì 2 - 5/2008); Luận án tiến sĩ “Giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam” của Phan Hồng Dương (2014); Luận án tiến sĩ Luật học “Giáo dục pháp luật cho trẻ em ở Việt Nam hiện nay” của Lê Thị Phương Nga, (2015); Luận án tiến sĩ Triết học của Đỗ Thành Đô “Giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên các trường đại học ở các tỉnh Trung Trung Bộ trong giai đoạn hiện nay” (2016); “Giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học một số yêu cầu cấp bách hiện nay” của Vũ Thị Hồng Vân (Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 3, 2016)… 1.3. Các công trình nghiên cứu về giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục YTPL cho sinh viên Luận án Tiến sĩ Luật học “Nâng cao ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ quản lý hành chính nhà nước ở nước ta hiện nay của Lê Đình Khiên, (1996); “Lệ làng truyền thống với việc hình thành ý thức 5 pháp luật cho nông dân Việt Nam thời kỳ đổi mới” (Luận án tiến sĩ Triết học của Nguyễn Văn Long, 2002); “Sự hình thành ý thức pháp luật và giải pháp nâng cao ý thức pháp luật ở nước ta trong thời kỳ đổi mới” (Tác giả Đào Duy Tấn, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004); “Giáo dục ý thức pháp luật cho cán bộ, công chức ở Việt Nam hiện nay” (Luận án tiến sĩ Quản lý Hành chính công của Trần Công Lý, 2009); “Ý thức pháp luật với việc thực hiện dân chủ ở nông thôn Việt Nam hiện nay” (Luận án tiến sĩ Triết học của Lê Xuân Huy, 2010). Tác giả các công trình trên đã phân tích tương đối sâu sắc và đầy đủ về cơ sở lý luận của ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật; đặc điểm, kết cấu, vai trò của ý thức pháp luật; tính độc lập tương đối của ý thức pháp luật; mối quan hệ giữa ý thức pháp luật với các hình thái ý thức xã hội khác; thực trạng và giải pháp nâng cao ý thức pháp luật cho nhân dân… Đây là những tài liệu có giá trị để chúng tôi tham khảo và làm rõ thêm nội hàm của ý thức pháp luật, giáo dục ý thức pháp luật, cũng như vai trò của ý thức pháp luật đối với sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. 1.4. Đánh giá các kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu. Qua nghiên cứu các công trình khoa học ở trên có thể thấy rằng vấn đề YTPL và giáo dục YTPL trong thời gian gần đây đã được đề cập một cách có hệ thống, được tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau. Mặc dù vậy, cho đến nay vấn đề YTPL và giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh là một vấn đề còn khá mới mẻ cả về mặt lý luận và thực tiễn, chưa có tác giả nào nghiên cứu một cách chuyên biệt và cụ thể. Để thực hiện luận án, tác giả tập trung làm rõ một số nội dung cụ thể như: Một là, nghiên cứu một số vấn đề lý luận về ý thức pháp luật, vai trò của ý thức pháp luật, đặc điểm, mục đích, nội dung, phương tiện, hình thức giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh; 6 những nhân tố tác động đến YTPL của sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. Hai là, khảo sát thực trạng YTPL và giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao YTPL và chất lượng giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. Chương 2. Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ GIÁO DỤC Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN Ở NƯỚC TA HIỆN NAY 2.1. Ý thức pháp luật ở nước ta hiện nay và vai trò của nó trong đời sống xã hội. 2.1.1. Vấn đề ý thức pháp luật ở nước ta hiện nay. 2.1.1.1. Quan niệm về ý thức pháp luật. Trên cơ sở phân tích các quan niệm đã có về YTPL, tác giả đưa ra quan điểm về YTPL: Ý thức pháp luật là một hình thái ý thức xã hội, phản ánh những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội mà trước hết là quan hệ sản xuất, là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng, tình cảm, thái độ của con người đối với pháp luật về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể pháp luật, tính hợp pháp hay không hợp pháp trong hành vi ứng xử của cá nhân, các tổ chức xã hội nhằm bảo vệ trật tự xã hội hiện hành và các lợi ích kinh tế, chính trị, xã hội theo ý chí của giai cấp cầm quyền. 2.1.1.2. Tính chất của ý thức pháp luật Thứ nhất, YTPL luôn chịu sự quyết định của tồn tại xã hội. Thứ hai,YTPL có tính độc lập tương đối so với tồn tại xã hội. Thứ ba: ý thức pháp luật luôn mang tính giai cấp. Thứ tư, YTPL có sự tác động qua lại với các hình thái ý thức xã hội khác, nhất là ý thức chính trị, đạo đức, tôn giáo, thẩm mỹ. Thứ năm:ý thức pháp luật XHCN là hệ tư tưởng quan điểm pháp luật tiến bộ và nhân đạo. 7 2.1.1.3. Kết cấu của ý thức pháp luật Thứ nhất, căn cứ vào tính chất và phương thức phản ánh thì YTPL được chia thành hệ tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật. Thứ hai, căn cứ vào trình độ nhận thức, YTPL được chia thành ý thức pháp luật thông thường và ý thức pháp luật lý luận. Thứ ba, căn cứ vào chủ thể của YTPL, ý thức pháp luật bao gồm YTPL cá nhân, YTPL nhóm và YTPL xã hội. 2.1.2. Vai trò của YTPL trong đời sống xã hội Là một bộ phận của hình thái ý thức xã hội, ra đời và bị quy định bởi tồn tại xã hội, YTPL có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của đời sống xã hội nói chung, đời sống pháp luật nói riêng. Thứ nhất, vai trò YTPL với sự phát triển kinh tế- xã hội Thứ hai, vai trò của YTPL với sự ổn định trật tự xã hội, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa 2.2. Giáo dục ý thức pháp luật và tầm quan trọng của giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên hiện nay 2.2.1. Quan điểm về giáo dục ý thức pháp luật 2.2.1.1. Khái niệm giáo dục ý thức pháp luật Giáo dục ý thức pháp luật là hoạt động có tổ chức, có mục đích, có định hướng của chủ thể giáo dục ý thức pháp luật tác động lên đối tượng được giáo dục ý thức pháp luật, thông qua phương pháp, hình thức giáo dục nhất định, nhằm hình thành ở họ sự hiểu biết, thái độ, tình cảm đối với pháp luật, sự đánh giá về pháp luật, về quyền lợi và nghĩa vụ của con người trong xã hội, về hành vi hợp pháp hay không hợp pháp của cá nhân, các cơ quan nhà nước, các tổ chức trong xã hội. 2.2.1.2. Mục đích của giáo dục ý thức pháp luật Việc xác định đúng đắn mục đích của giáo dục YTPL chẳng những là tiêu chí để đánh giá hiệu quả mà còn là căn cứ để xây dựng nội dung giáo dục YTPL cho phù hợp với đối tượng được giáo dục. Mục 8 đích của giáo dục YTPL khác với mục đích của các dạng giáo dục khác, cụ thể: Một là,nâng cao nhận thức về pháp luật cho công dân. Hai là, giáo dục YTPL nhằm hình thành niềm tin với pháp luật. Ba là, giáo dục YTPL nhằm hình thành động cơ, hành vi, thói quen xử sự hợp pháp. 2.2.2. Giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên 2.2.2.1. Khái niệm giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Giáo dục YTPL cho sinh viên là hoạt động có tổ chức, có mục đích của chủ thể giáo dục ý thức pháp luật thông qua những phương pháp và hình thức nhất định, nhằm trang bị cho sinh viên hệ thống tri thức pháp luật, hình thành ở sinh viên thái độ và tình cảm đối với pháp luật; giúp sinh viên đánh giá về tính công bằng, hành vi hợp pháp của công dân, nhà nước, các tổ chức trong xã hội. 2.2.2.2. Chủ thể và đối tượng của giáo dục ý thức pháp luật * Chủ thể của giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Nhóm một: Bao gồm tất cả các cơ quan Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị, đoàn thể xã hội, các báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật ở các hệ thống cơ quan, tổ chức chính trị - xã hội…Đây là những chủ thể quan trọng của giáo dục YTPL bằng những hoạt động của mình để chỉ đạo, lãnh đạo, đưa ra chủ trương, đường lối các Nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Nhóm hai: là những người có vai trò quyết định trực tiếp trong công tác giáo dục YTPL bao gồm toàn bộ đội ngũ cán bộ, viên chức, giảng viên thông qua các hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ của mình đã tham gia tích cực vào việc thực hiện tốt các mục tiêu, nội dung giáo dục YTPL. * Đối tượng của giáo dục ý thức pháp luật Đối tượng giáo dục YTPL cho sinh viên là toàn bộ thế hệ sinh viên đang học tập trong các trường cao đẳng đại học, họ được tiếp nhận 9 trực tiếp tác động của các hoạt động giáo dục YTPL do các chủ thể giáo dục YTPL tiến hành nhằm đạt mục đích đặt ra. 2.2.2.3. Nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện giáo dục ý thức pháp luật * Nội dung giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Nội dung giáo dục YTPL bao gồm những kiến thức pháp luật tối thiểu, phổ thông sao cho phù hợp với từng đối tượng sinh viên (chuyên luật và không chuyên luật), nhằm giúp họ có hiểu biết cơ bản về nguồn gốc, bản chất, chức năng, nhiệm vụ, vai trò của nhà nước và pháp luật; các quyền và nghĩa vụ của công dân; biết vận dụng pháp luật để bảo vệ những quyền lợi hợp pháp của mình. * Hình thức giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Hình thức giáo dục YTPL chính là hình thức tổ chức hoạt động phối hợp giữa chủ thể giáo dục với đối tượng giáo dục YTPL. Có thể chia hình thức giáo dục YTPL thành hai loại cơ bản sau: Một là, hình thức giáo dục YTPL chính khoá thông qua các môn học: pháp luật đại cương, pháp luật chuyên ngành Hai là, hình thức giáo dục YTPL thông qua các hoạt động ngoại khoá và tuyên truyền pháp luật * Phương pháp giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Phương pháp giáo dục YTPL được hiểu là tổng thể, cách thức, biện pháp mà chủ thể và đối tượng giáo dục YTPL sử dụng để nhằm truyền đạt và lĩnh hội nội dung giáo dục YTPL. Giáo dục YTPL cho sinh viên hiện nay, có thể sử dụng các nhóm phương pháp giáo dục YTPL sau: Một là, nhóm các phương pháp áp dụng cho giáo dục YTPL trong chương trình chính khoá diễn ra trên lớp: thuyết trình, nêu vấn đề, thảo luận nhóm, làm việc theo cặp, mô hình trực quan, các bài tậpthực hành, phương pháp tạo tình huống, phương pháp nêu gương 10 Hai là, nhóm các phương pháp tiến hành các hoạt động ngoại khoá: các cuộc thi tìm hiểu pháp luật, các buổi nói chuyện chuyên đề về pháp luật, tổ chức các hoạt động “ngày pháp luật”, tuyên truyền pháp luật trong các đợt cao điểm phòng chống tội phạm, tuyên truyền tháng cao điểm an toàn giao thông * Phương tiện giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên Phương tiện giáo dục YTPL là những công cụ mà chủ thể giáo dục YTPL sử dụng để tuyên truyền, giáo dục nội dung pháp luật đến đối tượng giáo dục YTPL như: máy chiếu, tivi, sách, báo, các video tình huống pháp luật, internet, các phương tiện thông tin đại chúng.. 2.3. Sự cần thiết phải giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên hiện nay Thứ nhất, ý thức pháp luật góp phần hình thành và xây dựng cho sinh viên lối sống theo pháp luật, duy trì trật tự xã hội. Hai là, giúp sinh viên phòng ngừa trước tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường và toàn cầu hoá hiện nay. Ba là, góp phần giáo dục toàn diện cho sinh viên, đào tạo nguồn nhân lực phát triển toàn diện đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH 2.4. Tiêu chí cơ bản đánh giá ý thức pháp luật cho sinh viên 2.4.1. Sự nhận thức và hiểu biết về pháp luật của sinh viên Hiện nay, ở vào thời kì hội nhập nhiều sinh viên có ý chí vươn lên trong học tập, có hoài bão khát vọng lớn. Tuy nhiên, cũng dưới tác động của nền kinh tế thị trường và cơ chế mở cửa và do nhiều nguyên nhân khác, hành vi lệch chuẩn của thanh thiếu niên có xu hướng ngày càng tăng. Hiểu biết pháp luật một cách chung chung, thiếu chính xác là đặc điểm của lứa tuổi sinh viên nói chung, điều này hoàn toàn dễ hiểu vì ở độ tuổi này được gia đình bảo đảm về cuộc sống, các mối quan hệ xã hội còn hạn chế. Do đó, các em không quan tâm đến sự quy định của pháp luật. 11 2.4.2. Thái độ với pháp luật của sinh viên hiện nay Thực trạng hiện nay, việc sinh viên vi phạm pháp luật, vi phạm quy chế thi cử, quậy phá, nói tục, chửi bậy đang trở thành một vấn đề nóng bỏng của xã hội. Hiện tượng trẻ hoá tội phạm đang là một nguy cơ đáng lo ngại không những cho chính các bậc phụ huynh mà còn cho các ngành, các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội trong công tác giáo dục, tuyên truyền pháp luật. Từ những thực tế trên đang đặt ra vấn đề cần phải quan tâm, đầu tư hơn nữa để nâng cao việc phổ biến pháp luật cho sinh viên. Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG GIÁO DỤC Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO SINH VIÊN TỈNH QUẢNG NINH HIỆN NAY 3.1. Những nhân tố tác động đến ý thức pháp luật của sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay. YTPL của sinh viên tồn tại và phát triển trong mối quan hệ vớitồn tại xã hội, với rất nhiều các hiện tượng chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, nhưng trực tiếp nhất là các hiện tượng pháp luật. YTPL của sinh viên Quảng Ninh hiện nay chịu sự tác động của những điều kiện kinh tế, xã hội của chính xã hội, có thể xác định các yếu tố liên quan trực tiếp đến YTPL của sinh viên như sau Một là, tác động của nền kinh tế thị trường, sự phát triển kinh tế xã hội tỉnh Quảng Ninh Hai là, đặc điểm tâm sinh lý của sinh viên tỉnh Quảng Ninh 3.2. Thực trạng ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay 3.2.1. Thực trạng YTPL của sinh viên tỉnh Quảng Ninh * Thực trạng nhận thức và hiểu biết về pháp luật của sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay Nhận thức pháp luật nói chung của sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay đã được nâng lên, đa số các em đã có những hiểu biết nhất 12 định về các quy định của pháp luật, hiểu được những vấn đề nền tảng cơ bản của pháp luật. Khi được hỏi "Theo em pháp luật là gì?" có 839 trên tổng số 1784 em chiếm tỷ lệ 47.02% trả lời chính xác và tương đối chính xác khái niệm pháp luật. Tuy nhiên, mức độ hiểu biết pháp luật của sinh viên tỉnh Quảng Ninh nói chung chưa cao, hiểu biết về những qui định pháp luật cụ thể của các em còn hời hợt, thiếu chính xác khi đi vào những nội dung cụ thể của một số ngành luật như bộ luật hình sự, dân sự, luật hôn nhân gia đình, khiếu nại hay tố cáo quy định về cái gì, hay có những nội dung cơ bản gì thì các em lại không nắm được. * Thực trạng về thái độ đối với pháp luật của sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay Phần lớn sinh viên tỉnh Quảng Ninh có thái độ tôn trọng pháp luật, chấp hành nội quy, quy chế nhà trường...Theo kết quả điều tra có 69.34% sinh viên tỉnh Quảng Ninh cho rằng việc giáo dục YTPL trong nhà trường hiện nay là rất cần thiết. Điều này được thể hiện qua thái độ học tập các bộ môn pháp luật, lao động, sinh hoạt tập thể của các em. Nhiều sinh viên gương mẫu thực hiện pháp luật, đề cao chuẩn mực pháp luật trong cuộc sống, nội quy, quy chế thi được nhiều học sinh thực hiện nghiêm túc; nội quy thư viện, nội quy lớp học đã được hiện thực hóa trong đời sống và trở thành chuẩn mực hành vi để các em điều chỉnh bản thân. Tuy nhiên, YTPL của một bộ phận không nhỏ sinh viên tỉnh Quảng Ninh còn hạn chế. Nhận xét chung đưa ra sau đợt khảo sát thực tế là lòng tin, tình cảm đối với pháp luật của nhiều sinh viên còn thấp. Sự thờ ơ, thiếu tin tưởng, quan niệm pháp luật là cái gì đó không thuộc thế giới của sinh viên còn hiện hữu trong tâm trí một bộ phận sinh viên. * Thực trạng tuân thủ pháp luật của sinh viên tỉnh Quảng Ninh Tình trạng sinh viên tỉnh Quảng Ninh vi phạm pháp luật ngày càng gia tăng cả về số lượng và mức độ nghiêm trọng. Số vụ việc và số người vi phạm không những không giảm mà còn có xu hướng tăng lên khá nhanh. Tính chất, mức độ vi phạm pháp luật, đặc biệt là tội phạm hình 13 sự ngày càng nghiêm trọng.Một bộ phận sinh viên chưa có ý chí phấn đấu vươn lên, thụ động, ý thức trách nhiệm bản thân còn hạn chế, ngại khó, ngại khổ; quan niệm về giá trị đạo đức còn lệch lạc, lối sống buông thả, vị kỷ, thực dụng, thiếu trách nhiệm 3.2.2. Thực trạng giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay 3.2.2.1. Chủ thể giáo dục YTPL sinh viên tỉnh Quảng Ninh Giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay nhận được sự quan tâm đặc biệt của cả hệ thống chính trị trong tỉnh, của Ban giám hiệu các trường trên địa bàn tỉnh. Trong đó chủ thể trực tiếp là các giảng viên. Họ không chỉ là người tổ chức hoạt động dạy học mà còn là người có vai trò chủ đạo trong việc triển khai các hoạt động giáo dục YTPL trong nhà trường. Song, bên cạnh những yếu tố tích cực trên, từ thực tế cho thấy, đội ngũ giảng viên tại các trường tỉnh Quảng Ninh còn một số hạn chế: Một là, đời sống vật chất và tinh thần của giảng viên còn nhiều khó khăn. Do đó, đã xuất hiện một bộ phận giảng viên chưa thật sự gương mẫu, đang có nguy cơ suy thoái về phẩm chất đạo đức, nhân cách, xói mòn lương tâm nghề nghiệp Hai là, số lượng giảng viên được đào tạo đúng chuyên ngành pháp luật chưa nhiều. Do đó, tình trạng nhiều giảng viên chuyên ngành giáo dục chính trị, triết học, kinh tế chính trị phải phụ trách thêm việc giảng dạy bộ môn pháp luật mà chưa qua bất kỳ lớp bồi dưỡng chuyên môn nào về pháp luật. 3.2.2.2. Nội dung chương trình giáo dục ý thức pháp luật sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay Nội dung chương trình giáo dục YTPL đã đi sâu tìm hiểu những ngành luật cụ thể có liên quan trực tiếp tới các quyền cơ bản của công dân. Qua đó, sinh viên được trang bị những kiến thức cơ bản về pháp luật, về vai trò của pháp luật, về những quyền và nghĩa vụ của công dân 14 được quy định trong Hiến pháp và pháp luật, từ đó chủ động, tự giác điều chỉnh hành vi của cá nhân.Nội dung giáo dục YTPL có kiến thức pháp luật ngắn gọn, dễ hiểu, sinh viên có thể tiếp cận kiến thức pháp luật qua thông qua nhiều hình thức: học trong chương trình chính khóa, các hoạt động ngoại khóa, tuyên truyền, qua các phương tiện thông tin đại chúng, tủ sách pháp luật, tờ rơi, pano áp phích. Bên cạnh đó, nội dung giáo dục YTPL cho sinh viên Quảng Ninh hiện nay còn nhiều bất cập sau: Thứ nhất, nội dung giáo dục pháp luật còn nặng về lý thuyết, thiếu giáo dục kỹ năng sống. Thứ hai, việc xác định mục đích giáo dục YTPL cho sinh viên trong các trường tỉnh Quảng Ninh chưa được cụ thể và thống nhất, tính định hướng chưa rõ ràng và phần nhiều bị động Thứ ba, nội dung kiến thức khô khan, biên soạn cứng nhắc, nội dung môn học nặng về nhồi nhét kiến thức, thiếu tình huống cũng như kỹ năng phát hiện và giải quyết tình huống 3.2.2.3. Về tài liệu, giáo trình, cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy bộ môn pháp luật Ở một số nhà trường đã cố gắng trang bị nhiều phương tiện kĩ thuật hiện đại để hỗ trợ cho việc đổi mới phương pháp giảng dạy như: trang bị máy chiếu, máy vi tính xách tay, mua sắm tài liệu, giáo trình, thư viện điện tử, nối mạng internet để cho người học có thể nghiên cứu, sưu tầm tài liệu ở các thư viện hiện đại.Bên cạnh đó, tại các trường trong tỉnh Quảng Ninh, vấn đề này còn nhiều hạn chế như: Hầu hết các cơ sở đào tạo tại tỉnh Quảng Ninh đều chưa có bộ giáo trình pháp luật riêng của mình mà chủ yếu là các tập bài giảng do các bộ môn tự xây dựng, kế hoạch biên soạn giáo trình chưa dành được sự quan tâm của những người có trách nhiệm. Thiết bị, tài liệu dành cho hoạt động giáo dục YTPL ở các trường trên địa bàn tỉnh bước đầu đã được trang bị song chưa đầy đủ. Hầu hết 15 các nhà trường tại Quảng Ninh chưa có tủ sách pháp luật, chưa xây dựng được hệ thống truyền thanh phục vụ công tác tuyên truyền, tư liệu pháp luật thì rất ít, nghèo nàn, chưa đáp ứng được nhu cầu tìm hiểu, nâng cao kiến thức pháp luật cho sinh viên 3.2.2.4. Về phương pháp giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh Trong quá trình giảng dạy, một số giảng viên đã đưa ra những tình huống pháp luật rất cụ thể và sáng tạo, sử dụng những phương pháp tích cực nhằm dẫn dắt sinh viên đến với nội dung bài học. Nhiều sinh viên có hứng thú với bộ môn pháp luật không chỉ vì môn học có nhiều điều bổ ích mà còn vì phương pháp dạy học của giảng viên hấp dẫn, lôi cuốn. Việc sử dụng giáo án điện tử trong dạy học pháp luật được nhiều trường thực hiện mang lại hứng thú học tập và bước đầu nâng cao hiệu quả giáo dục cho sinh viên. Tuy nhiên, phương pháp giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay vẫn còn một số bất cập: Phương pháp truyền thống như thuyết trình, giảng giải, độc thoại một chiều vẫn được sử dụng một cách phổ biến. Giảng viên có vai trò truyền đạt kiến thức, sinh viên chủ yếu là nghe giảng, ghi chép Nhiều giảng viên phải kiêm nhiệm giảng dạy pháp luật nên chuyên môn không sâu, không tự tin khi giảng dạy và ngại sử dụng các phương pháp tích cực làm cho bài giảng khó tiếp thu, ảnh hưởng tiêu cực đến thái độ học tập của học sinh. 3.2.2.5. Hình thức giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay Nhà trường đã sử dụng linh hoạt nhiều hình thức: lên lớp, thảo luận nhóm, tự học, xây dựng các chủ đề pháp luật, đánh giá tình hình thực hiện pháp luật, thi tìm hiểu pháp luật. Bên cạnh đó hình thức giáo dục pháp luật thông qua hoạt động ngoại khóa được mở rộng với nhiều hình thức sinh động, thích hợp như thi tìm hiểu pháp luật, sưu tầm tư 16 liệu về pháp luật, tọa đàm. Hình thức giáo dục YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh còn tồn tại những hạn chế như: Hình thức giáo dục YTPL bằng hoạt động giảng dạy chính khoá: Hình thức này được thực hiện chủ yếu ở trên lớp bằng các môn học pháp luật. Tuy nhiên, nội dung giảng dạy môn pháp luật khá khô khan, biên soạn cứng nhắc, không truyền cảm đối với cả hai đối tượng người dạy và người học nên chất lượng tiết học không cao. Giáo dục YTPL thông qua các hoạt động ngoại khóa: các cuộc thi tìm hiểu pháp luật đã được tiến hành nhưng không nhiều, còn mang tính phong trào, hình thức, lấy số lượng, thành tích báo cáo, nội dung hội thi thì nghèo nàn, tốn kém kinh phí nhưng không đem lại hiệu quả. 3.3. Nguyên nhân của những thực trạng trên 3.3.1. Nguyên nhân của mặt tích cực 3.3.1.1. Nguyên nhân chủ quan Do sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp, các ngành từ trung ương đến địa phương, sự quan tâm chỉ đạo kịp thời của Ban Giám hiệu cùng các đơn vị trong nhà trường; sự tâm huyết, sáng tạo, tích cực đổi mới của giảng viên đang thực hiện nhiệm vụ giáo dục YTPL cho sinh viên trong nhà trường; sinh viên tỉnh Quảng Ninh luôn có ý thức vươn lên trong học tập, ý thức rèn luyện tu dưỡng đạo đức, xác định được mục đích sống, có lý tưởng phù hợp với chuẩn mực đạo đức của xã hội. 3.3.1.2. Nguyên nhân khách quan Đời sống vật chất, tinh thần của tỉnh Quảng Ninh ngày càng được nâng cao, trình độ nhận thức cũng được nâng cao, kéo theo sự nâng lên về ý thức, hiểu biết pháp luật của cá nhân. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật của Nhà nước trong những năm gần đây không ngừng được hoàn thiện, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với điều kiện của đất nước, yếu tố của người dân cũng làm cho yếu tố chấp hành pháp luật của người dân được nâng lên. 17 3.3.2. Nguyên nhân hạn chế 3.3.2.1. Nguyên nhân chủ quan Dù là những người có trình độ nhất định, sinh viên cũng không tránh khỏi những hạn chế chung của lứa tuổi thanh niên. Đó là sự thiếu chín chắn trong suy nghĩ, hành động xốc nổi, thích độc lập, muốn khẳng định mình hoặc muốn chúng tỏ bản thân, nên dám làm tất cả. Một số khác, do tâm lý bồng bột, chưa chín chắn, hành động mang tính nhất thời, không lường trước được những hậu quả do hành vi của mình gây ra. Trình độ ý thức và kinh nghiệm sống của các em còn hạn chế, thiếu hiểu biết về pháp luật, khả năng tự lập và tự kiềm chế chưa cao, dễ bị kích động, dễ bị lôi kéo tham gia vào những việc làm sai trái, vi phạm pháp luật. 3.3.2.2. Nguyên nhân khách quan. * Nguyên nhân từ phía nhà trường. * Nguyên nhân về mặt xã hội. 3.4. Những vấn đề đặt ra trong giáo dục ý thức pháp luật cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh hiện nay 3.4.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục YTPL cho sinh viên với những hạn chế của lực lượng giáo dục, nội dung và phương pháp, hình thức giáo dục YTPL tỉnh Quảng Ninh. 3.4.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao YTPL cho sinh viên tỉnh Quảng Ninh với sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 3.4.3. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên với mức độ hiểu biết, thái độ và thực hiện pháp luật trong thực tiễn đời sống của sinh viên. 18