Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ ý niệm của người việt về hôn nhân và quan hệ vợ chồng trong ca dao từ bình diện ...

Tài liệu ý niệm của người việt về hôn nhân và quan hệ vợ chồng trong ca dao từ bình diện tri nhận

.DOC
142
71
67

Mô tả:

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc Vinh Lª ThÞ Th¾m ý niÖm cña ngêi viÖt vÒ h«n nh©n vµ quan hÖ vî chång trong ca dao tõ b×nh diÖn tri nhËn luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. Lª ®×nh têng Vinh -2008 2 môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 3 Më ®Çu 4 1. Lý do chän ®Ò tµi 2. §èi tuîng nghiªn cøu 4 4 3. NhiÖm vô nghiªn cøu 5 4. LÞch sö nghiªn cøu sè tõ trong tôc ng÷, ca dao 5 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 9 6. C¸i míi cña ®Ò tµi 10 7. CÊu tróc luËn v¨n 10 Ch¬ng 1: Nh÷ng giíi thuyÕt xung quanh ®Ò tµi 11 1.1 NhËn diÖn tôc ng÷, ca dao 11 1.2 Kh¸i niÖm sè tõ 1.3 TiÓu kÕt ch¬ng 1 27 34 Ch¬ng 2: Sù hµnh chøc cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao 36 3 2.1. Sù hµnh chøc cña sè tõ trong tôc ng÷. 36 2.2. Sù hµnh chøc cña sè tõ trong ca dao 50 2.3. Sù gièng nhau vµ kh¸c nhau vÒ sù hµnh chøc cña sè tõ trong tôc ng÷ vµ ca dao 2.4. 65 TiÓu kÕt ch¬ng 2 69 Ch¬ng 3: Ng÷ nghÜa cña cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao 70 3.1. Kh¸i niÖm ng÷ nghÜa 70 3.2. C¸c nhãm ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷ 77 3.3. C¸c nhãm ng÷ nghÜa cña sè tõ trong ca dao 81 3.4. Sù gièng nhau vµ kh¸c nhau vÒ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷ vµ ca dao 93 3.5. §Æc trng v¨n hãa cña ngêi ViÖt qua ng÷ nghÜa vµ c¸ch dïng sè tõ trong tôc ng÷, ca 94 3.6. TiÓu kÕt ch¬ng 3 100 dao 4 KÕt luËn 102 Tµi liÖu tham kh¶o 104 DÉn liÖu tôc ng÷, ca dao 108 ` Lêi nãi ®Çu Víi ®Ò tµi “Sù hµnh chøc vµ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao”, chóng t«i mong muèn kh¸m ph¸ ra c¸i hay, 5 c¸i ®Ñp cña sè tõ víi t c¸ch lµ mét tÝn hiÖu thÈm mÜ. §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, ngoµi sù cè g¾ng, nç lùc cña b¶n th©n, chóng t«i ®· nhËn ®îc sù híng dÉn tËn t×nh, chu ®¸o cña GS. TS §ç ThÞ Kim Liªn cïng sù gãp ý ch©n thµnh cña c¸c thÇy c« gi¸o ®· tham gia gi¶ng d¹y líp Cao häc 14 t¹i §¹i häc Vinh vµ sù ®éng viªn, khÝch lÖ cña b¹n bÌ. Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c« gi¸o §ç ThÞ Kim Liªn vµ c¸c thÇy c« gi¸o cïng c¸c b¹n ®· gióp ®ì, ®éng viªn t«i hoµn thµnh luËn v¨n. Vinh, th¸ng 12, n¨m 2008 T¸c gi¶ Phan ThÞ Hµ Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 6 1.1. Tôc ng÷, ca dao lµ nh÷ng “viªn ngäc quý” trong kho tµng v¨n häc d©n gian nãi riªng, v¨n häc d©n téc nãi chung. §©y lµ phÇn cã gi¸ trÞ nhÊt vÒ mÆt trÝ tuÖ, t×nh c¶m còng nh nghÖ thuËt biÓu hiÖn. Chóng cßn lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp cã hiÖu lùc vµ cã mét søc hÊp dÉn kú diÖu bëi sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a vÎ ®Ñp h×nh thøc lÉn vÎ ®Ñp néi dung. HiÓu ý nghÜa tôc ng÷, ca dao chóng ta sÏ thÊy ®îc lèi t duy, c¸ch sèng, triÕt lÝ sèng, ®Æc ®iÓm v¨n hãa còng nh tr×nh ®é sö dông ng«n ng÷ cña tõng d©n téc. §ång thêi cßn gióp chóng ta c¶m nhËn s©u s¾c thÕ giíi t×nh c¶m cña cha «ng m×nh. ViÖc nghiªn cøu tôc ng÷, ca dao ®· ®îc tiÕn hµnh tõ rÊt sím, nã lµ ®èi tîng quan t©m cña nhiÒu ngµnh: v¨n häc, ng«n ng÷ häc, v¨n ho¸ häc, d©n téc häc, t©m lÝ häc…Tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau Êy, c¸c nhµ khoa häc lu«n ph¸t hiÖn ra ë tôc ng÷, ca dao nhiÒu néi dung míi mÎ, thó vÞ. ChÝnh v× vËy, ®i vµo t×m hiÓu tôc ng÷, ca dao trong mèi quan hÖ ng«n ng÷ vµ v¨n häc vÉn lu«n lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt, vµ bæ Ých. 1.2. Tõ tríc ®Õn nay, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu tôc ng÷, ca dao trªn hai b×nh diÖn v¨n häc vµ ng«n ng÷ häc. ViÖc t×m hiÓu sè tõ trong tôc ng÷, ca dao còng kh«ng cßn ph¶i lµ vÊn ®Ò hoµn toµn míi. Tuy nhiªn, chóng t«i nhËn thÊy r»ng: cha cã mét bµi viÕt hay ®Ò tµi nµo ®i s©u t×m hiÓu, so s¸nh ng÷ nghÜa vµ sù hµnh chøc cña sè tõ víi ng÷ nghÜa vµ sù hµnh chøc cña ca dao. Tõ dã, chØ ra vai trß cña sè tõ vµ ®Æc ®iÓm v¨n hãa cña ngêi ViÖt trong c¸ch sö 7 dông con sè. §ã lµ lý do chóng t«i lùa chän vµ thùc hiÖn ®Ò tµi Sù hµnh chøc vµ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao. 2. §èi tîng nghiªn cøu ë ®Ò tµi nµy, chóng t«i chän ®èi tîng nghiªn cøu lµ sè tõ trong tôc ng÷, ca dao ®îc kh¶o s¸t tõ cuèn : “TuyÓn tËp v¨n häc d©n gian ViÖt Nam” (VÒ tôc ng÷, ca dao, TËp 4, quyÓn 1), t¸c gi¶ TrÇn ThÞ An - NguyÔn ThÞ HuÕ, Nxb GD, 1999. 3. NhiÖm vô nghiªn cøu - Thèng kª, kh¶o s¸t, m« t¶ sè tõ trong tôc ng÷, ca dao vÒ sù hµnh chøc vµ ng÷ nghÜa. - T×m ra nh÷ng nÐt ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt vÒ ng÷ nghÜa vµ c¸ch sö dông sè tõ ë hai thÓ lo¹i nµy. - Rót ra mét sè ®Æc trng v¨n hãa cña ngêi ViÖt qua ng÷ nghÜa vµ c¸ch sö dông sè tõ trong tôc ng÷, ca dao. 4. LÞch sö nghiªn cøu sè tõ trong tôc ng÷, ca dao Tôc ng÷, ca dao lµ ®èi tîng thu hót nhiÒu sù quan t©m cña giíi nghiªn cøu nh: Vò Ngäc Phan, §inh Gia Kh¸nh, Chu Xu©n Diªn, Hoµng TiÕn Tùu, TriÒu Nguyªn, NguyÔn Xu©n KÝnh, Phan ThÞ §µo, §ç ThÞ Kim Liªn… C¸c t¸c gi¶ ®i vµo khai th¸c, t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò néi dung t tëng, quan niÖm triÕt lÝ nh©n sinh, thi ph¸p… vÊn ®Ò h×nh thøc, m«tip, vÊn ®Ò cÊu tróc… Hµng lo¹t bµi viÕt, t¹p chÝ, chuyªn kh¶o lín vÒ tôc ng÷, ca dao ®îc c«ng bè réng r·i. §Æc biÖt, 8 chóng t«i t×m thÊy mét sè bµi viÕt, ®Ò tµi luËn v¨n nãi ®Õn con sè trong tôc ng÷, ca dao. Khi ®Ò cËp sè tõ trong v¨n häc d©n gian, mét sè bµi viÕt chØ dõng l¹i ph©n tÝch ý nghÜa cña viÖc sö dông con sè ®èi víi b¶n th©n t¸c phÈm ®ã. Ch¼ng h¹n, t¸c gi¶ T¹ §øc HiÒn trong cuèn “B×nh luËn, b×nh gi¶ng tôc ng÷, ca dao ViÖt Nam” nãi ®Õn t¸c dông, ý nghÜa cña con sè trong c©u ca dao: ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau, Tr«ng vÒ quª mÑ ruét ®au chÝn chiÒu. T¸c gi¶ viÕt: “Nhµ th¬ d©n gian kh«ng sö dông mét bæ ng÷, mét tr¹ng ng÷ mµ l¹i dïng sè tõ “chÝn chiÒu” ®Ó béc lé t©m tr¹ng thËt lµ ®éc ®¸o” (tr 45). Hay NguyÔn ThÞ Th¬ng trong bµi “B¶y t¸m chÝn mong… mêi t×m”, (TC V¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 2, tr 54 - 56) nhÊn m¹nh viÖc xuÊt hiÖn hµng lo¹t sè tõ trong mét bµi ca dao: “Mét lo¹t sè tõ s¾p xÕp theo thø tù t¨ng dÇn tõ thÊp ®Õn cao, kÕt nèi thËt tù nhiªn vµ hµi hßa víi c¸c tÝnh tõ diÔn t¶ c¸c cung bËc t×nh c¶m t¨ng tiÕn dÇn tõ møc ®é nhÑ ®Õn møc ®é s©u ®Ëm h¬n” (tr 56). Trong cuèn: “Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p v¨n häc d©n gian” [21], khi ph©n tÝch bµi ca dao sau tõ gãc ®é thi ph¸p häc: - Muèi ba n¨m muèi ®ang cßn mÆn, Gõng chÝn th¸ng gõng h·y cßn cay. §«i ta t×nh th¾m nghÜa dµy, Dï xa nhau ch¨ng n÷a, th× ba v¹n s¸u ngh×n ngµy còng ná xa. 9 T¸c gi¶ NguyÔn Xu©n §øc nhËn thÊy: “NÕu xÐt cô thÓ c¸c côm tõ “ba n¨m”, “chÝn th¸ng”, “ba v¹n s¸u ngh×n ngµy” th× sè tõ gia t¨ng ®ét biÕn nhng danh tõ chØ thêi gian l¹i gi¶m dÇn tõ n¨m -> th¸ng -> ngµy. Râ rµng ®©y lµ mét thñ thuËt” (tr 226). T¸c gi¶ TriÒu Nguyªn trong cuèn: “TiÕp cËn ca dao b»ng ph¬ng ph¸p x©u chuçi” [40], kh¶o s¸t mét sè bµi ca dao cã m« h×nh cÊu tróc “Mét, hai… mêi th¬ng (yªu, lo…)” vµ viÕt: "C¸c sè tõ “mét”, “hai”… “mêi” ë vÞ trÝ ®Çu cña mêi dßng th¬, thÓ hiÖn sù chÆt chÏ, khu«n thíc, t¬ng ®¬ng víi c¸ch nãi: mét lµ, hai lµ…; ®iÒu thø nhÊt lµ, ®iÒu thø hai lµ… chóng nh»m b¸o tríc, nhÊn m¹nh ®iÒu s¾p nãi ra lµ døt kho¸t, quan träng vµ cïng chñ ®Ých víi ®iÒu ®· nãi…” [40, tr65]. Nh vËy, c¸c t¸c gi¶ T¹ §øc HiÒn, NguyÔn ThÞ Th¬ng, NguyÔn Xu©n §øc, TriÒu Nguyªn xem xÐt sè tõ víi t c¸ch lµ mét biÖn ph¸p tu tõ, mét thñ thuËt ®îc sö dông trong t¸c phÈm cô thÓ. Kh«ng dõng l¹i ë vÊn ®Ò sè tõ trong tõng c©u ca dao cô thÓ, mét sè t¸c gi¶ kh¸c ®· b¾t ®Çu chó ý ®Õn vÊn ®Ò sè tõ trªn b×nh diÖn thi ph¸p, v¨n hãa, ng«n ng÷. ë cuèn “Thi ph¸p ca dao” [29], t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n KÝnh dµnh 36 trang s¸ch ®Ó viÕt vÒ c¸ch dïng con sè trong tôc ng÷, ca dao díi gãc ®é thi ph¸p vµ v¨n ho¸. T¸c gi¶ chØ ra hai khuynh híng sö dông con sè trong ca dao: mét c¸ch íc lÖ, kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c víi mét c¸ch chÝnh x¸c, chÆt 10 chÏ nh con sè trong to¸n häc. §Æc biÖt, t¸c gi¶ chó träng ®Õn tÝnh biÓu trng cña s¸u con sè thêng gÆp trong tôc ng÷, ca dao: mét, hai, ba, bèn, n¨m. mét tr¨m. Hay t¸c gi¶ TrÇn Gia Anh trong “Con sè víi Ên tîng d©n gian” [1] nhËn xÐt: “ë ViÖt Nam, cã mét nÐt ®Æc biÖt Ên tîng lµ nh÷ng con sè ®îc vËn dông vµo trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao… ®Ó lµm t¨ng søc biÓu ®¹t néi dung vÊn ®Ò mµ nã cÇn truyÒn t¶i. §ã còng lµ nÐt ®éc ®¸o cña v¨n ho¸ d©n gian ViÖt Nam” [1, tr80]. T¸c gi¶ nãi ®Õn c¸ch sö dông con sè mét tr¨m, cÆp sè ba – b¶y, sè ba; c¸ch dïng sè thø tù ®Ó biÓu thÞ vÊn ®Ò ngang b»ng, nh nhau; vµ ®a ra mét tiÓu tõ ®iÓn thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao… vËn dông c¸ch nãi sè. §Æc biÖt, trong ng«n ng÷ häc, mét sè t¸c gi¶ còng ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ con sè trong tôc ng÷, ca dao. T¸c gi¶ §ç ThÞ Kim Liªn trong “Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt” [33], khi nãi vÒ tiÓu lo¹i sè tõ ®îc dïng víi nghÜa biÓu trng ®· nhÊn m¹nh: “§Æc biÖt trong ca dao, trong lèi nãi cña d©n gian lµng quª, sè tõ ®îc sö dông víi nghÜa biÓu trng” [33, tr57]. VÝ dô: Sè chÝn biÓu thÞ sù tét ®Ønh cña nçi ®au - ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau, Tr«ng vÒ quª mÑ, ruét ®au chÝn chiÒu (Ca dao) Sè ba biÓu thÞ sù dang dë, chia ly, c¸ch trë - Ba ®ång mét mí trÇn cay, Sao anh kh«ng hái nh÷ng ngµy cßn kh«ng 11 (Ca dao) Sè tr¨m, ngh×n, v¹n triÖu… biÓu thÞ ý nghÜa nhiÒu, trµn ®Çy - §êng dµi ngùa ch¹y biÖt t¨m, Ngêi th¬ng cã nghÜa, tr¨m n¨m còng vÒ. (Ca dao) - BiÕt nhau tõ buæi bu«n thõng, Tr¨m ch¾p ngh×n nèi, xin ®õng quªn nhau. (Ca dao) Sè tõ mét xuÊt hiÖn thµnh cÆp víi nh÷ng tõ tr¨m, v¹n, hoÆc chÝn, mêi biÓu thÞ sù ®èi lËp ý nghÜa Ýt vµ nhiÒu. - Tr¸ch ngêi mét, tr¸ch ta mêi. Bëi ta b¹c tríc, cho ngêi b¹c sau. (Ca dao) - Thua trêi mét v¹n, kh«ng b»ng thua b¹n mét ly (Tôc ng÷) Trong “ Tôc ng÷ ViÖt Nam díi gãc nh×n ng÷ nghÜa – ng÷ dông” [36], t¸c gi¶ §ç ThÞ Kim Liªn t×m hiÓu ng÷ nghÜa cña sè tõ chØ lîng mét trong ph¸t ng«n tôc ng÷ cã m« h×nh Mét…n. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét vµi ®Ò tµi luËn v¨n ®· chó ý t×m hiÓu sè tõ trong v¨n häc d©n gian. §ã lµ luËn v¨n “Sè tõ trong ca dao’ (2004) cña D¬ng ThÞ Thao. ë ®Ò nµy, t¸c gi¶ tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: - Kh¶o s¸t, ph©n lo¹i c¸c tiÓu lo¹i cña sè tõ trong ca dao. 12 - Ph©n tÝch, miªu t¶ kh¶ n¨ng kÕt hîp, sè lîng cña sè tõ trong ca dao. - NhËn xÐt vµ rót ra ý nghÜa cña sè tõ trong ca dao. Víi ph¹m vi cña mét ®Ò tµi tèt nghiÖp §¹i häc, t¸c gi¶ cha lµm râ c¸ch sö dông sè tõ vµ cha t×m ra c¸c nhãm ng÷ nghÜa biÓu trng cña sè tõ trong ca dao. Cßn trong luËn v¨n Th¹c sü “§Æc ®iÓm ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao ViÖt Nam” (2005), t¸c gi¶ TrÇn ThÞ Lam Thñy ®· thùc hiÖn ®îc mét sè nhiÖm vô chÝnh sau: - HÖ thèng hãa c¸c quan niÖm vÒ con sè, nªu kh¸i niÖm vÒ con sè. - Thèng kª, ph©n lo¹i c¸c lo¹i sè tõ ®îc dïng trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao. - Nªu ®Æc ®iÓm vÒ ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa cña c¸c con sè trong c¸c ng÷ c¶nh sö dông. §iÒu ®ãng gãp næi bËt cña luËn v¨n nµy lµ ®· chØ ra c¸c nÐt nghÜa biÓu trng cña tõng con sè trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao. T¸c gi¶ chia ra hai hÖ thèng: NghÜa biÓu trng cña nh÷ng con sè lÎ; nghÜa biÓu trng cña nh÷ng con sè ch½n. Nh×n chung, nh÷ng bµi viÕt trªn cã nhiÒu ®ãng gãp ®¸ng kÓ, ®· v¹ch ra ®Þnh híng nghiªn cøu míi cho nh÷ng ngêi ®i sau. Song c¸c bµi viÕt míi dõng l¹i ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao. ë ®©y, cha cã mét bµi viÕt hay ®Ò tµi nµo ®i vµo so s¸nh ng÷ nghÜa vµ sù hµnh chøc cña sè tõ trong tôc ng÷ víi ng÷ nghÜa vµ sù hµnh 13 chøc cña sè tõ trong ca dao. Nh÷ng gîi ý cña c¸c t¸c gi¶ ®i tríc sÏ lµ ®Þnh híng cho chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy tõ gãc ®é ng«n ng÷. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô cña ®Ò tµi, chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau ®©y: 5.1. Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n lo¹i Chóng t«i kh¶o s¸t, thèng kª c¸c sè tõ trong tôc ng÷, ca dao. Sau ®ã tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c sè tõ ®· thèng kª theo nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh. 5.2. Ph¬ng ph¸p m« t¶ Dùa vµo kÕt qu¶ thèng kª, ph©n lo¹i, ngêi nghiªn cøu m« t¶ vÞ trÝ, tÇn sè vµ mét sè d¹ng xuÊt hiÖn, kh¶ n¨ng kÕt hîp, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng, ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷ vµ ca dao. 5.3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu Trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm rót ra ®îc vÒ sè tõ ë mçi thÓ lo¹i, chóng t«i so s¸nh, ®èi chiÕu sù hµnh chøc vµ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷ víi sù hµnh chøc vµ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong ca dao ®Ó t×m ra nÐt ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt. 5.4. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp Trªn c¬ së thèng kª, ph©n lo¹i, so s¸nh, ®èi chiÕu, chóng t«i ph©n tÝch, tæng hîp ®îc c¸c nhãm ng÷ nghÜa tiªu 14 biÓu cña sè tõ trong tôc ng÷ vµ ca dao. Tõ ®ã, thÊy ®îc vai trß cña sè tõ trong viÖc biÓu ®¹t néi dung ng÷ nghÜa. 6. C¸i míi cña ®Ò tµi §Ò tµi Sù hµnh chøc vµ ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao ®· t×m ra hµng lo¹t m« h×nh cÊu tróc vµ c¸c nhãm ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ kh¶o s¸t, chóng ta thÊy ®îc sù ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt vÒ c¸ch sö dông sè tõ ë hai thÓ lo¹i nµy. Qua ®ã, kh¼ng ®Þnh vai trß cña sè tõ trong viÖc t¹o nªn c¸i hay, c¸i ®Ñp cho tôc ng÷, ca dao. 7. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung cña ®Ò tµi gåm ba ch¬ng: Ch¬ng 1: Nh÷ng giíi thuyÕt xung quanh ®Ò tµi Ch¬ng 2: Sù hµnh chøc cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao Ch¬ng 3: Ng÷ nghÜa cña sè tõ trong tôc ng÷, ca dao Ch¬ng 1 nh÷ng Giíi thuyÕt xung quanh ®Ò tµi 1.1. NhËn diÖn tôc ng÷, ca dao 15 1.1.1. Ph©n biÖt tôc ng÷ víi thµnh ng÷ vµ ca dao 1.1.1.1. Ph©n biÖt tôc ng÷ víi thµnh ng÷ Tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau c¶ vÒ h×nh th¸i cÊu tróc lÉn kh¶ n¨ng biÓu hiÖn trong giao tiÕp. Tríc hÕt, vÒ thµnh phÇn tõ vùng vµ cÊu tróc có ph¸p, chóng ®Òu lµ nh÷ng ®¬n vÞ cã s½n, cã tÝnh æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. Cßn khi ®i vµo ho¹t ®éng giao tiÕp, chóng ®Òu mang s¾c th¸i biÓu c¶m cao. Do ®ã, viÖc minh ®Þnh ®îc ranh giíi râ rµng gi÷a hai ®¬n vÞ nµy lµ c¶ mét vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p. Trong luËn v¨n nµy, chóng t«i xin ®a ra mét hÖ tiªu chÝ ®Ó ph©n biÖt tôc ng÷ víi thµnh ng÷: h×nh thøc, cÊu tróc, chøc n¨ng, ng÷ nghÜa. Tiªu chÝ h×nh thøc biÓu hiÖn râ nhÊt ë sè lîng ©m tiÕt “Tôc ng÷ cã sè lîng chñ yÕu lµ 6 ©m tiÕt, lo¹i nhiÒu nhÊt lµ 23 ©m tiÕt. Thµnh ng÷ cã c¶ 3 ©m tiÕt nhng chñ yÕu lµ 4 ©m tiÕt” [36, tr29]. Tiªu chÝ cÊu tróc, sù kh¸c biÖt gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ lµ sù kh¸c biÖt vÒ cÊp ®é. Thµnh ng÷ thêng cã cÊu t¹o lµ mét côm tõ cè ®Þnh. Cã thÓ lµ: Ng÷ danh tõ (Con dao hai lìi, hai bµn tay tr¾ng, níc m¾t c¸ sÊu, s tö Hµ §«ng, mÌo m¶ gµ ®ång…); ng÷ tÝnh tõ (Tr¾ng nh b«ng, xanh nh tµu l¸, xÊu nh có, ®Ñp nh tiªn…); ng÷ ®éng tõ (¡n lÊy ¨n ®Ó, ¨n h¬ng ¨n hoa, høa h¬u høa vîn, cÇm ®Ìn ch¹y tríc « t«, v¹ch ¸o cho ngêi xem lng, göi trøng cho ¸c, R¸n sµnh ra mì…). 16 Cßn hÇu hÕt tôc ng÷ cã cÊu tróc lµ c©u. C©u cã cÊu tróc mét §Ò - ThuyÕt: Con c¸ / ®¸nh ng· b¸t c¬m; Con g¸i / lµ c¸i bßn; Con / nhê ®øc mÑ. C©u cã hai cÊu tróc §Ò ThuyÕt: C¬m / lµ g¹o, ¸o / lµ tiÒn; Chã / ¨n ®¸, gµ / ¨n sái; Trai / ë tr¹i, g¸i / ë hµng c¬m. Nh vËy, tôc ng÷ thuéc cÊp ®é cao h¬n thµnh ng÷. Thùc tÕ cho thÊy cã mét sè trêng hîp trong c©u tôc ng÷ chøa thµnh ng÷ mµ kh«ng cã ®iÒu ngîc l¹i: - ¡n bít ¨n xÐn, xÐ m¾m cßn hßng mót tay. - ¡n ®êi ë kiÕp chi ®©y, coi nhau nh b¸t níc ®Çy th× h¬n. - ¡n s¬ng n»m giã, søc ®ä ngh×n c©n, vâ nghÖ chØ cÇn ngo¾c mét ngãn tay. - §Ñp nh tiªn, lo phiÒn còng xÊu. - XÊu nh ma, vinh hoa còng quý. - Chång yªu, xá ch©n lç mòi. Tiªu chÝ cÊu tróc cßn ®îc thÓ hiÖn ë tÝnh chÊt quan hÖ trong néi bé c¸c thµnh tè. C¸c thµnh tè trong thµnh ng÷ cã quan hÖ cè ®Þnh, chÆt chÏ nªn kh¶ n¨ng c¶i biÕn, thªm hay tØnh lîc thµnh tè lµ rÊt h¹n chÕ. Víi tôc ng÷, gi÷a c¸c thµnh tè cã quan hÖ tù do nªn ngêi dïng cã thÓ chuyÓn ®æi mét sè thµnh tè hay thªm bít, tØnh lîc chóng tïy vµo nh÷ng ng÷ c¶nh cô thÓ. VÝ dô: Vá quýt dµy, mãng tay nhän. Trong øng dông thùc tÕ, còng vÉn c©u trªn, ngêi ta cã thÓ chen thªm c¸c kÕt tõ hoÆc c¸c côm tõ cã gi¸ trÞ nèi hai vÕ cña nã: Vá quýt dµy (ph¶i cã, ¾t cã, gÆp ph¶i) mãng tay nhän hoÆc ta 17 cã thÓ chen t¸c tö “th×” vµo gi÷a c¸c c©u tôc ng÷ sau: Nãi ph¶i, cñ c¶i còng nghe; Nãi mét c©u, chÕt tr©u chÕt bß; Nãi ngät, lät ®Õn x¬ng. Tuy chóng ta ®· v¹ch ra mét ranh giíi gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ nhng ranh giíi ®ã chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi. NÕu chØ dõng l¹i ë tiªu chÝ cÊu tróc th× cÇn gi¶i quyÕt nh thÕ nµo ®èi víi nh÷ng thµnh ng÷ cã cÊu t¹o t¬ng ®¬ng víi mét c©u nh: C¸ n»m trªn thít; chim sa c¸ lÆn; mÌo mï ví ph¶i c¸ r¸n. §Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng trªn, chóng ta cÇn ph¶i viÖn ®Õn mét tiªu chÝ kh¸c n÷a: tiªu chÝ chøc n¨ng - ng÷ nghÜa. Tiªu chÝ chøc n¨ng, thµnh ng÷ lµ ®¬n vÞ cã s½n mang chøc n¨ng ®Þnh danh dïng ®Ó gäi tªn sù vËt hoÆc ®Ó chØ tÝnh chÊt, hµnh ®éng. Mét sè thµnh ng÷ cã cÊu t¹o theo m« h×nh C - V nhng kh«ng thÓ trë thµnh tôc ng÷ bëi v× nh÷ng ®¬n vÞ nµy kh«ng thÓ lµm thµnh mét th«ng b¸o trän vÑn, kh«ng trë thµnh mét ph¸n ®o¸n ®éc lËp. Thµnh ng÷ “mÌo mï ví ph¶i c¸ r¸n” t¬ng ®¬ng víi kh¸i niÖm sù may m¾n. C¸c thµnh ng÷ “trèng ®¸nh xu«i, kÌn thæi ngîc”; “tr©u léi ngîc, bß léi xu«i” cã h×nh thøc cÊu t¹o gièng c©u ghÐp nhng chØ mang ý nghÜa ®Þnh danh vÒ mét tr¹ng th¸i cña sù vËt sù kh«ng ¨n khíp, kh«ng hoµ hîp. Ngîc l¹i, tôc ng÷ cã chøc n¨ng th«ng b¸o. Nã th«ng b¸o mét nhËn ®Þnh, mét kÕt luËn vÒ mét ph¬ng diÖn nµo ®ã cña thÕ giíi kh¸ch quan. Do vËy, mçi tôc ng÷ ®äc lªn lµ mét c©u hoµn chØnh, diÔn ®¹t trän vÑn mét ý tëng. 18 Tiªu chÝ ng÷ nghÜa, thµnh ng÷ biÓu thÞ kh¸i niÖm dùa trªn nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng biÓu tîng cô thÓ. Ch¼ng h¹n, khi biÓu thÞ kh¸i niÖm “r¸ch”, thµnh ng÷ sö dông nh÷ng h×nh ¶nh rÊt cô thÓ: r¸ch nh x¬ míp, r¸ch nh tæ ®Øa. r¸ch nh bÞ ¨n mµy; khi biÓu thÞ kh¸i niÖm “xÊu” th×: xÊu nh có, xÊu nh ma lem; khi biÓu thÞ kh¸i niÖm “®en” cã c¸c thµnh ng÷: ®en nh cét nhµ ch¸y, ®en nh qu¹, ®en nh cñ tam thÊt. Cßn néi dung tôc ng÷ l¹i thiªn vÒ c¸i cã tÝnh b¶n chÊt, kh¸i qu¸t. Tôc ng÷ “Nhót Thanh Ch¬ng, t¬ng Nam §µn” thÓ hiÖn mét nhËn ®Þnh mang tÝnh kh¸i qu¸t, lµm cho ngêi ®äc hiÓu ®îc r»ng: ë Thanh Ch¬ng cã nhót ngon, ë Nam §µn cã t¬ng næi tiÕng. Cã nh÷ng c©u tôc ng÷ mµ thµnh ng÷ chiÕm h¼n mét vÕ, nh: “Cã ®i cã l¹i míi to¹i lßng nhau”. NÕu ta ®Ó nguyªn “cã ®i cã l¹i” th× kh«ng ph¶i tôc ng÷ nhng khi thªm “míi to¹i lßng nhau” th× ®ã lµ tôc ng÷. §iÒu nµy ®îc c¾t nghÜa: thµnh ng÷ “cã ®i cã l¹i” biÓu thÞ mét t×nh tr¹ng cô thÓ, cã nghÜa lµ trao ®æi ®èi xö b×nh ®¼ng t¬ng xøng víi nhau, cßn nghÜa cña tôc ng÷ “cã ®i cã l¹i míi to¹i lßng nhau” lµ cã ®èi xö b×nh ®¼ng, t¬ng xøng th× míi tèt ®Ñp, míi cã lîi. §ã lµ mét kinh nghiÖm sèng mang tÝnh kh¸i qu¸t, lµ ch©n lý sèng. C©u tôc ng÷ nµy biÓu thÞ quan hÖ ®iÒu kiÖn, cßn thµnh ng÷ cã ®i cã l¹i chØ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó tôc ng÷ hoµn thµnh viÖc t¹o lËp quan hÖ cña m×nh. 1.1.1.2. Ph©n biÖt tôc ng÷ víi ca dao 19 Trong kho tµng v¨n häc d©n gian ViÖt Nam, cã nh÷ng c©u tôc ng÷ ng¾n gän, sóc tÝch, ®îc thÓ hiÖn trong khu«n khæ mét dßng nªn dÔ ph©n biÖt vµ kh«ng ai nhÇm lÉn víi ca dao ®îc. VÝ dô: ¡n mét n¬i, Êp mét n¬i; Mét giät m¸u ®µo h¬n ao níc l·; N¨m tiÒn cã chøng, mét quan cã cí. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng c©u ca dao vµ nh÷ng c©u tôc ng÷ cïng ph¶n ¸nh mét vÊn ®Ò, cã cïng mét chñ ®Ò nhng tÝnh chÊt cña chóng hoµn toµn kh«ng gièng nhau: <1> Cã c«ng mµi s¾t, cã ngµy nªn kim. <2> Ai ¬i chí chãng th× chÇy, Cã c«ng mµi s¾t cã ngµy nªn kim. <3> Tr¨m n¨m ai chí bá ai, ChØ thªu nªn gÊm, s¾t mµi nªn kim. Trong ba vÝ dô trªn, vÝ dô thø nhÊt lµ tôc ng÷, bëi nã cã tÝnh chÊt ®óc rót kinh nghiÖm qua thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. VÝ dô thø hai còng tõ thùc tiÔn rót ra qui luËt nhng nã thiªn vÒ tÝnh chÊt khuyªn r¨n, nÆng vÒ phong c¸ch tr÷ t×nh. Cã ngêi gäi ®ã lµ hiÖn tîng “lìng tÝnh” cña hai ®¬n vÞ ca dao vµ tôc ng÷. VÝ dô thø ba hoµn toµn lµ mét c©u ca dao tr÷ t×nh, trong ®ã cã sö dông chÊt liÖu cña c©u tôc ng÷. Tuy nhiªn, c©u tôc ng÷ Êy kh«ng cßn ®îc gi÷ nguyªn mµ ®· bÞ biÕn d¹ng ®i. Tõ ®ã, chóng ta cã thÓ ®a ra mét sè tiªu chÝ sau ®©y ®Ó ph©n biÖt tôc ng÷ víi ca dao: Tiªu chÝ h×nh thøc: Tôc ng÷ thêng ng¾n, chñ yÕu lµ 6 ®Õn 8 ©m tiÕt, trong khi ®ã mét ®¬n vÞ ca dao Ýt nhÊt 20 còng ph¶i hai dßng. Ca dao thêng cã d¹ng hai dßng th¬ 6/8 (mµ ta cßn gäi lµ thÓ lôc b¸t, gåm 14 ©m tiÕt) hoÆc cã d¹ng 8 dßng ®Õn 16 dßng th¬. Gi÷a hai dßng lôc vµ dßng b¸t lu«n bÞ quy ®Þnh chÆt chÏ bëi vÇn ch©n hoÆc vÇn lng: B©y giê mËn míi hái ®µo Vên hång ®· cã ai vµo hay cha? MËn hái th× ®µo xin tha, Vên hång cã lèi nhng cha ai vµo. Tôc ng÷ còng cã sù quy ®Þnh vÒ vÇn nhng ®ã lµ vÇn liÒn hay vÇn c¸ch. Tiªu chÝ néi dung: cã nh÷ng trêng hîp tôc ng÷, ca dao ®Òu chän thÓ lôc b¸t: ¡n mét b÷a mét con heo, Kh«ng b»ng ngän giã trong ®Ìo thæi ra. -> Tôc ng÷ G¸nh cùc mµ ®æ lªn non, Cßng lng mµ ch¹y, cùc cßn ch¹y theo. -> Ca dao §Ó thÓ hiÖn mét néi dung trän vÑn, tôc ng÷ ®· chän h×nh thøc dµi h¬i h¬n lµ dïng thÓ lôc b¸t mµ lôc b¸t kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc ®éc quyÒn cña ca dao. Lóc nµy, tiªu chÝ h×nh thøc kh«ng cßn gióp cho ngêi nghiªn cøu nhËn diÖn tôc ng÷ hay lµ ca dao. V× vËy, bªn c¹nh tiªu chÝ h×nh thøc cÇn ph¶i bæ sung thªm tiªu chÝ néi dung. Tôc ng÷ nÆng vÒ lÝ trÝ, híng ®Õn nhËn thøc tù nhiªn vµ nhËn thøc x· héi. Nã g¾n víi lêi nãi hµng ngµy nhng l¹i mang tÝnh kh¸i qu¸t cho nhiÒu trêng hîp. VÝ dô:
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan