Tài liệu Xu thế liên kết của các hãng hàng không trên thế giới và một số đề xuất cho hàng không việt nam ( vietnam airlines )

§¹i häc quèc gia hµ néi khoa kinh tÕ -------*****------- NGUYÔN THµNH L-¬ng N¡NG LùC C¹NH TRANH CñA TRUYÒN H×NH VIÖT NAM LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ Hµ néi - 2006 §¹i häc quèc gia hµ néi khoa kinh tÕ -------*****------- NGUYÔN THµNH L-¬ng N¡NG LùC C¹NH TRANH CñA TRUYÒN H×NH viÖt nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ chÝnh trÞ M· sè: 60 31 01 LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. TRÇN ANH TµI Hµ néi - 2006 PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Víi l-îng kh¸n gi¶ lín so víi c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin kh¸c, TruyÒn h×nh lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng tiÖn th«ng tin nhanh nh¹y, mang l¹i hiÖu qu¶ nhÊt trong hÖ thèng th«ng tin hiÖn nay. Ngoµi viÖc th«ng tin tuyªn truyÒn vÒ c¸c chñ tr-¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc, phôc vô nhu cÇu th«ng tin vÒ v¨n hãa - x· héi, truyÒn h×nh cßn ®ãng gãp to lín trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c Quèc gia th«ng qua c¸c ch-¬ng tr×nh kinh tÕ ph¸t sãng trªn sãng truyÒn h×nh trong ®ã cã c¸c ch-¬ng tr×nh th«ng tin qu¶ng c¸o. ë c¸c n-íc ph¸t triÓn kinh tÕ theo kinh tÕ thÞ tr-êng, ngµnh truyÒn h×nh còng kh«ng tr¸nh khái sù t¸c ®éng vµ sù ®iÒu tiÕt cña c¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng, chÞu sù c¹nh tranh m¹nh mÏ víi chÝnh b¶n th©n néi bé ngµnh truyÒn h×nh c«ng céng (Public Tivi), truyÒn h×nh tr¶ tiÒn (Pay Tivi), truyÒn h×nh trùc tuyÕn Interactive; víi c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin kh¸c nh- hÖ thèng c¸c §µi ph¸t thanh, b¸o chÝ, b¶ng biÓn, internet... TruyÒn h×nh ViÖt Nam thµnh lËp n¨m 1970, lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc truyÒn th«ng cßn rÊt non trÎ so víi c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh kh¸c. Trong thêi gian tõ 1970- 1985, truyÒn h×nh ph¸t triÓn chËm v× ®Êt n-íc cã chiÕn tranh vµ võa tho¸t khái chiÕn tranh. C¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c hËu, chñ yÕu phñ sãng vïng Ch©u thæ s«ng Hång. TruyÒn h×nh ViÖt Nam chØ thùc sù ph¸t triÓn khi ®Êt n-íc chuyÓn m¹nh tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa vµ Nhµ n-íc kh¼ng ®Þnh vai trß cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam trong c¬ chÕ thÞ tr-êng. Vµ nh- vËy, cïng víi sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, TruyÒn h×nh ViÖt Nam còng chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu quy luËt kh¸ch cña nÒn kinh tÕ nh-: quy luËt c¹nh tranh, quy luËt cung - cÇu ... Lµm thÕ nµo ®Ó TruyÒn h×nh ViÖt Nam ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn, héi nhËp cïng sù ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ViÖt Nam, khu vùc vµ thÕ giíi lµ mét vÊn ®Ò sèng cßn vµ hÕt søc cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay. -1- Víi nh÷ng yªu cÇu thùc tiÔn ®Æt ra nh- hiÖn nay, viÖc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò: “N¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam” lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ t«i chän ®ã lµm ®Ò tµi LuËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu TruyÒn h×nh ViÖt Nam tuy cã thêi gian ph¸t triÓn ch-a l©u nh-ng viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò “N¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh” ®· ®-îc nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, nhiÒu c¬ quan vµ c¸c nhµ kinh tÕ trong n-íc vµ quèc tÕ quan t©m. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò trªn, cô thÓ nh-: - §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam (2004): Nghiªn cøu quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh truyÒn h×nh 2010 - 2020. - VNCI (2004): Nghiªn cøu t×nh h×nh c¹nh tranh trong lÜnh vùc viÔn th«ng ë ViÖt Nam. - Christopher Sterling (2004): Ngµnh TruyÒn h×nh vµ truyÒn th«ng ®iÖn tö ë ViÖt Nam. - VBARD - ADB (2004): Nghiªn cøu t×nh h×nh truyÒn th«ng, truyÒn h×nh ë ViÖt Nam. Ngoµi ra cßn cã c¸c bµi viÕt ®¨ng trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn ®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn quan träng vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam, nh-ng vÒ c¬ b¶n, c¸c gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch ®-a ra nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam ®-îc xem xÐt trong tiÕn tr×nh héi nhËp chung cña quèc gia hoÆc nh÷ng gi¶i ph¸p t×nh thÕ cã tÝnh chÊt ng¾n h¹n. Do môc ®Ých, ®èi t-îng, ph¹m vi vµ thêi ®iÓm nghiªn cøu kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ héi nhËp cña ViÖt Nam th× viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò “N¨ng lùc c¹nh tr¹nh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam” c¶ vÒ thùc tr¹ng lÉn gi¶i ph¸p lµ rÊt cÇn thiÕt. Qua ®ã cã thÓ nhËn thÊy ®-îc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi trong xu h-íng ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. 3. Môc tiªu nghiªn cøu Môc tiªu cña LuËn v¨n lµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam trong thêi gian tíi. §Ó thùc hiÖn ®-îc môc tiªu nµy, t¸c gi¶ ®· ®Ò ra nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ: -2- - Lµm râ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c¹nh tranh, tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay - Trªn c¬ së c¸c ph©n tÝch trªn, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam trong thêi gian tíi víi môc ®Ých: + TruyÒn h×nh ViÖt Nam ®øng v÷ng vµ hßa nhËp ®-îc víi c¬ chÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN. + TruyÒn h×nh ViÖt Nam ph¸t triÓn cïng c¬ chÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN, ®ãng gãp c«ng søc cña m×nh vµo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi cña ®Êt n-íc. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu * §èi t-îng nghiªn cøu: TruyÒn h×nh ViÖt Nam * Ph¹m vi nghiªn cøu: - VÒ thêi gian: LuËn v¨n tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam n¨m 1995 ®Õn nay, ®©y ®-îc coi lµ mèc thêi gian mµ TruyÒn h×nh ViÖt Nam cã b-íc chuyÓn biÕn vÒ nhiÒu mÆt, ®¸p øng nhu cÇu trong n-íc vµ quèc tÕ. - VÒ kh«ng gian: TruyÒn h×nh ViÖt Nam - VÒ néi dung: D-íi gãc ®é kinh tÕ chÝnh trÞ, luËn v¨n nghiªn cøu n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam nh- lµ mét ®éng th¸i tÊt yÕu trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ héi nhËp cña ViÖt Nam. LuËn v¨n sÏ chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch mang tÝnh vÜ m« vµ sÏ kh«ng ®i s©u vµo nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh t¸c nghiÖp trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nh- trong viÖc tæ chøc thùc thi chÝnh s¸ch ®èi víi tõng lÜnh vùc, tõng §µi ®Þa ph-¬ng riªng lÎ. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó lµm râ nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®· ®Æt ra cña LuËn v¨n, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¸c gi¶ sö dông ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Ngoµi ra cßn sö dông mét sè ph-¬ng ph¸p: ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ph©n tÝch víi tæng hîp, ph-¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh, ph©n tÝch dù b¸o, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. -3- 6. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp míi cña LuËn v¨n - HÖ thèng ho¸ mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh. - Xem xÐt mét sè chÝnh s¸ch nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi vµ rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay, ®Ó tõ ®ã thÊy ®-îc nh÷ng mÆt cßn tån t¹i, h¹n chÕ trong thêi gian qua. - Trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, ®¸nh gi¸ vÒ thùc tiÔn, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam trong thêi gian tíi. 7. KÕt cÊu cña LuËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña LuËn v¨n gåm 3 ch-¬ng nh- sau: Ch-¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ c¹nh tranh vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam trong thêi gian qua Ch-¬ng 3: Quan ®iÓm ®Þnh h-íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×nh ViÖt Nam trong thêi gian tíi -4- Ch-¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn Chung vÒ c¹nh tranh vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña TruyÒn h×NH C¹nh tranh lµ mét hiÖn t-îng vèn cã cña Kinh tÕ thÞ tr-êng - m« thøc kinh tÕ mµ mäi quèc gia muèn ph¸t triÓn ®Òu cÇn tr¶i qua. Nh- vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¹nh tranh lµ mét hiÖn t-îng mµ mäi quèc gia, d©n téc trªn con ®-êng ph¸t triÓn ®Òu ph¶i chÊp nhËn, nhËn thøc ®óng vÒ nã. Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn, nhËn thøc vÒ c¹nh tranh; kh¸i niÖm c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh, cÊp ®é c¹nh tranh; c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh còng nh- hÖ thèng c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh... Tr-íc tiªn, chóng ta h·y xem xÐt ®Õn c¸c khai niÖm liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh. 1.1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh 1.1.1. Kh¸i niÖm  C¹nh tranh Kh¸i niÖm vÒ c¹nh tranh ®· ®-îc c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ cña c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ kh¸c nhau nghiªn cøu, xem xÐt vµ ph©n tÝch d-íi nhiÒu gãc ®é, cÊp ®é kh¸c nhau. C¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ T- s¶n Cæ ®iÓn cho r»ng: "C¹nh tranh lµ mét qu¸ tr×nh bao gåm c¸c hµnh vi ph¶n øng; nã mang l¹i cho mçi thµnh viªn trong thÞ tr-êng mét phÇn xøng ®¸ng so víi kh¶ n¨ng cña m×nh...". Theo C.M¸c, "c¹nh tranh T- b¶n chñ nghÜa lµ sù ganh ®ua, ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c¸c nhµ t- b¶n nh»m giµnh ®-îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng hãa ®Ó thu ®-îc lîi nhuËn siªu ng¹ch"... Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, thuËt ng÷ c¹nh tranh ®-îc dïng ®Ó ¸m chØ cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt, sèng cßn gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt víi nhau; kh«ng ph©n biÖt h×nh thøc së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt (nhµ n-íc, tËp thÓ hay t- h÷u...) víi môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh lµ giµnh lÊy phÇn thuËn lîi h¬n cho m×nh. MÆc dï ®· nãi tíi c¹nh tranh lµ cã ng-êi th¾ng, kÎ b¹i vµ môc ®Ých kÝch thÝch sù ph¸t triÓn kh«ng ph¶i lµ môc tiªu cña c¸c bªn tham gia c¹nh tranh song b¶n th©n nã ®· khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Theo tõ ®iÓn Cornu (Ph¸p), c¹nh tranh ®-îc hiÓu lµ "Ch¹y ®ua trong kinh tÕ; hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp ®éc lËp víi nhau vµ lµ ®èi thñ cña nhau cung -5- øng hµng hãa, dÞch vô nh»m lµm tháa m·n nhu cÇu gièng nhau víi sù may rñi cña mçi bªn, thÓ hiÖn qua viÖc l«i kÐo ®-îc hoÆc ®Ó bÞ mÊt ®i mét l-îng kh¸ch hµng th-êng xuyªn". "Ch¹y ®ua trªn mét thÞ tr-êng mµ cÊu tróc vµ sù vËn hµnh cña thÞ tr-êng ®ã ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn cña quy luËt cung cÇu gi÷a mét bªn lµ c¸c nhµ cung cÊp víi bªn kia lµ nh÷ng ng-êi sö dông hay tiªu dïng hµng hãa hoÆc dÞch vô; c¸c hµng hãa, dÞch vô nµy ®-îc tù do tiÕp cËn trong ®iÒu kiÖn c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh kh«ng ph¶i lµ hÖ qu¶ cña ¸p lùc hoÆc -u ®·i do ph¸p luËt mang l¹i". Nh- vËy, kh¸i niÖm vÒ c¹nh tranh ®-îc ®-a ra trong tõ ®iÓn Cornu cã mét sè yÕu tè cÊu thµnh sau: C¸c bªn tham gia c¹nh tranh (th-êng lµ c¸c doanh nghiÖp vµ trong thÞ tr-êng ®éc quyÒn kh«ng cã c¹nh tranh); kh¸ch hµng th-êng xuyªn (lµ ®èi t-îng, môc tiªu, môc ®Ých cña c¸c bªn tham gia c¹nh tranh h-íng tíi; c¸c doanh nghiÖp ®-îc sö dông mäi biÖn ph¸p mµ ph¸p luËt kh«ng ng¨n cÊm ®Ó thùc hiÖn môc tiªu l«i cuèn kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh); thÞ tr-êng liªn quan (®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua c¸c thÞ tr-êng s¶n phÈm, ®Þa lý liªn quan); vµ m«i tr-êng ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¹nh tranh ®-îc diÔn ra (lµ ®Æc tr-ng cña kinh tÕ thÞ tr-êng - m«i tr-êng tù do kinh doanh cã sù ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ). Kh¸i niÖm vÒ c¹nh tranh ®-îc ®Ò cËp ®Õn trong §¹i tõ ®iÓn Kinh tÕ ThÞ tr-êng (Trung Quèc) víi thuËt ng÷ "c¹nh tranh h÷u hiÖu", "c¹nh tranh cã hiÖu qu¶", "c¹nh tranh gi¸ c¶", "c¹nh tranh phi gi¸ c¶" vµ "c¹nh tranh tiÒm tµng". Theo ®ã, c¹nh tranh h÷u hiÖu ®-îc hiÓu "lµ mét ph-¬ng thøc thÝch øng víi thÞ tr-êng cña xÝ nghiÖp mµ môc ®Ých lµ giµnh ®-îc hiÖu qu¶ ho¹t ®éng thÞ tr-êng lµm cho ng-êi ta t-¬ng ®èi tháa m·n nh»m ®¹t ®-îc lîi nhuËn b×nh qu©n võa ®ñ ®Ó cã lîi cho viÖc kinh doanh b×nh th-êng vµ thï lao cho nh÷ng rñi ro trong viÖc ®Çu t-; ®ång thêi, ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt còng ®¹t ®-îc hiÖu suÊt cao, kh«ng cã hiÖn t-îng qu¸ d- thõa vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong mét thêi gian dµi vµ tÝnh chÊt s¶n phÈm ®¹t tr×nh ®é hîp lý...". "C¹nh tranh cã hiÖu qu¶" dïng ®Ó chØ mét ph-¬ng thøc, hµnh vi thÝch øng víi thÞ tr-êng cña doanh nghiÖp. "C¹nh tranh gi¸ c¶" lµ mét thñ ®o¹n lîi dông gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng ®Ó tiÕn hµnh c¹nh tranh (th«ng qua viÖc b¸n hµng víi gi¸ c¶ thÊp h¬n gi¸ hµng cïng lo¹i t¹i thÞ tr-êng gèc ®Ó lo¹i bá c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, chiÕm lÜnh thÞ tr-êng)."C¹nh tranh phi gi¸ c¶" dïng ®Ó chØ mét thñ ®o¹n c¹nh tranh kh«ng thay ®æi gi¸ b¸n s¶n phÈm mµ t¹o sù kh¸c biÖt vÒ mÉu m·, tÝnh -6- n¨ng... (C¸c yÕu tè thuéc vÒ néi t¹i s¶n phÈm) hoÆc c¸c yÕu tè kh¸c thuéc vÒ ph©n phèi (®Þa ®iÓm b¸n hµng, dÞch vô sau b¸n hµng, uy tÝn vµ th-¬ng hiÖu s¶n phÈm...). Nh- vËy, kh¸i niÖm vÒ c¹nh tranh trong §¹i tõ ®iÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®-îc hiÓu t-¬ng ®èi cô thÓ, chi tiÕt th«ng qua c¸c kh¸i niÖm c¹nh tranh nhÊt ®Þnh. Trong §¹i tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, c¹nh tranh ®-îc ®Þnh nghÜa lµ sù "tranh ®ua gi÷a c¸c c¸ nh©n, tËp thÓ cã chøc n¨ng nh- nhau nh»m giµnh phÇn h¬n, phÇn th¾ng vÒ m×nh"; "c¹nh tranh quèc tÕ" ®-îc hiÓu lµ "c¹nh tranh giµnh nguån nguyªn liÖu vµ thÞ tr-êng tiªu thô cña s¶n phÈm trªn thÕ giíi". Còng vÒ kh¸i niÖm nµy, Tõ ®iÓn ThuËt ng÷ Kinh tÕ cho r»ng: "c¹nh tranh - sù ®Êu tranh ®èi lËp gi÷a c¸c c¸ nh©n, tËp ®oµn hay quèc gia. C¹nh tranh n¶y sinh khi hai bªn hay nhiÒu bªn cè g¾ng giµnh lÊy thø mµ kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ giµnh ®-îc". Môc ®Ých cuèi cïng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ lîi nhuËn; tuy nhiªn ®Ó thu ®-îc lîi nhuËn th× c¸c nhµ s¶n xuÊt nhÊt thiÕt ph¶i chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trªn th-¬ng tr-êng hoÆc chÝ Ýt lµ cïng ph©n chia mét thÞ tr-êng cã giíi h¹n víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña m×nh. Nh- vËy, râ rµng lµ b¶n chÊt cña c¹nh tranh lµ nh»m tíi tèi -u hãa ®Çu vµo (h¹ thÊp tèi ®a chi phÝ s¶n xuÊt) vµ tèi ®a ho¸ ®Çu ra (thu lîi nhuËn cao nhÊt cã thÓ). §Õn l-ît m×nh, c¹nh tranh còng lµ quy luËt sinh tån trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng: C¸c doanh nghiÖp kh«ng chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh (do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau tõ chi phÝ s¶n xuÊt cao; quy tr×nh ph©n phèi hµng hãa, dÞch vô kÐm hiÖu qu¶; dÞch vô sau b¸n hµng kÐm ph¸t triÓn...) tÊt yÕu sÏ bÞ ®µo th¶i. Tr¸i l¹i, c¸c doanh nghiÖp lu«n nç lùc gi¶m thiÓu chi phÝ s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l-¬ng dÞch vô (th«ng qua nhiÒu con ®-êng nh-: ®æi míi d©y chuyÒn c«ng nghÖ, ®Çu t- vµo ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ c«ng nh©n...) sÏ chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh vµ thu vÒ møc lîi nhuËn cao. Mét sè nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ViÖt Nam quan niÖm r»ng: C¹nh tranh lµ vÊn ®Ò giµnh lîi thÕ vÒ gi¸ c¶ hµng hãa, dÞch vô vµ ®ã lµ con ®-êng, ph-¬ng thøc ®Ó giµnh lîi nhuËn cao cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ. Tãm l¹i, cßn cã nhiÒu nh×n nhËn ch-a thËt sù thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm c¹nh tranh, song, xÐt vÒ b¶n chÊt cña nã th× c¹nh tranh lu«n ®-îc ph©n tÝch, nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ trong tr¹ng th¸i ®éng vµ ®-îc rµng buéc trong mèi quan hÖ so s¸nh mét c¸ch t-¬ng ®èi. Theo c¸ch nh×n nhËn ®ã th× mäi nç lùc mµ c¸c bªn tham gia nh»m t×m kiÕm, giµnh dËt nh÷ng lîi thÕ vÒ m×nh ®Òu ®-îc thèng nhÊt -7- diÔn t¶ trong c¸c kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ c¹nh tranh. Còng trªn c¬ së ph©n tÝch nhvËy th× c¹nh tranh còng bao hµm hai mÆt: TÝch cùc vµ tiªu cùc. VÒ mÆt tÝch cùc th× c¹nh tranh ®· t¹o ®éng lùc ®Ó c¸c chñ thÓ v-¬n tíi, ®¹t tíi tr¹ng th¸i tiÕn bé h¬n (n¨ng suÊt cao h¬n, mÉu m· ®Ñp h¬n, chÊt l-îng tèt h¬n...) nh»m mang l¹i hiÖu qu¶ tèt nhÊt cã thÓ. Tuy nhiªn, nÕu c¹nh tranh ®-îc tiÕn hµnh b»ng c¸c ®éng th¸i tiªu cùc th× sÏ trë nªn k×m h·m sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸i míi, mang l¹i mét thùc tr¹ng cùc ®oan h¬n vµ kÕt qu¶ tr¸i ng-îc l¹i so víi tÝch cùc. Dï vËy, kh¸i niÖm c¹nh tranh ngµy nay ®ang ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ ®-îc nh×n nhËn d-íi khÝa c¹nh tÝch cùc nhiÒu h¬n. MÆt kh¸c, chÝnh søc m¹nh cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®· buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i th-êng xuyªn n©ng cao n¨ng l-c c¹nh tranh cña m×nh nÕu muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong lÜnh vùc m×nh ®ang tham gia.  N¨ng lùc c¹nh tranh "N¨ng lùc" ®-îc ®Þnh nghÜa trong §¹i Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt lµ: "Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ñ hoÆc vèn cã ®Ó lµm mét viÖc g×" hay "kh¶ n¨ng ®ñ ®Ó thùc hiÖn tèt mét c«ng viÖc". Còng trong tµi liÖu nµy, "n¨ng lùc c¹nh tranh" ®-îc hiÓu lµ: "Kh¶ n¨ng giµnh th¾ng lîi trong cuéc c¹nh tranh cña nh÷ng hµng hãa cïng lo¹i trªn cïng mét thÞ tr-êng tiªu thô". Theo nghÜa ®ã, chiÕn l-îc c¹nh tranh chÝnh lµ mét phÇn, mét khÝa c¹nh cña chiÕn l-îc th-¬ng m¹i; nã bao gåm viÖc doanh nghiÖp ph¸t triÓn c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ®èi phã vµ ®¸nh b¹i c¸c ®èi thñ cña m×nh trong vÊn ®Ò cung cÊp mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh... Còng nh- c¹nh tranh, hiÖn nay ®ang tån t¹i nhiÒu kh¸i niÖm, quan niÖm kh¸c nhau vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh. Mét sè nhµ nghiªn cøu cho r»ng n¨ng lùc c¹nh tranh chØ cã ý nghÜa trong quan hÖ th-¬ng m¹i vµ nã ®-îc m« t¶ qua c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. Trong khi ®ã, mét sè nhµ nghiªn cøu kh¸c l¹i xem n¨ng lùc c¹nh tranh bao gåm c¶ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó triÓn khai hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh tíi ®iÓm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh cung øng hµng hãa, dÞch vô, lµ ®¶m b¶o n©ng cao møc sèng cho ng-êi d©n. T-¬ng tù nh- vËy, mét sè ng-êi cho r»ng n¨ng lùc c¹nh tranh chØ phï hîp víi cÊp ®é c«ng ty vµ mét sè kh¸c l¹i cho r»ng n¨ng lùc c¹nh tranh phï hîp víi mäi cÊp ®é tõ quèc gia, ngµnh, c«ng ty ®Õn cÊp ®é s¶n phÈm. ë ViÖt Nam, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thuËt ng÷ "n¨ng lùc c¹nh tranh" ®ang ®-îc sö dông ngµy cµng phæ biÕn; tuy nhiªn, cã thÓ nãi r»ng ch-a cã sù thèng nhÊt cao trong giíi häc thuËt vÒ kh¸i niÖm, c¸c cÊp ®é cïng nh- c¸c th-íc -8- ®o chÝnh x¸c vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh. Trong quan niÖm cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu kinh tÕ, n¨ng lùc c¹nh tranh hay kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®-îc ®Ò cËp ®Õn d-íi nhiÒu gãc ®é; sö dông nhiÒu thuËt ng÷ ®Ó diÔn t¶ kh¸c nhau. Fafchamps cho r»ng, kh¶ n¨ng c¹nh tranh chÝnh lµ kh¶ n¨ng cña mét doanh nghiÖp cã thÓ s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm víi chi phÝ biÕn ®æi trung b×nh thÊp h¬n gi¸ cña s¶n phÈm Êy trªn thÞ tr-êng. Theo ®ã, c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cã chÊt l-îng t-¬ng tù víi doanh nghiÖp kh¸c nh-ng chi phÝ thÊp h¬n th× ®-îc ®¸nh gi¸ lµ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao h¬n (Peters.G.H "Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp" - Dartmouch, 1995 tr 343). Trong khi Randall cho r»ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh chÝnh lµ kh¶ n¨ng giµnh ®-îc vµ duy tr× thÞ phÇn trªn thÞ tr-êng víi lîi nhuËn nhÊt ®Þnh th× Dunning l¹i ®øng trªn quan ®iÓm vÓ kh¶ n¨ng cung øng c¸c s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô ®Ó nh×n nhËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh khi nªu ra: Kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng cung s¶n phÈm cña chÝnh doanh nghiÖp trªn c¸c thÞ tr-êng kh¸c nhau mµ kh«ng ph©n biÖt n¬i bè trÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ®ã... Nh×n chung, hiÖn nay, c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ®Òu cho r»ng: N¨ng lùc c¹nh tranh hay kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ tr×nh ®é cña c«ng nghiÖp cã thÓ s¶n xuÊt s¶n phÈm theo ®óng yªu cÇu cña thÞ tr-êng vµ duy tr× ®-îc møc ®é thu nhËp thùc tÕ cña m×nh. Nh- vËy, hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ thuËt ng÷ n¨ng lùc c¹nh tranh vµ c¸ch thøc ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh. §èi víi mét sè nhµ nghiªn cøu kinh tÕ th× n¨ng lùc c¹nh tranh chØ ®-îc hiÓu theo nghÜa hÑp vµ nã ®-îc thÓ hiÖn qua c¸c chØ sè vÒ tû gi¸ thùc vµ trong mèi quan hÖ th-¬ng m¹i. Tr¸i l¹i, ®èi víi mét sè ng-êi kh¸c th× n¨ng lùc c¹nh tranh l¹i bao gåm kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng hãa, dÞch vô ®ñ søc ®Ó ®¸p øng ®ßi hái cña c¹nh tranh (c¶ trong n-íc vµ quèc tÕ) vµ yªu cÇu ®¶m b¶o møc sèng cao cho nh÷ng ng-êi trùc tiÕp tham gia s¶n xuÊt, cung cÊp lo¹i hµng hãa, dÞch vô Êy. Trong khi M.Porter cho r»ng chØ cã n¨ng suÊt lµ chØ sè cã ý nghÜa khi nãi vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia (trong cuèn "Lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c quèc gia"); th× Krugman l¹i cho r»ng, kh¸i niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh chØ phï hîp ë cÊp ®é c«ng ty (v× nÕu mét c«ng ty kh«ng ®ñ bï ®¾p chi phÝ cña m×nh th× ch¾c ch¾n ph¶i tõ bá kinh doanh hoÆc ph¸ s¶n)... Tuy xuÊt ph¸t tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau ®Ó nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ vµ xem xÐt song c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh hay kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®Òu liªn quan ®Õn hai khÝa c¹nh lµ kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr-êng vµ -9- cã lîi nhuËn. Tõ ®ã, chóng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch tæng quan r»ng n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng n¾m gi÷ thÞ phÇn nhÊt ®Þnh víi møc ®é hiÖu qu¶ chÊp nhËn ®-îc. Nh- vËy, khi thÞ phÇn ®-îc më réng th× còng cã nghÜa lµ n¨ng lùc c¹nh tranh ®-îc n©ng cao hîn. C¸ch hiÓu nµy cã thÓ ®-îc ¸p dông víi nhiÒu cÊp ®é c¹nh tranh kh¸c nhau ë nh÷ng m«i tr-êng kh¸c nhau (tõ doanh nghiÖp ®Õn quèc gia; tõ thÞ tr-êng néi ®Þa ®Õn thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi). Trong xu thÕ nhÊt thÓ hãa kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh còng nh- c¹nh tranh ®ang ngµy cµng ®-îc sö dông mét c¸ch réng r·i nªn viÖc tiÕp cËn c¸c kh¸i niÖm nµy còng cÇn ®-îc x©y dùng mét c¸ch cã hÖ thèng vµ ®¶m b¶o tÝnh l«gic trong hÖ thèng c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï kinh tÕ. V× vËy, lîi thÕ c¹nh tranh, n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét s¶n phÈm, mét doanh nghiÖp cÇn ®-îc ph©n tÝch trong tæng thÓ lîi thÕ c¹nh tranh, n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh vµ quèc gia thËm chÝ lµ khu vùc vµ thÕ giíi. 1.1.2. Vai trß cña c¹nh tranh N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh lµ mét trong c¸c môc tiªu hµng ®Çu cña mét doanh nghiÖp, mét ngµnh hay mét nÒn kinh tÕ trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nh- hiÖn nay. C¹nh tranh ®· t¹o ra mét m«i tr-êng kinh tÕ ®Ó c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong nã lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, cung øng vµ tiªu thô c¸c s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô cña m×nh. Nh- vËy, cã nghÜa lµ c¹nh tranh lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt kú quèc gia nµo. VËy, c¹nh tranh cã vai trß nh- thÕ nµo trong ph¸t triÓn kinh tÕ? - Vai trß lín nhÊt cña c¹nh tranh lµ lµm cho gi¸ c¶ thÞ tr-êng vÒ mét chñng lo¹i hµng hãa, dÞch vô lu«n cã xu h-íng gi¶m xuèng. Tr¸i víi ®éc quyÒn kinh tÕ, c¹nh tranh trong c¬ chÕ thÞ tr-êng lu«n lµm cho hµng hãa, dÞch vô cã xu h-íng gi¶m xuèng bëi v× trong nÒn kinh tÕ Êy kh«ng chØ cã mét hoÆc mét vµi nhµ cung cÊp mét chñng lo¹i hµng hãa, dÞch vô nhÊt ®Þnh mµ sè l-îng c¸c nhµ cung cÊp lµ rÊt lín vµ kh«ng cã nhµ cung cÊp nµo cã kh¶ n¨ng chi phèi gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng. Trong m«i tr-êng nh- vËy, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m c¸ch thu hót kh¸ch hµng th«ng qua gi¸ c¶, chÊt l-îng... Víi chÊt l-îng t-¬ng ®-¬ng, hµng hãa, dÞch vô cña nhµ cung cÊp nµo cã gi¶ c¶ thÊp h¬n sÏ ®-îc ng-êi tiªu dïng lùa chän nhiÒu h¬n. Xu h-íng nµy t¹o ra mét cuéc ®ua gi¶m gi¸ th«ng qua gi¶m thiÓu chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÊt yÕu lµm cho gi¸ c¶ hµng hãa lu«n cã xu h-íng gi¶m. -10- - Chøc n¨ng thø hai cña c¹nh tranh lµ lµm cho c¸c doanh nghiÖp ph¶i kh«ng ngõng ¸p dông khoa häc kü thuËt. Nh- chóng ta ®· biÕt, vai trß cña khoa häc c«ng nghÖ lµ rÊt lín ®èi víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt x· héi nãi chung vµ gi¶m thiÓu chi phÝ s¶n xuÊt trong dµi h¹n nãi riªng. Nhê sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ (®Æc biÖt lµ c¸c chuyªn ngµnh khoa häc øng dông) mµ ngµy nay con ng-êi cã thÓ cã ®-îc møc h-ëng thô ngµy cµng cao trong khi chi phÝ ph¶i bá ra ®Ó ®¹t ®-îc sù tho¶ m·n ngµy cµng gi¶m xuèng. Nãi c¸ch kh¸c, ¸p dông khoa häc, c«ng nghÖ lµ mét gi¶i ph¸p ®Ó kh«ng chØ h¹ gi¸ thµnh mµ cßn lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ngµy mét cao cña ng-êi tiªu dïng. §©y chÝnh lµ mét chøc n¨ng cña c¹nh tranh. Bªn c¹nh ®ã, c¸c nhµ s¶n xuÊt kh«ng ngõng ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ ®Ó cã thÓ cho ra ®êi nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cã chÊt l-îng cao, mÉu m· ®Ñp, gi¸ thµnh h¹ do n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng cao. - C¹nh tranh lµ c«ng cô h÷u hiÖu gióp lo¹i bá sù thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ trong lÞch sö. C¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ cung cÊp sÏ gióp n©ng cao chÊt l-îng hµng ho¸, dÞch vô vµ h¹ gi¸ thµnh. Trong khÝ ®ã, nhµ cung cÊp nµo cã ®-îc s¶n phÈm, dÞch vô míi th× cã quyÒn h-ëng lîi nhuËn lín nhÊt trong kinh doanh vµ sÏ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ. §Õn lóc nµy, v× môc tiªu lîi nhuËn, sÏ cã c¸c nhµ cung cÊp lo¹i s¶n phÈm dÞch vô Êy ra ®êi; c¹nh tranh xuÊt hiÖn vµ t-íc ®o¹t sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ cña nhµ cung cÊp ®Çu tiªn. V× vËy, bÊt cø lóc nµo mét nhµ cung cÊp còng cã thÓ mÊt ®i sù thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ. Víi c¸c chøc n¨ng chÝnh nh- trªn, c¹nh tranh cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ v× nãi t¹o ra ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ tèi ®a hãa lîi nhuËn vµ lîi Ých cña c¶ nhµ cung cÊp vµ ng-êi tiªu dïng (theo nghÜa lîi nhuËn nhµ cung cÊp chØ cã ®-îc khi nhu cÇu cña ng-êi mua vµ kh¶ n¨ng cung øng cña ng-êi b¸n gÆp nhau ë mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh ®Ó giao dÞch thùc tÕ diÔn ra. §iÒu nµy hoµn toµn kh¸c víi ®éc quyÒn). 1.1.3. C¸c cÊp ®é c¹nh tranh vµ c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng tíi n¨ng lùc c¹nh tranh - C¹nh tranh quèc gia C¹nh tranh ë cÊp quèc gia ®-îc ®¸nh gi¸ chÝnh lµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña nã vµ bao gåm rÊt nhiÒu yÕu tè cÊu thµnh tõ c¸c yÕu tè vÜ m« ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trªn quèc gia ®ã còng nh- kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cã xuÊt xø tõ quèc gia ®ã trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. Theo ®ã, n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia ®-îc ®Þnh nghÜa lµ "n¨ng lùc cña mét nÒn -11- kinh tÕ ®¹t ®-îc t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng, thu hót ®-îc ®Çu t-, ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ, x· héi vµ n©ng cao ®êi sèng cña ng-êi d©n". DiÔn ®µn Kinh tÕ thÕ giíi (WEF) ®· ®-a ra ®Þnh nghÜa vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia lµ "kh¶ n¨ng ®¹t vµ duy tr× ®-îc møc t¨ng tr-ëng cao trªn c¬ së c¸c chÝnh s¸ch, thÓ chÕ v÷ng vÒn t-¬ng ®èi vµ c¸c ®Æc tr-ng kinh tÕ kh¸c" (WEF, 1997). WEF còng ®-a ra t¸m nhãm yÕu tè (bao gåm h¬n 200 chØ sè) ®Ó x¸c ®Þnh n¨ng lùc c¹nh tranh tæng thÓ cña mét quèc gia (träng sè cña mçi nhãm chØ sè cã sù thay ®æi nhÊt ®Þnh qua c¸c thêi kú). T¸m nhãm chØ sè ®ã lµ: + §é më cña nÒn kinh tÕ (gåm c¸c chØ sè nh-: thuÕ quan vµ c¸c hµng rµo phi quan thuÕ, chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i...). + C¸c chØ sè liªn quan ®Õn vai trß vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ (møc ®é can thiÖp cña nhµ n-íc; quy m«, n¨ng lùc ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ; chÝnh s¸ch tµi khãa...). + C¸c yÕu tè vÒ tµi chÝnh (kh¶ n¨ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng trung gian tµi chÝnh, rñi ro tµi chÝnh, ®Çu t- vµ tiÕt kiÖm...). + C¸c yÕu tè vÒ c«ng nghÖ (chØ sè vÒ n¨ng lùc ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong n-íc, kh¶ n¨ng khai th¸c c«ng nghÖ th«ng qua thu hót FDI hoÆc kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng qua c¸c h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ kh¸c...). + C¸c yÕu tè vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng (giao th«ng, th«ng tin liªn l¹c...). + Qu¶n trÞ (c¸c chØ sè vÒ qu¶n lý nguån nh©n lùc vµ c¸c yÕu tè qu¶n trÞ kh¸c). + C¸c yÕu tè vÒ lao ®éng (tr×nh ®é tay nghÒ, n¨ng suÊt lao ®éng, tÝnh linh ho¹t cña thÞ tr-êng lao ®éng, hiÖu qu¶ cña c¸c ch-¬ng tr×nh x· héi...) + Vµ c¸c yÕu tè vÒ thÓ chÕ (chØ sè vÒ chÊt l-îng c¸c thÓ chÕ ph¸p lý, c¸c luËt vµ hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy...). Nh- ®· ®Ò cËp ë trªn, theo M.Porter "chØ cã chØ sè n¨ng suÊt lµ cã ý nghÜa cho kh¸i niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia bëi v× ®©y lµ nh©n tè x¸c ®Þnh c¬ b¶n cho viÖc n©ng cao søc sèng cña mét quèc gia xÐt vÒ dµi h¹n" (M.Porter, 1990). Còng theo «ng, chØ sè n¨ng suÊt ®Õn l-ît m×nh l¹i phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ tÝnh n¨ng ®éng cña c¸c c«ng ty. Do vËy, n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia l¹i phô thuéc vµo c¸c yÕu tè trong nÒn kinh tÕ quèc d©n gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh cho phÐp c¸c c«ng ty s¸ng t¹o vµ duy tr× lîi thÕ c¹nh tranh trong mét lÜnh vùc cô thÓ. Theo ®ã, «ng ®-a ra bèn nhãm c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia lµ: + Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n tè s¶n xuÊt (Nguån lao ®éng, tay nghÒ lao ®éng, tµi nguyªn, vèn, tiÒm n¨ng vÒ khoa häc - c«ng nghÖ, h¹ tÇng c¬ së...). -12- + Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn vÒ cÇu ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña nhu cÇu thÞ tr-êng trong n-íc ®èi víi s¶n phÈm, dÞch vô cña mét ngµnh. + Nhãm c¸c yÕu tè vÒ c¸c ngµnh phô trî vµ c¸c ngµnh cã liªn quan cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. + Nhãm c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn c¬ cÊu, chiÕn l-îc cña c«ng ty vµ cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. Víi c¸c quan niÖm nh- vËy, n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia lu«n ®-îc c¸c nhµ ®Çu t- quèc tÕ quan t©m, xem xÐt trong qu¸ tr×nh lùa chän ®Þa ®iÓm, lÜnh vùc ®Çu t-. H¬n thÕ n÷a, b¶n xÕp h¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia cßn cã cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c¸c chÝnh phñ còng nh- doanh nghiÖp... - C¹nh tranh ngµnh N¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh ®-îc ®Þnh nghÜa lµ kh¶ n¨ng bï ®¾p chi phÝ, duy tr× lîi nhuËn vµ ®-îc ®o b»ng thÞ phÇn cña s¶n phÈm vµ dÞch vô cña nã trªn thÞ tr-êng. Theo M.Porter, c¸c yÕu tè sau ¶nh h-ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét ngµnh: C¸c yÕu tè s¶n xuÊt, c¸c ®iÒu kiÖn liªn quan ®Õn cÇu, c¸c ngµnh liªn quan vµ c¸c ngµnh hç trî, chiÕn l-îc, cÊu tróc thÞ tr-êng còng nh- møc ®é c¹nh tranh. Ngoµi c¸c yÕu tè nãi trªn, thêi c¬ vµ ®Æc biÖt vai trß cña nhµ n-íc ®-îc xem nh- nh÷ng ®iÒu kiÖn tæng hîp thóc ®Èy hay h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp thuéc mét ngµnh. + Nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt YÕu tè s¶n xuÊt lµ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh (tõ lao ®éng, ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Õn vèn, c¬ së h¹ tÇng...). HÖ thèng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt bao gåm c¸c yÕu tè s¶n xuÊt c¬ b¶n nh- khÝ hËu, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý vµ c¸c yÕu tè yÕu tè s¶n xuÊt míi gåm c¬ së h¹ tÇng, th«ng tin, tr×nh ®é lao ®éng, kh¶ n¨ng nghiªn cøu ph¸t triÓn, bÝ quyÕt c«ng nghÖ... V× vËy, viÖc x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè ®ã sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng chñ thÓ kinh tÕ cã ý nghÜa rÊt cã quan träng, ®Æc biÖt trong nh÷ng ngµnh phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, chi phÝ vËn chuyÓn cao... C¸c yÕu tè s¶n xuÊt c¬ b¶n (thêi tiÕt, khÝ hËu, vÞ trÝ ®Þa lý, tµi nguyªn thiªn nhiªn...) quyÕt ®Þnh rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh song c¸c yÕu tè s¶n xuÊt míi cßn quan träng h¬n trong viÖc t¹o ra lîi thÕ -13- c¹nh tranh ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mçi doanh nghiÖp còng nh- toµn ngµnh. Kh«ng gièng nh- yÕu tè s¶n xuÊt c¬ b¶n, c¸c yÕu tè s¶n xuÊt míi lµ kÕt qu¶ cña sù ®Çu t- cña chÝnh phñ, c¸c ngµnh, c¸c c«ng ty.... Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt c¬ b¶n mäi c«ng ty ®Òu cã thÓ së h÷u vµ do ®ã rÊt khã t¹o nªn lîi thÕ c¹nh tranh trong dµi h¹n; trong khi ®ã, nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt míi cÇn ph¶i ®-îc ®Çu t- vµ duy tr× thÕ m¹nh nÕu muèn t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh trong dµi h¹n (v× chóng khã cã thÓ sao chÐp, rËp khu«n). + §iÒu kiÖn cña cÇu C¸c doanh nghiÖp trong mét ngµnh s¶n xuÊt lu«n ph¶i c¹nh tranh víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm thay thÕ kh¸c. C¸c s¶n phÈm thay thÕ h¹n chÕ møc lîi nhuËn tiÒm n¨ng cña mét ngµnh b»ng c¸ch ®Æt ng-ìng tèi ®a cho møc gi¸ mµ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh cã thÓ kinh doanh cã l·i. Kh¶ n¨ng lùa chän vÒ gi¸ c¶ cña c¸c s¶n phÈm thay thÕ cµng hÊp dÉn th× ng-ìng chÆn trªn ®èi víi lîi nhuËn cña ngµnh cµng v÷ng ch¾c h¬n. ChÝnh v× lý do ®ã, bÊt kú lóc nµo kh¸ch hµng còng cã thÓ mua s¶n phÈm cña ®èi thñ c¹nh tranh trong ngµnh vµ c¶ nh÷ng s¶n phÈm thay thÕ nÕu s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®ã kh«ng ®¸p øng yªu cÇu cña kh¸ch hµng hoÆc ch-a tho¶ m·n nhu cÇu cña hä. Ng-êi mua tranh ®ua víi ngµnh b»ng c¸ch b¾t Ðp gi¸ gi¶m xuèng, mÆc c¶ ®Ó cã chÊt l-îng tèt h¬n vµ cã ®-îc c¸c dÞch vô hËu m·i h¬n. H¬n n÷a, hä cßn lµm cho c¸c ®èi thñ c¹nh tranh chèng l¹i nhau, tÊt c¶ ®Òu t¸c ®éng tíi søc c¹nh tranh vµ lµm cho møc lîi nhuËn ngµnh cã xu h-íng gi¶m sót ®èi víi mçi chñng lo¹i s¶n phÈm. C¸c doanh nghiÖp trong ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®Ó b¸n cho kh¸ch hµng, ph¶i coi c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng lµ trªn hÕt vµ ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó ®¸p øng tèi ®a cã thÓ nhu cÇu cña hä th× míi thu ®-îc lîi nhuËn. V× vËy, nhu cÇu ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¹o ra ®éng lùc ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mçi doanh nghiÖp vµ toµn ngµnh. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, ®Æc tÝnh cña cÇu gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc h×nh thµnh c¸c ®Æc tÝnh cña s¶n phÈm vµ t¹o ra nh÷ng ¸p lùc ®Ó n©ng cao chÊt l-îng, gia t¨ng gi¸ trÞ sö dông vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm míi. §èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt, môc ®Ých cuèi cïng cña viÖc tho¶ m·n c¸c nhu cÇu ®ã lµ ®Ó thu ®-îc lîi nhuËn nªn hä ph¶i tho¶ m·n nhu cÇu kh¸ch hµng mét c¸ch tèt nhÊt cã thÓ. H¬n thÕ n÷a, nÕu nh÷ng ®ßi hái nµy ë tr×nh ®é cao th× sÏ t¹o ¸p lùc buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i cã nh÷ng c¶i c¸ch, chuÈn hãa -14- s¶n phÈm, cho ra ®êi s¶n phÈm míi ®Ó ngµy cµng ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu cña kh¸ch hµng. Nãi c¸ch kh¸c, mét ngµnh cã thÓ thu ®-îc lîi thÕ c¹nh tranh hay cã ®-îc n¨ng lùc c¹nh tranh cao nÕu cÇu thÞ tr-êng ë tr×nh ®é cao vµ phøc t¹p. + C¸c ngµnh c«ng nghiÖp liªn quan vµ phô trî Víi mçi ngµnh s¶n xuÊt, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn còng nh- n¨ng lùc c¹nh tranh cña nã lu«n cã sù phô thuéc rÊt lín vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp liªn quan vµ phô trî; kh«ng cã ngµnh nµo ph¸t triÓn mét c¸ch ®éc lËp, riªng biÖt hoµn toµn (n«ng nghiÖp phô thuéc vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt ho¸ häc, thuèc b¶o vÖ thùc vËt...; c«ng nghiÖp phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nh-: nguån nguyªn, nhiªn liÖu, c«ng nghiÖp chÕ t¹o m¸y mãc...). NÕu nh÷ng ngµnh liªn quan vµ hç trî nµy ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× sù ph¸t triÓn cña ngµnh còng thuËn lîi; kh¶ n¨ng c¹nh tranh míi cao; nÕu ng-îc l¹i sÏ cã t¸c ®éng tiªu cùc tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh còng nh- sù ph¸t triÓn cña ngµnh. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó cã thÓ s¶n xuÊt víi chi phÝ thÊp nh-ng cã hiÖu qu¶; n¨ng suÊt lao ®éng cao, mÉu m· hÊp dÉn, phong phó, ®a d¹ng trong khi gi¸ thµnh h¹ ngoµi c¸c yÕu tè thuéc vÒ nhµ s¶n xuÊt cßn phô thuéc nhiÒu vµo sù hç trî tÝch cùc cña c¸c ngµnh liªn quan. Nh- vËy, sù ph¸t triÓn cña mét ngµnh cßn bÞ t¸c ®éng cña rÊt nhiÒu ngµnh kh¸c; gi÷a c¸c ngµnh cã sù liªn quan tíi nhau, s¶n phÈm cña ngµnh nµy lµ yÕu tè ®Çu vµo cña ngµnh kia vµ ng-îc l¹i. Bªn c¹nh c¸c nhãm yÕu tè trªn, cÊu tróc thÞ tr-êng, møc ®é c¹nh tranh, chiÕn l-îc cña c¸c chñ thÓ trong néi bé ngµnh vµ cña ®èi thñ c¹nh tranh còng lµ nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh. Râ rµng lµ c¸c nhãm yÕu tè nµy sÏ cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc t¹o ra kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho mét ngµnh vµ chÝnh phñ cã ¶nh h-ëng lín ®Õn c¸c nhãm yÕu tè ®ã. C¸c nhãm yÕu tè nµy còng lµ th-íc ®o vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cho mét ngµnh, mét doanh nghiÖp: Doanh nghiÖp muèn n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh th× cÇn tËp trung s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm mµ c¸c yÕu tè trªn lµ thuËn lîi h¬n c¶. N¨ng lùc c¹nh tranh cña mét ngµnh sÏ ®-îc n©ng cao nÕu n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh ®-îc c¶i thiÖn. - C¹nh tranh doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm Cã nhiÒu quan ®iÓm khoa häc còng nh- c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp; trong ®ã, tiªu biÓu nhÊt cã M.Porter, Oral Singer, Kettani... M.Porter cho r»ng, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp dùa vµo c¸c yÕu tè sau: Nh÷ng ®èi thñ trong ngµnh, c¸c ®èi thñ tiÒm n¨ng, c¸c s¶n phÈm thay -15- thÕ, nhµ cung cÊp vµ kh¸ch hµng. ¤ng ®· ®å thÞ hãa mèi liªn kÕt gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh nµy ®Ó t¹o nªn M« h×nh h×nh thoi ®Ó chØ ra c¸c yÕu tè chÝnh t¸c ®éng tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng (M.Porter (1998), "The compatitive Advantage of Nation", Macmilian Business, Tr 146). Trong khi ®ã, Oral Singer vµ Tettani l¹i cho r»ng: Cã ba yÕu tè t¸c ®éng tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ: Sù thµnh th¹o vÒ kü n¨ng c«ng nghiÖp, chi phÝ liªn quan tíi kü n¨ng vµ m«i tr-êng kinh tÕ cña c«ng ty... Tuy vËy, nh×n chung c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ®Òu cho r»ng: N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®-îc ®o b»ng kh¶ n¨ng duy tr× vµ më réng thÞ phÇn, thu lîi nhËn cña doanh nghiÖp trong m«i tr-êng c¹nh tranh trong n-íc vµ ngoµi n-íc. Mét doanh nghiÖp cã thÓ kinh doanh mét hay nhiÒu s¶n phÈm dÞch vô v× vËy cßn cã thÓ ph©n biÖt n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp víi n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm dÞch vô. Nãi c¸ch kh¸c, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp cã thÓ ®-îc hiÓu lµ tæng hßa n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp Êy; hay n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®-îc thÓ hiÖn qua hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp ®-îc ®o l-êng qua lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, thÞ phÇn cña doanh nghiÖp ®ã trªn thÞ tr-êng vµ chiÕn l-îc kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ã. Víi t- c¸ch lµ tÕ bµo cÊu thµnh nªn nÒn kinh tÕ th× n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp t¹o së sì v÷ng ch¾c vµ h×nh thµnh nªn n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia vµ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia còng chi phèi tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. Nh- vËy, mét doanh nghiÖp chØ ®-îc cho lµ cã n¨ng lùc c¹nh tranh khi doanh nghiÖp Êy ®ñ kh¶ n¨ng cung øng mét s¶n phÈm, dÞch vô chÊt l-îng ®¶m b¶o víi gi¸ c¶ thÊp h¬n ®èi thñ c¹nh tranh cña m×nh. Trong khi ®ã, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®-îc thÓ hiÖn qua kh¶ n¨ng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Êy (hay kh¶ n¨ng duy tr× vµ më réng thÞ phÇn hµng hãa vµ dÞch vô cña m×nh). ¦u thÕ c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt so víi ®èi thñ c¹nh tranh cña m×nh ®-îc thÓ hiÖn qua lîi thÕ vÒ chi phÝ vµ lîi thÕ vÒ sù kh¸c biÖt. Trong ®ã, lîi thÕ vÒ chi phÝ thÓ hiÖn qua viÖc doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm víi chi phÝ thÊp h¬n ®èi thñ c¹nh tranh (c¸c yÕu tè nh-: ®Êt ®ai, vèn vµ lao ®éng... th-êng ®-îc xem lµ nguån ®Ó t¹o lîi thÕ c¹nh tranh). Lîi thÕ vÒ sù kh¸c biÖt l¹i phô thuéc vµo møc ®é kh¸c biÖt cña s¶n phÈm lµm t¨ng gi¸ trÞ cho ng-êi tiªu dïng hoÆc gi¶m chi phÝ sö dông s¶n phÈm hay n©ng cao tÝnh hoµn thiÖn khi sö dông s¶n phÈm. Lîi thÕ nµy cho phÐp -16- thÞ tr-êng cã thÓ chÊp nhËn møc gi¸ cao h¬n cña ®èi thñ.... VÒ mÆt l-îng, n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm, dÞch vô ®-îc ®o b»ng thÞ phÇn cña s¶n phÈm hay dÞch vô ®ã trªn thÞ tr-êng. Víi quan niÖm nh- vËy, mét s¶n phÈm chØ ®-îc coi lµ co n¨ng lùc c¹nh tranh cao khi nã chiÕm mét phÇn nhÊt ®Þnh thÞ phÇn trªn thÞ tr-êng c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i. Tr¸i l¹i, mét s¶n phÈm kh«ng chiÕm ®-îc thÞ phÇn ®¸ng kÓ hoÆc ®ang ngµy mét ®¸nh mÊt thÞ phÇn cña m×nh trªn thÞ tr-êng lµ s¶n phÈm dÞch vô cã n¨ng lùc c¹nh tranh thÊp hoÆc ®ang gi¶m sót. Râ rµng lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®-îc thÓ hiÖn qua n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng hãa, dÞch vô mµ doanh nghiÖp ®ã s¶n suÊt, kinh doanh. Nãi c¸ch kh¸c, mét s¶n phÈm muèn chiÕm lÜnh vµ më réng thÞ phÇn cña m×nh th× b¶n th©n nã ph¶i cã nh÷ng lîi thÕ gióp n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. N¨ng lùc c¹nh tranh cña mét s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô ®-îc hiÓu lµ tÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm, yÕu tè, tiÒm n¨ng mµ s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô ®ã cã thÓ duy tr× vµ ph¸t triÓn vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ tr-êng c¹nh tranh mét c¸ch l©u dµi vµ cã ý nghÜa. Nh- vËy, s¶n phÈm ®-îc coi lµ cã n¨ng lùc c¹nh tranh khi nã ®¸p øng ®-îc c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng vÒ chÊt l-îng, gi¸ c¶, mÉu m·, tÝnh h÷u dông, sù kh¸c biÖt, th-¬ng hiÖu... v-ît tréi so víi s¶n phÈm cïng lo¹i vµ thu hót ®-îc kh¸ch hµng. * Mét sè tiªu chÝ th-êng dïng ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm lµ: + Gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ lîi thÕ vÒ chi phÝ (kh¶ n¨ng gi¶m chi phÝ ®Õn møc tèi ®a). + ChÊt l-îng s¶n phÈm vµ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp. + C¸c dÞch vô ®i kÌm. Tuy cã sù ph©n biÖt t-¬ng ®èi vÒ kh¸i niÖm song, gi÷a c¸c cÊp ®é c¹nh tranh nªu trªn cã sù liªn hÖ mÊt thiÕt, g¾n bã víi nhau; gi÷a chóng t¸c cã ®éng qua l¹i, phô thuéc, chÕ ®Þnh nhau vµ cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi nhau. Mét nÒn kinh tÕ cã n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia cao buéc ph¶i bao gåm nh÷ng doanh nghiÖp, c¸c s¶n phÈm dÞch vô cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao vµ tíi l-ît nã m«i tr-êng kinh tÕ vÜ m«, m«i tr-êng kinh doanh ®èi víi c¸c s¶n phÈm dÞch vô ph¶i thuËn lîi th× c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c s¶n phÈm dÞch vô míi cã thÓ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh. Nãi tãm l¹i, mét nÒn kinh tÕ chØ ®-îc c«ng nhËn lµ cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao khi nã bao gåm nhiÒu doanh nghiÖp vµ c¸c s¶n phÈm dÞch vô cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao; tr¸i l¹i, chØ víi mét m«i tr-êng vÜ m« vµ vi m« thuËn lîi th× c¸c doanh nghiÖp míi cã thÓ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh còng nh- n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm dÞch vô cña doanh nghiÖp m×nh. -17- 1.1.4. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh ngµnh Theo quan ®iÓm cña Michael E. Porter, c¸c yÕu tè cÊu tróc quyÕt ®Þnh c¹nh tranh ®-îc thÓ hiÖn b»ng h×nh 1.1. H×nh 1.1: C¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi c¹nh tranh §èi thñ tiÒm n¨ng Nhµ cung cÊp C¸c DN c¹nh tranh trong ngµnh Kh¸ch hµng SP thay thÕ Theo M.Porter, cã n¨m yÕu tè bªn ngoµi doanh nghiÖp cã t¸c ®éng tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ: C¸c ®èi thñ c¹nh tranh hiÖn t¹i; c¸c ®èi thñ c¹nh tranh tiÒm tµng; kh¸ch hµng; ng-êi cung øng; vµ s¶n phÈm thay thÕ. N¨m yÕu tè nµy kÕt hîp víi nhau x¸c ®Þnh c-êng ®é c¹nh tranh vµ møc lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. YÕu tè nµo m¹nh nhÊt sÏ thèng trÞ vµ trë thµnh träng yÕu theo quan ®iÓm x©y dùng chiÕn l-îc. Mçi yÕu tè trong trong ®ã cµng m¹nh th× cµng h¹n chÕ kh¶ n¨ng cho c¸c doanh nghiÖp t¨ng gi¸ c¶ vµ lîi nhuËn; Tr¸i l¹i, khi mét yÕu tè nµo ®ã mµ yÕu ®i th× c¬ héi ®Ó doanh nghiÖp cã ®-îc lîi nhuËn sÏ cµng kh¶ thi. - C¸c ®èi thñ c¹nh tranh trong ngµnh Sù hiÓu biÕt vÒ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cã mét ý nghÜa quan träng v× c¸c ®èi thñ c¹nh tranh sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt vµ møc ®é khèc liÖt cña c¹nh tranh. NÕu c¸c ®èi thñ nµy yÕu doanh nghiÖp cã c¬ héi ®Ó t¨ng gi¸ b¸n s¶n phÈm vµ møc lîi nhuËn thu ®-îc sÏ lín h¬n. Ng-îc l¹i, khi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh hiÖn t¹i m¹nh th× sù c¹nh tranh vÒ gi¸ lµ kh«ng ®¸ng kÓ, mäi cuéc c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶ ®Òu dÉn tíi tæn th-¬ng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. Khi bµn vÒ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong mét ngµnh s¶n xuÊt ta th-êng nãi tíi nh÷ng néi dung chñ yÕu nh-: c¬ cÊu c¹nh tranh ngµnh, thùc tr¹ng cÇu vÒ hµng hãa, dÞch vô cña ngµnh vµ c¸c hµng rµo lèi ra cho s¶n phÈm. -18-