Tài liệu Xử lý nợ xấu tại ngân hàng thương mại cổ phần xuất nhập khẩu việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH MAI XỬ LÝ NỢ XẤU TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH MAI XỬ LÝ NỢ XẤU TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60 34 02 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHAN NGỌC MINH TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi tên: NGUYỄN THANH MAI Sinh ngày: 03/07/1989 Quê quán: Hải Dương Hiện công tác tại: Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu – CN Sài Gòn Là học viên cao học khóa: 15A của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh. Mã học viên: 020115130055 Cam đoan đề tài: XỬ LÝ NỢ XẤU TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số chuyên ngành: 60 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Ngọc Minh Luận văn được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh. Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bốnộ dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích rõ ràng, minh bạch. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi TP.HCM, ngày….. tháng…..năm 2015 Tác giả NGUYỄN THANH MAI LỜI CẢM ƠN Trước tiên, Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Quý Thầy Cô trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã trang bị cho Tôi nhiều kiến thức quý báu trong thời gian qua. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Thầy, TS. Phan Ngọc Minh, người hướng dẫn khoa học của luận văn đã tận tình hướng dẫn Tôi hoàn thành luận văn này. Sau cùng, Tôi xin chân thành cảm ơn những người đồng nghiệp đã tận tình hỗ trợ trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn./. i MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ........................................................ vii LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ viii 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. viii 2. Mục tiêu của đề tài ............................................................................................ ix 3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ ix 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... ix 5. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................x 6. Nội dung nghiên cứu ...........................................................................................x 7. Đóng góp của đề tài ........................................................................................... xi 8. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu .................................................................... xi CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY VÀ NỢ XẤU TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .............................................1 1.1. Giới thiệu chung về hoạt động cho vay ............................................................1 1.2. Lý luận về nợ xấu trong hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thương mại ...........................................................................................................................2 1.2.1. Khái niệm về nợ xấu .....................................................................................2 1.2.2. Phân loại nợ xấu ............................................................................................3 1.2.2.1. Phân loại theo đối tượng ....................................................................4 1.2.2.2. Phân loại theo khả năng trả nợ của khách hàng ..................................5 1.2.2.3. Phân loại theo mức độ tổn thất............................................................5 1.2.3. Nguyên nhân phát sinh nợ xấu ......................................................................6 1.2.3.1. Công tác thẩm định cho vay không chặt chẽ ......................................6 1.2.3.2. Vấn đề thông tin không đầy đủ, chính xác..........................................6 1.2.3.3. Sự tác động khắc nghiệt của cơ chế thị trường ...................................7 ii 1.2.3.4. Ảnh hưởng mạnh mẽ của môi trường kinh tế .....................................7 1.2.3.5. Sự quản lý chặt chẽ của môi trường pháp lý trong kinh doanh ..........8 1.2.3.6. Nguyên nhân bất khả kháng ................................................................8 1.2.4. Tiêu chí phân loại nợ xấu ..............................................................................9 1.2.4.1. Theo các nước trên thế giới.................................................................9 1.2.4.2. Theo Việt Nam ..................................................................................10 1.2.5 Các chỉ tiêu đo lường nợ xấu .......................................................................12 1.2.6. Tác động của nợ xấu ...................................................................................12 1.2.6.1. Đối với hoạt động kinh doanh của NHTM .......................................12 1.2.6.2. Đối với nền kinh tế ............................................................................13 1.3. Xử Lý Nợ Xấu tại các Ngân hàng thương mại. ..............................................13 1.3.1. Nguyên tắc xử lý nợ xấu .............................................................................13 1.3.1.1. Nguyên tắc xử lý tài sản đảm bảo để thu hồi nợ ...............................14 1.3.1.2. Nguyên tắc xử lý tổn thất các khoản vay không có tài sản đảm bảo theo chỉ định của Chính phủ ..........................................................................15 1.3.1.3. Nguyên tắc xử lý các tổn thất bằng dự phòng rủi ro tại TCTD ........15 1.3.2. Biện pháp xử lý nợ xấu ...............................................................................16 1.3.2.1. Tái cấu trúc lại hoặc tái cơ cấu doanh nghiệp ...................................16 1.3.2.2. Xử lý tài sản bảo đảm, đòi nợ bên bảo lãnh ......................................16 1.3.2.3. Bán các khoản nợ ..............................................................................16 1.3.2.4. Nhờ tòa án can thiệp .........................................................................17 1.3.2.5. Sự trợ giúp của Chính phủ ................................................................17 1.3.2.6. Dùng dự phòng rủi ro để xử lý ..........................................................17 1.3.2.7. Xử lý nợ xấu ......................................................................................17 1.3.3. Ảnh hưởng của việc xử lý nợ xấu đối với nền kinh tế ................................18 1.3.3.1. Đối với Ngân hàng thương mại.........................................................18 1.3.3.2. Đối với nền kinh tế ............................................................................20 1.4. Bài học kinh nghiệm về xử lý nợ xấu của các nước trên thế giới. .................21 1.4.1. Kinh nghiệm của Mỹ: .................................................................................21 iii 1.4.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc: ...................................................................24 1.4.3. Kinh nghiệm của Hàn Quốc:.......................................................................29 1.4.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ kinh nghiệm xử lý nợ xấu của các nước: ..........................................................................................................................33 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................34 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XỬ LÝ NỢ TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM .........................35 2.1 Giới thiệu chung về Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu Việt Nam và hoạt động kinh doanh của Ngân hàng ............................................................................................35 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ...............................................................35 2.1.2 Sơ lược về tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. .............................................................................37 2.1.3 Hoạt động tín dụng và chất lượng hoạt động tín dụng của hệ thống Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu Việt Nam ..............................................................................38 2.2 Thực trạng hoạt động cho vay tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam .......................................................................................................................39 2.2.1 Tình hình hoạt động cho vay tại hệ thống Ngân hàng XNK Việt Nam.......39 2.2.2 Các nguyên nhân dẫn đến nợ xấu tại Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu Việt Nam ...................................................................................................................................43 2.3 Thực trạng công tác xử lý nợ tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam .......................................................................................................................50 2.3.1 Tình hình dư nợ tồn đọng và đặc điểm của các khoản nợ tồn đọng tại hệ thống Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam ..............................................50 2.3.2 Các phương thức thực hiện để xử lý các khoản nợ tồn đọng ......................53 2.3.3 Kết quả đạt được ..........................................................................................56 2.4 Phân tích một số nhân tố tác động đến công tác xử lý nợ tồn đọng tại hệ thống Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. ....................................................56 2.4.1 Nhân tố bên trong.........................................................................................57 2.4.2 Nhân tố bên ngoài ........................................................................................60 iv 2.5 Đánh giá chung về công tác xử lý nợ tại hệ thống NH TMCP Xuất Nhập Khẩu.......................................................................................................................62 2.5.1 Những mặt đạt được.....................................................................................62 2.5.2 Những vấn đề còn tồn tại .............................................................................62 2.5.3 Nguyên nhân chưa xử lý được những vấn đề còn tồn đọng ........................63 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................ 85 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM GÓP PHẦN HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XỬ LÝ NỢ TẠI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG TMCP XUẤT KHẨU VIỆT NAM ........................................................................66 3.1Định hướng hoạt động và mục tiêu phát triển của Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam ................................................................................................66 3.2 Một số giải pháp trực tiếp ................................................................................66 3.2.1 Giám sát nợ xấu một cách có hiệu quả thông qua hoạt động phân tích, phân loại nợ xấu định kỳ ....................................................................................................67 3.2.2 Đẩy mạnh công tác thu hồi nợ trực tiếp .......................................................67 3.2.3 Hoàn thiện các phương pháp nuôi nợ, gia hạn nợ, giảm lãi suất .................67 3.2.4 Tiếp tục khai thác xử lý các khoản nợ có tài sản đảm bảo, bán các khoản nợ xấu, Xóa nợ ...............................................................................................................68 3.2.5 Trích lập và sử dụng quỹ dự phòng rủi ro hợp lý và có hiệu quả ................68 3.2.6 Nhóm giải pháp ngăn chặn nợ xấu phát sinh ...............................................68 3.2.7 Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng công tác xử lý...................................73 3.3 Một số kiến nghị ..............................................................................................75 3.3.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý về xử lý nợ xấu cho các NHTM đảm bảo cho việc mua bán nợ được diễn ra nhanh chóng, thuận lợi.......................................75 3.3.2 Xây dựng cơ chế, chính sách riêng về xử lý nợ xấu nhằm thúc đẩy nhanh quá trình xử lý nợ của Ngân hàng. ............................................................................78 3.3.3 Có chính sách riêng cho Công ty mua, bán nợ và tài sản tồn đọng của Doanh nghiệp (DATC) hoạt động hiệu quả hơn, phát triển thị trường mua bán nợ .85 v 3.3.4 Ngân hàng Nhà nước cần có biện pháp, điều kiện ràng buộc và khuyến khích các NHTM trong công tác xử lý nợ. ...............................................................87 KẾT LUẬN ..............................................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................90 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT DIỄN GIẢI TCTD Tổ chức tín dụng NHNN Ngân hàng Nhà nước NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng Thương mại TSBĐ Tài sản bảo đảm SXKD Sản xuất kinh doanh HĐKD Hoạt động kinh doanh RRTD Rủi ro tín dụng DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DN Doanh nghiệp NH Ngân hàng NHTW Ngân hàng Trung ương FED Cục dự trữ liên bang Mỹ RTC Công ty xử lý nợ CAR Tỷ lệ an toàn vốn TTCK Thị trường chứng khoán AMC Công ty quản lý tài sản NHNNVN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NH XNK Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu (EIB) ROA Suất sinh lời trên Tài Sản ROE Suất sinh lời trên Vốn chủ sở hữu TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh HMTD Hạn mức tín dụng DATC Công ty mua bán nợ và TS tồn đọng của Doanh nghiệp vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình tài chính Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu ......................... 41 Bảng 2.2: Tình hình nợ quá hạn và trích lập dự phòng rủi ro ................................... 42 Bảng 2.3: Kết quả phân loại nợ theo Quyết định 493 ............................................... 42 Bảng 2.4: Nợ quá hạn ................................................................................................ 50 Bảng 2.5: Bảng tổng hợp phân loại nợ của NH TMCP XNK ................................... 51 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tổng vốn huy động từ năm 2011 - 2014 .............................................. 39 Biểu đồ 2.2: Tổng dư nợ cho vay từ năm 2011 - 2014 ............................................. 40 Biểu đồ 2.3: Lợi nhuận trước thuế từ năm 2011 - 2014 ............................................ 40 viii LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nợ xấu là một trong những nhân tố tác động xấu đến thị trường tài chính và ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe nền kinh tế. Trong những năm vừa qua do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng 2008 kéo theo sự suy giảm kinh tế toàn cầu, bong bóng bất động sản tan vỡ, hàng loạt doanh nghiệp phá sản làm cho nợ xấu của Việt Nam gia tăng nhanh chóng và thực sự trở thành một thách thức lớn của nền kinh tế. Ngoài việc phải đối mặt với tính thanh khoản kém, huy động vốn khó khăn, sự cạnh tranh quyết liệt giữa các ngân hàng trong nước và ngoài nước các ngân hàng còn phải đối mặt với sức ép tăng trưởng tín dụng. Yếu tố này tác động không nhỏ làm nợ xấu không ngừng gia tăng và kết quả là làm suy giảm lợi nhuận của ngân hàng. Bên cạnh đó, công tác xử lý nợ xấu hiện nay vẫn chưa đạt được hiệu quả cao. Do đó, đây là vấn đề được Chính phủ và các ngân hàng đặc biệt quan tâm Việt Nam đang trong quá trình hội nhập với nền kinh tế toàn cầu một cách mạnh mẽ.Thực tế này mở ra cho chúng ta rất nhiều cơ hội song cũng đặt ra nhiều thách thức lớn, đặc biệt là lĩnh vực Tài chính – Ngân hàng. Trong xu thế hội nhập ấy, các Ngân hàng thương mại Việt Nam đã từng bước cải cách, cơ cấu tổ chức lại cũng như phải nâng cao năng lực tài chính để hòa mình vào cuộc canh trạnh về vốn, công nghệ… với các Ngân hàng bạn. Tuy nhiên cho đến nay, năng lực tài chính của nhiều Ngân hàng vẫn còn yếu, nợ xấu tồn đọng vẫn còn chiếm tỷ lệ cao trong tổng dư nợ vay. Và đây chính là một trong những thách thức lơn nhất mà các Ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt là các Ngân hàng Thương mại Nhà nước đang phải đối mặt. Vấn đề đặt ra cho các Ngân hàng là không những phải giải quyết nhanh, dứt điểm các khoản nợ xấu tồn đọng từ nhiều năm trước để lại mà còn phải có những biện pháp để quản trị tốt rủi ix ro, ngăn chặn nợ xấu gia tăng trong hoạt động kinh doanh nhằm nâng cao năng lực tài chính và khả năng cạnh tranh của Ngân Hàng. Xuất phát từ sự cần thiết đó, đặc biệt là tầm quan trọng của các công tác xử lý nợ xấu tồn đọng trong quá trình tái cơ cấu tài chính của ngân hàng, đề tài nghiên cứu “Xử lý nợ xấu tại Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam” thực sự mang tính cấp thiết và có tính thực tiễn cao nhằm giải quyết được thách thức mà các Ngân hàng Thương mại Việt Nam đang đối mặt. 2. Mục tiêu của đề tài Đề tài nghiên cứu với mục đích nhằm hoàn thiện công tác xử lý nợ tồn đọng tại hệ thống Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu Việt Nam, góp phần thực hiện đẩy nhanh tốc độ xử lý nợ tồn đọng, nâng cao quản trị rủi ro trong hoạt động tín dụng của hệ thống Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu để đáp ứng được các yêu cầu hội nhập và khả năng cạnh tranh của Ngân hàng hiện nay và trong tương lai. 3. Câu hỏi nghiên cứu Bài nghiên cứu nhằm mục đích giải đáp các câu hỏi: - Thực trạng nợ xấu tại Ngân Hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam như thế nào? - Các nguyên nhân nào dẫn đến nợ xấu? - Công tác xử lý nợ xấu hiện nay còn hạn chế nào cần khắc phục? - Nhân tố nào tác động mạnh đến nợ xấu? - Những đề xuất nào cho công tác xử lý nợ xấu hoàn thiện và hiệu quả hơn? 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu và đề xuất các giải pháp, các kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác xử lý nợ tại hệ thống Ngân Hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. Các số liệu mà đề tài sử dụng để phân tích, đánh giá là các số liệu thực tế của Ngân Hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. x 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau nhằm tận dụng tính chất hợp lý và ưu việt của tưng loại phương pháp nghiên cứu khoa học như: phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh để thu nhập số liệu, phân tích số liệu; kết hợp giữa lý luận và thực tiễn tư duy logic để phân tích chứng minh… 6. Nội dung nghiên cứu Gồm 3 chương: Chƣơng 1: Những vấn đề cơ bản về hoạt động cho vay và nợ xấu tại các Ngân hàng thƣơng mại Trong chương này khái quát về khái niệm hoạt động cho vay và nợ xấu, nên bật các đặc trưng cũng như ảnh hưởng của nợ xấu đến hoạt động của các ngân hàng.Các bài học kinh nghiệm xử lý nợ xấu của một số nước như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc. Chƣơng 2: Thực trạng công tác xử lý nợ tại Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam Chương 2 đi vào phân tích tình hình thực trạng cho vay và thực trạng nợ xấu của Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam cũng như các phương pháp xử lý nợ xấu đang được áp dụng hiện nay. Qua đó đưa ra những tồn tại, hạn chế cần phải hoàn thiện hơn trong công tác xử lý nợ xấu. Chƣơng 3: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện công tác xử lý nợ tại hệ thống Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. Dựa trên kinh nghiệm các nước trên thế giới, thực trạng nợ xấu cũng như công tác xử lý hiện nay đưa ra một số đề xuất biện pháp quản lý vả xử lý nợ xấu cho các NHTMCP xi 7. Đóng góp của đề tài Điểm nổi bật mới nhất của đề tài là: Hoàn thiện công tác xử lý nợ tồn đọng tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. Đề tài phân tích chuyên sâu công tác thực hiện xử lý các khoản nợ xấu của Ngân hàng để tìm ra những nhân tố tác động làm ảnh hưởng đến tính hiệu quả của việc thu hồi nợ xấu cho Ngân hàng cũng như những vướng mắc tồn tại khi vận dụng từng phương thức vào xử lý cho từng nhóm nợ khác nhau. Trên cơ sở đó, đề tài đã đưa ra những giải pháp và kiến nghị xác đáng, đóng góp cho công tác xử lý nợ xấu của hệ thống Ngân hàng, xử lý nhanh các khoản nợ xấu tồn đọng, và có giải pháp để ngăn chặn nợ xấu gia tăng, áp dụng phương thức quản trị rủi ro từng bước phù hợp dần với những thông lệ và tiêu chuẩn của quốc tế, một yêu cầu không thể thiếu trong điều kiện hiện nay, khi các Ngân hàng đang hội nhập với nền kinh tế toàn cầu hóa. 8. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu Về vấn đề nợ xấu, năm 2005 là năm bắt đầu thực hiện quy định mới về phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro phù hợp dần với thông lệ quốc tế nên một số NHTM lại phát sinh các khoản nợ quá hạn mới do phải chuyển nợ theo cơ chế mới. Nếu phân loại nợ theo đúng quyết định 493 thì năm 2005 đuợc dự báo là năm khủng hoảng tài chính của các NHTM. Vì nợ xấu được xác định như trên sẽ tăng lên gấp nhiều lần so với cách phân loại theo quy định cũ. Tuy nhiên, cho đến cuối năm 2005, báo cáo chính thức của các NHTM vẫn quá thấp so với dự kiến truớc đó Năm 2005, tỷ lệ nợ xấu toàn hệ thống là 4,4%, trong đó, chủ yếu dưới 2% ở khối cổ phần và bình quân 5,4% ở khối quốc doanh. Cao nhất thuộc về Ngân hàng Đầu tư và Phát triển (BIDV) với khoảng 9%. Để giải thích cho sự gia tăng nợ xấu trên có thể đưa ra một số lý do: Một khe hở của quyết định 493 là các ngân hàng có thể thực hiện phân loại nợ và trích lập dự phòng cụ thể theo điều 6 hoặc điều 7. Các ngân hàng phân loại nợ chủ yếu dựa vào thời hạn (theo điều 6), thiếu hẳn sự đánh giá kết hợp các yếu tố khác như tình hình tài chính, kết quả sản xuất kinh doanh của xii doanh nghiệp. Điều này dẫn đến việc phân loại nợ không phản ánh đúng thực chất tình hình tín dụng của NHTM.... Trước năm 2000, các ngân hàng Việt Nam không được trích dự phòng rủi ro. Nếu vốn cho vay không thu hồi được, cũng chẳng có nguồn nào để xử lý. Nợ xấu cứ thế hạch toán lũy kế, dồn lại qua các năm, ngày một nhiều lên trên các tài khoản ở nội bảng.Quyết định 493 về phân loại nợ của Ngân hàng Nhà nước cho phép các tổ chức tín dụng sau khi dùng dự phòng rủi ro để xử lý nợ, được hạch toán nợ ra ngoại bảng. Các NHTM đã lợi dụng điều này để làm trong sạch bảng cân đối tài sản của ngân hàng. Chính vì thế, một khoản nợ tương đối lớn đã không được phản ánh. Năm 2006 là năm có ý nghĩa nhất đối với Ngân hàng Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank). Năm 2000, Eximbank phải đối mặt với những khoản nợ xấu khổng lồ lên đến 1170 tỷ đồng, chiếm tới 62% tổng dư nợ. Tỷ lệ trên được giảm đáng kể vào cuối năm 2005, khi Eximbank công bố số nợ xấu chỉ khoảng 3%. Và đến cuối năm 2006, con số đó đã giảm một cách ấn tượng: chỉ còn khoảng 1,25%. Tiếp theo đó là việc NHNN có văn bản cho phép BIDV, ngân hàng đầu tiên được thực hiện chính sách dự phòng rủi ro theo quy định tại điều 7, Quyết định 493, thay cho điều 6 trước đó. Nó đánh dấu sự thay đổi về chất, chuyển từ phân loại nợ định lượng đơn thuần sang kết hợp định lượng với định tính, tiến gần hơn đến chuẩn mực quốc tế. Năm 2007 tỷ lệ nợ xấu của đa số thành viên khối quốc doanh chỉ trên dưới 3%, khối cổ phần phổ biến dưới 2%. Năm 2008, Chính sách thắt chặt tiền tệ và vấn đề khó khăn thanh khoản trong nửa đầu năm là nguyên nhân đầu tiên khiến nhiều ngân hàng buộc phải hạn chế cho vay.Bên cạnh đó, sự sụt giảm nhanh và mạnh của thị trường chứng khoán và bất động sản là những lo ngại nổi bật trong năm 2008, ảnh hưởng đến chất lượng và quan hệ tín dụng của các NHTM. Tính đến cuối năm 2008, nợ xấu của hệ thống ngân hàng Việt Nam ở khoảng 43.500 tỷ đồng, chiếm 3,5% tổng dư nợ tín dụng. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do đầu năm 2008, nền kinh tế phát triển chậm lại, dẫn tới tình trạng giá bất động sản đã giảm tới hàng chục %, xiii nhiều khoản vay ở ngân hàng buộc phải phân loại lên đến mức rủi ro cao hơn và trở thành nợ xấu. Năm 2009, nợ xấu toàn hệ thống ngân hàng hiện đã giảm đáng kể so với thời điểm cuối năm 2008. Tính đến cuối năm 2009, tỷ lệ nợ xấu của toàn hệ thống ở mức 2,52% so với tổng dư nợ tín dụng đối với nền kinh tế. Như vậy nợ xấu đã giảm 0,98% so với mức 3,5% của năm 2008. Nguyên nhân dẫn đến việc giảm nợ xấu trong năm 2009 là: - Gói hỗ trợ lãi suất kích cầu, giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn, tiếp tục kế hoạch kinh doanh để thu hồi vốn trả nợ vay ngân hàng. - Thị trường bất động sản có dấu hiệu ấm dần đã giúp các ngân hàng thu hồi được những khoản nợ khó đòi của nhà đầu tư bất động sản còn tồn trong năm 2008. Để tránh và giảm thiểu sự gia tăng của các khoản nợ quá hạn, nợ xấu, các NH đã tăng cường những biện pháp kiểm soát chặt chẽ nợ quá hạn cũng như nợ xấu. Đồng thời, các ngân hàng cũng đã thận trọng hơn trong chiến lược phát triển tín dụng. Dựa vào số liệu của báo cáo tài chính quý III/2013, nhiều ngân hàng bị nợ xấu ăn gần hết lợi nhuận. Lợi nhuận trước thuế 9 tháng đầu năm 2013 của Eximbank là 1.155 tỷ đồng (giảm 1.282 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2012), Vietcombank đạt 3.991 tỷ đồng (giảm 403 tỷ đồng) và Techcombank là 750 tỷ đồng (giảm 1.483 tỷ đồng). Để giảm nợ xấu, nhiều ngân hàng tìm cách đưa tỷ lệ nợ xấu xuống mức thấp (dưới 3%). Họ có thể áp dụng nhiều cách như hỗ trợ giải ngân cho khách hàng để đảo nợ, thực hiện giải ngân lòng vòng giữa các ngân hàng hoặc mua chéo nợ của nhau… Nợ được phân thành 5 nhóm, từ nhóm 3 đến nhóm 5 mới bị coi là nợ xấu. Nhưng nhờ tái cơ cấu, doanh nghiệp được khoanh nợ, giãn nợ nên nợ nhóm 3 được đẩy lên nhóm 2, nợ nhóm 4 lên nợ nhóm 2. Nợ xấu được giảm đi rõ song bản chất của những khoản nợ đó vẫn không vì vậy mà bớt xấu đi.Vì vậy, khó quy được về giá trị tuyệt đối của nợ xấu và cũng khó để giải quyết bài toán nợ xấu đang ngày càng xấu đi. xiv Nợ xấu ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của các ngân hàng.Tuy nhiên, nếu ngân hàng cố tình che dấu nợ xấu thì càng khó giải quyết.Nó chẳng những không phản ánh đúng thực trạng của hệ thống ngân hàng mà còn ảnh hưởng đến nguồn cung vốn cho cả nền kinh tế. Do đó, nếu nhìn nhận đúng về nợ xấu, các ngân hàng sẽ biết được điểm đứng, điểm xuất phát thực tế để tìm ra thuận lợi, khó khăn từ đó đưa ra giải pháp phù hợp. Trên cơ sở đó thực hiện giải pháp cơ cấu nợ một cách hiệu quả nhất. 1 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY VÀ NỢ XẤU TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Giới thiệu chung về hoạt động cho vay Cho vay là hoạt động kinh doanh chủ yếu của ngân hàng thương mại để tạo ra lợi nhuận. Cho vay của ngân hàng thương mại, nói rộng ra là tín dụng ngân hàng thương mại, là một lĩnh vực phức tạp và thường xuyên cập nhật theo những biến chuyển của môi trường kinh tế. Vay vốn ngân hàng là một hình thức giao dịch về tài sản giữa bên cho vay (ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay (cá nhân, doanh nghiệp, các chủ thể khác), trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán. Cho vay là một hình thức cấp tín dụng, theo đó ngân hàng cho vay giao cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích và thời gian nhất định theo thoả thuận với nguyên tắc có hoản trả cả gốc và lãi Các khoản vay đều phải theo một quy trình cho vay, thu nợ nhất định. Thông thường gồm 5 bước: Bước 1: Lập hồ sơ đề nghị vay. Bước 2: Phân tích tín dụng. Bước 3: Quyết định cấp tín dụng cho vay. Bước 4: Giải ngân. Bước 5: Giám sát thu nợ và thanh lý hợp đồng cho vay * Khi kết thúc hợp đồng khách hàng có nghĩa vụ trả gốc và lãi theo thoả thuận đã được ký kết. Trường hợp khách hàng không thực hiện hợp đồng thì tài sản đảm bảo thuộc quyền quyết định của ngân hàng cho vay. Điều này cũng có nghĩa khoản vay 2 trên có rủi ro và sẽ trở thành những khoản nợ quá hạn, nhưng ở cấp độ nghiêm trọng hơn, do đó được gọi là nợ xấu. 1.2. Lý luận về nợ xấu trong hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thƣơng mại 1.2.1. Khái niệm về nợ xấu Theo Oxford dictionary for the Business World, Nợ xấu (bad debt) là nợ khó có thể thu hồi. Chẳng hạn như một khoản tiền có thể được xử lý như là một khoản thiệt hại và được xóa sổ trong phần lợi nhuận và tài khoản nợ phải thu. Những khoản nợ khó đòi có thể xuất hiện trong các tài khoản của một tổ chức như một khoản dự phòng cho nợ xấu. Theo định nghĩa nợ xấu của Phòng Thống kê - Liên hợp quốc: “về cơ bản một khoản nợ được coi là nợ xấu khi quá hạn trả lãi và/hoặc gốc trên 90 ngày; hoặc các khoản lãi chưa trả từ 90 ngày trở lên đã được nhập gốc, tái cấp vốn hoặc chậm trả theo thoả thuận; hoặc các khoản phải thanh toán đã quá hạn dưới 90 ngày nhưng có lý do chắc chắn để nghi ngờ về khả năng khoản vay sẽ được thanh toán đầy đủ”. Theo IMF: “Một khoản vay là nợ xấu khi lãi và vốn gốc bị trả quá hạn 90 ngày trở lên hoặc ít nhất 90 ngày của việc trả lãi vay đã được thỏa thuận vốn hóa, tái cấp vốn hoặc trì hoãn, hoặc việc hoàn trả ít hơn 90 ngày quá hạn nhưng có những lý do khác tốt hơn để nghi ngờ về sự hoàn trả đầy đủ.” Xét theo tiêu chuẩn của hệ thống kế toán quốc tế - IAS thì “Một khoản nợ được coi là nợ xấu khi quá hạn trả lãi và/hoặc gốc trên 90 ngày; hoặc các khoản lãi chưa trả từ 90 ngày trở lên đã được nhập gốc, tái cấp vốn hoặc trả chậm theo thỏa thuận; hoặc các khoản phải thanh toán đã quá hạn dưới 90 ngày nhưng có lý do chắc chắn để nghi ngờ về khả năng khoản vay sẽ được thanh toán đầy đủ”. Theo chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế IFRS và IAS 39 thì việc xét đâu là một khoản nợ xấu chỉ chú trọng đến khả năng hoàn trả của người đi vay thông qua