Tài liệu Xây dựng văn hóa học tập ở trường trung học phổ thông ngọc hà tỉnh hà giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NHÂN THỊ NGA XÂY DỰNG VĂN HOÁ HỌC TẬP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGỌC HÀ TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NHÂN THỊ NGA XÂY DỰNG VĂN HOÁ HỌC TẬP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGỌC HÀ TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ TÍNH THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NHÂN THỊ NGA XÂY DỰNG VĂN HOÁ HỌC TẬP Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGỌC HÀ TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ TÍNH THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: TS Nguyễn Thị Tính, người cô đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn tốt nghiệp, cảm ơn các giáo sư, phó giáo sư, giảng viên, các cán bộ, công nhân viên của trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn và giúp đỡ tôi, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và cán bộ, giáo viên, học sinh trường THPT Ngọc Hà Tỉnh Hà Giang đã động viên giúp đỡ, tạo điều kiện và hợp tác trong quá trình thực hiện đề tài. Luận văn chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót. Tác giả kính mong nhận được sự góp ý, chỉ dẫn của các thầy cô giáo, các chuyên gia và các bạn đồng nghiệp. Thái Nguyên, tháng 8/2010 Tác giả Nhân Thị Nga Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 4 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 5 7. Giới hạn nghiên cứu .................................................................................... 5 8. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................... 5 9. Cấu trúc luận văn......................................................................................... 6 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA XÂY DỰNG VĂN HOÁ HỌC TẬP Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................... 7 1.1. Vài nét về lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................ 7 1.2. Các khái niệm công cụ ............................................................................. 8 1.2.1. Văn hoá ............................................................................................ 8 1.2.2. Văn hoá tổ chức ............................................................................... 10 1.2.3. Nhà trường ...................................................................................... 13 1.2.4. Văn hoá nhà trường ........................................................................ 16 1.2.5. Văn hoá học tập ............................................................................... 18 1.2.6. Xây dựng văn hoá học tập ............................................................... 18 1.3. Xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT ............................................ 19 1.3.1. Tầm quan trọng của VHHT đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục THPT ................................................................................. 19 1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới VHHT ................................................... 22 1.3.3. Nội dung xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT ....................... 24 1.4. Hiệu trưởng nhà trường với việc xây dựng VHHT ................................. 26 Kết luận chƣơng 1 ....................................................................................... 28 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VĂN HOÁ HỌC TẬP VÀ XÂY DỰNG VHHT Ở TRƢỜNG THPT NGỌC HÀ - TỈNH HÀ GIANG ........ 29 2.1. Một vài nét về khách thể điều tra ............................................................ 29 2.1.1. Lịch sử thành lập ............................................................................. 29 2.1.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của nhà trường ........................................... 29 2.1.3. Cơ cấu tổ chức của nhà trường......................................................... 30 2.1.4. Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ............................................... 30 2.1.5. Quy mô chất lượng đào tạo qua các năm (2005- 2010) .................... 31 2.1.6. Công tác đoàn Thanh niên Cộng Sản Hồ Chí Minh ......................... 32 2.2. Thực trạng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang ............... 33 2.2.1. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về VHHT và xây dựng VHHT ..................................................................................... 33 2.2.2. Thực trạng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang ......... 37 2.2.3. Thực trạng các biện pháp xây dựng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang .......................................................................... 53 Kết luận chƣơng 2 ....................................................................................... 61 Chƣơng 3: CÁC BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VĂN HOÁ HỌC TẬP Ở TRƢỜNG THPT NGỌC HÀ - TỈNH HÀ GIANG ........................ 62 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ....................................................... 62 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu của quá trình GD ....................... 62 3.1.2. Nguyên tắc tập trung - dân chủ ....................................................... 62 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả thiết thực ................................... 63 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo phát huy vai trò chủ thể của GV và HS .......... 63 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ................................................... 63 3.2. Các biện pháp ......................................................................................... 64 3.2.1. Tổ chức hoạt động tuyên truyền, GD nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các thành viên trong nhà trường đối với việc xây dựng VHHT ...................................................................................... 64 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 3.2.2. Biện pháp xây dựng môi trường giáo dục thân thiện ........................ 65 3.2.3. Huy động các nguồn lực để xây dựng VHHT .................................. 68 3.2.4. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy vai trò của người học ..... 74 3.2.5. Đổi mới quá trình quản lý, đảm bảo có hiệu quả tất cả các giai đoạn quản lý ..................................................................................... 76 3.2.6. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả dạy và học .................. 78 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ............................................................. 81 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ........... 82 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................... 82 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ................................................................... 82 3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm .............................................................. 82 3.4.4. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................... 82 Kết luận chƣơng 3 ....................................................................................... 86 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................ 87 1. Kết luận .................................................................................................... 87 2. Kiến nghị ................................................................................................... 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 90 PHỤ LỤC .................................................................................................... 92 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN 1. VH Văn hoá 2. VHNT Văn hoá nhà trường 3. HT Hiệu trưởng 4. BGH Ban Giám hiệu 5. GD Giáo dục 6. THPT Trung học phổ thông 7.VHHT Văn hoá học tập 8. HS Học sinh 9. SV Sinh viên 10. XH Xã hội 11. CBQL Cán bộ quản lý 12. CSHCM Cộng sản Hồ Chí Minh 13. XH Xã hội 14. KT- XH Kinh tế- Xã hội 15. GD& ĐT Giáo dục và đào tạo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Biểu quy mô và chất lượng hai mặt GD của nhà trường từ năm 2005 đến 2010 ...................................................................... 31 Bảng 2.2 : Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về VHHT ở trường THPT ....... 33 Bảng 2.3: Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về nội dung xây dựng VHHT ................................................................................. 34 Bảng 2.4 : Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về vai trò của việc xây dựng VHHT trong nhà trường ............................................... 36 Bảng 2.5 : Thực trạng VH học hỏi của GV trong nhà trường......................... 37 Bảng 2.6: Thực trạng văn hoá học hỏi của HS trong nhà trường.................... 39 Bảng 2.7: Thực trạng văn hoá thực hiện nề nếp dạy - học, quản lý thời gian, nguồn lực học tập của GV ................................................... 41 Bảng 2.8: Thực trạng văn hoá nề nếp dạy - học, quản lý thời gian, nguồn lực học tập của HS ............................................................ 43 Bảng 2.9 : Tự đánh giá về mức độ biểu hiện những hành vi vi phạm nội qui học tập của HS ....................................................................... 45 Bảng 2.10: Thực trạng VH chia sẻ, hợp tác của GV ...................................... 48 Bảng 2.11: Thực trạng VH chia sẻ, hợp tác của HS ....................................... 51 Bảng 2.12: Đánh giá thực trạng hoạt động của Hiệu trưởng trong việc xây dựng VHHT .......................................................................... 53 Bảng 2.13: Các biện pháp xây dựng VHHT của Hiệu trưởng ....................... 54 Bảng 2.14: Những hành vi của GV đã tham gia xây dựng VHHT trong nhà trường ................................................................................... 57 Bảng 2.15: Những hành vi của HS đã tham gia xây dựng VHHT trong nhà trường ................................................................................... 58 Bảng 2.16: Đánh giá về VHHT của trường THPT Ngọc Hà .......................... 60 Bảng 3.1: Kết quả đánh giá về mức độ cần thiết của những biện pháp xây dựng VHHT nhà trường ........................................................ 83 Bảng 3.2: Kết quả đánh giá về tính khả thi của các biện pháp xây dựng VHHT trong nhà trường .............................................................. 84 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nhân loại đã bước vào thế kỷ XXI với sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông và đang bước đầu quá độ sang nền kinh tế tri thức. Sự phát triển đó có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển của toàn xã hội nói chung và giáo dục (GD) nói riêng. Từ trên nền tảng đó, cùng với những biến đổi lớn lao về chính trị xã hội vào các thập niên vừa qua, xu thế toàn cầu hóa mạnh mẽ đang diễn ra trên thế giới. Ở nước ta, sau gần hai thập niên thực hiện đường lối “đổi mới”, chuyển dịch từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Không chỉ có sự “đổi mới”, chuyển sang nền kinh tế thị trường, mà còn có xu hướng hội nhập, toàn cầu hóa. Một bước ngoặt của nước ta về hội nhập quốc tế là trở thành thành viên chính thức của WTO vào tháng 11 năm 2006 đã minh chứng cho sự thay đổi hội nhập của đất nước. Trong bối cảnh nêu trên, có thể nói đã tác động vào trong nước tạo nên một thời kỳ đổi mới sâu sắc căn bản đối với đất nước. Trong thời kỳ này sự đổi mới có ảnh hưởng trực tiếp tới nền GD của cả quốc gia, làm cho nền GD nước ta chuyển sang một giai đoạn mới, mang những đặc trưng mới về sứ mạng, tầm nhìn, giá trị, cơ cấu, chức năng… Những đặc trưng mới đó cũng làm nảy sinh yêu cầu phải đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục và đào tạo (GD&ĐT). Nước ta, với "Mục tiêu GD là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, trí tuệ, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập, dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc"[5]; Đảng, Nhà nước và toàn dân ta đã Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 không ngừng nỗ lực trong việc xây dựng "nền giáo dục xã hội chủ nghĩa có tính nhân dân, dân tộc, khoa học, hiện đại, lấy chủ nghĩa Mác- Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng; đồng thời thực hiện "nguyên lý học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, GD nhà trường kết hợp với GD gia đình và GD xã hội"[5]. Với mục tiêu của Đảng và tính chất, nguyên lý trên đặt ra cho giáo dục những thách thức lớn về sản phẩm đào tạo nhằm đáp ứng với yêu cầu của thực tế cuộc sống và thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Để thực hiện được mục tiêu tổng quát về phát triển KT- XH 5 năm 2005- 2010 Đảng ta đã đề ra những nhiệm vụ chủ yếu, trong đó có nhiệm vụ " Phát triển khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và phát triển kinh tế tri thức"[4] Tuy nhiên chất lượng và hiệu quả GD tại các cơ sở GD nói chung và các trường Trung học phổ thông (THPT) nói riêng tại Việt Nam còn chưa đáp ứng yêu cầu xã hội. Thực trạng đó đã đặt ra yêu cầu cho Đảng, Nhà nước và toàn dân ta tiếp tục nhận thức "GD là quốc sách hàng đầu", đổi mới tư duy và phương thức quản lý giáo dục theo phương châm lấy "đổi mới quản lý giáo dục là khâu đột phát"[3], nhằm "nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục và đào tạo"[3], mà trước hết là chất lượng và hiệu quả của các nhà trường. Kinh nghiệm thực tiễn về phát triển của sự nghiệp đổi mới GD ở Việt Nam đã cho thấy muốn nâng cao chất lượng và hiệu quả GD, trước hết phải nâng cao chất lượng và hiệu quả của các cơ sở GD (nhà trường). Đặc biệt là cấp THPT là cấp cuối cùng giúp các em bước vào cuộc sống hoặc học lên cao với đầy đủ các kiến thức, kỹ năng sống hoà nhập một cách tốt nhất. Trong sự nghiệp đổi mới GD, đã xuất hiện ngày càng nhiều trường THPT tiên tiến, xuất sắc, đạt chuẩn Quốc gia, chất lượng cao, trường trọng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 điểm... Nhưng xu hướng phát triển đó và số lượng các trường như trên không nhiều, phân bổ chủ yếu ở các trung tâm văn hoá của đất nước, các khu vực thành thị... Trong một xã hội đầy biến động, ảnh hưởng mặt trái của nền kinh tế thị trường hiện nay không ít trường học, đặc biệt là hệ thống các trường THPT chất lượng GD được đánh chưa cao. Tại Nghị quyết số 37/2004 QH 10 của Quốc hội về GD&ĐT đã đánh giá về tình hình GD thời gian qua"... Chất lượng GD còn nhiều yếu kém, bất cập, hiệu quả giáo dục còn thấp chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước..."[6]. Chính vì vậy mà chất lượng giáo dục toàn diện tại các trường phổ thông nói chung và trường THPT nói riêng là một nhiệm vụ cơ bản và vô cùng quan trọng của các nhà trường. Muốn thực hiện được mục tiêu và nhiệm vụ trên, có nhiều giải pháp khác nhau, nhưng chúng ta cần chú trọng đến việc xây dựng một xã hội học tập thu nhỏ tại ngay chính trong nhà trường. Xây dựng văn hoá học tập trong các nhà trường phổ thông là nhằm tạo động lực cho hoạt động dạy học, hoạt động GD phát triển, tạo điều kiện cho người học hình thành và phát triển nhân cách theo yêu cầu của xã hội đóng vai trò vô cùng quan trọng. Bởi văn hoá nhà trường có ảnh hưởng vô cùng to lớn đối với chất lượng cuộc sống và hiệu quả hoạt động của nhà trường. Môi trường văn hoá xã hội nơi học sinh trưởng thành và phát triển, môi trường văn hoá trường học thuận lợi giúp các em có nhiều cơ hội để phát triển.Văn hoá nhà trường lành mạnh giúp giảm bớt sự không hài lòng của giáo viên và giúp giảm thiểu hành vi cử chỉ không lịch sự của học sinh. Tạo môi trường thuận lợi hỗ trợ việc dạy và học, khuyến khích GV, HS nỗ lực rèn luyện, học tập đạt thành tích mong đợi. Môi trường văn hoá nhà trường lành mạnh nuôi dưỡng, hỗ trợ việc dạy và học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Thực tế ở các trường phổ thông trong quá trình GD ít chú ý đến môi trường văn hoá nhà trường nói chung và văn hoá học tập nói riêng. Chưa phát huy hết những tác động của văn hoá nhà trường và văn hoá học tập đối với quá trình hình thành và phát triển nhân cách của các em học sinh và tạo điều kiện thuận lợi trong việc hỗ trợ giáo viên giảng dạy đạt chất lượng. Đồng thời việc xây dựng nề nếp học tập, quản lý công tác tự học và thời gian biểu học tập của học sinh cũng ít được chú trọng. Do đó chúng tôi lựa chọn đề tài: "Xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang" 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang nhằm nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Quá trình xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT Ngọc Hà- Tỉnh Hà Giang. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT Ngọc Hà Tỉnh Hà Giang. 4. Giả thuyết khoa học Văn hoá học tập ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng GD nhà trường. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý nhằm xây dựng văn hoá học tập thì sẽ nâng cao hiệu quả GD ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1 Xác định cơ sở lý luận của xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT 5.2 Khảo sát và đánh giá thực trạng văn hoá học tậpvà xây dựng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang 5.3 Đề xuất các biện pháp xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Khi nghiên cứu nhiệm vụ trên chúng tôi sử dụng phương pháp: - Đọc phân tích và tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá, phân loại hệ thống lý thuyết nhằm xây dựng hệ thống lý luận về xây dựng văn hoá học tập (VHHT) ở trường THPT. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra bằng phiếu hỏi (Anket), nhằm khảo sát thực trạng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà- Hà Giang. - Phỏng vấn. - Quan sát cảnh quan, cơ sở vật chất của nhà trường, các hoạt động GD của nhà trường, phân tích thực trạng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà- Hà Giang. - Phương pháp xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp đề xuất xây dựng VHHT - Tổng kết kinh nghiệm. 6.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học - Thu thập và xử lý thông tin, kết quả điều tra; phân tích kết quả nghiên cứu. 7. Giới hạn nghiên cứu Do thời gian có hạn, tác giả luận văn chỉ tập trung nghiên cứu các tiêu chí VHHT: Văn hoá học hỏi trong hoạt động dạy - học; Văn hoá chia sẻ, hợp tác; Văn hoá thực hiện nề nếp học tập, quản lý thời gian và nguồn lực học tập của giáo viên, học sinh trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang. 8. Những đóng góp mới của đề tài 8.1. Về mặt lý luận - Xây dựng những vấn đề lý luận về VHHT và biện pháp xây dựng VHHT ở cấp THPT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 - Khẳng định vai trò của việc xây dựng tạo ra môi trường VHHT trong nhà trường có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ dạy và học ở nhà trường. Hình thành những phẩm chất, nhân cách, kỹ năng sống cho học sinh đáp ứng yêu cầu của nền kinh thế tri thức và xu thế hội nhập. 8.2. Về mặt thực tiễn - Làm rõ thực trạng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang qua các tiêu chí: Văn hoá học hỏi trong hoạt động dạy - học; Văn hoá chia sẻ, hợp tác; Văn hoá thực hiện nề nếp học tập, quản lý thời gian và nguồn lực học tập. - Kết quả nghiên cứu sẽ giúp nhà trường THPT Ngọc Hà nói riêng và các trường THPT trên địa bàn Tỉnh Hà Giang nói chung có những biện pháp xây dựng VHHT. Góp phần nâng cao chất lượng GD và đáp ứng mục tiêu đổi mới của giáo dục THPT. 9. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm 3 phần: - Phần mở đầu. - Phần nội dung: Gồm 3 chương Chương 1: Cơ sở lý luận của xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT. Chương 2: Thực trạng văn hoá học tập và xây dựng VHHT ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang Chương 3: Các biện pháp xây dựng văn hoá học tập ở trường THPT Ngọc Hà - Tỉnh Hà Giang - Phần kết luận và kiến nghị Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA XÂY DỰNG VĂN HOÁ HỌC TẬP Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Vài nét về lịch sử vấn đề nghiên cứu Nghiên cứu về VHNT nói chung và VHHT nói riêng không phải là vấn đề hoàn toàn mới mà là vấn đề đã được các nhà nghiên cứu khoa học giáo dục và khoa học quản lý giáo dục quan tâm. Ở các nước phương tây người ta quan tâm nhiều đến yếu tố văn hoá tổ chức, VHNT tiêu biểu như các công trình nghiên cứu của các tác giả: Michel, A, Drancis B. Joseph J - [7] ; Kent D. Pesterson. Nghiên cứu của GS Trương Yên Minh - Học viện Giáo dục NIE, Singapore (2007) chỉ rõ 8 giá trị xếp thứ hạng cao trong giá trị VHNT và nội dung của xây dựng VHNT, vai trò của HT nhà trường, vai trò của GV, HS trong việc xây dựng và phát triển VHNT. Gần đây có một số công trình nghiên cứu của sinh viên và học viên cao học về vấn đề VHNT dưới các góc độ khai thác khác nhau: Nguyễn Thị Ngát (2008) trong việc xây dựng VH chia sẻ ở trường đại học Sư phạm, đại học Thái Nguyên, khảo sát trên đối tượng là sinh viên chuyên ngành Tâm lý - Giáo dục và khai thác về vấn đề văn hoá chia sẻ trong học tập của sinh viên. Tác giả Lê Thị Ngoãn, với đề tài luận văn tốt nghiệp về xây dựng VHNT ở trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng xây dựng VHNT ở trường Cao đẳng chuyên nghiệp và đề xuất biện pháp nhằm cải tạo thực trạng xây dựng VHNT ở trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định. Thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục dạy học trong toàn ngành giáo dục tháng 8 năm 2008, Bộ Giáo dục - Đào tạo đã phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 động phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực trong toàn ngành giáo dục. Thực chất nội dung của phong trào này là nhằm xây dựng VHNT. Năm 2010 có các tác giả Đồng Thị Thanh, Nguyễn Thị Tư triển khai công trình nghiên cứu về thực trạng xây dựng VHNT ở trường tiểu học; Tác giả Nguyễn Thị Diểm Đào đã nghiên cứu về thực trạng xây dựng trường học thân thiện ở một số trường tiểu học thuộc huyện Hàm Yên- Tuyên Quang. Riêng vấn đề xây dựng VHHT ở trường THPT chưa có công trình nào nghiên cứu, chính vì vậy mà tác giả chọn đề tài làm luận văn tốt nghiệp. 1.2. Các khái niệm công cụ 1.2.1. Văn hoá Khi nghiên cứu về văn hoá (VH) và vai trò của VH đối với sự phát triển của con người và xã hội, trước tiên phải có một khái niệm chính xác về VH cũng như cấu trúc của nó. Có nhiều định nghĩa về VH. Năm 1952, Alfred Kroeber và Clyde Kluckhohn (Mỹ) đã tìm thấy trên 164 định nghĩa về VH. Tại Hội nghị Quốc tế các nhà văn học họp tại Mehico do Unesco tổ chức năm 1982, trên cơ sở của 200 định nghĩa khác nhau của VH, bản tuyên bố chung của hội nghị đã chấp nhận một khái niệm về VH như sau: "Trong ý nghĩa rộng nhất VH là tổng thể những nét riêng biệt về tinh thần và vật chất, trí tuệ và xúc cảm quyết định tính cách của một xã hội (XH) hay của một nhóm người trong XH. VH bao gồm nghệ thuật và văn chương, những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống các giá trị, những tập tục và tín ngưỡng" [7] . Văn hoá vừa là một hiện tượng XH gắn với đời sống XH, vừa là một hiện tượng khách quan, là tổng hoà của tất cả các khía cạnh của đời sống trong XH. - Định nghĩa VH theo UNESCO: "VH hiểu theo nghĩa rộng là một phức thể, tổng thể các đặc trưng diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 tình cảm khắc hoạ lên bản sắc của một cộng đồng gia đình, xóm làng, xã hội...VH không chỉ bao gồm nghệ thuật văn chương mà cả những truyền thống tín ngưỡng". - VH theo nghĩa hẹp là một tổng thể những hệ thống biểu trưng (Kí hiệu) chi phối cách ứng xử và sự giao tiếp trong một cộng đồng khiến cộng đồng ấy có đặc thù riêng... VH bao gồm hệ thống những giá trị để đánh giá một sự việc, một hiện tượng (đẹp hay xấu, có đạo đức hay vô đạo đức, phải hay trái, đúng hay sai...) theo cộng đồng ấy. - VH là tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo của các cá nhân và các cộng đồng trong quá khứ và hiện tại. Qua các thế hệ, hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành nên hệ thống các giá trị, các truyền thống và thị hiếu - những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc. - VH là dòng chảy của các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin, các truyền thống, các nghi lễ... VH được hình thành qua thời gian khi mọi người cùng làm việc, cùng giải quyết các vấn đề, cùng đương đầu với các thách thức. (Kent D. Peterson and Terrence E. Deal, 2006). - VH tượng trưng cho một hệ thống độc lập bao gồm các giá trị và cách ứng xử chung trong một cộng đồng và có khuynh hướng được duy trì trong một thời gian dài. (Kotter và Heskett, 1992) Theo chúng tôi VH là tổng thể hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần được hình thành, lưu truyền và phát triển thông qua quá trình hoạt động thực tiễn của con người. Hệ thống VH bao gồm: - Các thành tố tạo thành hệ thống VH: Văn hoá nhận thức; VH tổ chức cộng đồng và tổ chức cá nhân; VH ứng xử với môi trường tự nhiên; VH ứng xử với môi trường XH. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 - Các loại hình VH cơ bản hiện diện trong mỗi thành tố của hệ thống VH chịu sự tác động tương ứng của các thành tố tạo thành hệ thống VH đó là: Nhận thức về vũ trụ; Tổ chức đời sống cộng đồng, tổ chức đời sống cá nhân; Tận dụng môi trường tự nhiên, ứng phó với môi trường tự nhiên; Tận dụng môi trường XH, ứng phó với môi trường XH. Các thành tố tạo thành hệ thống VH và mối quan hệ giữa chúng tạo thành bộ mặt chung nhất của hệ thống VH. Những biểu hiện cụ thể của VH và mỗi thành tố được phản ánh thông qua các loại hình VH: VH tổ chức; VH công sở; VH nhà trường; VH giao tiếp; VH học hỏi... 1.2.2. Văn hoá tổ chức 1.2.2.1. Khái niệm VH tổ chức là những niềm tin, thái độ và giá trị tồn tại phổ biến và tương đối ổn định trong tổ chức (Williams, A - [7]; thể hiện tổng hợp các giá trị và cách hành xử phụ thuộc lẫn nhau trong tổ chức và có xu hướng tự lưu truyền trong thời gian dài (Kotter, J.P.- [7] ; Phẩm chất riêng biệt của tổ chức được nhận thức phân biệt nó với các tổ chức khác trong lĩnh vực (Gold, K.A - [7]). VH tổ chức là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền thống và thói quen có khả năng quy định hành vi của mỗi thành viên trong tổ chức, mang lại cho tổ chức một bản sắc riêng, ngày càng phong phú thêm và có thể thay đổi theo thời gian (Michel, A, Drancis B. Joseph J - [7]). Như vậy có thể nêu khái niệm VH tổ chức một cách khái quát như sau: Văn hoá tổ chức là một tập hợp các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin và hành vi ứng xử của một tổ chức tạo nên sự khác biệt của các thành viên của tổ chức này với các thành viên của tổ chức khác. Văn hoá tổ chức có thể được mô tả như một tập hợp chung các tín ngưỡng, thông lệ, hệ thống giá trị, quy chuẩn hành vi ứng xử và cách kinh doanh riêng của từng tổ chức. Những mặt trên sẽ quy định mô hình hoạt động riêng của tổ chức và cách ứng xử của các thành viên trong tổ chức. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 Văn hoá tổ chức liên quan đến toàn bộ đời sống vật chất, tinh thần của một tổ chức. Nó biểu hiện trước hết trong tầm nhìn, sứ mạng, mục tiêu, triết lý, các giá trị, phong cách lãnh đạo, quản lý..., bầu không khí tâm lý. Thể hiện thành một hệ thống các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin, quy tắc ứng xử được xem là tốt đẹp và được mỗi người trong tổ chức chấp nhận. 1.2.2.2. Các đặc trưng cơ bản của văn hoá tổ chức Qua nghiên cứu về định nghĩa và các yếu tố cơ bản về VH tổ chức có thể khái quát các đặc trưng cơ bản của VH tổ chức bao gồm: - Sự tự quản của các cá nhân trong tổ chức (Trách nhiệm, tính độc lập,cách ứng xử, phong cách làm việc của mỗi cá nhân và cả tập thể...). - Các cơ chế của tổ chức (Các quy tắc, quy chế,điều lệ...). - Sự hỗ trợ của nhà quản lý với nhân viên. - Tinh thần đoàn kết và thể hiện tinh thần đồng đội trong tổ chức. - Sự khen thưởng, cách khen thưởng và những căn cứ, cơ sở của nó. - Những xung đột và cách giải quyết những xung đột. - Các rủi ro và sự chịu đựng những rủi ro có thể xảy ra. 1.2.2.3. Văn hoá tổ chức trong nhà trường Văn hoá tổ chức trong nhà trường chính là VH trong tổ chức nhà trường, nó phải trả lời các câu hỏi: - Trách nhiệm của nhà trường đối với XH, đối với môi trường, đối với cộng đồng và đối với sự phát triển của HS? - Sự đối xử với HS? - Sự đối xử giữa các thành viên trong nhà trường? - Sự đối xử với các liên đới (Phụ huynh HS, lãnh đạo địa phương, lãnh đạo chuyên môn cấp trên, các lực lượng XH, các cơ quan chức năng ở địa phương, với người sử dụng HS ra trường...)? - Quan niệm về chất lượng GD (Chất lượng nhân cách được nhà trường đào tạo)? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn