Tài liệu Xây dựng tiêu chuẩn cơ sở dược liệu sâm vũ diệp (panax bipinnatifidus)​.

dP ha rm ac y, KHOA Y DƯỢC VN U ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI an NÔNG MỸ HOA ine XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN CƠ SỞ ed ic DƯỢC LIỆU SÂM VŨ DIỆP ho ol of M (Panax bipinnatifidus) Co py rig ht @ Sc KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NGÀNH DƯỢC HỌC Hà Nội – 2019 dP ha rm ac y, KHOA Y DƯỢC VN U ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI an NÔNG MỸ HOA ed ic ine XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN CƠ SỞ DƯỢC LIỆU SÂM VŨ DIỆP of M (Panax bipinnatifidus) Sc ho ol KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NGÀNH DƯỢC HỌC @ Khóa: QH.2014.Y Co py rig ht Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Hữu Tùng Hà Nội - 2019 LỜI CẢM ƠN dP ha rm ac y, VN U Sau một thời gian thực hiện đề tài với nhiều nỗ lực và cố gắng, thời điểm hoàn thành luận văn là lúc tôi xin phép được bày tỏ lòng biết ơn chân thành của mình với những người đã dạy dỗ, hướng dẫn, dìu dắt và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Đầu tiên tôi xin gửi lời cám ơn đến toàn thể Ban Giám hiệu Khoa Y Dược, Đại học Quốc Gia Hà Nội và Bộ môn Hóa dược và Kiểm nghiệm thuốc đã tạo điều kiện cho tôi được làm khóa luận tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong trường đã dìu dắt, giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập suốt 5 năm qua. ine an Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc và tri ân tới GVHD, TS Nguyễn Hữu Tùng, người đã dành nhiều thời gian và tâm huyết hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. of M ed ic Tôi cũng xin cảm ơn tập thể lớp Dược học khóa QH.2014.Y đặc biệt là các bạn Hà, Nhung, Thảo, Vân đã luôn đồng hành cùng tôi trong suốt thời gian qua. Đồng thời xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thành viên trong nhóm nghiên cứu của tôi chị Đặng Thị Ngần, Nguyễn Thị Thu Thủy người đã nhiệt tình giúp đỡ và chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. rig ht @ Sc ho ol Tôi cũng xin cảm ơn đề tài cấp Nhà nước: “Ứng dụng các giải pháp khoa học công nghệ để phát triển nguồn nguyên liệu và tạo sản phẩm từ hai loài cây thuốc Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và Tam thất hoang (Panax stipuleanatus Tsai & Feng) vùng Tây Bắc”,mã số: KHCNTB.07C/13-18, 2015- 2017 (Chương trình Tây Bắc) của PGS.TS Dương Thị Ly Hương chủ nhiệm đã tài trợ kinh phí để tôi thực hiện nội dung nghiên cứu này. Co py Cuối cùng, tôi vô cùng biết ơn gia đình đã nuôi dạy, khích lệ và sát cánh, giúp tôi có thêm động lực cố gắng để có kết quả như ngày hôm nay. Một lần nữa, xin chân thành cảm ơn! VN U Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2019 Sinh viên Co py rig ht @ Sc ho ol of M ed ic ine an dP ha rm ac y, Nông Mỹ Hoa VN U DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Sâm vũ diệp HPLC Sắc ký lỏng hiệu năng cao (High performace liquid chromatography) UV Ultra violete FLD Đầu dò huỳnh quang DAD Detector mảng điốt (Detector Diod Array) Rf Hệ số di chuyển RSD Độ lệch chuẩn tương đối (Relative Standard Deviation) R2 Hệ số tương quan tuyến tính LOD Giới hạn phát hiện (Limit of Detection) LOQ Giới hạn định lượng (Limit of Quantitation) SKLM Sắc ký lớp mỏng an ine ed ic M of ho ol Sc @ ht rig py Co dP ha rm ac y, SVD Bảng 1.1. Các hợp chất saponin đã phân lập từ Sâm vũ diệp dP ha rm ac y, Bảng 3.1. Kết quả xác định độ ẩm của các mẫu Sâm vũ diệp VN U DANH MỤC CÁC BẢNG 7 22 Bảng 3.2. Kết quả xác định tro toàn phần của các mẫu Sâm vũ diệp 22 Bảng 3.3. Kết quả xác định độ tro không tan trong acid của các mẫu 23 Sâm vũ diệp Bảng 3.4. Chương trình dung môi Bảng 3.5. Tính thích hợp của hệ thống. 25 26 29 Bảng 3.7. Khảo sát độ thu hồi 30 ine an Bảng 3.6. Kết quả khảo sát khoảng tuyến tính của stipuleanosid R2 Co py rig ht @ Sc ho ol of M ed ic Bảng 3.8. Hàm lượng stipuleanosid R2 trong các mẫu Sâm vũ diệp 31 Hình 1.1. Hình ảnh Sâm vũ diệp VN U DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ 3 dP ha rm ac y, Hình 1.2. 10 hợp chất saponin tách từ rễ của cây Sâm vũ diệp Hình 2.1. Mẫu Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) thu hái tại Sa Pa, Lào Cai Hình 3.1. Vi phẫu thân rễ Sâm vũ diệp Hình 3.2. Bột thân rễ Sâm vũ diệp 6 11 21 21 23 Hình 3.4. Sắc ký đồ dung dịch mẫu trắng, mẫu chuẩn và mẫu thử. 27 Hình 3.5. Đồ thị biểu diễn đường chuẩn của stipuleanosid R2. 29 ine an Hình 3.3. Sắc ký đồ TLC định tính dược liệu Sâm vũ diệp Hình 3.6. Sắc ký đồ HPLC của stipuleanosid R2 (A) và dược liệu Co py rig ht @ Sc ho ol of M ed ic Sâm vũ diệp (B) 31 DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ dP ha rm ac y, DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT VN U MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN.......................................................................... 3 an 1.1. TỔNG QUAN VỀ SÂM VŨ DIỆP ................................................. 3 1.1.1. Tên khoa học.................................................................................. 3 ine 1.1.2. Đặc điểm thực vật ......................................................................... 3 ed ic 1.1.3. Đặc điểm phân bố và sinh thái ..................................................... 4 1.1.4. Thành phần hóa học ..................................................................... 5 M 1.1.5. Tác dụng dược lý ........................................................................... 8 of 1.1.6. Công dụng ...................................................................................... 8 ho ol 1.2. TỔNG QUAN VỀ TIÊU CHUẨN DƯỢC LIỆU .......................... 8 CHƯƠNG 2 – ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....... 11 Sc 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ....................................................... 11 @ 2.1.1. Nguyên liệu .................................................................................. 11 ht 2.1.2. Dung môi, hóa chất ..................................................................... 12 rig 2.1.3. Máy móc, thiết bị......................................................................... 12 Co py 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................. 13 2.2.1. Mô tả............................................................................................. 13 2.2.2. Vi phẫu ......................................................................................... 13 2.2.3. Soi bột ........................................................................................... 13 2.2.4. Độ ẩm............................................................................................ 13 VN U 2.2.5. Tro toàn phần .............................................................................. 13 2.2.6. Tro không tan trong acid ........................................................... 14 dP ha rm ac y, 2.2.7. Tạp chất ....................................................................................... 14 2.2.8. Định tính ...................................................................................... 15 2.2.9. Định lượng ................................................................................... 16 3.1. Mô tả ................................................................................................ 20 3.2. Vi phẫu ............................................................................................ 20 3.3. Soi bột .............................................................................................. 21 an 3.4. Độ ẩm............................................................................................... 21 ine 3.5. Tro toàn phần ................................................................................. 22 ed ic 3.6. Tro không tan trong acid .............................................................. 22 3.7. Định tính ......................................................................................... 23 M 3.8.Định lượng ....................................................................................... 24 of 3.9. Bàn luận .......................................................................................... 32 ho ol KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 33 TÀI LIỆU THAM KHẢO Sc PHỤ LỤC I: PHIẾU GIÁM ĐỊNH TÊN KHOA HỌC Co py rig ht @ PHỤ LỤC II: DỰ THẢO TIÊU CHUẨN CƠ SỞ DƯỢC LIỆU SÂM VŨ DIỆP VN U ĐẶT VẤN ĐỀ ed ic ine an dP ha rm ac y, Sâm là dược liệu quý có giá trị cao được sử dụng trong nhiều bài thuốc y học cổ truyền. Hiện nay, nhiều loài trong chi Sâm (Panax), đặc biệt là các loài nhân sâm (Panax ginseng C.A. Meyer), sâm Việt Nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.), tam thất (Panax notoginseng (Burk.) F.H. Chen ex C.Y. Wu et K.M. Feng; syn.: P. pseudoginseng all.), sâm Nhật (Panax japonicus C.A.Meyer), sâm Mỹ (Panax quynquefolius L.), sâm Siberia (AcanthoPanax senticosus (Rupr. et Maxim.) Harms; syn.: Eleutherococcus senticosus Maxim.)..., là những cây thuốc quý, được ưa chuộng, rất nổi tiếng và có giá trị cao. Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) là một cây thuốc quý đang được sử dụng trong các bài thuốc truyền thống và có tiềm năng để phát triển thành sản phẩm chăm sóc sức khỏe như các loài khác cùng chi [2,14]. rig ht @ Sc ho ol of M Ngày nay, xu hướng sử dụng các sản phẩm chăm sóc sức khỏe có nguồn gốc tự nhiên ngày càng tăng kèm theo đó là sự làm hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng cũng tăng theo. Điều này gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người và gây mất lòng tin của người sử dụng đối với thuốc và các sảm phẩm từ dược liệu. Để có thể sử dụng dược liệu làm nguyên liệu làm thuốc thì đòi hỏi cần phải xây dựng các tiêu chuẩn chất lượng, đồng thời xây dựng các phương pháp thử để đánh giá các tiêu chuẩn đó. Do đó, chúng tôi thực hiện đề tài: “Xây dựng tiêu chuẩn cơ sở dược liệu Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.)”. Đề tài này là một phần trong đề tài cấp bộ “Ứng dụng các giải pháp khoa học công nghệ để phát triển nguồn nguyên liệu và tạo sản phẩm từ hai loài cây Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và Tam thất hoang (Panax stipuleanatus H.Tsai et K.M.)” của Khoa Y Dược Đại Học Quốc Gia Hà Nội. Co py Mục tiêu đề tài: xây dựng tiêu chuẩn cơ sở của dược liệu Sâm vũ diệp. Để đạt được mục tiêu trên, đề tài thực hiện với các nội dung sau: 1 Co py rig ht @ Sc ho ol of M ed ic ine an dP ha rm ac y, VN U 1. Khảo sát đưa ra các tiêu chí của dược liệu SVD theo tiêu chuẩn chế biến dược liệu thân rễ quy định trong DĐVN V. 2. Xây dựng dự thảo tiêu chuẩn cơ sở dược liệu SVD. 2 CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN VN U 1.1. TỔNG QUAN VỀ SÂM VŨ DIỆP 1.1.1. Tên khoa học dP ha rm ac y, SVD có tên khoa học là Panax bipinnatifidus Seem., họ Nhân sâm (Araliaceae) [1,3]. SVD còn có tên gọi khác là Tam thất xẻ lá, Vũ diệp tam thất, Trúc tiết nhân sâm, Ngật đáp thất [1,3]. 1.1.2. Đặc điểm thực vật Co py rig ht @ Sc ho ol of M ed ic ine an Là cây thảo sống nhiều năm, cao 0,3 – 0,5 m. Thân rễ mập, phân nhánh, nằm ngang và thường nổi trên mặt đất; rễ củ dài, nhiều đốt và mang nhiều vết sẹo do thân tàn lụi để lại, đầu rễ có hình con quay [1,15]. Thân mảnh, thường đơn độc, mọc thẳng, rỗng giữa, có vạch dọc [1], đường kính thân từ 0,3 - 0,6 cm [3]. Lá kép chân vịt, mọc vòng ở ngọn, thường gồm 2 - 3 cái [3]. Lá kép có 3 - 7 lá chét, thuôn dài 2,5 - 14 cm, rộng 1,5 - 4 cm, gốc tròn, đầu thuôn thành mũi nhọn, xẻ thùy lông chim không đều, mép khía răng, có lông [1]. Hình 1.1. Hình ảnh Sâm vũ diệp [15] 3 dP ha rm ac y, VN U Cụm hoa tán đơn, mọc ở ngọn; cuống cụm hoa 5 - 10 cm, mang từ 20 90 hoa; cuống hoa mảnh, dài 1 - 1,5 cm. Hoa màu trắng lục, 5 lá dài nhỏ, 5 cánh hoa, 5 nhị, bầu 2 - 3 ô, đầu vỏ nhụy chẻ đôi. Quả mọng, hình cầu hơi dẹt, đường kính 0,6 - 1,2 cm, khi chín màu đỏ, có chấm đen to ở đầu. Chứa 2 - 3 hạt, hình cầu, màu xám trắng, vỏ cứng, có rốn hạt [1,3]. 1.1.3. Đặc điểm phân bố và sinh thái ho ol of M ed ic ine an SVD đặc biệt ưa ẩm và ưa bóng, mọc rải rác dưới tán rừng kín thường xanh núi cao, ở độ cao từ 1600 – 2300 m [3]. SVD sinh trưởng và phát triển mạnh trong mùa mưa ẩm. Hàng năm vào cuối tháng 2 đầu tháng 3, từ phần đầu mầm thân rễ phân nhánh ngang nằm sát mặt đất sẽ mọc lên một hoặc vài chồi thân (tùy thuộc vào số đầu mầm thân rễ phân nhánh). Chồi này sinh trưởng nhanh trong vòng một tháng đã ra lá và gần đạt được chiều cao cực đại. Đến tháng 4, mỗi thân mang lá có thể cho ra một cụm hoa. Quả xanh quan sát được vào cuối tháng 4 – 6, đến tháng 7 quả đã chín và rụng xuống xung quanh gốc cây mẹ. Do quả chín đúng vào thời kì có lượng mưa lớn tháng 7 – 8 nên hạt giống thường bị cuốn trôi, ảnh hưởng đến khả năng tái sinh tự nhiên của SVD. Sau khi quả chín, từ tháng 9 đến tháng 10, toàn bộ phần thân trên mặt đất tàn lụi qua mùa đông để lộ ra những vết sẹo trên thân rễ khá rõ – dấu hiệu giúp cho xác định tuổi của cây. Cũng vào lúc này chồi mới bắt đầu hình thành ở phía đầu thân rễ. Phương thức sinh trưởng này làm cho phần thân rễ ngày một phát triển thêm về chiều dài [1]. rig ht @ Sc Trong tự nhiên, SVD phân bố ở Trung Quốc, Ấn Độ, Nê Pan ( vùng cận Himalaya) và điểm phân bố cuối cùng của sâm vũ diệp về phía nam là Sa Pa của Việt Nam, ở khu vực núi Hoàng Liên Sơn ( Sa Pa, Bát Xát, Than Uyên,…). Do hậu quả của nạn phá rừng và khai thác bừa bãi, vùng phân bố SVD ở nước ta đã bị thu hẹp dần, SVD đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng và việc bảo vệ đang được ưu tiên ở Việt Nam [1,16]. Co py Hiện nay, SVD đang được trồng thử nghiệm ở Sa Pa (Lào Cai) và Hà Giang và cho những kết quả khả quan [15,16]. 4 1.1.4. Thành phần hóa học dP ha rm ac y, VN U Nghiên cứu của Trần Công Luận và cộng sự năm 2002, kết quả định tính sơ bộ cho thấy trong thân rễ và rễ củ SVD có chứa hai nhóm chất chính là polyacetylen và saponin cùng với acid béo, acid amin [7,12]. Saponin là thành phần hoạt chất chính trong lá và thân SVD. Trong đó bao gồm saponin khung oleanan với hàm lượng tương đối cao cùng với một số saponin khung dammaran với hàm lượng thấp hơn [21,25,26]. an Năm 1989, nhóm nghiên cứu Trung Quốc công bố phân lập 13 saponin khung dammaran từ lá của cây này ở Trung Quốc trong đó bao gồm một số ginseng saponin đặc trưng như ginsenosid F, F2, F3, Rg2, Rb, Rd, Re, Rb3, 24(S)-pseudoginsenosid F11, panasenosid, majorosid F1 và bipinnatifidusosid F1, F2 [23,24]. ho ol of M ed ic ine Rễ SVD chứa saponin thuộc nhóm oleanan gồm những chất như chikusetsusaponin IV, zingibrosid R1, ginsenosid R0, Rb1, Rd, Re, Rg1 và Rg2 [1]. Nhóm nghiên cứu Việt Nam - Hàn Quốc năm 2011, phân lập một nhóm 10 saponin khung oleanan (hình 1.2) từ dịch chiết methanol của rễ SVD thu hái ở núi Hoàng Liên Sơn, Việt Nam, trong đó có 3 chất mới bifinosid A-C và bảy hợp chất được biết bao gồm narcissiflorin methyl este, chikusetsusaponin IVa, pseudoginsenosid RP1 methyl este, stipuleanosid R1, pseudoginsenosid RT1 methyl este, momordin IIe và stipuleanosid R2 methyl este [22]. Co py rig ht @ Sc Năm 2018, nhóm nghiên cứu Việt Nam đã phân lập và xác định cấu trúc hóa học của 2 saponin từ thân rễ SVD là stipuleanosid R2, aralosid A methyl ester [16]. 5 VN U R3 R4 R5 H Me H H Me H H Me Glc Ara(p) Me H H H Me Glc H H Me H Glc Ara(f) H H H H Me Glc Xyl Ara(p) H H Glc H Glc Ara(f) Me Glc 2: H 3: Xyl Ara(p) 4: Ara(p) H 5: Ara(p) 6: Xyl 7: H 8: Xyl of M ed ic ine Xyl(1-6)glc ho ol Sc @ ht rig H an Ara(p) 10: Me : methyl Ara(f) : -L-arabinofuranosyl Ara(p) : -L-arabinopuranosyl Glc : -D-glucopyranosyl Xyl : -D-xylopyranosyl Hình 1.2. 10 hợp chất saponin tách từ rễ của cây Sâm vũ diệp [22] Co py R2 1: 9: dP ha rm ac y, R1 Comp. 6 STT Hợp chất TLTK 1 24(S)-pseudoginsenosid F11 2 Bifinosid A 3 Bifinosid B 4 Bifinosid C 5 Bipinnatifidusosid F1 6 Bipinnatifidusosid F2 7 Chikusetsusaponin Iva 8 Ginsenosid F 9 Ginsenosid F2 10 Ginsenosid F3 11 Ginsenosid Rb1 12 Ginsenosid Rb3 13 Ginsenosid Rd 14 Ginsenosid Re 15 Ginsenosid Rg1 [24] 16 Ginsenosid Rg2 [24] 17 Majorosid F1 [24] 18 Momordin IIe [22] 19 Narcissiflorin methyl este [22] [24] ed ic ine an dP ha rm ac y, [22] [22] [22] [24] [24] [22] [24] [24] [24] [24] [24] M [24] [24] ht @ Sc ho ol of [24] Panasenosid 21 Pseudoginsenosid RT1 methyl este [22] 22 Stipuleanosid R1 [22] 23 Stipuleanosid R2 methyl este [22] 24 Stipuleanosid R2 [8] 25 Aralosid A methyl ester [8] py rig 20 Co VN U Bảng 1.1. Các hợp chất saponin đã phân lập từ Sâm vũ diệp 7 Hiện nay, đã có 25 hợp chất saponin được xác định từ thành phần cây VN U SVD. 1.1.5. Tác dụng dược lý dP ha rm ac y, Tính vị, công năng: SVD có vị đắng, ngọt, tính hơi ấm, có tác dụng dưỡng huyết, hoạt lạc, chỉ huyết, tán ứ [1]. ine an SVD thường được dùng trong một số bài thuốc truyền thống ở nước ta và Trung Quốc, nhưng chưa có nhiều tài liệu và công trình khoa học nghiên cứu về tác dụng dược lý được công bố. Một số nghiên cứu về tác dụng dược lý của SVD trên động vật thí nghiệm cho thấy SVD có tác dụng tăng cường chức năng sinh lý, ảnh hưởng tốt đến hệ thần kinh trung ương, tăng sức dẻo dai của cơ thể, tăng sức đề kháng, tác dụng tán huyết [1], chống stress, chống trầm cảm, bảo vệ gan, tăng cường hệ miễn dịch, có hoạt tính ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư…[9-11,13,18-20]. ed ic 1.1.6. Công dụng Sc ho ol of M Theo đông y, SVD có công dụng hoạt huyết khứ ứ, tiêu đờm, giảm đau, thũng trướng tích tụ, đau gân cốt, rắn độc cắn, tâm vị khí thống, thổ huyết, chảy máu mũi, xuất huyết dạ dày,[1,3]…, một vị thuốc quý có tác dụng chống ung thư, chống oxy hóa, bổ dưỡng, tăng trí nhớ [15], tốt cho phụ nữ sau đẻ và người cao tuổi. SVD còn được dùng để ngâm rượu rồi chiết dưới dạng tinh sâm hoặc nấu cao rồi pha với nước hoặc rượu để uống có tác dụng kích thích sinh dục [1]. @ 1.2. TỔNG QUAN VỀ TIÊU CHUẨN DƯỢC LIỆU rig ht Tiêu chuẩn cơ sở được xây dựng dựa trên các kết quả nghên cứu khoa học và công nghệ, tiến bộ kỹ thuật, kinh nghiệm, nhu cầu và khả năng thực tiễn. Co py Những quy định chung về tiêu chuẩn dược liệu bao gồm việc mô tả, định tính, các phép thử tinh khiết, xác định hàm lượng chất chiết được và định lượng hoạt chất trong dược liệu [4]: 8 VN U • Mô tả: Bao gồm những mô tả về hình thái, kích thước, màu sắc, mùi vị, các đặc điểm của bề mặt, vết bẻ hay mặt cắt của dược liệu hoặc đặc điểm thể chất của dược liệu. dP ha rm ac y, • Định tính: Là những phương pháp dùng đề nhận biết dược liệu, bao gồm các kinh nghiệm truyền thống, phương pháp vi học và các phương pháp lý hóa. - Nhận biết dược liệu dựa theo kinh nghiệm bằng phương pháp đơn giản và truyền thống như sự chìm hay nổi trong nước, tiếng nổ, màu của ngọn lửa hay khói và mùi khi đốt cháy dược liệu v.v... ine an - Định tính dược liệu bằng phương pháp vi học là việc quan sát đặc điểm của các tế bào, các mô của lát cắt, của bột hay của bề mặt dược liệu dưới kính hiển vi. ed ic - Định tính lý học là việc xác định các chỉ số như độ tan, tỉ trọng, chiết xuất, năng suất quay cực, v.v… của các dược liệu. of M - Định tính hóa học là phép thử một vài thành phần trong dược liệu bằng các phản ứng hóa học. Phương pháp tiến hành được trình bày ở các chuyên luận dược liệu cụ thể. Sc ho ol - Định tính sắc ký là việc sử dụng các phương pháp sắc ký như sắc ký lớp mỏng, sắc ký khí, sắc ký lỏng hiệu năng cao,,,, để phát hiện một số thành phần có trong dược liệu; so sánh với chất chuẩn hay thành phần trong dược liệu chuẩn. py rig ht @ - Định tính huỳnh quang là quan sát sự phát huỳnh quang của bề mặt hay mặt cắt dược liệu hay của dịch chiết dược liệu ở điều kiện thường hay sau khi cho tác dụng với acid, kiềm hay thuốc thử. Trừ khi có quy định riêng trong chuyên luận, mẫu thử được quan sát dưới ánh sáng tử ngoại ở bước sóng 365 nm, cách nguồn sáng khoảng 10 cm. Co - Định tính vi thăng hoa thường được tiến hành như sau: Đặt một vòng kim loại đường kính khoảng 2 cm, cao khoảng 8 mm lên một tấm kim loại 9 dP ha rm ac y, VN U mỏng có kích thước hơi lớn hơn. Trải một lớp mỏng bột dược liệu trong vòng kim loại và đậy kín bằng một phiến kính bên trên có đặt một miếng bông tẩm nước lạnh. Đặt tấm kim loại đã có dược liệu này lên một lưới amiant có 1 lỗ tròn đường kính khoảng 2 cm sao cho vòng kim loại có dược liệu nằm trên lỗ này. Đun nóng nhẹ phía dưới lỗ cho đến khi bột dược liệu bị cháy xém. Nhấc phiến kính ra và để nguội. Quan sát hình dạng và màu sắc của tinh thể chất được thăng hoa đọng lại trên phiến kính bằng kính hiển vi và/hoặc tiến hành phản ứng hóa học thích hợp đối với chất đã được thăng hoa. • Thử tinh khiết: Là cách kiểm tra độ tinh khiết của dược liệu, tùy từng dược liệu mà có thể bao gồm một số hay tất cả các chỉ tiêu sau: an - Mất khối lượng do làm khô. ine - Tro toàn phần và tro không tan trong acid hydrochloric. ed ic - Các tạp chất hữu cơ, các bộ phận khác của dược liệu, các dược liệu bị biến màu, hư thối. M - Tỉ lệ vụn nát của dược liệu. of - Hàm lượng kim loại nặng. ho ol - Dư lượng các chất bảo vệ thực vật. Sc - Xác định chất chiết được là xác định hàm lượng các chất trong dược liệu có thể chiết được bằng dung môi (nước, ethanol hay một dung môi khác). Co py rig ht @ • Định lượng: Là việc xác định hàm lượng một hay một số chất có trong dược liệu bằng phương pháp hóa học, lý học hoặc sinh học. Định lượng bao gồm cả việc xác định hàm lượng chất béo, tinh dầu và xác định hoạt lực bằng các phép thử sinh học. 10 VN U CHƯƠNG 2 – ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU dP ha rm ac y, 2.1.1. Nguyên liệu Cây Sâm vũ diệp trồng ở huyện Sa Pa, Lào Cai 6 năm tuổi được thu vào ngày 15/07/2016. Mẫu được giám định tên khoa học là Panax bipinnatifidus Seem., họ Nhân sâm (Araliaceae) bởi ThS. Nguyễn Quỳnh Nga, Khoa Tài nguyên Dược liệu - Viện Dược liệu. Mẫu tiêu bản (DL 150716) được lưu giữ Phòng tiêu bản của Khoa Tài nguyên Dược liệu - Viện Dược liệu. ed ic ine an Mô tả đối tượng nghiên cứu: Thân rễ sâm vũ diệp có nhiều đốt và những vết sẹo, cong ngoằn ngoèo, dài 7-12 cm, đường kính 1,2-1,8 cm. Thể chất cứng chắc, giòn, dễ bẻ, mặt bẻ lởm chởm, màu vàng nâu nhạt. Mùi thơm nhẹ, vị đắng, hơi ngọt. Hình 2.1. Mẫu Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) thu hái tại Sa Pa, Lào Cai Co py rig ht @ Sc ho ol of M Xử lí mẫu: thân rễ SVD rửa sạch, để khô, thái lát mỏng, sấy khô ở 500C đến hàm ẩm đạt dưới 10%, bảo quản trong túi nilong kín, để nơi khô ráo, thoáng mát để sử dụng trong nghiên cứu. 11