Tài liệu Xây dựng nông thôn mới tại các xã ngoại thành thành phố hà giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------o0o--------- HÀ MINH MẪN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI CÁC XÃ NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------o0o--------- HÀ MINH MẪN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI CÁC XÃ NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ HÀ GIANG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN QUANG TUYẾN HÀ NỘI – 2015 LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến TS. Trần Quang Tuyến - Ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo khoa kinh tế- chính trị, phòng quản lý đào tạo sau đại học, các thầy cô giáo trong và ngoài Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn Chi cục Thống kê, Phòng Kinh tế thành phố, Đảng ủy, UBND, các tổ chức chính trị, xã hội của các xã ngoại thành, thành phố Hà Giang đã cung cấp số liệu thực tế và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi xin trân thành cảm ơn Trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi theo học và hoàn thiện khóa học này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể gia đình, ngƣời thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 2015 Tác giả luận văn Hà Minh Mẫn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và hoàn toàn chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ để thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. TÓM TẮT Sau thời gian 3 năm thực hiện chƣơng trình xây dựng NTM ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang, đến nay 100% các xã trên địa bàn thành phố đã phê duyệt xong đề án xây dựng NTM giai đoạn 2011-2015. Bộ mặt nông thôn tại các xã ngoại thành đã có nhiều đổi mới, tạo sự chuyển biến mạnh về nhận thức, ý thức của ngƣời dân trong việc thực hiện tiêu chí xây dựng NTM, vai trò chủ thể của cộng đồng cƣ dân nông thôn đã đƣợc nâng lên, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đã đạt đƣợc, quá trình xây dựng NTM trên địa bàn thành phố Hà Giang cũng đang gặp không ít những khó khăn, thách thức, ảnh hƣởng đến tiến độ hoàn thành mục tiêu chƣơng trình xây dựng NTM theo đúng lộ trình của thành phố. Vấn đề này cần sớm đƣợc phân tích, làm rõ và có các giải pháp thúc đẩy phù hợp. Qua đề tài tác giả đã : - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM ở nƣớc ta hiện nay. - Đánh giá thực trạng và những thuận lợi, khó khăn trong quá trình xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang. - Đề xuất giải pháp nhằm góp phần thực hiện để hoàn thành chƣơng trình xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang trong những năm tới. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG ..............................................................................................ii MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ .1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN CÁC CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI ..................................................................................................................... 4 1.1 Tổng quan tài liệu nghiên cứu ........................................................................................4 1.1.1 Các công trình nghiên cứu .......................................................................................... 4 1.1.2 Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu................................................7 1.2 Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới.......................................... 8 1.2.1 Cơ sở lý luận về nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới ........... 8Error! Bookmark not defined. 1.2.2 Thực tiễn về xây dựng nông thôn mới ở một số địa phƣơng và bài học kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang.................. 23 Chƣơng 2 THIẾT KẾ VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................. 32 2.1 Thiết kế nghiên cứu .................................... Error! Bookmark not defined.32 2.1.1 Thu thập dữ liệu sơ cấp:.............................................................................. 32 2.1.2 Thu thập dữ liệu sơ cấp:.............................................................................33 2.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................... 34 2.2.1 Phƣơng pháp phân tích so sánh .............................................................................. 34 2.2.2 Phƣơng pháp phân tích so sánh .............................................................................. 34 2.2.3 Phƣơng pháp nghiên cứu nông thôn có sự tham gia của ngƣời dân (PRA)......34 2.2.4 Phƣơng pháp chuyên gia .......................................................................................... 34 Chƣơng 3 THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN Ở CÁC XÃ NGOẠI THÀNH, THÀNH PHỐ HÀ GIANG ........................................................................... 35 3.1 Khái quát về đặc điểm tự nhiên, kinh tế và xã hội của các xã ngoại thành thành phố Hà Giang ......................................................................................................................... 35 3.1.1 Đặc điểm tự nhiên ....................................................................................... 35 3.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội ............................................................................ 39 3.1.3 Đánh giá chung về điề u kiê ̣n tƣ̣ nhiên , kinh tế - xã hội của 3 xã đƣ ợc nghiên cứu ..................................................................................................................... 41 3.2 Thực trạng xây dựng nông thôn mới của các xã ngoại thành, thành phố Hà Giang ................................................................................................................................................... 42 3.2.1 Thành lập bộ máy chỉ đạo xây dựng nông thôn mới từ thành phố đến cơ sở ....... 42 3.2.2 Xây dựng Kế hoạch thực hiện Chƣơng trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011 - 2015 .................................................................. 43 3.2.3 Kết quả xây dựng nông thôn mới của các xã ngoại thành thành phố Hà Giang giai đoạn 2011-2013...........................................................................................43 3.3 Đánh giá chung ................................................................................................. 54 3.3.1 Những thành công ........................................................................................ 54 3.3.2 Những tồn tại ................................................................................................................ 58 3.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại ............................................................................... 60 Chƣơng 4 GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI ĐỐI VỚI CÁC XÃ NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ HÀ GIANG ...................................... 63 4.1 Bối cảnh mới ................................................................................................................... 63 4.2 Quan điểm ....................................................................................................... 63 4.3 Giải pháp xây dựng nông thôn mới đối với các xã ngoại thành thành phố Hà Giang ................................................................................................................................................... 66 4.3.1 Nâng cao nhận thức, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tổ chức các phong trào thi đua ..................................................................................................................... 66 4.3.2 Xây dựng và phát triển nông nghiệp hiện đại, đồng thời phát triển mạnh công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn phù hợp với điều kiện cụ thể của từng địa phƣơng, cơ sở...............................................................................................................................68 4.3.3 Thực hiện và vận dụng tốt các cơ chế, chính sách hiện có một cách hiệu quả.................................................................................................................................70 4.3.3. Xây dựng NTM lấy một nhóm hộ gia đình làm trung tâm........................ 71 4.3.4 Tập trung huy động nguồn vốn ................................................................... 72 4.3.5 Nhóm giải pháp cụ thể theo một số tiêu chí cơ bản.................................... 73 KẾT LUẬN...................................................................................................................76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 79 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt STT Viết đầy đủ 1 ANTT An ninh trật tự 2 BCĐ Ban chỉ đạo 3 BCH TW Ban chấp hành trung ƣơng 4 BHYT Bảo hiểm Y tế 5 BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn 6 BTVĐU Ban thƣờng vụ Đảng ủy 7 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, Hiện đại hóa 8 CSHT Cở sở hạ tầng 9 GDP Tổng sản phẩm quốc nội 10 GTVT Giao thông vận tải 11 HGĐ Hộ gia đình 12 MTTQ Mặt trận tổ quốc 13 NTM Nông thôn mới 14 THCS Trung học cơ sở 15 THPT Trung học phổ thông 16 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 17 TP Thành phố 18 UBND Ủy ban nhân dân 19 VH – TTDL Văn hóa – thể thao du lịch 20 XDNTM Xây dựng nông thôn mới 21 XHCN Xã hội chủ nghĩa i DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 3.1 Hiện trạng sử dụng đất năm 2013 của các xã ngoại thành thành phố Hà Giang 36 Bảng 3.2 Một số đặc điểm về kinh tế - xã hội của 3 xã ngoại thành 39 Bảng 3.3 Kết quả thực hiện các tiêu chí từ tiêu chí 1 đến tiêu chí 7 45 Bảng 3.4 Kết quả thực hiện các tiêu chí từ tiêu chí 8 đến tiêu chí 16 48 Bảng 3.5 Kết quả thực hiện các tiêu chí từ tiêu chí 17 đến tiêu chí 19 51 Bảng 3.8 Kết quả thực hiện 19 tiêu chí 53 ii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Nông thôn là nơi sinh sống của bộ phận dân cƣ chủ yếu làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp. Nƣớc ta hiện nay vẫn là một nƣớc nông nghiệp với hơn 70% dân cƣ đang sống ở nông thôn. Phát triển nông nghiệp nông thôn đã, đang và sẽ là mối quan tâm hàng đầu, có vai trò quyết định đối với việc ổn định kinh tế - xã hội đất nƣớc. Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã xác định mục tiêu xây dựng nông thôn mới là: “Xây dựng nông thôn mới ngày càng giàu đẹp, dân chủ, công bằng, văn minh, có cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất phù hợp, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phát triển ngày càng hiện đại”. Thực hiện đƣờng lối của Đảng, trong thời gian qua, phong trào xây dựng nông thôn mới đã diễn ra sôi nổi ở khắp các địa phƣơng trên cả nƣớc nói chung và thành phố Hà Giang - Tỉnh Hà Giang một thành phố miền núi vùng núi cao phía Bắc Việt Nam nói riêng. Thành phố Hà Giang hiện nay có 8 đơn vị hành chính trực thuộc bao gồm: 5 phƣờng nội thị và 3 xã ngoại thành. Với đặc điểm của 3 xã ngoại thành có diện tích đất tự nhiên là rất lớn, thuận lợi cho việc quy hoạch phát triển đô thị. Tuy nhiên cả 3 xã đều có điểm xuất phát thấp, kinh tế kém phát triển, thu nhập bình quân đầu ngƣời thấp khoảng 12 triệu đồng/ngƣời/năm so với 24,7 triệu đồng/ngƣời/năm của khu vực nội thị; có nhiều dân tộc chung sống lâu đời, trong đó có một số dân tộc ít ngƣời nhƣ: dân tộc Mông, dân tộc Dao trình độ văn hóa thấp và không đồng đều; tồn tại nhiều phong tục tập quán lạc hậu. Sau thời gian 3 năm thực hiện chƣơng trình xây dựng NTM ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang, đến nay 100% các xã trên địa bàn thành phố đã phê duyệt xong đề án xây dựng NTM giai đoạn 2011-2015. Bộ mặt nông thôn tại các xã ngoại thành đã có nhiều đổi mới, tạo sự chuyển biến mạnh về nhận thức, ý thức của ngƣời dân trong việc thực hiện tiêu chí xây dựng NTM, vai trò chủ thể của cộng đồng cƣ dân nông thôn đã đƣợc nâng lên, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. 1 Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đã đạt đƣợc, quá trình xây dựng NTM trên địa bàn thành phố Hà Giang cũng đang gặp không ít những khó khăn, thách thức, ảnh hƣởng đến tiến độ hoàn thành mục tiêu chƣơng trình xây dựng NTM theo đúng lộ trình của thành phố. Vấn đề này cần sớm đƣợc phân tích, làm rõ và có các giải pháp thúc đẩy phù hợp. Cũng vì lý do trên, tác giả chọn đề tài “Xây dựng nông thôn mới tại các xã ngoại thành thành phố Hà Giang” làm đề tài luận văn thạc sỹ với mong muốn là đóng góp hữu ích trong việc xây dựng nông thôn mới của địa phƣơng. 2. Câu hỏi nghiên cứu Làm thế nào để đẩy nhanh tiến độ xây dựng nông thôn mới tại các xã ngoại thành thành phố Hà Giang? 3. Mục tiêu và nhiệm vụ 3.1 Mục tiêu Trên cơ sở nghiên cứu đánh giá quá trình xây dựng NTM ở 3 xã ngoại thành những năm vừa qua, đề xuất các giải pháp đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM tại các xã ngoại thành thành phố Hà Giang trong những năm tới. 3.2 Nhiệm vụ - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM ở nƣớc ta hiện nay. - Đánh giá thực trạng và những thuận lợi, khó khăn trong quá trình xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang. - Đề xuất giải pháp nhằm góp phần thực hiện để hoàn thành chƣơng trình xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang trong những năm tới. 4. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu - Là quá trình thực hiện các tiêu chí xây dựng NTM tại các xã ngoại thành thành phố Hà Giang 2 - Kết quả thực hiện chƣơng trình NTM tại các xã ngoại thành thành phố Hà Giang. 4.2 Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: Số liệu đƣợc thu thập và đánh giá cho 3 năm (2011, 2012, 2013). Những định hƣớng đƣợc đƣa ra đến năm 2015 và những năm tiếp theo. - Về không gian: Đƣợc tiến hành đánh giá tại các xã ngoại thành của thành phố Hà Giang, bao gồm xã Phƣơng Thiện, xã Phƣơng Độ và xã Ngọc Đƣờng. - Về kiến thức: Nghiên cứu giải pháp xây dựng nông thôn mới dựa trên Bộ tiêu chí Quốc gia về xây dựng nông thôn mới, các Quyết định của Thủ Tƣớng Chính phủ, Thông tƣ và Thông tƣ liên tịch liên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, Bộ Tài chính... 5. Những đóng góp chính của luận văn - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới. - Đƣa ra những những kết quả, tồn tại, nguyên nhân của những tồn tại trong quá trình xây dựng nông thôn mới, đặc biệt đối với các xã miền núi, điều kiện còn nhiều khó khăn. - Đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần thực hiện để hoàn thành chƣơng trình xây dựng nông thôn mới trong những năm tới. 6. Kết cấu luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc kết cấu gồm 4 chƣơng: Chương 1: Tổng quan các cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng xây dựng nông thôn mới của thành phố Hà Giang; Chương 4: Giải pháp chủ yếu xây dựng nông thôn mới đối với các xã ngoại thành thành phố Hà Giang. 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN CÁC CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1 Tổng quan tài liệu nghiên cứu 1.1.1 Các công trình nghiên cứu Nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới đã và đang là chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trong nƣớc và trên thế giới, rất nhiều các công trình khoa học từ cấp bộ, các sách chuyên khảo, sách tham khảo, bài báo khoa học các cấp, bài hội thảo các cấp đã đề cập trực tiếp, gián tiếp đến vấn đề này. Một số công trình nổi bật sau: - Công trình nghiên cứu: “Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam thời kỳ đổi mới” của PGS,TS. Nguyễn Sinh Cúc, Nxb Thống kê, năm 2003. Đây là công trình nghiên cứu dài hơi rất công phu của tác giả bởi ngoài những phân tích có tính thuyết phục về quá trình đổi mới nông nghiệp Việt Nam sau gần 20 năm, công trình còn cung cấp hệ thống tƣ liệu về phát triển nông nghiệp, nông thôn nƣớc ta nhƣ là một Niên giám thống kê nông nghiệp thu nhỏ. Công trình đã luận giải rõ quá trình đổi mới, hoàn thiện chính sách nông nghiệp, nông thôn nƣớc ta trong những năm đổi mới, những thành tựu và những vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam. Những gợi mở về những vấn đề cần giải quyết của phát triển nông nghiệp, nông thôn nƣớc ta nhƣ vấn đề đầu tƣ, vấn đề phân hoá giàu nghèo, vấn đề nâng cao khả năng cạnh tranh, xuất khẩu nông sản đã đƣợc tác giả lý giải với nhiều luận cứ có tính thuyết phục. - Công trình nghiên cứu: “Chính sách nông nghiệp, nông thôn sau Nghị quyết X của Bộ Chính trị” do PGS,TSKH Lê Đình Thắng chủ biên do Nxb Chính trị Quốc gia ấn hành năm 1998 đã đề cập nhiều nội dung quan trọng liên quan đến chủ đề nghiên cứu nhƣ phân tích quá trình phát triển nông nghiệp của Việt Nam dƣới sự tác động của hệ thống chính sách, đi sâu phân tích một số chính sách cụ thể nhƣ chính sách đất đai, chính sách phân phối trong phát triển nông nghiệp nông thôn nƣớc ta. 4 - Công trình nghiên cứu: “Bảo hộ hợp lý nông nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế” do GS,TS Bùi Xuân Lƣu, Nxb Thống kê ấn hành năm 2004. Trong công trình này, các tác giả đã phân tích những đặc trƣng của hội nhập kinh tế quốc tế trong nông nghiệp; phân tích khái quát những thành tựu cũng nhƣ hạn chế của nông nghiệp nƣớc ta trong hội nhập kinh tế quốc tế; đồng thời khuyến nghị về sửa đổi các chính sách và hoàn thiện vai trò của Nhà nƣớc để nông nghiệp, nông thôn nƣớc ta hội nhập thành công. - Quyển sách có tựa đề “Từ nông thôn mới đến đất nước mới” (2009) của tác giả Cát Chí Hoa, NXB Chính trị Quốc gia đã phác họa bức tranh toàn cảnh thực trạng và biến động của nông thôn Trung Quốc trong suốt chiều dài lịch sử. Tác giả tập trung làm rõ khái niệm, nguồn gốc hình thành và đặc trƣng của vấn đề tam nông - vấn đề ngày càng trở nên nóng bỏng và thu hút sự quan tâm của toàn xã hội Trung Quốc. Điều này không chỉ cho ta thấy bức tranh của xã hội nông thôn Trung Quốc mà nó còn gợi mở cho chúng ta nhìn nhận đƣợc nhiều vấn đề của nông nghiệp, nông dân và nông thôn Việt Nam hiện nay đặc biệt trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn cùng với phong trào xây dựng nông thôn mới trên khắp cả nƣớc. - Dƣơng Ngọc Hào“Về chính sách ưu tiên vốn cho các chương trình nông nghiệp, nông thôn”, tạp chí Kinh tế và Dự báo số 13/2014, tr 6. Hầu hết các tiêu chí trong Bộ tiêu chí nông thôn mới đều cần nguồn vốn lớn để địa phƣơng có điều kiện thực hiện các mục tiêu trong lộ trình tiến lên thành địa phƣơng đạt đƣợc các tiêu chí. Mặc dù, ngân hàng Nhà nƣớc khẳng định, năm 2014, nông nghiệp, nông thôn vẫn là một trong năm lĩnh vực đƣợc ƣu tiên tín dụng, nhƣng do đặc thù tài sản ít, rủi ro cao, nên khu vực nông nghiệp, nông thôn vẫn gian nan khi tiếp cận vốn. Bài viết này, tác giả đã điểm lại tình hình thực tế trong việc cho vay tín dụng với khu vực này, từ đó, đƣa ra một số đề xuất để vốn tín dụng đến đƣợc với nông nghiệp, nông thôn mạnh mẽ hơn để từ đó thúc đẩy chƣơng trình nông thôn mới. - Tác giả Bùi Tiến Phúc có bài “Tái cơ cấu nông nghiệp: Những vấn đề đặt ra”, tạp chí Kinh tế và Dự báo số 13/2014, tr 12 đã chỉ ra những khó khăn, thách 5 thức hiện nay trong việc thực hiện mục tiêu của đề án. Bên cạnh đó, tác giả cũng đƣa ra một số giải pháp khắc phục những khó khăn này. Tuy nhiên, tái cơ cấu nông nghiệp là vấn đề lớn, có phạm vi rộng trong đó có những ảnh hƣởng tác động nhất định đối với quá trình xây dựng nông thôn mới trong chừng mực nào đó. Vì vậy, cần nghiên cứu tác động của chính sách chung về vấn đề tái cơ cấu đối với xây dựng nông thôn mới ở một địa phƣơng với những đặc thù cụ thể. - Lê Hoàng Oanh “Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước cho các dự án thủy lợi”, tạp chí Kinh tế và Dự báo số 13/2014, tr 26. Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới với tiêu chí thứ 3 (tiêu chí Thủy lợi trong tổng số 19 tiêu chí có ghi rõ: Tỷ lệ km đƣờng mƣơng do xã quản lý phải đƣợc kiên cố hóa 85% trở lên). Mặc dù vốn ngân sách nhà nƣớc dành cho đầu tƣ xây dựng các công trình thủy lợi chiếm hơn 60% tổng vốn đầu tƣ cho lĩnh vực nông, lâm, ngƣ nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng đầu tƣ dàn trải, kém hiệu quả trong phân bổ và sử dụng nguồn vốn này đang là vấn đề đặt ra đối với công tác quản lý đầu tƣ xây dựng cơ bản. Giải pháp nào để khắc phục tình trạng này đã đƣợc tác giả làm rõ. Mặc dù vậy, để có đƣợc những giải pháp phù hợp với từng địa phƣơng cụ thể cần tiếp tục nghiên cứu. - Trong loạt bài viết chuyên trang Nghệ An, các tác giả: Nguyễn Xuân Đƣờng (2014), “Nghệ An phấn đấu có 20 xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới vào cuối năm 2014”; Tác giả Hồ Ngọc Sỹ có bài viết “Xây dựng nông thôn mới ở Nghệ An – Thành công đến từ sự đồng thuận”, tạp chí Kinh tế và Dự báo số 16/2014; Tác giả Bắc Hạnh, Sỹ Đông có bài viết: “Đức Thọ phát huy nội lực xây dựng nông thôn mới” đăng trên trang báo Hà Tĩnh các tác giả đã làm làm rõ đƣợc nguyên nhân của sự thành công của mô hình nông thôn mới ở Nghệ An và Hà Tĩnh là do sự đồng thuận cao từ các cấp quản lý đến ngƣời dân, đặc biệt là các mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản đƣợc hình thành và hoạt động hiệu quả. Bên cạnh đó, việc quy hoạch, cấp vốn, góp vốn đƣợc thực hiện một cách đồng bộ và kịp thời nên đạt đƣợc các chỉ tiêu đề ra. Tuy nhiên, để thành công trên đƣợc nhân rộng, mô hình nông thôn mới còn đòi hỏi phải có sự phù hợp với tình hình đặc thù của từng vùng với điều kiện kinh tế xã hội khác nhau. 6 - Trịnh Thế Cƣờng (2011), “Chính sách tín dụng ngân hàng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn”, số 23, tr 41-45, tạp chí ngân hàng. Tác giả đã hệ thống hóa các văn bản phát luật về nông nghiệp nông thôn, đặc biệt là chủ trƣơng về xây dựng nông thôn mới. Những quy định cụ thể về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp nông thôn với những kết quả đạt đƣợc qua số liệu báo cáo của các ngân hàng và các địa phƣơng; những thuận lợi và khó khăn trong việc thực hiện chính sách tín dụng nông nghiệp nông thôn và hƣớng tháo gỡ [4]. Đối với tác giả Trần Thị Lý lại có cách nhìn khác về vai trò của tín dụng trong quá trình xây dựng nông thôn mới: “Giải pháp nâng cao hiệu quả tín dụng xây dựng nông thôn mới’, (2012), số 22, tr 26-27, tạp chí thị trƣờng tài chính tiền tệ. Trong nghiên cứu này, tác giả đã phân tích và chỉ ra đƣợc những kết quả đạt đƣợc của hoạt động tín dụng ngân hàng đối với phát triển nông thôn tại địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, chỉ ra thuận lợi, khó khăn và giải pháp khắc phục. - Bài viết của tác giả Nguyễn Thị Bích Diệp (2012), “Xây dựng nông thôn mới: Những bài học rút ra từ thực tiễn”, số 17, tr 51-53, tạp chí Kinh tế & Dự báo đã nêu lên thành quả bƣớc đầu của nhiều vùng nông thôn sau khi đón nhận và triển khai trƣơng trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới: Tính lan tỏa cao của chƣơng trình, cơ cấu kinh tế nông thôn đã chuyển dịch theo hƣớng tích cực, cơ sở hạ tầng kinh tế từng bƣớc đƣợc đổi mới, đời sống nhân dân từng bƣớc đƣợc cải thiện,…Bên cạnh đó, tác giả cũng tổng kết những bài học bổ ích cần trao đổi để phục vụ tiến trình xây dựng nông thôn mới tốt hơn, hiệu quả hơn. Ngoài ra, còn có các học giả khác viết về xây dựng nông thôn mới trên các báo, các tạp chí trong và ngoài nƣớc cũng là nguồn tƣ liệu giúp học viên tìm hiểu và rút ra bài học kinh nghiệm cho công tác nghiên cứu về công tác xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang. 1.1.2. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu Mặc dù nhiều công trình nghiên cứu trực tiếp hoặc gián tiếp đề cập đến vấn đề xây dựng nông thôn mới nhƣ các công trình nghiên cứu khoa học các cấp, bài tạp chí, sách chuyên khảo, tham khảo,…tuy nhiên, chủ đề xây dựng nông thôn mới vẫn 7 cần tiếp tục đƣợc nghiên cứu trong điều kiện thời gian mới, không gian mới với nhiều yếu tố tác động đan xen nhiều chiều cạnh. Đặc biệt đề tài lựa chọn các xã ngoại thành thành phố Hà Giang làm địa điểm nghiên cứu với những đặc thù và điều kiện riêng thì chƣa có công trình nào đề cập tới với những lý do sau: Một là, làm rõ đặc trƣng bối cảnh mới của nông thôn giai đoạn 2010 - 2020, đặc biệt là giai đoạn 2010 - 2015. Xây dựng nông thôn mới cần đạt đƣợc các mục tiêu: Xây dựng nền nông nghiệp phát triển bền vững theo hƣớng hiện đại. Nâng cao năng suất, chất lƣợng và hiệu quả trong sản xuất. Sản phẩm nông nghiệp có sức cạnh tranh cao. Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ và hiện đại, nhất là đƣờng giao thông, thủy lợi, trƣờng học, trạm y tế, khu dân cƣ,…; xây dựng xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, văn minh, giàu đẹp, bảo vệ môi trƣờng sinh thái, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc; an ninh trật tự đƣợc giữ vững theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Hai là, làm rõ thực trạng xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang với những thành tựu đạt đƣợc, tồn tại cần khắc phục và nguyên nhân của nó. Việc phân tích này đƣợc bám sát theo 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí về xây dựng nông thôn mới của Quyết định 491QĐ-TTg ngày 14/6/2010 của Thủ tƣớng Chính phủ (Bao gồm cả Quyết định 342/QĐ-TTg ngày 20/2/2013 về việc sửa đổi một số tiêu chí xây dựng nông thôn mới của Thủ tƣớng Chính phủ). Ba là, đƣa ra một số quan điểm, phƣơng hƣớng, mục tiêu và giải pháp cơ bản nhằm xây dựng nông thôn mới ở các xã ngoại thành thành phố Hà Giang. 1.2 Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới 1.2.1 Cơ sở lý luận về nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới 1.2.1.1 Khái niệm nông thôn mới Ngày 04 tháng 6 năm 2010 Thủ tƣớng Chính phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Tại quyết định này, mục tiêu chung của Chƣơng trình 8 đƣợc xác định là: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa". Nhƣ vậy, nông thôn mới là nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, đời sống vật chất, tinh thần đƣợc nâng cao, môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ, an ninh trật tự đƣợc giữ vững. 1.2.1.2 Khái niệm xây dựng nông thôn mới Từ Quyết định số 491 và Quyết định 800/QĐ -TTg của Thủ tƣớng Chính phủ thì “Xây dựng nông thôn mới là xây dựng nông thôn đạt 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới”. 1.2.1.3 Đơn vị nông thôn mới Khoản 3, Điều 23 Thông tƣ 54/2009/TT-BNN&PTNT ngày 21 tháng 8 năm 2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về hƣớng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới quy định: Ban chỉ đạo nông thôn mới Trung ƣơng kiểm tra việc công nhận xã nông thôn mới ở các tỉnh để xét công nhận huyện, tỉnh đạt chuẩn nông thôn mới cho các huyện có 75% số xã trong huyện đạt nông thôn mới và tỉnh có 75% số huyện trong tỉnh đạt nông thôn mới. Nhƣ vậy đơn vị nông thôn mới có 3 cấp: - Xã nông thôn mới (đạt 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia nông thôn mới). - Huyện nông thôn mới (khi có 75% số xã nông thôn mới). - Tỉnh nông thôn mới (khi có 75% số huyện nông thôn mới). 1.2.1.4 Nguyên tắc thực hiện xây dựng nông thôn mới Điều 2 Thông tƣ liên tịch số 26/2011/TTLT-BNN&PTNT-BKH&ðTBTC ngày 13 tháng 4 năm 2011 (liên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Kế hoạch và 9 Đầu tư, Bộ Tài chính) về hƣớng dẫn một số nội dung thực hiện Quyết định 800/QĐTTg ngày 04 tháng 6 năm 2010 của Thủ tƣớng Chính phủ về phê duyệt “Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020” đã đề ra 6 nguyên tắc trong xây dựng nông thôn mới nhƣ sau: (1) Các nội dung, hoạt động của Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới phải hƣớng tới mục tiêu thực hiện 19 tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới ban hành tại Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16 tháng 4 năm 2009 của Thủ tƣớng Chính phủ. (2) Phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cƣ địa phƣơng là chính, Nhà nƣớc đóng vai trò định hƣớng, ban hành các tiêu chí, quy chuẩn, chính sách, cơ chế hỗ trợ, đào tạo cán bộ và hƣớng dẫn thực hiện. Các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng ngƣời dân ở thôn, xã bàn bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện. (3) Kế thừa và lồng ghép các chƣơng trình mục tiêu quốc gia, chƣơng trình hỗ trợ có mục tiêu, các chƣơng trình, dự án khác đang triển khai trên địa bàn nông thôn. (4) Thực hiện Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới phải gắn với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của địa phƣơng, có quy hoạch và cơ chế đảm bảo thực hiện các quy hoạch xây dựng nông thôn mới đã đƣợc cấp có thẩm quyền xây dựng. (5) Công khai, minh bạch về quản lý, sử dụng các nguồn lực; tăng cƣờng phân cấp, trao quyền cho cấp xã quản lý và tổ chức thực hiện các công trình, dự án của Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới; phát huy vai trò làm chủ của ngƣời dân và cộng đồng, thực hiện dân chủ cơ sở trong quá trình lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và giám sát đánh giá. (6) Xây dựng NTM là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội; cấp ủy đảng, chính quyền đóng vai trò chỉ đạo, điều hành quá trình xây dựng quy hoạch, đề án, kế hoạch và tổ chức thực hiện. MTTQ và các tổ chức chính trị, xã hội vận động mọi tầng lớp nhân dân phát huy vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới. 1.2.1.5 Sự cần thiết phải xây dựn g nông thôn mới: Nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến lƣợc trong sự nghiệp CNH, HĐH, xây dựng và bảo vệ tổ quốc, là cơ sở và lực lƣợng quan trọng để phát triển 10