Tài liệu Xây dựng kế toán trách nhiệm tại tổng công ty văn hóa sài gòn - công ty tnhh một thành viên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ------oOo------ BÙI THỊ BÍCH LIÊN XÂY DỰNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY VĂN HÓA SÀI GÒN – CÔNG TY TNHH MỘT THÀNH VIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ------oOo------ BÙI THỊ BÍCH LIÊN XÂY DỰNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY VĂN HÓA SÀI GÒN – CÔNG TY TNHH MỘT THÀNH VIÊN Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 60.34.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS PHẠM VĂN DƯỢC TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012 LỜI CẢM ƠN Thời gian qua để hình thành được luận văn “Xây Dựng Kế Toán Trách Nhiệm tại Tổng Công Ty Văn Hóa Sài Gòn – Công Ty TNHH một thành viên” bản thân đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của gia đình, thầy cô, bạn bè. Qua đó, tôi xin chân thành cảm ơn : - PGS.TS Phạm Văn Dược – Giảng viên hướng dẫn trực tiếp – đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tôi thực hiện và hoàn thành luận văn. - Lãnh đạo Tổng Công Ty Văn Hóa Sài Gòn – Công Ty TNHH một thành viên đã tạo điều kiện thuận lợi để bản thân tìm hiểu và thu thập tài liệu thực hiện đề tài. - Gia đình và bạn bè đã luôn động viên để tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù có nhiều cố gắng trong học hỏi và nghiên cứu, tuy nhiên luận văn cũng không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được ý kiến đóng góp từ quý Thầy, Cô, các anh chị, bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn Người thực hiện Bùi Thị Bích Liên LỜI CAM ĐOAN Luận văn “Xây Dựng Kế Toán Trách Nhiệm tại Tổng Công Ty Văn Hóa Sài Gòn – Công Ty TNHH một thành viên” là do tôi nghiên cứu thực hiện. Tôi xin cam đoan về tính xác thực và hợp lý của mọi thông tin được trình bày TP. Hồ Chí Minh, ngày ... tháng ... năm 2012 Tác giả Bùi Thị Bích Liên BẢNG CHỮ VIẾT TẮT - CH : Cửa hàng - TT : Trung tâm - CL : Chênh lệch - TTTN : Trung tâm trách nhiệm - CN : Chi nhánh - UBND : Ủy Ban Nhân Dân - CP : Cổ phần - VHSG : Văn Hóa Sài Gòn - GĐ : Giám đốc - XNK : Xuất nhập khẩu - HĐTV : Hội đồng thành viên - KD : Kinh doanh - KH : Kế hoạch - KTQT : Kế toán quản trị - KTTN : Kế toán trách nhiệm - KTTC : Kế toán tài chính - NVL : Nguyên vật liệu - PX : Phân xưởng - SCPC : Tổng công ty Văn Hóa Sài Gòn - SXKD : Sản xuất kinh doanh - TCT : Tổng Công ty - TGĐ : Tổng Giám Đốc - TH : Thực hiện - TK : Tài khoản - TNHH : Trách nhiệm hữu hạn - TPHCM : Thành Phố Hồ Chí Minh DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm chi phí dự toán Bảng 1.2 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm doanh thu Bảng 1.3 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm lợi nhuận Bảng 1.4 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm đầu tư Bảng 2.1 Tổng hợp kết quả khảo sát tình hình tổ chức báo cáo kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp thuộc Tổng công ty Văn Hóa Sài Gòn Bảng 3.1 Dự toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp - Phụ lục 1 Bảng 3.2 Dự toán chi phí sản xuất chung - Phụ lục 1 Bảng 3.3 Dự toán chi phí nhân công trực tiếp - Phụ lục 1 Bảng 3.4a Dự toán chi phí bán hàng - Phụ lục 1 Bảng 3.4b Dự toán chi phí quản lý - Phụ lục 1 Bảng 3.5 Dự toán doanh thu - Phụ lục 1 Bảng 3.6 Dự toán sản xuất - Phụ lục 1 Bảng 3.7 Dự toán báo cáo kết quả kinh doanh - Phụ lục 1 Bảng 3.8a Dự toán hiệu quả sử dụng vốn đầu tư - Phụ lục 1 Bảng 3.8b Dự toán cân đối tài sản nguồn vốn - Phụ lục 1 Bảng 3.9 Báo cáo trách nhiệm trung tâm chi phí định mức Bảng 3.10 Báo cáo trách nhiệm trung tâm chi phí dự toán - Phụ lục 1 Bảng 3.11 Báo cáo biến động chi phí nguyên vật liệu trực tiếp - Phụ lục 1 Bảng 3.12 Báo cáo biến động chi phí nhân công trực tiếp - Phụ lục 1 Bảng 3.13 Báo cáo biến động biến phí chi phí sản xuất chung - Phụ lục 1 Bảng 3.14 Báo cáo biến động định phí chi phí sản xuất chung - Phụ lục 1 Bảng 3.15 Báo cáo chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm - Phụ lục 1 Bảng 3.16 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm doanh thu Bảng 3.17 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm lợi nhuận Bảng 3.18 Báo cáo phân tích tình hình thực hiện kế hoạch lợi nhuận - Phụ lục 1 Bảng 3.19 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm đầu tư Bảng 3.20 Báo cáo phân tích hiệu quả sử dụng vốn đầu tư - Phụ lục 1 Bảng 3.21 Báo cáo phân tích tình hình sử dụng vốn đầu tư - Phụ lục 1 Bảng 3.22 Báo cáo phân tích tài chính theo mô hình Dupont - Phụ lục 1 Bảng 3.23 Báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh - Phụ lục 1 Bảng 3.24 Tóm tắt nội dung các loại báo cáo của Trung tâm trách nhiệm Bảng 3.25 Danh mục mã số trách nhiệm quản trị DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1 : Sơ đồ các Trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp Sơ đồ 2.1 : Sơ đồ Bộ máy quản lý Tổng công ty VHSG Sơ đồ 2.2 : Sơ đồ Bộ máy kế toán Tổng công ty VHSG Sơ đồ 3.1 : Sơ đồ trình tự báo cáo trách nhiệm tại Tổng công ty VHSG Sơ đồ 3.2 : Sơ đồ bộ máy kế toán Tổng công ty sau khi sắp xếp lại để thực hiện kế toán trách nhiệm DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Phụ lục 1 : Các loại báo cáo của kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty VHSG Phụ lục 2 : Kết quả bảng câu hỏi khảo sát doanh nghiệp tại Tổng công ty VHSG MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP ...................................................................................... 3 1.1 Phân cấp quản lý và cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm .......................... 3 1.1.1 Sự phân cấp trách nhiệm quản lý ................................................................... 3 1.1.2 Cơ sở hình thành và sự cần thiết của kế toán trách nhiệm quản lý bộ phận ............................................................................................................ 4 1.1.3 Khái niệm, vai trò của KTQT, KTTN ........................................................... 5 1.1.3.1 Khái niệm ................................................................................................... 5 1.1.3.2 Vai trò của KTTN ....................................................................................... 8 1.2. Nội dung tổ chức của Kế toán trách nhiệm .................................................... 8 1.2.1. Trung tâm chi phí ............................................................................................ 9 1.2.1.1. Khái niệm ................................................................................................. 9 1.2.1.2. Chỉ tiêu đánh giá Trung tâm chi phí ........................................................ 10 1.2.1.3. Trách nhiệm báo cáo Trung tâm chi phí ................................................... 11 1.2.2. Trung tâm Doanh thu .................................................................................... 12 1.2.2.1. Khái niệm ............................................................................................... 12 1.2.2.2. Chỉ tiêu đánh giá Trung tâm doanh thu..................................................... 12 1.2.2.3. Trách nhiệm báo cáo của Trung tâm doanh thu ........................................ 12 1.2.3. Trung tâm Lợi nhuận .................................................................................... 13 1.2.3.1. Khái niệm ............................................................................................... 13 1.2.3.2. Chỉ tiêu đánh giá Trung tâm lợi nhuận ..................................................... 14 1.2.3.3. Trách nhiệm báo cáo trung tâm lợi nhuận................................................. 14 1.2.4. Trung tâm đầu tư........................................................................................... 15 1.2.4.1. Khái niệm ................................................................................................ 15 1.2.4.2. Chỉ tiêu đánh giá trung tâm đầu tư ........................................................... 16 1.2.4.3. Trách nhiệm báo cáo của trung tâm đầu tư ............................................... 18 1.3 Phân loại chi phí gắn với trách nhiệm bộ phận ............................................ 22 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 24 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY VĂN HÓA SÀI GÒN ...................................................... 25 2.1 Giới thiệu doanh nghiệp, quá trình thành lập và tình hình hoạt động......... 25 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển.................................................................... 25 2.1.2. Cơ cấu tổ chức quản lý .................................................................................. 27 2.1.2.1 Sơ đồ hệ thống tổ chức Tổng công ty Văn hoá Sài gòn ............................. 27 2.1.2.2. Chức năng, nhiêm vụ của từng bộ phận .................................................... 29 2.1.2.3 Quan hệ giữa Tổng Công ty và các đơn vị thành viên................................ 31 2.1.3 Đặc điểm tổ chức kế toán tại Tổng Công ty Văn hóa Sài gòn ...................... 35 2.1.3.1 Tổ chức Bộ máy kế toán ........................................................................... 35 2.1.3.2 Chế độ và chính sách kế toán .................................................................... 37 2.2. Khảo sát thực trạng kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty VHSG ............. 38 2.2.1 Mục tiêu và nội dung khảo sát ..................................................................... 38 2.2.2 Kết quả khảo sát ........................................................................................... 39 2.2.2.1 Loại hình và quy mô Tổng công ty............................................................ 41 2.2.2.2 Công tác tổ chức kế toán & nhận thức về mô hình hệ thống thông tin kế toán tại Tổng công ty ............................................................. 42 2.2.2.3 Nhận thức và mức độ tổ chức kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty.......... 42 2.2.2.4 Xác định mục tiêu và phạm vi, cơ chế đánh giá trách nhiệm ..................... 43 2.2.2.5 Tình hình thực hiện phương thức đánh giá trách nhiệm các bộ phận trong Tổng công ty ................................................................................. 44 2.2.3 Đánh giá thực trạng ....................................................................................... 45 2.2.3.1 Về bộ máy tổ chức quản lý ......................................................................... 45 2.2.3.2 Đánh giá tình hình thực hiện kế toán quản trị tại Tổng công ty VHSG ....... 47 2.2.3.3 Đánh giá tình hình tổ chức công tác kế toán trách nhiệm tại SCPC ............ 49 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 52 CHƯƠNG 3 XÂY DỰNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY VĂN HÓA SÀI GÒN ................................. 53 3.1. Quan điểm và định hướng xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Văn hóa Sài gòn ..................................................................... 53 3.11 Quan điểm về nhận thức xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm ............. 53 3.12 Định hướng xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm .................................. 53 3.2. Yêu cầu công tác tổ chức xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm............. 54 3.2.1 Tổ chức xây dựng hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm tại SCPC phải phù hợp với định hướng mô hình hoạt động Công ty Mẹ – Công ty Con . 54 3.2.2. Xây dựng báo cáo kế toán trách nhiệm cần phù hợp với mô hình tổ chức quản lý, đặc điểm hoạt động và năng lực, trình độ quản lý của SCPC ...... 56 3.2.3. Xây dựng hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm phải đáp ứng được tính hiệu quả kinh tế, kịp thời của việc xử lý cung cấp các thông tin kế toán cho quản lý các cấp tại SCPC.......................................................... 57 3.2.4. Quá trình triển khai , thực hiện kế toán trách nhiệm tại SCPC phải đảm bảo tính hiệu quả, phù hợp với tổng hòa các điều kiện liên quan đến hoạt động kế toán tại doanh nghiệp. ..................................................... 57 3.3. Nội dung xây dựng kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty .......................... 57 3.3.1. Xây dựng các trung tâm trách nhiệm .......................................................... 58 3.3.2. Xây dựng hoàn thiện lập dự toán ngân sách cho từng trung tâm trách nhiệm ................................................................................................... 60 3.3.2.1. Lập dự toán tại trung tâm chi phí............................................................. 60 3.3.2.2. Lập dự toán tại Trung tâm Doanh thu ....................................................... 62 3.3.2.3. Lập dự toán tại Trung tâm lợi nhuận ......................................................... 63 3.3.2.4 Lập dự toán tại trung tâm đầu tư ................................................................ 63 3.3.3 Xây dựng báo cáo thực hiện trung tâm trách nhiệm .................................. 63 3.3.3.1 Báo cáo thực hiện của trung tâm chi phí..................................................... 63 3.3.3.2 Báo cáo trách nhiệm của Trung tâm doanh thu ........................................... 65 3.3.3.3 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận ............................................. 67 3.3.3.4 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm đầu tư.................................................. 68 3.3.4. Xác lập thời gian và quy trình xây dựng hệ thống báo cáo kế trách nhiệm tại Tổng công ty ............................................................................................ 69 3.4. Các giải pháp khác hỗ trợ thực hiện xây dựng báo cáo kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Văn hóa Sài gòn ............................................................... 72 3.4.1 Công tác phân quyền quản lý trong cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý phù hợp.......................................................................................................... 72 3.4.2 Về tổ chức bộ máy kế toán phù hợp ............................................................. 74 3.4.3 Hoàn thiện công tác thu thập phân tích số liệu theo yêu cầu của kế toán trách nhiệm ...................................................................................... 75 3.4.3.1 Xây dựng mã số trách nhiệm quản trị ........................................................ 75 3.4.3.2 Xây dựng mã số tài khoản kế toán trách nhiệm ......................................... 77 3.4.4 Đào tạo và chuẩn bị nguồn nhân lực thực hiện công tác kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty........................................................................ 78 3.4.5 Các giải pháp khác......................................................................................... 78 3.4.5.1 Nâng cao nhận thức của các cấp quản lý trong việc vận dụng kế toán quản trị và xây dựng hiện thống kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty .......... 78 3.4.5.2 Đầu tư và ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình thực hiện xây dựng kế toán trách nhiệm ....................................................................... 79 3.4.5.3 Đẩy mạnh công tác tái cấu trúc Tổng công ty, xác định lại vai trò chủ sở hữu của Nhà nước tại doanh nghiệp .................................................... 79 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ....................................................................................... 81 KẾT LUẬN CHUNG............................................................................................... 82 1 MỞ ĐẦU 1. Tính thiết thực của đề tài Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường, nhất là xu hướng hội nhập kinh tế toàn cầu nhà quản trị các cấp tại doanh nghiệp luôn phải đánh giá, phân tích, lựa chọn và định hướng các hoạt động sản xuất kinh doanh dựa trên các thông tin không chỉ trong quá khứ mà phải dự đoán được các thông tin trong tương lai. Theo mục tiêu chung này, sự phối hợp và hoạt động nhịp nhàng, đồng bộ tại các đơn vị, bộ phận của doanh nghiệp sẽ góp phần quan trọng để nâng cao hiệu quản sản xuất kinh doanh tại đơn vị. Để đánh giá được mức độ thực hiện kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của từng bộ phận, kịp thời điều chỉnh và hạn chế các tác động tiêu cực, phát huy những nhân tố, những lợi thế tích cực, việc triển khai thực hiện công tác kế toán trách nhiệm (một bộ phận của kế toán quản trị) tại doanh nghiệp là một yêu cầu rất cấp thiết. Với chức năng hoạt động sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực văn hóa, Tổng Công Ty Văn Hóa Sài Gòn - Công ty TNHH luôn phải phối hợp thực hiện giữa hai nhiệm vụ nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và nhiệm vụ phục vụ cộng đồng, việc đánh giá hiệu quả tại Tổng công ty, các đơn vị thành viên dựa trên các số liệu kế toán tài chính chỉ là một mặt của vấn đề, việc phân tích và đánh giá trách nhiệm, hiệu quả cụ thể đến từng thành viên, từng cấp độ quản lý là một nhu cầu thực sự cấp thiết. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài - Thông qua việc hệ thống hóa các lý luận liên quan đến kế toán trách nhiệm trong một đơn vị tổ chức, tác giả vận dụng cơ sở lý luận để nghiên cứu thực trạng công tác đánh giá trách nhiệm thực hiện công tác quản trị tại các cấp, bộ phận tại Tổng công ty Văn Hóa Sài Gòn. - Đề xuất các giải pháp để xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm thông qua các báo cáo kế toán trách nhiệm được xây dựng tại Tổng công ty Văn Hóa Sài Gòn, qua đó đánh giá được cụ thể trách nhiệm của từng cấp quản lý trong quá trình thực hiện nhiệm vụ hoạt động sản xuất kinh doanh và phục vụ cộng đồng tại các đơn vị thành viên trong Tổng công ty. 2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu là hệ thống kế toán quản trị, kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Văn Hóa Sài Gòn - Công ty TNHH một thành viên bao gồm 20 đơn vị thành viên, với nhiều chức năng khác nhau là sản xuất in, kinh doanh các sản phẩm văn hóa, các thiết bị ngành in ... Phạm vi nghiên cứu là thực tế công tác đánh giá trách nhiệm thành quả quản lý từng bộ phận quản trị các cấp trong quá trình điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh tại Tổng Công ty Văn Hóa Sài Gòn. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên việc sử dụng tổng hợp các biện pháp như phương pháp duy vật biện chứng kết hợp các phương pháp khác như phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh đối chiếu ... trên cơ sở đưa ra những nội dung cơ bản của kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng để giải quyết xây dựng các hệ thống kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty Văn Hóa Sài Gòn 5. Kết cấu của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục danh mục, tài liệu tham khảo bao gồm 3 chương: Chương 1 : Cơ sở lý luận về Kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp Chương 2 : Thực trạng công tác Kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Văn hóa Sài gòn – Công ty TNHH một thành viên. Chương 3 : Xây dựng công tác Kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Văn hóa Sài gòn – Công ty TNHH một thành viên. 3 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP 1.1 Phân cấp quản lý và cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm 1.1.1 Sự phân cấp trách nhiệm quản lý Trong mỗi doanh nghiệp các hoạt động thường đa đạng. Đối với các tổ chức phân quyền thường được phân chia thành nhiều cấp quản lý khác nhau, lúc này các nhà quản lý của các đơn vị và các bộ phận được phân cấp trách nhiệm cụ thể trong việc ra quyết định, trong khi đó một tổ chức tập quyền ( không phân cấp quản lý) người đứng đầu tổ chức có toàn bộ quyền, trách nhiệm trong việc điều hành hoạt động của tổ chức mình, trong thực tế không có tiêu thức nào chỉ rõ được sự phân chia giữa một tổ chức tập quyền và phân quyền. Nhưng có những công cụ, chỉ tiêu sử dụng phù hợp với mỗi tổ chức nhất định. Hiện nay việc phân cấp quản lý thực sự là một yêu cầu và mang laị hiệu quả trong điều hành tại các doanh nghiệp vì: (1). Ở từng cấp quản lý trong bộ máy tổ chức của doanh nghiệp, nhà quản lý các bộ phận và các bộ phận trong tổ chức sẽ hiểu và có kinh nghiệm điều hành trong lĩnh vực họ quản lý, giúp cho hoạt động SXKD tại bộ phận đạt được hiệu quả cao nhất (2). Việc cho phép các nhà quản lý các bộ phận tự chịu trách nhiệm về các quyết định của mình trong điều hành các cấp quản lý, giúp họ ngày một trưởng thành hơn trong công việc, sẵn sàng đáp ứng được các yêu cầu ngày càng cao, phù hợp với hướng phát triển của doanh nghiệp Lúc này nguồn thông tin được cung cấp đầy đủ và kịp thời hơn. Chính sự phân cấp quản lý mà các bộ phận có thể tiếp cận được các thông tin và phản hồi nhanh chóng. Các nhà quản trị có thể hiểu rõ hơn về khách hàng, nhân viên, nhà cung cấp hay đối thủ cạnh tranh... giúp thích ứng nhanh với sự thay đổi của môi trường kinh doanh. 4 (3). Việc phân quyền cho nhiều cấp quản lý từ cao đến thấp, các nhà quản lý cấp cao bớt phải giải quyết rất nhiều vấn đề xảy ra hàng ngày và do đó có thời gian tập trung lập các kế hoạch chiến lược cho doanh nghiệp (4). Sự phân cấp quản lý giúp tăng thêm trách nhiệm, động lực để nhà quản lý các cấp hoàn thành công việc được giao qua đó có cơ sở đánh giá mức độ thực hiện công việc của người quản lý. Bên cạnh đó, tạo ra môi trường thi đua lành mạnh giữa các cá nhân, các đơn vị và khuyến khích họ đạt được các chỉ tiêu. Tuy nhiên việc phân cấp quản lý cũng có một số hạn chế: (1).Tại mỗi cấp quản lý, các nhà quản lý thường quan tâm đến việc điều hành hoạt động và hiệu quả của bộ phận do mình phụ trách, đôi khi không quan tâm đến những tác động ảnh hưởng đến các bộ phận khác hay mục tiêu chung của cả doanh nghiệp. (2). Việc phối hợp giữa các bộ phận quản lý đôi lúc hạn chế, gây lãng phí nguồn lực hoặc trùng lắp công việc. 1.1.2 Cơ sở hình thành và sự cần thiết của kế toán trách nhiệm quản lý bộ phận: Sự hình thành hệ thống kế toán trách nhiệm phải xuất phát trước hết từ yêu cầu quản lý của mỗi tổ chức, mỗi doanh nghiệp có phân cấp quản lý. Việc đánh giá trách nhiệm thực sự có hiệu quả hay không phụ thuộc vào cách thức tổ chức kinh doanh và mức độ phân quyền của tổ chức. Các nhà quản trị tại từng cấp quản lý hoàn toàn chủ động trong việc ra quyết định và đánh giá kết quả thực hiện tuy nhiên trên bình diện chung của toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp đôi khi chưa phải là các giải pháp khả thi và khó xác định được trách nhiệm các cấp quản lý. Mặt khác, các thông tin cung cấp ngày càng thiếu chính xác và không đúng yêu cầu, những hạn chế, tồn tại không xác định được nguyên nhân và được sửa chữa, giải quyết dẫn đến sản xuất kinh doanh bị đình trệ và không có hướng phát triển 5 Khi việc phân cấp quản lý trong tổ chức được chú trọng hơn, các bộ phận trong tổ chức được phân quyền thông qua việc uỷ quyền, trách nhiệm giải quyết công việc được giao, thông qua những quy định, quy chế và kế hoạch, mục tiêu thực hiện đi liền với ích do trách nhiệm tạo ra. Lúc này thay vì hoàn thành nhiệm vụ được giao như hoàn thành các mục tiêu về doanh thu, lợi nhuận.. của từng bộ phận được giao, các cấp quản lý phải chú trọng nhiều hơn hiệu quả kinh doanh của nó và phù hợp với mục tiêu chung. Lúc này sự liên kết giữa các bộ phận trong tổ chức là một yêu cầu cấp thiết nhằm vừa đảm bảo được việc hoàn thành mục tiêu của bộ phận được giao, vừa đảm bảo được mục tiêu chung của tổ chức. Muốn vậy, cần phải có một công cụ đánh giá trách nhiệm một cách hết sức khách quan và đáng tin cậy, kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị, có chức năng và nhiệm vụ cung cấp thông tin một cách hữu ích cho việc đánh giá thành quả quản lý, qua đó sẽ đo lường, đánh giá trách nhiệm quản lý và kết quả hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Việc đánh giá này thường được dựa trên hai tiêu chí đó là hiệu quả và hiệu năng thông qua các chỉ tiêu rất cụ thể Hiệu quả: có được khi đạt được mục tiêu đặt ra mà chưa kể đến hao phí về nguồn lực đã bỏ ra, hiệu quả được xác định bằng cách so sánh giữa kết quả đạt được và mục tiêu đặt ra cho bộ phận (trung tâm trách nhiệm) đó. Hiệu năng: là tỷ lệ giữa đầu ra so với đầu vào của trung tâm trách nhiệm hoặc đó là tỷ lệ giữa kết quả thực tế đạt được so với nguồn lực đã được sử dụng 1.1.3 Khái niệm, vai trò của Kế toán quản trị, Kế toán trách nhiệm 1.1.3.1 Khái niệm Kế toán trách nhiệm là nội dung quan trọng của kế toán quản trị , là một lĩnh vực còn khá mới mẻ và chưa được áp dụng phổ biến tại các doanh nghiệp Việt Nam. Trên thế giới, càng ngày kế toán trách nhiệm càng có vai trò và vị trí quan trọng trong quản lý ở các doanh nghiệp. 6 Theo luật kế toán Việt Nam, KTQT “là việc thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế tài chính theo yêu cầu quản trị và quyết định kinh tế tài chính trong nội bộ đơn vị kế toán”. Theo Viện Kế toán viên quản trị Hoa Kỳ thì KTQT “ là quá trình nhận diện, đo lường, phân tích, diễn giải và truyền đạt thông tin trong quá trình thực hiện các mục đích của tổ chức. Kế toán quản trị là một bộ phận thống nhất trong quá trình quản lý” [3, trang 13]. Quá trình hình thành Kế toán trách nhiệm gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của Kế toán quản trị Kế toán trách nhiệm được thực hiện thông qua việc lập kế hoạch, kiểm soát và đánh giá hiệu quả việc thực hiện kế hoạch của các bộ phận dựa trên trách nhiệm được giao cho các bộ phận đó Kế toán trách nhiệm được trình bày theo nhiều quan điểm khác nhau do những tác giả trên khắp thế giới. Năm 1950, Kế toán trách nhiệm được trình bày trong tác phẩm “Basic Organization Planning to tie in with Responsibility Accounting” Theo nhóm tác giả A. A. Atkinson, R. D. Banker, R. S. Kaplan và S. M. Young thì “ Kế toán trách nhiệm là một hệ thống kế toán thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu kế toán có liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý riêng biệt trong một tổ chức, thông qua các báo cáo liên quan đến chi phí thu nhập và các số liệu hoạt động bởi từng khu vực trách nhiệm hoặc đơn vị trong tổ chức” [1, trang 5] Ngoài ra qua các thông tin được cung cấp bởi Kế toán trách nhiệm sẽ đánh giá trách nhiệm và thành quả của mỗi nhà quản lý ở khía cạnh mà họ có quyền quyết định đầu tiên. Hệ thống kế toán này tạo ra các báo cáo được phân định rõ ràng giữa đối tượng có thể kiểm soát và đối tượng không thể kiểm soát. Theo ý kiến James R. Martin “ Kế toán trách nhiệm là hệ thống kế toán cung cấp thông tin về kết quả, hiệu quả hoạt động của các bộ phận, các đơn vị trong một doanh nghiệp. Đó là công cụ đo lường, đánh giá hoạt động của những bộ phận liên quan đến đầu tư, lợi nhuận, doanh thu, chi phí mà mỗi bộ phận có quyền kiểm soát và chịu trách nhiệm tương ứng” [1, trang 6]. 7 Ở đây tác giả muốn nhấn mạnh đến khía cạnh ở các tổ chức lớn có sự đa dạng về ngành nghề hoạt động, việc phân quyền trách nhiệm quản lý ở nhiều cấp bậc là một yêu cầu cấp thiết và để đánh giá trách nhiệm về kết quả và hiệu quả sử dụng nguồn lực của các bộ phận trong doanh nghiệp sẽ được thông qua hệ thống kế toán trách nhiệm, mỗi nhà quản lý chỉ nên chịu trách nhiệm ở những lĩnh vực mà họ kiểm soát được. Theo nhóm tác giả D. F. Hawkins, V. G. Narayanan, J. Cohen, M. Jurgens “ Kế toán trách nhiệm là một hệ thống tạo ra những thông tin tài chính và phi tài chính có liên quan, về những hoạt động thực tế và được lập kế hoạch của những trung tâm trách nhiệm trong một công ty” [1, trang 7] Với hai giáo sư B. Venkatrathnam và Raji Reddy – Asso thì “ Kế toán trách nhiệm là hệ thống của nhà quản lý được dựa trên những nguyên tắc về ủy quyền và xác định trách nhiệm” [1, trang 7] theo đó Kế toán trách nhiệm là một phương pháp đo lường, đánh giá biểu hiện của những khu vực khác nhau của một tổ chức. Qua nhiều quan điểm về khái niệm Kế toán trách nhiệm, có thể hiểu rõ hơn về kế toán trách nhiệm qua các điểm chung như sau : - Một là, Kế toán trách nhiệm là một bộ phận cấu thành nội dung của Kế toán quản trị, là hệ thống thông tin được tập hợp, lập báo cáo qua đó kiểm tra các quá trình hoạt động, đánh giá kết quả và hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận trong một tổ chức có phân quyền một cách cụ thể và rõ ràng đối với những qui trình nghiệp vụ khác nhau. - Hai là, Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin chính thức về mặt tài chính trong phạm vi hệ thống kiểm soát của lãnh đạo một doanh nghiệp. Các hệ thống này sử dụng cả các thông tin tài chính và thông tin phi tài chính được thiết kế phù hợp và có liên quan đến quá trình thực hiện trách nhiệm quản lý của từng cấp quản lý khác nhau trong một doanh nghiệp qua đó đánh giá được kết quả hoạt động của từng cá nhân bộ phận của doanh nghiệp.