Kho¸ luËn tèt nghiÖp
PhÇn 1: Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ x· héi häc th× thÕ kû XXI ®−îc coi lµ thÕ kû
cña khoa häc c«ng nghÖ, thÕ kû cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Do ®ã søc m¹nh vµ sù
thµnh c«ng cña mçi quèc gia, d©n téc ®−îc quyÕt ®Þnh bëi sù chiÕm lÜnh ®Ønh
cao cña khoa häc c«ng nghÖ vµ së h÷u trÝ tuÖ. XuÊt ph¸t tõ ®ã mµ ®· thóc ®Èy
cuéc c¸ch m¹ng trong gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn ph¹m vi
toµn thÕ giíi.
ë n−íc ta, do nhu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ
x©y dùng kinh tÕ chÝnh trÞ ®ßi hái ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®µo t¹o ®−îc nh÷ng con
ng−êi kh«ng chØ n¾m v÷ng kiÕn thøc khoa häc loµi ng−êi ®· tÝch luü ®−îc mµ
cßn ph¶i cã n¨ng lùc tù häc, n¨ng lùc s¸ng t¹o ®Ó cã thÓ häc tËp liªn tôc, häc
tËp suèt ®êi. Muèn cã kÕt qu¶ nh− vËy th× viÖc ®æi míi PPDH lµ rÊt cÇn thiÕt.
§Þnh h−íng ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y vµ häc ®· ®−îc x¸c ®Þnh trong
NghÞ quyÕt TW 4 kho¸ VII (01/1993), NghÞ quyÕt TW 2 kho¸ VIII (12/1996),
®−îc thÓ chÕ ho¸ trong LuËt gi¸o dôc (12/1998) vµ ®−îc cô thÓ ho¸ trong c¸c
chØ thÞ cña bé GD - §T. LuËt gi¸o dôc, ®iÒu 24.2 ®· ghi: “Ph−¬ng ph¸p gi¸o
dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc
sinh, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc, båi d−ìng ph−¬ng
ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn
t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh”.
Tõ nh÷ng ®Þnh h−íng cña §¶ng vµ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ cña ngµnh
gi¸o dôc, bé GD - §T ®· tæ chøc biªn so¹n l¹i SGK tõ bËc TiÓu häc ®Õn bËc
THPT. Tõ n¨m häc 2003 - 2004, ®· d¹y thÝ ®iÓm ch−¬ng tr×nh ph©n ban víi 2
bé s¸ch Sinh häc cho 2 ban, ®ã lµ: ban khoa häc tù nhiªn (KHTN) vµ ban khoa
häc x· héi vµ nh©n v¨n (KHXH & NV). Sau ba n¨m thÝ ®iÓm, SGK ®· ®−îc bæ
sung, söa ®æi vµ thùc hiÖn ®¹i trµ tõ n¨m 2006 - 2007.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Sinh häc lµ mét trong nh÷ng ngµnh khoa häc mòi nhän ë thÕ kû XXI
®ang ®−îc sù quan t©m kh«ng chØ cña nh÷ng giíi khoa häc mµ cßn cña c¶ x·
héi. Trong sinh häc, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc nghiªn cøu sinh häc c¬ thÓ ®· ®¹t
®−îc nh÷ng thµnh tùu kh«ng chØ cã tÇm quan träng vÒ mÆt lý luËn mµ cßn cã
gi¸ trÞ thùc tiÔn rÊt lín lao.
§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô d¹y häc theo môc tiªu vµ néi dung SGK, Sinh häc
11 n©ng cao ®· ®−îc biªn so¹n theo ch−¬ng tr×nh ®æi míi víi ®Þnh h−íng
chung lµ: t¨ng c−êng tÝnh tÝch cùc trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ häc tËp cña
häc sinh. ChÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tÝch cùc vµo
d¹y häc sinh häc 11 n©ng cao cã hiÖu qu¶ lµ vÊn ®Ò mang tÝnh cÊp thiÕt.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, t«i ®· m¹nh d¹n nghiªn cøu ®Ò tµi: “X©y
dùng hÖ thèng c©u hái vµ phiÕu häc tËp nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc
tËp trong d¹y häc ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11
n©ng cao”.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
- N©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc vÒ lý luËn d¹y häc sinh häc. Gãp phÇn lµm
s¸ng tá c¬ së lý luËn vÒ viÖc vËn dông PPDH míi.
- X©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT phï hîp víi néi dung d¹y vµ häc
ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao.
- Thùc nghiÖm ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông hÖ thèng c©u hái vµ
PHT trong thiÕt kÕ mét sè bµi nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña HS.
- §Ò xuÊt biÖn ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®em l¹i hiÖu qu¶
tèt nhÊt.
3. NhiÖm vô nghiªn cøu
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cho viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT.
- Ph©n tÝch cÊu tróc, néi dung c¸c bµi trong ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ
ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
- X©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®Ó sö dông trong c¸c bµi so¹n.
- ThiÕt kÕ gi¸o ¸n sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®· biªn so¹n cho mét
sè bµi cô thÓ.
- Thùc nghiÖm s− ph¹m ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña viÖc sö
dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®· ®Ò xuÊt.
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4.1. §èi t−îng
- Nghiªn cøu hÖ thèng c©u hái vµ PHT nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc
tËp cña häc sinh trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc.
- SGK, SGV - Sinh häc 11 n©ng cao.
4.2. Ph¹m vi
- Häc sinh líp 11 tr−êng THPT Hµn Thuyªn - B¾c Ninh.
- Ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao.
5. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
5.1. ý nghÜa khoa häc
KÜ thuËt x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT cho ch−¬ng III: Sinh tr−ëng
vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao, nh»m ®æi míi c¸ch d¹y, ph¸t huy ®−îc
tÝnh chñ ®éng cña ng−êi häc.
5.2. ý nghÜa thùc tiÔn
Lµ tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c gi¸o viªn THPT vµ c¸c b¹n sinh viªn quan
t©m ®Õn kÜ thuËt x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT trong d¹y häc theo h−íng
®æi míi.
6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
6.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt
- TiÕn hµnh nghiªn cøu tµi liÖu vÒ nh÷ng quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch cña
§¶ng vÒ gi¸o dôc.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
3
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
- §äc c¸c tµi liÖu cã liªn quan lµm c¬ së x¸c ®Þnh lý thuyÕt cña ®Ò tµi,
nh−: “D¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m” cña GS. TrÇn B¸ Hoµnh, “Lý luËn
d¹y häc sinh häc” cña GS. §inh Quang B¸o - NguyÔn §øc Thµnh…
- Nghiªn cøu néi dung ch−¬ng tr×nh SGK, tµi liÖu vÒ “Sinh tr−ëng vµ ph¸t
triÓn” ë thùc vËt vµ ®éng vËt, SGK, SGV - Sinh häc 11 n©ng cao, lµm c¬ së
cho viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT cho ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ
ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao.
6.2. Ph−¬ng ph¸p quan s¸t s− ph¹m
- Dù giê, trao ®æi víi GV phæ th«ng vÒ viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ
PHT trong gi¶ng d¹y Sinh häc 11 n©ng cao.
- Quan s¸t biÓu hiÖn tÝch cùc cña HS víi ph−¬ng ph¸p hái ®¸p vµ häc tËp
theo nhãm nhá trong gi¶ng d¹y.
6.3. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m
- Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia: Xin ý kiÕn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña GV phæ
th«ng vÒ chÊt l−îng hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®· x©y dùng, th«ng qua viÖc
chuÈn bÞ gi¸o ¸n vµ tr×nh bµy bµi gi¶ng cô thÓ theo h−íng ph¸t huy TTC häc
tËp cña HS.
- Thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña mét sè gi¸o ¸n
thiÕt kÕ cã sö dông c¸c c©u hái vµ PHT x©y dùng theo h−íng nghiªn cøu cña
®Ò tµi ®· tr×nh bµy trong kho¸ luËn.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
4
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
PhÇn 2: Néi dung vμ kÕt qu¶ nghiªn cøu
Ch−¬ng 1: Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu
1. Trªn thÕ giíi
Ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc (PPDHTC) cã mÇm mèng tõ thÕ kû XIX,
vµo nh÷ng n¨m 20 (thÕ kû XX) ë Anh ®· b¾t ®Çu thÝ ®iÓm c¸c líp häc míi,
®Æc biÖt chó ý ®Õn kh¸i niÖm: t− duy cña HS, c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp.
Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2, n¨m 1950 ë Ph¸p b¾t ®Çu thÝ ®iÓm ë mét
sè tr−êng vµ sau ®ã hä triÓn khai réng r·i ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc. Vµo nh÷ng n¨m
1970 - 1980, Bé Gi¸o dôc Ph¸p chñ tr−¬ng khuyÕn khÝch ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p gi¸o dôc, t¨ng c−êng TTC cña HS.
N¨m 1970 trë ®i, MÜ b¾t ®Çu thÝ ®iÓm b»ng c¸ch tæ chøc cho HS ho¹t
®éng nhãm b»ng PHT. Sau ®ã c¸c nhµ nghiªn cøu gi¸o dôc cña §øc, Nga…®·
nhËn thÊy cÇn thiÕt ph¶i tÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc, trong ®ã cÇn cã nh÷ng
biÖn ph¸p tæ chøc häc tËp sao cho kiÕn thøc kh«ng ®−îc cung cÊp d−íi d¹ng
cã s½n mµ HS ph¶i tù nghiªn cøu ®Ó tù m×nh n¾m b¾t kiÕn thøc d−íi sù h−íng
dÉn cña GV. §iÓn h×nh cho h−íng nghiªn cøu ®ã lµ: B. Pªxipop (Ba Lan), NM
Veczin vµ VM Cooxuncaia (Nga).
Xu h−íng cña thÕ giíi hiÖn nay nhÊn m¹nh ph−¬ng ph¸p tù häc, tù
nghiªn cøu, ®ã lµ môc ®Ých d¹y häc ®Æt ng−êi häc vµo vÞ trÝ trung t©m, xem c¸
nh©n ng−êi häc võa lµ chñ thÓ, võa lµ môc ®Ých cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ®ã.
Nh− vËy vai trß míi cña gi¸o dôc lµ: “Kh«ng chØ tÝch tô tri thøc mµ cßn lµ thøc
tØnh tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña mçi con ng−êi” lµm cho con ng−êi ®−îc h−ëng
quyÒn c¬ b¶n nhÊt cña m×nh lµ gi¸o dôc mµ tæ chøc gi¸o dôc thÕ giíi
UNESCO ®· kh¼ng ®Þnh. PPDH coi träng ph−¬ng ph¸p tù häc, ph¸t huy TTC
t− duy ®éc lËp, hoÆc theo nhãm nhá th«ng qua th¶o luËn, thÝ nghiÖm thùc
hµnh, th©m nhËp thùc tÕ, GV quan t©m vËn dông vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm
cña tõng c¸ nh©n, tËp thÓ HS ®Ó x©y dùng bµi.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
5
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
2. Trong n−íc
ë n−íc ta, ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, vÊn ®Ò ph¸t huy TTC
cña ng−êi häc ®· ®−îc ®Æt ra trong ngµnh gi¸o dôc. Trong c¸c tr−êng ®¹i häc
cã khÈu hiÖu: “BiÕn qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o” - NguyÔn
Kú.
N¨m 1970, nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ PPDHTC cña GS. TrÇn B¸ Hoµnh vÒ
vÊn ®Ò ph¸t huy trÝ th«ng minh cña HS. TiÕp sau ®ã còng cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng
tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy cña c¸c nhµ lý luËn d¹y häc nh−: GS. Hµ ThÕ
Ng÷, GS. NguyÔn Ngäc Quang, PGS.TS. TrÇn KiÒu…vµ rÊt nhiÒu c«ng tr×nh
luËn ¸n TiÕn sÜ, Th¹c sÜ cña c¸c nhµ khoa häc ®·, ®ang vµ s¾p ®−îc b¶o vÖ ë
hÇu hÕt c¸c m«n, trong ®ã mét sè t¸c gi¶ rÊt khuyÕn khÝch PPDH x©y dùng hÖ
th«ng c©u hái vÊn ®¸p t×m tßi, d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, d¹y häc hîp
t¸c trong nhãm nhá.
Cïng víi sù thay ®æi cña néi dung SGK, mÊy n¨m gÇn ®©y vÊn ®Ò sö
dông hÖ thèng c©u hái kÕt hîp víi PHT trong c¸c thiÕt kÕ bµi häc ®ang rÊt
®−îc c¸c t¸c gi¶ quan t©m, do ®ã ®Ò tµi mµ t«i t×m hiÓu kh«ng ph¶i lµ míi. Tuy
nhiªn, vÊn ®Ò mµ t«i thùc hiÖn lµ tiÕp tôc nghiªn cøu s©u h¬n, khai th¸c c¸c
thiÕt kÕ sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT cô thÓ t¹i c¸c bµi gi¶ng ë ch−¬ng III:
Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao. §©y lµ vÊn ®Ò mµ ch−a cã
t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu cô thÓ nh− vËy. Do ®ã ®©y còng lµ nh÷ng ®ãng gãp míi
cña ®Ò tµi.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
6
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ch−¬ng 2: C¬ së lý luËn vÒ ph−¬ng ph¸p
d¹y häc tÝch cùc
1. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc
PPDHTC thùc chÊt lµ c¸ch d¹y h−íng tíi viÖc häc tËp chñ ®éng, chèng
l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng.
PPDHTC lµ hÖ thèng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp
cña HS.
PPDHTC cã nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu sau ®©y:
1.1. D¹y häc lÊy HS lµm trung t©m
PPDHTC ®Ò cao vai trß cña ng−êi häc, ®Æt HS vµo vÞ trÝ trung t©m cña
qu¸ tr×nh d¹y häc. Môc ®Ých xuÊt ph¸t tõ ng−êi häc vµ cho ng−êi häc.
Néi dung cña bµi häc do HS lùa chän phï hîp víi høng thó cña HS. Sau
mçi bµi häc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña tõng HS, HS tù chÞu tr¸ch nhiÖm
vÒ kÕt qu¶ cña m×nh.
1.2. D¹y häc b»ng tæ chøc ho¹t ®éng cho HS
PPDHTC chó träng ho¹t ®éng ®éc lËp cña HS trong giê häc, ho¹t ®éng tù
häc cña HS chiÕm tØ lÖ cao vÒ thêi gian vµ c−êng ®é lµm viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho
HS t¸c ®éng trùc tiÕp vµo ®èi t−îng b»ng nhiÒu gi¸c quan, tõ ®ã n¾m v÷ng
kiÕn thøc.
1.3. D¹y häc chó träng rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p tù häc, tù nghiªn cøu
GV h−íng dÉn ®Ó HS tù t×m tßi con ®−êng ®i ®Õn kiÕn thøc, khuyÕn khÝch
ho¹t ®éng kh¸m ph¸ tri thøc cña HS.
D¹y häc theo ph−¬ng ph¸p ¸p dông quy tr×nh cña ph−¬ng ph¸p nghiªn
cøu nªn c¸c em kh«ng chØ hiÓu, ghi nhí mµ cßn cÇn ph¶i cã sù cè g¾ng trÝ tuÖ,
t×m ra kiÕn thøc míi, t¹o ®iÒu kiÖn cho HS tù häc, tù nghiªn cøu vµ cã ph−¬ng
ph¸p tiÕp tôc häc sau nµy. V× lÏ ®ã, PPDHTC t¹o ra sù chuyÓn biÕn tõ häc thô
®éng sang häc chñ ®éng.
1.4. D¹y häc c¸ thÓ ho¸ vµ hîp t¸c
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
7
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
PPDHTC chñ yÕu theo ph−¬ng ph¸p ®èi tho¹i thÇy - trß. GV ®Æt ra nhiÒu
møc ®é, nhiÒu c©u hái kh¸c nhau, HS ®éc lËp gi¶i quyÕt qua trao ®æi, th¶o
luËn víi c¸c b¹n trong nhãm, tæ, líp vµ uèn n¾n cña GV mµ HS béc lé tÝnh
c¸ch, n¨ng lùc nhËn thøc cña m×nh vµ häc ®−îc c¸ch gi¶i quyÕt, c¸ch tr×nh bµy
vÊn ®Ò cña b¹n tõ ®ã n©ng m×nh lªn tr×nh ®é míi.
1.5. D¹y häc ®Ò cao tù ®¸nh gi¸
HS ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®¹t ®−îc víi môc tiªu ®Ò ra th«ng qua
hÖ thèng c©u hái kiÓm tra. Tõ ®ã kh«ng chØ bæ sung kiÕn thøc, ph¸t triÓn n¨ng
lùc t− duy, s¸ng t¹o, cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ cã ý thøc v−¬n lªn ®¹t kÕt qu¶
cao h¬n.
Nh− vËy, trong PPDHTC ng−êi gi¸o dôc trë thµnh ng−êi tù gi¸o dôc,
kh«ng chØ n©ng cao tr×nh ®é cho ng−êi häc mµ cßn n©ng cao tr×nh ®é n¨ng lùc
s− ph¹m cho ng−êi thÇy.
2. TÝnh tÝch cùc trong häc tËp
2.1. Kh¸i niÖm vÒ tÝnh tÝch cùc
TÝnh tÝch cùc lµ b¶n chÊt vèn cã cña con ng−êi trong ®êi sèng x· héi. Tõ
x−a, con ng−êi ®· biÕt chñ ®éng s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cÇn thiÕt
cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, s¸ng t¹o ra nÒn v¨n ho¸ ë mçi thêi ®¹i,
chñ ®éng c¶i biÕn m«i tr−êng tù nhiªn, c¶i t¹o x· héi.
H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc cña x· héi lµ mét trong c¸c nhiÖm
vô chñ yÕu cña gi¸o dôc, nh»m t¹o ra nh÷ng con ng−êi n¨ng ®éng, thÝch øng
vµ ph¸t triÓn céng ®ång. Cã thÓ xem TTC nh− mét ®iÒu kiÖn, ®ång thêi lµ mét
kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc.
Theo Kharlamop (1978): “TTC lµ tr¹ng th¸i ho¹t ®éng chñ thÓ nghÜa lµ
cña ng−êi hµnh ®éng ®Æc tr−ng bëi kh¸t väng hµnh ®éng, häc tËp, cè g¾ng trÝ
tuÖ vµ nghÞ lùc cao trong qu¸ tr×nh n¾m v÷ng kiÕn thøc”.
Theo L.V.Rebrova (1975): “TTC häc tËp lµ mét hiÖn t−îng s− ph¹m biÓu
hiÖn ë sù g¾ng søc cao vÒ nhiÒu mÆt trong ho¹t ®éng häc tËp”.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
8
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Theo P.N.Erdoniev (1974): “Nãi tíi tÝch cùc häc tËp thùc chÊt lµ nãi tíi
tÝnh tÝch cùc nhËn thøc”.
Theo GS.TrÇn B¸ Hoµnh (1995): “TÝnh tÝch cùc nhËn thøc lµ tr¹ng th¸i
ho¹t ®éng cña häc sinh ®Æc tr−ng ë kh¸t väng häc tËp, cã sù cè g¾ng trÝ tuÖ vµ
nghÞ lùc cao trong qu¸ tr×nh n¾m v÷ng kiÕn thøc”.
2.2. C¸c biÓu hiÖn cña tÝnh tÝch cùc
Theo GS. TrÇn B¸ Hoµnh cã 3 møc ®é biÓu hiÖn cña TTC häc tËp:
2.2.1. BiÓu hiÖn b»ng hµnh ®éng
+ HS khao kh¸t tù nguyÖn tr¶ lêi c¸c c©u hái cña GV hoÆc lµ bæ sung c¸c
c©u tr¶ lêi cña b¹n, thÝch ®−îc ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ vÊn ®Ò nªu ra.
+ HS hay nªu nh÷ng th¾c m¾c vµ ®ßi hái ph¶i gi¶i thÝch.
+ HS chñ ®éng vËn dông linh ho¹t nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc ®Ó
nhËn thøc c¸c vÊn ®Ò míi.
+ HS mong muèn ®−îc ®ãng gãp víi thÇy, víi b¹n nh÷ng néi dung, th«ng
tin míi ngoµi néi dung cña bµi häc.
2.2.2. BiÓu hiÖn vÒ c¶m xóc
+ HS h¨ng h¸i, hµo høng, phÊn khëi häc tËp.
+ BiÓu hiÖn ng¹c nhiªn tr−íc hiÖn t−îng, th«ng tin míi.
+ B¨n kho¨n, day døt tr−íc nh÷ng t×nh huèng, bµi tËp khã.
+ HS hoµi nghi tr−íc nh÷ng c©u tr¶ lêi cña b¹n, c©u hái ®¸p cña thÇy.
2.2.3. BiÓu hiÖn vÒ mÆt ý chÝ
+ TËp trung chñ yÕu vµo néi dung cña bµi häc, ch¨m chó nghe gi¶ng.
+ Kh«ng n¶n chÝ tr−íc bµi tËp khã.
+ Kiªn tr× gi¶i quyÕt ®−îc c¸c nhiÖm vô häc, lµm bµi tËp khã.
2.3. C¸c møc ®é biÓu hiÖn cña TTC häc tËp
- Sao chÐp, b¾t ch−íc: CÊp ®é thÊp cña TTC th−êng gÆp ë nh÷ng giê thùc
hµnh, rÌn luyÖn kÜ n¨ng HS ph¶i b¾t ch−íc hµnh ®éng, lµm theo c¸c ®éng t¸c
do GV h−íng dÉn.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
9
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
- T×m tßi thùc hiÖn: HS kh«ng chÞu lµm theo c¸ch gi¶i cña GV mµ ®éc lËp
tù t×m tßi c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hîp lý h¬n hoÆc c¸ch gi¶i bµi tËp ng¾n gän
h¬n.
- Møc ®é s¸ng t¹o: HS cã thÓ chñ ®éng ®Ò xuÊt nh÷ng t×nh huèng míi vµ
c¸c d¹ng gi¶ thuyÕt míi ®Ó tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoÆc c¸c em cã thÓ tù thay ®æi
yÕu tè thÝ nghiÖm vµ lµm c¸c thÝ nghiÖm míi ®Ó chøng minh cho néi dung cña
bµi häc hoÆc tù x©y dùng nh÷ng bµi tËp, bµi to¸n. Tuy nhiªn møc ®é s¸ng t¹o
cña HS lµ cã h¹n nh−ng ®ã lµ mÇm mèng ®Ó ph¸t triÓn trÝ s¸ng t¹o vÒ sau nµy.
3. C©u hái - ph−¬ng tiÖn tæ chøc ho¹t ®éng tÝch cùc häc tËp cña HS
3.1. Kh¸i niÖm vÒ c©u hái
Vai trß cña c©u hái cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong ho¹t ®éng nhËn thøc
häc tËp cña HS.
Aristotle lµ ng−êi ®Çu tiªn ®· biÕt ph©n tÝch c©u hái gãc ®é logic: “C©u
hái lµ mét mÖnh ®Ò trong ®ã chøa ®ùng c¸i ®· biÕt vµ c¸i ch−a biÕt”.
DÊu hiÖu b¶n chÊt cña c©u hái lµ ph¶i cã mèi quan hÖ gi÷a c¸i ®· biÕt vµ
c¸i ch−a biÕt.
§ªc¸c cho r»ng: “Kh«ng cã c©u hái th× kh«ng cã t− duy c¸ nh©n, còng
nh− t− duy nh©n lo¹i”.
3.2. C¬ së ph©n lo¹i c©u hái trong d¹y häc
3.2.1. Ph©n lo¹i dùa vµo yªu cÇu vÒ tr×nh ®é nhËn thøc cña HS
* Cã 3 c¸ch ph©n lo¹i:
C¸ch 1: C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng t×m tßi kÕt qu¶ cña chñ thÓ nhËn
thøc cã 2 lo¹i c©u hái:
- C©u hái t¸i hiÖn c¸c kiÕn thøc, sù kiÖn, nhí vµ tr×nh bµy mét c¸ch cã hÖ
thèng, cã chän läc.
- C©u hái ®ßi hái sù th«ng hiÓu, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ
thèng ho¸, vËn dông kiÕn thøc.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
10
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Theo h−íng d¹y häc ph¸t huy TTC häc tËp cña HS th× GV cÇn chó träng
lo¹i c©u hái thø 2 nh−ng còng kh«ng thÓ xem nhÑ lo¹i c©u hái thø nhÊt “V×
kh«ng tÝch luü kiÕn thøc, sù kiÖn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh th× khã mµ t− duy
s¸ng t¹o”.
C¸ch 2: §i s©u vµo tr×nh ®é trÝ tuÖ c©u hái, Ben JaminBloom (1956) ®·
®Ò xuÊt trong thang 6 møc c©u hái t−¬ng øng víi 6 møc chÊt l−îng lÜnh héi
kiÕn thøc.
- Møc 1: BiÕt c©u hái, yªu cÇu HS chØ dùa vµo trÝ nhí nh¾c l¹i kiÕn thøc
®· biÕt.
- Møc 2: HiÓu c©u hái, yªu cÇu tæ chøc s¾p xÕp l¹i kiÕn thøc ®· häc vµ
diÔn ®¹t l¹i b»ng ng«n ng÷ cña m×nh chøng tá sù th«ng hiÓu.
- Møc 3: ¸p dông c©u hái, yªu cÇu HS ¸p dông kiÕn thøc ®· häc nh− mét
kh¸i niÖm, mét ®Þnh luËt…vµo mét t×nh huèng míi kh¸c víi bµi häc.
- Møc 4: Ph©n tÝch c©u hái, yªu cÇu ph©n tÝch nguyªn nh©n, kÕt qu¶ cña
mét hiÖn t−îng, t×m kiÕm nh÷ng b»ng chøng cho mét luËn ®iÓm.
- Møc 5: Tæng hîp c©u hái, yªu cÇu HS vËn dông phèi hîp c¸c kiÕn thøc
®· häc ®Ó gi¶i ®¸p mét vÊn ®Ò kh¸i qu¸t h¬n b»ng sù suy nghÜ s¸ng t¹o cña
b¶n th©n.
- Møc 6: §¸nh gi¸ c©u hái, yªu cÇu HS nhËn ®Þnh ph¸n ®o¸n vÒ ý nghÜa
mét kiÕn thøc, vai trß mét häc thuyÕt, gi¸ trÞ cña c¸ch gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò
míi ®Æt ra trong ch−¬ng tr×nh.
Trong thùc tÕ, GV míi sö dông c©u hái ë møc 1 vµ 2.
C¸ch 3: Theo GS. TrÇn B¸ Hoµnh, cã thÓ sö dông 5 lo¹i c©u hái chÝnh:
- C©u hái kÝch thÝch sù quan s¸t chó ý.
- C©u hái yªu cÇu so s¸nh, ph©n tÝch.
- C©u hái yªu cÇu tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸.
- C©u hái liªn hÖ víi thùc tÕ.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
11
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
- C©u hái kÝch thÝch t− duy s¸ng t¹o, h−íng dÉn HS nªu vÊn ®Ò, ®Ò xuÊt
gi¶ thuyÕt.
3.2.2. Ph©n lo¹i c©u hái dùa vµo môc ®Ých lý luËn d¹y häc
* Chia lµm 3 lo¹i:
- C©u hái dïng ®Ó d¹y bµi míi: HS tr¶ lêi c©u hái sÏ chiÕm lÜnh ®−îc tri
thøc míi.
- C©u hái dïng ®Ó cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc: Cã t¸c dông cñng cè
kiÕn thøc ®· häc, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, rÌn c¸c thao t¸c t−
duy logic.
- C©u hái dïng ®Ó kiÓm tra kiÕn thøc.
3.2.3. Ph©n lo¹i c©u hái dùa vµo c¸c h×nh thøc diÔn ®¹t
* Chia lµm 2 lo¹i:
- C©u hái tr¾c nghiÖm chñ quan (Tù luËn): D¹ng tr¾c nghiÖm dïng c©u
hái më (c©u hái tù luËn), yªu cÇu HS x©y dùng c©u tr¶ lêi, lµ c©u hái truyÒn
thèng sö dông réng r·i trong d¹y häc ë n−íc ta. C©u hái tù luËn cã thÓ ph©n
thµnh 4 lo¹i chñ yÕu nh− sau:
+ Lo¹i ®iÒn thªm mét tõ hay mét côm tõ.
+ Lo¹i c©u hái tù tr¶ lêi b»ng mét c©u hay mét sè c©u.
+ Lo¹i c©u hái tr¶ lêi dµi d¹ng tiÓu luËn.
+ Lo¹i c©u hái cã liªn quan ®Õn sè trÞ.
- C©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan: D¹ng c©u hái nµy hiÖn nay ®ang ®−îc
¸p dông rÊt réng r·i trong mäi cÊp häc vµ ®−îc sö dông hiÖu qu¶ trong qu¸
tr×nh d¹y häc, mµ cô thÓ lµ trong kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng
nhËn thøc, n¨ng lùc trÝ tuÖ, kÜ n¨ng cña HS. Cã thÓ chia c©u hái tr¾c nghiÖm
kh¸ch quan thµnh 7 lo¹i chñ yÕu nh− sau:
+ C©u ®iÒn khuyÕt.
+ C©u ®óng - sai.
+ C©u nhiÒu lùa chän.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
12
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
+ C©u ghÐp ®«i.
+ C©u hái b»ng h×nh vÏ.
+ C©u tr¶ lêi ng¾n nhÊt.
+ Tr¾c nghiÖm th¸i ®é, hµnh vi.
3.3. Nh÷ng yªu cÇu cña viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái nh»m ph¸t huy
TTC häc tËp cña HS.
§Ó x¸c ®Þnh ®−îc hÖ thèng c©u hái hîp lý cÇn tu©n thñ mét quy tr×nh
nhÊt ®Þnh. GV ph¶i lùa chän c©u hái phï hîp, tr−íc tiªn ph¶i cã nh÷ng b−íc
c¬ b¶n nh− sau:
* ChuÈn bÞ c©u hái ban ®Çu: Ph¶i x©y dùng néi dung vµ ý chÝnh cña néi
dung häc tËp, cÇn ph¶i hái ®Ó lµm g×?, hái nh÷ng g×?, cÇn dù kiÕn 2 nhãm c©u
hái.
- C©u hái chèt: Bao qu¸t néi dung häc tËp c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn nh÷ng
phÇn träng t©m cña bµi häc, kh«ng nhiÒu kho¶ng 3 - 4 c©u.
- C©u hái më réng ®−îc chuÈn bÞ d−íi d¹ng c¸c t×nh huèng dù kiÕn, gi¶
®Þnh.
* C¸c c©u hái ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é kh¸c nhau cña HS, cÇn xem xÐt
c¸c ®Æc ®iÓm cña c©u hái.
- TÝnh râ rµng, s¸ng sña: C©u hái ph¶i ®¬n gi¶n, kh«ng mang tÝnh ®¸nh
®è, r¾c rèi, mµ ph¶i râ nghÜa, râ ý tËp trung vµo mét vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn
chñ ®Ò hoÆc kinh nghiÖm chñ yÕu.
- TÝnh th¸ch thøc: C©u hái tr¸nh lÆp ®i lÆp l¹i, chØ xo¸y vµo mét vµi sù
kiÖn, dÔ qu¸, tr¸nh tr−êng hîp ®¸p ¸n ®· cã s½n trong SGK hay ®−îc biÕt ®¸p
¸n cña c©u hái tr−íc ®ã.
- TÝnh ®Þnh h−íng nhãm sè ®«ng: C©u hái ph¶i h−íng vµo c¶ nhãm hay
líp, g©y ®−îc ph¶n øng ë nhiÒu HS, khuyÕn khÝch sù tham gia cïng suy nghÜ,
sù ®ång c¶m, sù liªn kÕt vµ cïng hîp t¸c hµnh ®éng, quan hÖ th©n thiÖn vµ ý
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
13
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
thøc tr¸ch nhiÖm chung cña nhiÒu HS. C©u hái nªn dïng sè nhiÒu tr¸nh gäi
®Ých danh mét HS, tr¸nh dïng ng«i “t«i”, mµ nªn dïng “chóng ta, líp ta”.
- TÝnh võa søc ®èi víi løa tuæi vµ n¨ng lùc cña HS: Tr¸nh c©u hái qu¸
khã, qu¸ phøc t¹p, cã tÝnh vÊn ®Ò cao, qu¸ ®a trÞ, c¶ nh÷ng c©u hái qu¸ dÔ, qu¸
®¬n gi¶n, ®¬n ®iÖu víi HS kÐm, c¶ HS giái. TuyÖt ®èi kh«ng dïng c©u hái t¹o
®iÒu kiÖn cho HS a dua nãi leo, phô ho¹ hoÆc kheo khoang ph« tr−¬ng ®Çu ãc
cña m×nh.
- TÝnh biÕn ®æi hay tÝnh t×nh huèng: Tr−êng hîp c©u hái cÇn hçn hîp vÒ
kiÓu lo¹i, vÒ ®é khã, vÒ khuynh h−íng, vÒ tÝnh ®èi t−îng.
* DiÔn ®¹t c©u hái b»ng lêi sao cho ®¹t ®−îc môc ®Ých tèt nhÊt víi tõ vµ
côm tõ nghi vÊn nãi chung ®−îc sö dông nh− sau: Ai, c¸i g×, khi nµo cã môc
®Ých néi dung râ rµng, c©u hái ng¾n gän, Ýt mÖnh ®Ò, Ýt cÊu tróc, Ýt thuËt ng÷
míi lµ cµng tèt. Tr¸nh c©u hái dïng h×nh thøc tu tõ, tr¸nh tõ l¸y, tõ ®iÖp ng÷,
tr¸nh dïng nghÜa bãng, tr¸nh tõ ®ång ©m kh¸c nghÜa.
* C¸c c©u hái ®−îc h×nh thøc ho¸ theo 6 tiªu chÝ:
- TÝnh chÊt khã hay dÔ, tr×nh ®é cao hay thÊp, cã tÝnh vÊn ®Ò hay nh»m
vµo sù kiÖn, trõu t−îng hay cô thÓ.
- H×nh th¸i héi tô hay ph©n k×, dµi hay ng¾n, phøc t¹p hay ®¬n gi¶n.
- Môc ®Ých h−íng dÉn hay chuÈn ®o¸n, hay khuyÕn khÝch ®éng viªn, hay
tÊt c¶.
- TÝnh ®èi t−îng - nhËn thøc hay gi¸ trÞ, sù kiÖn - nh©n vËt hay nguyªn lý
- kinh nghiÖm, tri thøc hay kÜ n¨ng, néi dung hay ý nghÜa - c«ng dông.
- TÝnh n¨ng - c©u hái chèt hay c©u hái më réng.
- H×nh thøc ng«n ng÷ - c¸i g×, ai, ë ®©u, nh− thÕ nµo, lµm thÕ nµo.
* KhÝch lÖ HS suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi: CÇn ph¸t triÓn kiÓu c©u hái ®éng viªn
khuyÕn khÝch, th¨m dß gi¸ trÞ, gîi më sù kiÖn vµ suy nghÜ, gîi nhí kinh
nghiÖm. Cïng víi nh÷ng hµnh vi øng xö kh«ng lêi, th©n thiÖn, biÓu c¶m, hÊp
dÉn, biÕt chê ®îi HS.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
14
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
* Duy tr× tiÕn hµnh hái ®¸p b»ng c¸c c©u hái: Sö dông c¸c kiÓu c©u hái
th¨m dß gi¸ trÞ, chuÈn ®o¸n vµ h−íng dÉn, kÕt hîp víi biÓu diÔn trùc quan tµi
liÖu, thùc nghiÖm hay c¸c kÜ n¨ng, kÞp thêi h×nh thµnh vµ sö dông nh÷ng c©u
hái bæ trî, më réng võa h−íng dÉn, võa cñng cè nh÷ng kÕt qu¶ mµ HS ®¹t
®−îc.
* §¸nh gi¸ vµ thu nhËn th«ng tin ph¶n håi vÒ kÕt qu¶ vµ qu¸ tr×nh häc
tËp: Nªn dïng c©u hái ph©n k× cã tÝnh vÊn ®Ò, víi mét ph−¬ng ¸n vµ mét
ph−¬ng ¸n dÔ kÕt hîp víi nhau. C¸ch hái nµy ®¸nh ®éng ®éng thêi nhiÒu HS,
chØ cÇn mét vµi em tr¶ lêi nh−ng GV vÉn n¾m ®−îc t×nh tr¹ng chung nhê ph¶n
øng cña c¶ nhãm hay c¶ líp. Cho phÐp biÕt ®−îc c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau tõ
giái ®Õn yÕu, v× thÕ ®¸nh gi¸ ®−îc c¶ tr×nh ®é trung b×nh.
* M−êi quy t¾c trong viÖc nªu c©u hái:
- Chó ý biÕn ®æi c©u hái theo ®é dµi, ®é khã, cÊu tróc ng«n ng÷ chøc
n¨ng, môc ®Ých cña chóng vµ kÕt hîp chóng sao chothÝch hîp víi HS, víi t×nh
huèng d¹y häc vµ xÐt theo n¨ng lùc, høng thó t©m tr¹ng, thêi gian diÔn biÕn cô
thÓ cña ho¹t ®éng vµ quan hÖ trªn líp.
- B¶o ®¶m tÝnh logic, tuÇn tù c¸c lo¹t c©u hái sao cho tr×nh tù c¸c c©u hái
hîp lý.
- §Þnh h−íng vµo sè ®«ng vµ tËp trung vµo ®Ò tµi häc tËp.
- T«n träng thêi gian suy nghÜ vµ c©n nh¾c cña HS.
- L−u ý nh÷ng lo¹i HS kh¸c nhau vµ nh÷ng diÔn biÕn hµnh vi trªn líp.
Muèn vËy, GV ph¶i th−êng xuyªn thay ®æi vÞ thÕ cña m×nh c¶ vÒ mÆt kh«ng
gian vËn ®éng lÉn mÆt x· héi vµ t©m lý, t¹o ra nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau ®Ó quan
s¸t vµ xö thÕ.
- §¸p øng kÞp thêi khi cã c©u tr¶ lêi kh«ng ®óng b»ng c¸ch g¹n lÊy mäi
−u ®iÓm trong ®ã, ch¾t läc c¸i míi mÎ, ®éc ®¸o.
- TiÕp nèi nh÷ng c©u tr¶ lêi hoµn chØnh hay ®óng ®¾n cña HS ®Ó dïng ý
t−ëng vµ th¸i ®é cña chÝnh c¸c em mµ tiÕp tôc dÉn d¾t c¸c em øng phã víi c©u
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
15
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
hái sau ®ã hoÆc lµm c¸i cí khuyÕn khÝch th¶o luËn, hoÆc ®Ó thay thÕ nh÷ng lêi
gi¶i thÝch dµi dßng, nh÷ng nhËn xÐt th−êng mang tÝnh chÊt chiÕu cè cña GV.
- Lu«n b¸m s¸t nh÷ng c©u hái chèt ®· chuÈn bÞ tõ tr−íc.
- Chñ ®éng víi nh÷ng c©u hái cña HS ®Æt ra cho GV, GV gîi ý ®Ó HS suy
nghÜ c¸ch tr¶ lêi c©u hái.
4. Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p
4.1. Kh¸i niÖm vÒ ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p
Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p lµ ph−¬ng ph¸p thÇy ®Ò ra c©u hái dùa trªn vèn tri
thøc ®· cã, kinh nghiÖm thùc tiÔn vµ vèn sèng cña HS ®Ó c¸c em tr¶ lêi nh»m
®i tíi tri thøc míi. Ph−¬ng ph¸p nµy chó ý ®Õn vai trß chñ thÓ cña HS trong
qu¸ tr×nh nhËn thøc, b»ng nh÷ng c©u hái ®−îc ®Æt ra thÇy h−íng dÉn t− duy
cña HS, HS th× t¸i hiÖn, chÕ biÕn b»ng ph©n tÝch, so s¸nh vµ tæng hîp nh÷ng tri
thøc ®· cã ®Ó t×m ra lêi gi¶i mµ c¸c em cho lµ ®óng nhÊt.
4.2. Ph©n lo¹i ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p
Tr−íc khi nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng c©u hái nh»m ph¸t huy TTC häc
tËp cña HS th× GV ph¶i cã sù lùa chän ph−¬ng ph¸p thÝch hîp vµ tèi −u nhÊt,
mµ ®a sè GV sö dông lµ ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p.
Tuú theo møc ®é yªu cÇu cña c©u hái mµ chia thµnh hai kiÓu:
- Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p - t¸i hiÖn th«ng b¸o.
- Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p - t×m tßi bé phËn.
4.2.1. Dùa vµo môc ®Ých s− ph¹m, chia ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p thµnh 4 lo¹i.
- VÊn ®¸p gîi më: §−îc sö dông trong d¹y bµi míi, trong ®ã GV dïng hÖ
thèng c©u hái dÉn d¾t HS ®i ®Õn kiÕn thøc míi. Ph−¬ng ph¸p nµy cÇn ®−îc
ph¸t triÓn h¬n n÷a trong nhµ tr−êng phæ th«ng, ®Ó ph¸t huy TTC ®éc lËp, nhËn
thøc, ph¸t triÓn høng thó häc tËp cña HS.
- VÊn ®¸p cñng cè: §−îc sö dông sau khi gi¶ng kiÕn thøc míi, gióp HS
n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, më réng ®µo s©u nh÷ng kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, lÜnh
héi, kh¾c phôc nh÷ng kiÕn thøc cßn sai lÖch m¬ hå, thiÕu chÝnh x¸c.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
16
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
- VÊn ®¸p tæng kÕt: §−îc sö dông sau khi HS häc xong mét ch−¬ng, tõ
®ã kh¾c phôc t×nh tr¹ng n¾m kiÕn thøc mét c¸ch rêi r¹c.
- VÊn ®¸p kiÓm tra: §−îc sö dông tr−íc hoÆc cuèi tiÕt häc, cuèi ch−¬ng
hay cuèi ch−¬ng tr×nh m«n häc, gióp HS tù kiÓm tra vèn kiÕn thøc cña m×nh,
gióp GV ®¸nh gi¸ chÊt l−îng lÜnh héi cña HS ®Ó cñng cè, bæ sung kÞp thêi.
4.2.2. Dùa vµo tÝnh chÊt nhËn thøc cña HS, chia ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p thµnh 3
lo¹i.
- VÊn ®¸p t¸i hiÖn: GV ®Æt c©u hái, ®ßi hái HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· biÕt
vµ tr¶ lêi dùa vµo trÝ nhí kh«ng cÇn suy luËn.
- VÊn ®¸p ph¸t hiÖn: GV tæ chøc sù trao ®æi ý kiÕn gi÷a thÇy víi HS vµ
gi÷a HS víi HS, th«ng qua ®ã trß n¾m ®−îc tri thøc míi. HÖ thèng c©u hái
nh»m ph¸t hiÖn ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò buéc HS ph¶i lu«n cè g¾ng
trÝ tuÖ, tù lùc t×m tßi gi¶i ®¸p.
- VÊn ®¸p minh ho¹: GV nªu ra hÖ thèng c©u hái kÌm theo nh÷ng vÝ dô
minh ho¹ ®Ó HS dÔ hiÓu, dÔ nhí.
5. PhiÕu häc tËp - ph−¬ng tiÖn tæ chøc ho¹t ®éng nhãm
5.1. Ph−¬ng ph¸p ho¹t ®éng nhãm
Ho¹t ®éng nhãm lµ mét c¸ch häc céng t¸c, ®©y lµ mét PPDH ®ang ®−îc
phæ biÕn réng r·i nh»m chuÈn bÞ cho ng−êi häc tham gia vµo bµi häc mét c¸ch
tÝch cùc. Víi ph−¬ng ph¸p nµy, ng−êi häc ®−îc lµm viÖc cïng nhau theo c¸c
nhãm nhá.
Ph−¬ng thøc ho¹t ®éng häc tËp cña HS kh«ng chØ ë chç lµ häc c¸i g× mµ
cßn lµ häc nh− thÕ nµo?. HS häc b»ng nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã cã lµm viÖc
nhãm, tËp thÓ. Lµm viÖc nhãm ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n c«ng, hîp t¸c, cïng
tr¸ch nhiÖm nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých chung tèi −u, ®ång thêi ®em l¹i cho mçi
thµnh viªn cña nhãm lîi Ých mµ tõng c¸ nh©n riªng lÎ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc.
Häc tËp theo nhãm ®−îc triÓn khai ë nhiÒu n−íc. §iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o
cho ho¹t ®éng häc tËp nhãm ®¹t kÕt qu¶ cao lµ mèi quan hÖ hîp t¸c vµ trao ®æi
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
17
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
gi÷a nh÷ng ng−êi cïng häc d−íi sù chØ ®¹o, tæ chøc cña GV. Trong m«i
tr−êng ho¹t ®éng nhãm, ng−êi häc cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt
nh©n c¸ch nh−: tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, hîp t¸c, chia sÎ.
5.2. PhiÕu häc tËp
5.2.1. Kh¸i niÖm phiÕu häc tËp
VÒ kh¸i niÖm PHT, PGS.TS. NguyÔn §øc Thµnh ®· x©y dùng kh¸i niÖm
nh− sau: “§Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña HS, ng−êi ta ph¶i dïng c¸c phiÕu ho¹t
®éng häc tËp gäi t¾t lµ: phiÕu häc tËp (PHT). Cßn gäi c¸ch kh¸c lµ: phiÕu ho¹t
®éng hay phiÕu lµm viÖc. PHT lµ nh÷ng tê giÊy rêi, in s½n nh÷ng c«ng t¸c ®éc
lËp hay lµm theo nhãm nhá, ®−îc ph¸t cho HS ®Ó HS hoµn thµnh trong mét
thêi gian ng¾n cña tiÕt häc. Trong mçi PHT cã ghi râ mét vµi nhiÖm vô nhËn
thøc nh»m h−íng tíi h×nh thµnh kiÕn thøc, kÜ n¨ng hay rÌn luyÖn thao t¸c t−
duy ®Ó giao cho HS”.
Néi dung ho¹t ®éng ghi trong phiÕu cã thÓ lµ t×m ý ®iÒn tiÕp hoÆc t×m
th«ng tin phï hîp víi yªu cÇu cña hµng vµ cét, hoÆc tr¶ lêi c©u hái. Nguån
th«ng tin ®Ó HS hoµn thµnh PHT cã thÓ tõ tµi liÖu SGK, tõ h×nh vÏ, tõ c¸c thÝ
nghiÖm, tõ m« h×nh, mÉu vËt hoÆc s¬ ®å hoÆc tõ nh÷ng mÈu t− liÖu ®−îc GV
giao cho mçi HS s−u tÇm tr−íc khi häc.
PHT vÒ môc tiªu nã lµ mét trong nh÷ng c«ng cô c¸ thÓ ho¸ ho¹t ®éng häc
tËp cña HS, lµ c«ng cô h÷u hiÖu trong viÖc xö lý th«ng tin ng−îc.
5.2.2. Vai trß cña PHT
Theo PGS.TS. NguyÔn §øc Thµnh: “PHT cã −u thÕ h¬n c©u hái bµi tËp ë
chç muèn x¸c ®Þnh mét néi dung kiÕn thøc nµo ®ã tho¶ m·n nhiÒu tiªu chÝ
hoÆc x¸c ®Þnh nhiÒu néi dung tõ c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau, nÕu diÔn ®¹t b»ng c©u
hái th× dµi dßng. Ta cã thÓ thay b»ng mét b¶ng cã c¸c tiªu chÝ thuéc c¸c cét,
c¸c hµng kh¸c nhau. HS c¨n cø vµo tiªu chÝ ë cét vµ hµng ®Ó t×m ý ®iÒn vµo «
trèng cho phï hîp. Nh− vËy gi¸ trÞ lín nhÊt cña PHT lµ víi nhiÖm vô häc tËo
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
18
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
phøc t¹p ®−îc ®Þnh h−íng râ rµng, diÔn ®¹t ng¾n gän b»ng mét b¶ng gåm cã
c¸c hµng, cét ghi râ c¸c tiªu chÝ cô thÓ”.
Nh− vËy PHT cã vai trß gióp th«ng tin ®−îc truyÒn nhanh (b»ng thÞ gi¸c)
vµ l−u gi÷ l©u h¬n trong trÝ nhí cña HS. Víi thêi gian ®Þnh l−îng ®−îc tÝnh
to¸n s½n, HS cã thêi gian suy nghÜ, th¶o luËn l©u h¬n. Ngoµi ra, PHT dÔ ®éng
viªn ®a sè HS tÝch cùc ho¹t ®éng, HS cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc n¨ng lùc tiÒm Èn,
c¶m xóc cña m×nh ®Ó x©y dùng sù say mª m«n häc, ®ång thêi PHT tiÕt kiÖm
®−îc thêi gian trªn líp cña GV, gióp GV chñ ®éng hoµn thµnh tiÕt häc.
B»ng viÖc sö dông c¸c PHT, chuyÓn ho¹t ®éng cña GV tõ tr×nh bµy,
gi¶ng gi¶i, thuyÕt minh sang ho¹t ®éng h−íng dÉn, chØ ®¹o. Mäi HS ®−îc
tham gia ho¹t ®éng tÝch cùc, kh«ng cßn hiÖn t−îng thô ®éng nghe gi¶ng.
Nh− vËy, b»ng viÖc hoµn thµnh PHT, HS tù ®¸nh gi¸ ®−îc ho¹t ®éng tÝch
cùc, t¹o ®−îc høng thó trong giê häc, kÝch thÝch t− duy cña HS.
Khi dïng PHT, GV cã thÓ kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ ®−îc tr×nh ®é cña HS vµ tõ
®ã cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi cho phï hîp víi ®èi t−îng vµ t¨ng hiÖu qu¶
d¹y häc.
5.2.3. C¸c lo¹i PHT
Trong d¹y häc sinh häc, ng−êi ta th−êng sö dông c¸c d¹ng phiÕu kh¸c
nhau, tuú môc tiªu ®Æt ra còng nh− ®Æc ®iÓm néi dung tõng bµi mµ lùa chän
d¹ng PHT cho phï hîp.
PHT gåm cã mét sè d¹ng sau ®©y:
5.2.3.1. Lo¹i phiÕu h×nh thµnh kiÕn thøc
D¹ng 1: T×m ý phï hîp ®iÒn vµo « trèng cña b¶ng:
D¹ng phiÕu nµy cã −u ®iÓm lµ rÌn luyÖn HS biÕt ®äc tãm t¾t t×m ra ý
chÝnh. Sau khi hoµn thµnh phiÕu, kiÕn thøc ®−îc tãm t¾t vµ hÖ thèng ho¸. D¹ng
nµy th−êng sö dông víi nh÷ng kiÕn thøc ®−îc tr×nh bµy b»ng kªnh ch÷ trong
SGK.
D¹ng 2: T×m ý c¬ b¶n vµ x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña néi dung.
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
19
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
D¹ng nµy cã vai trß trong viÖc rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn kiÕn thøc
quan träng vµ t×m ra mèi quan hÖ cña c¸c kiÕn thøc thµnh phÇn, chØ ra sù ph¸t
triÓn cña kiÕn thøc vµ diÔn ®¹t b»ng h×nh vÏ nªn chÝnh x¸c h¬n.
D¹ng 3: Tãm t¾t vµ chØ ra sù ph¸t triÓn cña kiÕn thøc.
5.2.3.2. Lo¹i phiÕu ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc
ViÖc ph©n chia lo¹i phiÕu h×nh thµnh kiÕn thøc vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc
nhËn thøc chØ lµ lÊy môc ®Ých nµo ®ã lµm chÝnh. Thùc chÊt kh«ng cã lo¹i
phiÕu nµo chØ h×nh thµnh kiÕn thøc mµ kh«ng rÌn luyÖn kÜ n¨ng t− duy vµ rÌn
luyÖn vµ ng−îc l¹i. Trong môc nµy, ng−êi ta lÊy tiªu chÝ “ph¸t triÓn kÜ n¨ng
nhËn thøc” lµ môc tiªu næi h¬n.
D¹ng 1: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng quan s¸t.
D¹ng 2: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng ph©n tÝch.
D¹ng 3: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng tæng hîp.
D¹ng 4: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng so s¸nh.
Khi cñng cè bµi häc GV cã thÓ cho HS lµm viÖc b»ng PHT.
Ngoµi nh÷ng d¹ng PHT nªu trªn, ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu míi, cñng cè, «n
tËp ta còng cã thÓ dïng PHT nh−ng ë d¹ng tæng hîp h¬n. NghÜa lµ trong mét
tê giÊy rêi ®−îc x©y dùng mét sè ho¹t ®éng, hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, më
réng mét sè kiÕn thøc.
5.2.4. CÊu tróc PHT
Thµnh phÇn cÊu t¹o cña PHT:
VÒ gi¸ trÞ d¹y häc th× PHT lµ tµi liÖu h−íng dÉn häc, nghÜa lµ: H−íng dÉn
HS tr×nh tù thùc hiÖn c¸c thao t¸c ®Ó t×m ra ®−îc kÕt qu¶ häc tËp. Do vËy thµnh
phÇn cÊu t¹o cña PHT ph¶i lµ:
PhÇn dÉn hay lµ dÉn d¾t.
PhÇn ho¹t ®éng hay lµ c¸c c«ng viÖc thùc hiÖn.
Thêi gian hoµn thµnh.
§¸p ¸n (sÏ cã ë phÇn riªng).
§μo Xu©n H−¬ng
Líp: K31A - Sinh
20
- Xem thêm -