Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Xậy dựng hệ thống câu hỏi và phiếu học tập nhằm phát huy tính tích cực học tập t...

Tài liệu Xậy dựng hệ thống câu hỏi và phiếu học tập nhằm phát huy tính tích cực học tập trong dạy học chương III (

.PDF
98
144
50

Mô tả:

Kho¸ luËn tèt nghiÖp PhÇn 1: Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ x· héi häc th× thÕ kû XXI ®−îc coi lµ thÕ kû cña khoa häc c«ng nghÖ, thÕ kû cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Do ®ã søc m¹nh vµ sù thµnh c«ng cña mçi quèc gia, d©n téc ®−îc quyÕt ®Þnh bëi sù chiÕm lÜnh ®Ønh cao cña khoa häc c«ng nghÖ vµ së h÷u trÝ tuÖ. XuÊt ph¸t tõ ®ã mµ ®· thóc ®Èy cuéc c¸ch m¹ng trong gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. ë n−íc ta, do nhu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ x©y dùng kinh tÕ chÝnh trÞ ®ßi hái ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®µo t¹o ®−îc nh÷ng con ng−êi kh«ng chØ n¾m v÷ng kiÕn thøc khoa häc loµi ng−êi ®· tÝch luü ®−îc mµ cßn ph¶i cã n¨ng lùc tù häc, n¨ng lùc s¸ng t¹o ®Ó cã thÓ häc tËp liªn tôc, häc tËp suèt ®êi. Muèn cã kÕt qu¶ nh− vËy th× viÖc ®æi míi PPDH lµ rÊt cÇn thiÕt. §Þnh h−íng ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y vµ häc ®· ®−îc x¸c ®Þnh trong NghÞ quyÕt TW 4 kho¸ VII (01/1993), NghÞ quyÕt TW 2 kho¸ VIII (12/1996), ®−îc thÓ chÕ ho¸ trong LuËt gi¸o dôc (12/1998) vµ ®−îc cô thÓ ho¸ trong c¸c chØ thÞ cña bé GD - §T. LuËt gi¸o dôc, ®iÒu 24.2 ®· ghi: “Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc, båi d−ìng ph−¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh”. Tõ nh÷ng ®Þnh h−íng cña §¶ng vµ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ cña ngµnh gi¸o dôc, bé GD - §T ®· tæ chøc biªn so¹n l¹i SGK tõ bËc TiÓu häc ®Õn bËc THPT. Tõ n¨m häc 2003 - 2004, ®· d¹y thÝ ®iÓm ch−¬ng tr×nh ph©n ban víi 2 bé s¸ch Sinh häc cho 2 ban, ®ã lµ: ban khoa häc tù nhiªn (KHTN) vµ ban khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n (KHXH & NV). Sau ba n¨m thÝ ®iÓm, SGK ®· ®−îc bæ sung, söa ®æi vµ thùc hiÖn ®¹i trµ tõ n¨m 2006 - 2007. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 1 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Sinh häc lµ mét trong nh÷ng ngµnh khoa häc mòi nhän ë thÕ kû XXI ®ang ®−îc sù quan t©m kh«ng chØ cña nh÷ng giíi khoa häc mµ cßn cña c¶ x· héi. Trong sinh häc, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc nghiªn cøu sinh häc c¬ thÓ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu kh«ng chØ cã tÇm quan träng vÒ mÆt lý luËn mµ cßn cã gi¸ trÞ thùc tiÔn rÊt lín lao. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô d¹y häc theo môc tiªu vµ néi dung SGK, Sinh häc 11 n©ng cao ®· ®−îc biªn so¹n theo ch−¬ng tr×nh ®æi míi víi ®Þnh h−íng chung lµ: t¨ng c−êng tÝnh tÝch cùc trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ häc tËp cña häc sinh. ChÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tÝch cùc vµo d¹y häc sinh häc 11 n©ng cao cã hiÖu qu¶ lµ vÊn ®Ò mang tÝnh cÊp thiÕt. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, t«i ®· m¹nh d¹n nghiªn cøu ®Ò tµi: “X©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ phiÕu häc tËp nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp trong d¹y häc ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao”. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu  - N©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc vÒ lý luËn d¹y häc sinh häc. Gãp phÇn lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn vÒ viÖc vËn dông PPDH míi. - X©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT phï hîp víi néi dung d¹y vµ häc ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao. - Thùc nghiÖm ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT trong thiÕt kÕ mét sè bµi nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña HS. - §Ò xuÊt biÖn ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt nhÊt. 3. NhiÖm vô nghiªn cøu - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cho viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT. - Ph©n tÝch cÊu tróc, néi dung c¸c bµi trong ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp - X©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®Ó sö dông trong c¸c bµi so¹n. - ThiÕt kÕ gi¸o ¸n sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®· biªn so¹n cho mét sè bµi cô thÓ. - Thùc nghiÖm s− ph¹m ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®· ®Ò xuÊt. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1. §èi t−îng - Nghiªn cøu hÖ thèng c©u hái vµ PHT nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc. - SGK, SGV - Sinh häc 11 n©ng cao. 4.2. Ph¹m vi - Häc sinh líp 11 tr−êng THPT Hµn Thuyªn - B¾c Ninh. - Ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao. 5. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 5.1. ý nghÜa khoa häc KÜ thuËt x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT cho ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao, nh»m ®æi míi c¸ch d¹y, ph¸t huy ®−îc tÝnh chñ ®éng cña ng−êi häc. 5.2. ý nghÜa thùc tiÔn Lµ tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c gi¸o viªn THPT vµ c¸c b¹n sinh viªn quan t©m ®Õn kÜ thuËt x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT trong d¹y häc theo h−íng ®æi míi. 6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 6.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt - TiÕn hµnh nghiªn cøu tµi liÖu vÒ nh÷ng quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch cña §¶ng vÒ gi¸o dôc. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp - §äc c¸c tµi liÖu cã liªn quan lµm c¬ së x¸c ®Þnh lý thuyÕt cña ®Ò tµi, nh−: “D¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m” cña GS. TrÇn B¸ Hoµnh, “Lý luËn d¹y häc sinh häc” cña GS. §inh Quang B¸o - NguyÔn §øc Thµnh… - Nghiªn cøu néi dung ch−¬ng tr×nh SGK, tµi liÖu vÒ “Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn” ë thùc vËt vµ ®éng vËt, SGK, SGV - Sinh häc 11 n©ng cao, lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT cho ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao. 6.2. Ph−¬ng ph¸p quan s¸t s− ph¹m - Dù giê, trao ®æi víi GV phæ th«ng vÒ viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái vµ PHT trong gi¶ng d¹y Sinh häc 11 n©ng cao. - Quan s¸t biÓu hiÖn tÝch cùc cña HS víi ph−¬ng ph¸p hái ®¸p vµ häc tËp theo nhãm nhá trong gi¶ng d¹y. 6.3. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m - Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia: Xin ý kiÕn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña GV phæ th«ng vÒ chÊt l−îng hÖ thèng c©u hái vµ PHT ®· x©y dùng, th«ng qua viÖc chuÈn bÞ gi¸o ¸n vµ tr×nh bµy bµi gi¶ng cô thÓ theo h−íng ph¸t huy TTC häc tËp cña HS. - Thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña mét sè gi¸o ¸n thiÕt kÕ cã sö dông c¸c c©u hái vµ PHT x©y dùng theo h−íng nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®· tr×nh bµy trong kho¸ luËn. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp PhÇn 2: Néi dung vμ kÕt qu¶ nghiªn cøu Ch−¬ng 1: Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu 1. Trªn thÕ giíi Ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc (PPDHTC) cã mÇm mèng tõ thÕ kû XIX, vµo nh÷ng n¨m 20 (thÕ kû XX) ë Anh ®· b¾t ®Çu thÝ ®iÓm c¸c líp häc míi, ®Æc biÖt chó ý ®Õn kh¸i niÖm: t− duy cña HS, c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2, n¨m 1950 ë Ph¸p b¾t ®Çu thÝ ®iÓm ë mét sè tr−êng vµ sau ®ã hä triÓn khai réng r·i ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc. Vµo nh÷ng n¨m 1970 - 1980, Bé Gi¸o dôc Ph¸p chñ tr−¬ng khuyÕn khÝch ¸p dông c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc, t¨ng c−êng TTC cña HS. N¨m 1970 trë ®i, MÜ b¾t ®Çu thÝ ®iÓm b»ng c¸ch tæ chøc cho HS ho¹t ®éng nhãm b»ng PHT. Sau ®ã c¸c nhµ nghiªn cøu gi¸o dôc cña §øc, Nga…®· nhËn thÊy cÇn thiÕt ph¶i tÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc, trong ®ã cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p tæ chøc häc tËp sao cho kiÕn thøc kh«ng ®−îc cung cÊp d−íi d¹ng cã s½n mµ HS ph¶i tù nghiªn cøu ®Ó tù m×nh n¾m b¾t kiÕn thøc d−íi sù h−íng dÉn cña GV. §iÓn h×nh cho h−íng nghiªn cøu ®ã lµ: B. Pªxipop (Ba Lan), NM Veczin vµ VM Cooxuncaia (Nga). Xu h−íng cña thÕ giíi hiÖn nay nhÊn m¹nh ph−¬ng ph¸p tù häc, tù nghiªn cøu, ®ã lµ môc ®Ých d¹y häc ®Æt ng−êi häc vµo vÞ trÝ trung t©m, xem c¸ nh©n ng−êi häc võa lµ chñ thÓ, võa lµ môc ®Ých cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ®ã. Nh− vËy vai trß míi cña gi¸o dôc lµ: “Kh«ng chØ tÝch tô tri thøc mµ cßn lµ thøc tØnh tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña mçi con ng−êi” lµm cho con ng−êi ®−îc h−ëng quyÒn c¬ b¶n nhÊt cña m×nh lµ gi¸o dôc mµ tæ chøc gi¸o dôc thÕ giíi UNESCO ®· kh¼ng ®Þnh. PPDH coi träng ph−¬ng ph¸p tù häc, ph¸t huy TTC t− duy ®éc lËp, hoÆc theo nhãm nhá th«ng qua th¶o luËn, thÝ nghiÖm thùc hµnh, th©m nhËp thùc tÕ, GV quan t©m vËn dông vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña tõng c¸ nh©n, tËp thÓ HS ®Ó x©y dùng bµi. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp 2. Trong n−íc ë n−íc ta, ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, vÊn ®Ò ph¸t huy TTC cña ng−êi häc ®· ®−îc ®Æt ra trong ngµnh gi¸o dôc. Trong c¸c tr−êng ®¹i häc cã khÈu hiÖu: “BiÕn qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o” - NguyÔn Kú. N¨m 1970, nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ PPDHTC cña GS. TrÇn B¸ Hoµnh vÒ vÊn ®Ò ph¸t huy trÝ th«ng minh cña HS. TiÕp sau ®ã còng cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy cña c¸c nhµ lý luËn d¹y häc nh−: GS. Hµ ThÕ Ng÷, GS. NguyÔn Ngäc Quang, PGS.TS. TrÇn KiÒu…vµ rÊt nhiÒu c«ng tr×nh luËn ¸n TiÕn sÜ, Th¹c sÜ cña c¸c nhµ khoa häc ®·, ®ang vµ s¾p ®−îc b¶o vÖ ë hÇu hÕt c¸c m«n, trong ®ã mét sè t¸c gi¶ rÊt khuyÕn khÝch PPDH x©y dùng hÖ th«ng c©u hái vÊn ®¸p t×m tßi, d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, d¹y häc hîp t¸c trong nhãm nhá. Cïng víi sù thay ®æi cña néi dung SGK, mÊy n¨m gÇn ®©y vÊn ®Ò sö dông hÖ thèng c©u hái kÕt hîp víi PHT trong c¸c thiÕt kÕ bµi häc ®ang rÊt ®−îc c¸c t¸c gi¶ quan t©m, do ®ã ®Ò tµi mµ t«i t×m hiÓu kh«ng ph¶i lµ míi. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò mµ t«i thùc hiÖn lµ tiÕp tôc nghiªn cøu s©u h¬n, khai th¸c c¸c thiÕt kÕ sö dông hÖ thèng c©u hái vµ PHT cô thÓ t¹i c¸c bµi gi¶ng ë ch−¬ng III: Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn - Sinh häc 11 n©ng cao. §©y lµ vÊn ®Ò mµ ch−a cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu cô thÓ nh− vËy. Do ®ã ®©y còng lµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ch−¬ng 2: C¬ së lý luËn vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc 1. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc PPDHTC thùc chÊt lµ c¸ch d¹y h−íng tíi viÖc häc tËp chñ ®éng, chèng l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng. PPDHTC lµ hÖ thèng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS. PPDHTC cã nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu sau ®©y: 1.1. D¹y häc lÊy HS lµm trung t©m PPDHTC ®Ò cao vai trß cña ng−êi häc, ®Æt HS vµo vÞ trÝ trung t©m cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Môc ®Ých xuÊt ph¸t tõ ng−êi häc vµ cho ng−êi häc. Néi dung cña bµi häc do HS lùa chän phï hîp víi høng thó cña HS. Sau mçi bµi häc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña tõng HS, HS tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ cña m×nh. 1.2. D¹y häc b»ng tæ chøc ho¹t ®éng cho HS PPDHTC chó träng ho¹t ®éng ®éc lËp cña HS trong giê häc, ho¹t ®éng tù häc cña HS chiÕm tØ lÖ cao vÒ thêi gian vµ c−êng ®é lµm viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho HS t¸c ®éng trùc tiÕp vµo ®èi t−îng b»ng nhiÒu gi¸c quan, tõ ®ã n¾m v÷ng kiÕn thøc. 1.3. D¹y häc chó träng rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p tù häc, tù nghiªn cøu GV h−íng dÉn ®Ó HS tù t×m tßi con ®−êng ®i ®Õn kiÕn thøc, khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kh¸m ph¸ tri thøc cña HS. D¹y häc theo ph−¬ng ph¸p ¸p dông quy tr×nh cña ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nªn c¸c em kh«ng chØ hiÓu, ghi nhí mµ cßn cÇn ph¶i cã sù cè g¾ng trÝ tuÖ, t×m ra kiÕn thøc míi, t¹o ®iÒu kiÖn cho HS tù häc, tù nghiªn cøu vµ cã ph−¬ng ph¸p tiÕp tôc häc sau nµy. V× lÏ ®ã, PPDHTC t¹o ra sù chuyÓn biÕn tõ häc thô ®éng sang häc chñ ®éng. 1.4. D¹y häc c¸ thÓ ho¸ vµ hîp t¸c §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp PPDHTC chñ yÕu theo ph−¬ng ph¸p ®èi tho¹i thÇy - trß. GV ®Æt ra nhiÒu møc ®é, nhiÒu c©u hái kh¸c nhau, HS ®éc lËp gi¶i quyÕt qua trao ®æi, th¶o luËn víi c¸c b¹n trong nhãm, tæ, líp vµ uèn n¾n cña GV mµ HS béc lé tÝnh c¸ch, n¨ng lùc nhËn thøc cña m×nh vµ häc ®−îc c¸ch gi¶i quyÕt, c¸ch tr×nh bµy vÊn ®Ò cña b¹n tõ ®ã n©ng m×nh lªn tr×nh ®é míi. 1.5. D¹y häc ®Ò cao tù ®¸nh gi¸ HS ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®¹t ®−îc víi môc tiªu ®Ò ra th«ng qua hÖ thèng c©u hái kiÓm tra. Tõ ®ã kh«ng chØ bæ sung kiÕn thøc, ph¸t triÓn n¨ng lùc t− duy, s¸ng t¹o, cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ cã ý thøc v−¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n. Nh− vËy, trong PPDHTC ng−êi gi¸o dôc trë thµnh ng−êi tù gi¸o dôc, kh«ng chØ n©ng cao tr×nh ®é cho ng−êi häc mµ cßn n©ng cao tr×nh ®é n¨ng lùc s− ph¹m cho ng−êi thÇy. 2. TÝnh tÝch cùc trong häc tËp 2.1. Kh¸i niÖm vÒ tÝnh tÝch cùc TÝnh tÝch cùc lµ b¶n chÊt vèn cã cña con ng−êi trong ®êi sèng x· héi. Tõ x−a, con ng−êi ®· biÕt chñ ®éng s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, s¸ng t¹o ra nÒn v¨n ho¸ ë mçi thêi ®¹i, chñ ®éng c¶i biÕn m«i tr−êng tù nhiªn, c¶i t¹o x· héi. H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc cña x· héi lµ mét trong c¸c nhiÖm vô chñ yÕu cña gi¸o dôc, nh»m t¹o ra nh÷ng con ng−êi n¨ng ®éng, thÝch øng vµ ph¸t triÓn céng ®ång. Cã thÓ xem TTC nh− mét ®iÒu kiÖn, ®ång thêi lµ mét kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc. Theo Kharlamop (1978): “TTC lµ tr¹ng th¸i ho¹t ®éng chñ thÓ nghÜa lµ cña ng−êi hµnh ®éng ®Æc tr−ng bëi kh¸t väng hµnh ®éng, häc tËp, cè g¾ng trÝ tuÖ vµ nghÞ lùc cao trong qu¸ tr×nh n¾m v÷ng kiÕn thøc”. Theo L.V.Rebrova (1975): “TTC häc tËp lµ mét hiÖn t−îng s− ph¹m biÓu hiÖn ë sù g¾ng søc cao vÒ nhiÒu mÆt trong ho¹t ®éng häc tËp”. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Theo P.N.Erdoniev (1974): “Nãi tíi tÝch cùc häc tËp thùc chÊt lµ nãi tíi tÝnh tÝch cùc nhËn thøc”. Theo GS.TrÇn B¸ Hoµnh (1995): “TÝnh tÝch cùc nhËn thøc lµ tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña häc sinh ®Æc tr−ng ë kh¸t väng häc tËp, cã sù cè g¾ng trÝ tuÖ vµ nghÞ lùc cao trong qu¸ tr×nh n¾m v÷ng kiÕn thøc”. 2.2. C¸c biÓu hiÖn cña tÝnh tÝch cùc Theo GS. TrÇn B¸ Hoµnh cã 3 møc ®é biÓu hiÖn cña TTC häc tËp: 2.2.1. BiÓu hiÖn b»ng hµnh ®éng + HS khao kh¸t tù nguyÖn tr¶ lêi c¸c c©u hái cña GV hoÆc lµ bæ sung c¸c c©u tr¶ lêi cña b¹n, thÝch ®−îc ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ vÊn ®Ò nªu ra. + HS hay nªu nh÷ng th¾c m¾c vµ ®ßi hái ph¶i gi¶i thÝch. + HS chñ ®éng vËn dông linh ho¹t nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc ®Ó nhËn thøc c¸c vÊn ®Ò míi. + HS mong muèn ®−îc ®ãng gãp víi thÇy, víi b¹n nh÷ng néi dung, th«ng tin míi ngoµi néi dung cña bµi häc. 2.2.2. BiÓu hiÖn vÒ c¶m xóc + HS h¨ng h¸i, hµo høng, phÊn khëi häc tËp. + BiÓu hiÖn ng¹c nhiªn tr−íc hiÖn t−îng, th«ng tin míi. + B¨n kho¨n, day døt tr−íc nh÷ng t×nh huèng, bµi tËp khã. + HS hoµi nghi tr−íc nh÷ng c©u tr¶ lêi cña b¹n, c©u hái ®¸p cña thÇy. 2.2.3. BiÓu hiÖn vÒ mÆt ý chÝ + TËp trung chñ yÕu vµo néi dung cña bµi häc, ch¨m chó nghe gi¶ng. + Kh«ng n¶n chÝ tr−íc bµi tËp khã. + Kiªn tr× gi¶i quyÕt ®−îc c¸c nhiÖm vô häc, lµm bµi tËp khã. 2.3. C¸c møc ®é biÓu hiÖn cña TTC häc tËp - Sao chÐp, b¾t ch−íc: CÊp ®é thÊp cña TTC th−êng gÆp ë nh÷ng giê thùc hµnh, rÌn luyÖn kÜ n¨ng HS ph¶i b¾t ch−íc hµnh ®éng, lµm theo c¸c ®éng t¸c do GV h−íng dÉn. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp - T×m tßi thùc hiÖn: HS kh«ng chÞu lµm theo c¸ch gi¶i cña GV mµ ®éc lËp tù t×m tßi c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hîp lý h¬n hoÆc c¸ch gi¶i bµi tËp ng¾n gän h¬n. - Møc ®é s¸ng t¹o: HS cã thÓ chñ ®éng ®Ò xuÊt nh÷ng t×nh huèng míi vµ c¸c d¹ng gi¶ thuyÕt míi ®Ó tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoÆc c¸c em cã thÓ tù thay ®æi yÕu tè thÝ nghiÖm vµ lµm c¸c thÝ nghiÖm míi ®Ó chøng minh cho néi dung cña bµi häc hoÆc tù x©y dùng nh÷ng bµi tËp, bµi to¸n. Tuy nhiªn møc ®é s¸ng t¹o cña HS lµ cã h¹n nh−ng ®ã lµ mÇm mèng ®Ó ph¸t triÓn trÝ s¸ng t¹o vÒ sau nµy. 3. C©u hái - ph−¬ng tiÖn tæ chøc ho¹t ®éng tÝch cùc häc tËp cña HS 3.1. Kh¸i niÖm vÒ c©u hái Vai trß cña c©u hái cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong ho¹t ®éng nhËn thøc häc tËp cña HS. Aristotle lµ ng−êi ®Çu tiªn ®· biÕt ph©n tÝch c©u hái gãc ®é logic: “C©u hái lµ mét mÖnh ®Ò trong ®ã chøa ®ùng c¸i ®· biÕt vµ c¸i ch−a biÕt”. DÊu hiÖu b¶n chÊt cña c©u hái lµ ph¶i cã mèi quan hÖ gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i ch−a biÕt. §ªc¸c cho r»ng: “Kh«ng cã c©u hái th× kh«ng cã t− duy c¸ nh©n, còng nh− t− duy nh©n lo¹i”. 3.2. C¬ së ph©n lo¹i c©u hái trong d¹y häc 3.2.1. Ph©n lo¹i dùa vµo yªu cÇu vÒ tr×nh ®é nhËn thøc cña HS * Cã 3 c¸ch ph©n lo¹i: C¸ch 1: C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng t×m tßi kÕt qu¶ cña chñ thÓ nhËn thøc cã 2 lo¹i c©u hái: - C©u hái t¸i hiÖn c¸c kiÕn thøc, sù kiÖn, nhí vµ tr×nh bµy mét c¸ch cã hÖ thèng, cã chän läc. - C©u hái ®ßi hái sù th«ng hiÓu, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸, vËn dông kiÕn thøc. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Theo h−íng d¹y häc ph¸t huy TTC häc tËp cña HS th× GV cÇn chó träng lo¹i c©u hái thø 2 nh−ng còng kh«ng thÓ xem nhÑ lo¹i c©u hái thø nhÊt “V× kh«ng tÝch luü kiÕn thøc, sù kiÖn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh th× khã mµ t− duy s¸ng t¹o”. C¸ch 2: §i s©u vµo tr×nh ®é trÝ tuÖ c©u hái, Ben JaminBloom (1956) ®· ®Ò xuÊt trong thang 6 møc c©u hái t−¬ng øng víi 6 møc chÊt l−îng lÜnh héi kiÕn thøc. - Møc 1: BiÕt c©u hái, yªu cÇu HS chØ dùa vµo trÝ nhí nh¾c l¹i kiÕn thøc ®· biÕt. - Møc 2: HiÓu c©u hái, yªu cÇu tæ chøc s¾p xÕp l¹i kiÕn thøc ®· häc vµ diÔn ®¹t l¹i b»ng ng«n ng÷ cña m×nh chøng tá sù th«ng hiÓu. - Møc 3: ¸p dông c©u hái, yªu cÇu HS ¸p dông kiÕn thøc ®· häc nh− mét kh¸i niÖm, mét ®Þnh luËt…vµo mét t×nh huèng míi kh¸c víi bµi häc. - Møc 4: Ph©n tÝch c©u hái, yªu cÇu ph©n tÝch nguyªn nh©n, kÕt qu¶ cña mét hiÖn t−îng, t×m kiÕm nh÷ng b»ng chøng cho mét luËn ®iÓm. - Møc 5: Tæng hîp c©u hái, yªu cÇu HS vËn dông phèi hîp c¸c kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i ®¸p mét vÊn ®Ò kh¸i qu¸t h¬n b»ng sù suy nghÜ s¸ng t¹o cña b¶n th©n. - Møc 6: §¸nh gi¸ c©u hái, yªu cÇu HS nhËn ®Þnh ph¸n ®o¸n vÒ ý nghÜa mét kiÕn thøc, vai trß mét häc thuyÕt, gi¸ trÞ cña c¸ch gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò míi ®Æt ra trong ch−¬ng tr×nh. Trong thùc tÕ, GV míi sö dông c©u hái ë møc 1 vµ 2. C¸ch 3: Theo GS. TrÇn B¸ Hoµnh, cã thÓ sö dông 5 lo¹i c©u hái chÝnh: - C©u hái kÝch thÝch sù quan s¸t chó ý. - C©u hái yªu cÇu so s¸nh, ph©n tÝch. - C©u hái yªu cÇu tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸. - C©u hái liªn hÖ víi thùc tÕ. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp - C©u hái kÝch thÝch t− duy s¸ng t¹o, h−íng dÉn HS nªu vÊn ®Ò, ®Ò xuÊt gi¶ thuyÕt. 3.2.2. Ph©n lo¹i c©u hái dùa vµo môc ®Ých lý luËn d¹y häc * Chia lµm 3 lo¹i: - C©u hái dïng ®Ó d¹y bµi míi: HS tr¶ lêi c©u hái sÏ chiÕm lÜnh ®−îc tri thøc míi. - C©u hái dïng ®Ó cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc: Cã t¸c dông cñng cè kiÕn thøc ®· häc, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, rÌn c¸c thao t¸c t− duy logic. - C©u hái dïng ®Ó kiÓm tra kiÕn thøc. 3.2.3. Ph©n lo¹i c©u hái dùa vµo c¸c h×nh thøc diÔn ®¹t * Chia lµm 2 lo¹i: - C©u hái tr¾c nghiÖm chñ quan (Tù luËn): D¹ng tr¾c nghiÖm dïng c©u hái më (c©u hái tù luËn), yªu cÇu HS x©y dùng c©u tr¶ lêi, lµ c©u hái truyÒn thèng sö dông réng r·i trong d¹y häc ë n−íc ta. C©u hái tù luËn cã thÓ ph©n thµnh 4 lo¹i chñ yÕu nh− sau: + Lo¹i ®iÒn thªm mét tõ hay mét côm tõ. + Lo¹i c©u hái tù tr¶ lêi b»ng mét c©u hay mét sè c©u. + Lo¹i c©u hái tr¶ lêi dµi d¹ng tiÓu luËn. + Lo¹i c©u hái cã liªn quan ®Õn sè trÞ. - C©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan: D¹ng c©u hái nµy hiÖn nay ®ang ®−îc ¸p dông rÊt réng r·i trong mäi cÊp häc vµ ®−îc sö dông hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh d¹y häc, mµ cô thÓ lµ trong kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng nhËn thøc, n¨ng lùc trÝ tuÖ, kÜ n¨ng cña HS. Cã thÓ chia c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan thµnh 7 lo¹i chñ yÕu nh− sau: + C©u ®iÒn khuyÕt. + C©u ®óng - sai. + C©u nhiÒu lùa chän. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp + C©u ghÐp ®«i. + C©u hái b»ng h×nh vÏ. + C©u tr¶ lêi ng¾n nhÊt. + Tr¾c nghiÖm th¸i ®é, hµnh vi. 3.3. Nh÷ng yªu cÇu cña viÖc x©y dùng hÖ thèng c©u hái nh»m ph¸t huy TTC häc tËp cña HS. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc hÖ thèng c©u hái hîp lý cÇn tu©n thñ mét quy tr×nh nhÊt ®Þnh. GV ph¶i lùa chän c©u hái phï hîp, tr−íc tiªn ph¶i cã nh÷ng b−íc c¬ b¶n nh− sau: * ChuÈn bÞ c©u hái ban ®Çu: Ph¶i x©y dùng néi dung vµ ý chÝnh cña néi dung häc tËp, cÇn ph¶i hái ®Ó lµm g×?, hái nh÷ng g×?, cÇn dù kiÕn 2 nhãm c©u hái. - C©u hái chèt: Bao qu¸t néi dung häc tËp c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn nh÷ng phÇn träng t©m cña bµi häc, kh«ng nhiÒu kho¶ng 3 - 4 c©u. - C©u hái më réng ®−îc chuÈn bÞ d−íi d¹ng c¸c t×nh huèng dù kiÕn, gi¶ ®Þnh. * C¸c c©u hái ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é kh¸c nhau cña HS, cÇn xem xÐt c¸c ®Æc ®iÓm cña c©u hái. - TÝnh râ rµng, s¸ng sña: C©u hái ph¶i ®¬n gi¶n, kh«ng mang tÝnh ®¸nh ®è, r¾c rèi, mµ ph¶i râ nghÜa, râ ý tËp trung vµo mét vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chñ ®Ò hoÆc kinh nghiÖm chñ yÕu. - TÝnh th¸ch thøc: C©u hái tr¸nh lÆp ®i lÆp l¹i, chØ xo¸y vµo mét vµi sù kiÖn, dÔ qu¸, tr¸nh tr−êng hîp ®¸p ¸n ®· cã s½n trong SGK hay ®−îc biÕt ®¸p ¸n cña c©u hái tr−íc ®ã. - TÝnh ®Þnh h−íng nhãm sè ®«ng: C©u hái ph¶i h−íng vµo c¶ nhãm hay líp, g©y ®−îc ph¶n øng ë nhiÒu HS, khuyÕn khÝch sù tham gia cïng suy nghÜ, sù ®ång c¶m, sù liªn kÕt vµ cïng hîp t¸c hµnh ®éng, quan hÖ th©n thiÖn vµ ý §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp thøc tr¸ch nhiÖm chung cña nhiÒu HS. C©u hái nªn dïng sè nhiÒu tr¸nh gäi ®Ých danh mét HS, tr¸nh dïng ng«i “t«i”, mµ nªn dïng “chóng ta, líp ta”. - TÝnh võa søc ®èi víi løa tuæi vµ n¨ng lùc cña HS: Tr¸nh c©u hái qu¸ khã, qu¸ phøc t¹p, cã tÝnh vÊn ®Ò cao, qu¸ ®a trÞ, c¶ nh÷ng c©u hái qu¸ dÔ, qu¸ ®¬n gi¶n, ®¬n ®iÖu víi HS kÐm, c¶ HS giái. TuyÖt ®èi kh«ng dïng c©u hái t¹o ®iÒu kiÖn cho HS a dua nãi leo, phô ho¹ hoÆc kheo khoang ph« tr−¬ng ®Çu ãc cña m×nh. - TÝnh biÕn ®æi hay tÝnh t×nh huèng: Tr−êng hîp c©u hái cÇn hçn hîp vÒ kiÓu lo¹i, vÒ ®é khã, vÒ khuynh h−íng, vÒ tÝnh ®èi t−îng. * DiÔn ®¹t c©u hái b»ng lêi sao cho ®¹t ®−îc môc ®Ých tèt nhÊt víi tõ vµ côm tõ nghi vÊn nãi chung ®−îc sö dông nh− sau: Ai, c¸i g×, khi nµo cã môc ®Ých néi dung râ rµng, c©u hái ng¾n gän, Ýt mÖnh ®Ò, Ýt cÊu tróc, Ýt thuËt ng÷ míi lµ cµng tèt. Tr¸nh c©u hái dïng h×nh thøc tu tõ, tr¸nh tõ l¸y, tõ ®iÖp ng÷, tr¸nh dïng nghÜa bãng, tr¸nh tõ ®ång ©m kh¸c nghÜa. * C¸c c©u hái ®−îc h×nh thøc ho¸ theo 6 tiªu chÝ: - TÝnh chÊt khã hay dÔ, tr×nh ®é cao hay thÊp, cã tÝnh vÊn ®Ò hay nh»m vµo sù kiÖn, trõu t−îng hay cô thÓ. - H×nh th¸i héi tô hay ph©n k×, dµi hay ng¾n, phøc t¹p hay ®¬n gi¶n. - Môc ®Ých h−íng dÉn hay chuÈn ®o¸n, hay khuyÕn khÝch ®éng viªn, hay tÊt c¶. - TÝnh ®èi t−îng - nhËn thøc hay gi¸ trÞ, sù kiÖn - nh©n vËt hay nguyªn lý - kinh nghiÖm, tri thøc hay kÜ n¨ng, néi dung hay ý nghÜa - c«ng dông. - TÝnh n¨ng - c©u hái chèt hay c©u hái më réng. - H×nh thøc ng«n ng÷ - c¸i g×, ai, ë ®©u, nh− thÕ nµo, lµm thÕ nµo. * KhÝch lÖ HS suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi: CÇn ph¸t triÓn kiÓu c©u hái ®éng viªn khuyÕn khÝch, th¨m dß gi¸ trÞ, gîi më sù kiÖn vµ suy nghÜ, gîi nhí kinh nghiÖm. Cïng víi nh÷ng hµnh vi øng xö kh«ng lêi, th©n thiÖn, biÓu c¶m, hÊp dÉn, biÕt chê ®îi HS. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp * Duy tr× tiÕn hµnh hái ®¸p b»ng c¸c c©u hái: Sö dông c¸c kiÓu c©u hái th¨m dß gi¸ trÞ, chuÈn ®o¸n vµ h−íng dÉn, kÕt hîp víi biÓu diÔn trùc quan tµi liÖu, thùc nghiÖm hay c¸c kÜ n¨ng, kÞp thêi h×nh thµnh vµ sö dông nh÷ng c©u hái bæ trî, më réng võa h−íng dÉn, võa cñng cè nh÷ng kÕt qu¶ mµ HS ®¹t ®−îc. * §¸nh gi¸ vµ thu nhËn th«ng tin ph¶n håi vÒ kÕt qu¶ vµ qu¸ tr×nh häc tËp: Nªn dïng c©u hái ph©n k× cã tÝnh vÊn ®Ò, víi mét ph−¬ng ¸n vµ mét ph−¬ng ¸n dÔ kÕt hîp víi nhau. C¸ch hái nµy ®¸nh ®éng ®éng thêi nhiÒu HS, chØ cÇn mét vµi em tr¶ lêi nh−ng GV vÉn n¾m ®−îc t×nh tr¹ng chung nhê ph¶n øng cña c¶ nhãm hay c¶ líp. Cho phÐp biÕt ®−îc c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau tõ giái ®Õn yÕu, v× thÕ ®¸nh gi¸ ®−îc c¶ tr×nh ®é trung b×nh. * M−êi quy t¾c trong viÖc nªu c©u hái: - Chó ý biÕn ®æi c©u hái theo ®é dµi, ®é khã, cÊu tróc ng«n ng÷ chøc n¨ng, môc ®Ých cña chóng vµ kÕt hîp chóng sao chothÝch hîp víi HS, víi t×nh huèng d¹y häc vµ xÐt theo n¨ng lùc, høng thó t©m tr¹ng, thêi gian diÔn biÕn cô thÓ cña ho¹t ®éng vµ quan hÖ trªn líp. - B¶o ®¶m tÝnh logic, tuÇn tù c¸c lo¹t c©u hái sao cho tr×nh tù c¸c c©u hái hîp lý. - §Þnh h−íng vµo sè ®«ng vµ tËp trung vµo ®Ò tµi häc tËp. - T«n träng thêi gian suy nghÜ vµ c©n nh¾c cña HS. - L−u ý nh÷ng lo¹i HS kh¸c nhau vµ nh÷ng diÔn biÕn hµnh vi trªn líp. Muèn vËy, GV ph¶i th−êng xuyªn thay ®æi vÞ thÕ cña m×nh c¶ vÒ mÆt kh«ng gian vËn ®éng lÉn mÆt x· héi vµ t©m lý, t¹o ra nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau ®Ó quan s¸t vµ xö thÕ. - §¸p øng kÞp thêi khi cã c©u tr¶ lêi kh«ng ®óng b»ng c¸ch g¹n lÊy mäi −u ®iÓm trong ®ã, ch¾t läc c¸i míi mÎ, ®éc ®¸o. - TiÕp nèi nh÷ng c©u tr¶ lêi hoµn chØnh hay ®óng ®¾n cña HS ®Ó dïng ý t−ëng vµ th¸i ®é cña chÝnh c¸c em mµ tiÕp tôc dÉn d¾t c¸c em øng phã víi c©u §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp hái sau ®ã hoÆc lµm c¸i cí khuyÕn khÝch th¶o luËn, hoÆc ®Ó thay thÕ nh÷ng lêi gi¶i thÝch dµi dßng, nh÷ng nhËn xÐt th−êng mang tÝnh chÊt chiÕu cè cña GV. - Lu«n b¸m s¸t nh÷ng c©u hái chèt ®· chuÈn bÞ tõ tr−íc. - Chñ ®éng víi nh÷ng c©u hái cña HS ®Æt ra cho GV, GV gîi ý ®Ó HS suy nghÜ c¸ch tr¶ lêi c©u hái. 4. Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p 4.1. Kh¸i niÖm vÒ ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p lµ ph−¬ng ph¸p thÇy ®Ò ra c©u hái dùa trªn vèn tri thøc ®· cã, kinh nghiÖm thùc tiÔn vµ vèn sèng cña HS ®Ó c¸c em tr¶ lêi nh»m ®i tíi tri thøc míi. Ph−¬ng ph¸p nµy chó ý ®Õn vai trß chñ thÓ cña HS trong qu¸ tr×nh nhËn thøc, b»ng nh÷ng c©u hái ®−îc ®Æt ra thÇy h−íng dÉn t− duy cña HS, HS th× t¸i hiÖn, chÕ biÕn b»ng ph©n tÝch, so s¸nh vµ tæng hîp nh÷ng tri thøc ®· cã ®Ó t×m ra lêi gi¶i mµ c¸c em cho lµ ®óng nhÊt. 4.2. Ph©n lo¹i ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p Tr−íc khi nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng c©u hái nh»m ph¸t huy TTC häc tËp cña HS th× GV ph¶i cã sù lùa chän ph−¬ng ph¸p thÝch hîp vµ tèi −u nhÊt, mµ ®a sè GV sö dông lµ ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p. Tuú theo møc ®é yªu cÇu cña c©u hái mµ chia thµnh hai kiÓu: - Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p - t¸i hiÖn th«ng b¸o. - Ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p - t×m tßi bé phËn. 4.2.1. Dùa vµo môc ®Ých s− ph¹m, chia ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p thµnh 4 lo¹i. - VÊn ®¸p gîi më: §−îc sö dông trong d¹y bµi míi, trong ®ã GV dïng hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t HS ®i ®Õn kiÕn thøc míi. Ph−¬ng ph¸p nµy cÇn ®−îc ph¸t triÓn h¬n n÷a trong nhµ tr−êng phæ th«ng, ®Ó ph¸t huy TTC ®éc lËp, nhËn thøc, ph¸t triÓn høng thó häc tËp cña HS. - VÊn ®¸p cñng cè: §−îc sö dông sau khi gi¶ng kiÕn thøc míi, gióp HS n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, më réng ®µo s©u nh÷ng kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, lÜnh héi, kh¾c phôc nh÷ng kiÕn thøc cßn sai lÖch m¬ hå, thiÕu chÝnh x¸c. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp - VÊn ®¸p tæng kÕt: §−îc sö dông sau khi HS häc xong mét ch−¬ng, tõ ®ã kh¾c phôc t×nh tr¹ng n¾m kiÕn thøc mét c¸ch rêi r¹c. - VÊn ®¸p kiÓm tra: §−îc sö dông tr−íc hoÆc cuèi tiÕt häc, cuèi ch−¬ng hay cuèi ch−¬ng tr×nh m«n häc, gióp HS tù kiÓm tra vèn kiÕn thøc cña m×nh, gióp GV ®¸nh gi¸ chÊt l−îng lÜnh héi cña HS ®Ó cñng cè, bæ sung kÞp thêi. 4.2.2. Dùa vµo tÝnh chÊt nhËn thøc cña HS, chia ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p thµnh 3 lo¹i. - VÊn ®¸p t¸i hiÖn: GV ®Æt c©u hái, ®ßi hái HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· biÕt vµ tr¶ lêi dùa vµo trÝ nhí kh«ng cÇn suy luËn. - VÊn ®¸p ph¸t hiÖn: GV tæ chøc sù trao ®æi ý kiÕn gi÷a thÇy víi HS vµ gi÷a HS víi HS, th«ng qua ®ã trß n¾m ®−îc tri thøc míi. HÖ thèng c©u hái nh»m ph¸t hiÖn ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò buéc HS ph¶i lu«n cè g¾ng trÝ tuÖ, tù lùc t×m tßi gi¶i ®¸p. - VÊn ®¸p minh ho¹: GV nªu ra hÖ thèng c©u hái kÌm theo nh÷ng vÝ dô minh ho¹ ®Ó HS dÔ hiÓu, dÔ nhí. 5. PhiÕu häc tËp - ph−¬ng tiÖn tæ chøc ho¹t ®éng nhãm 5.1. Ph−¬ng ph¸p ho¹t ®éng nhãm Ho¹t ®éng nhãm lµ mét c¸ch häc céng t¸c, ®©y lµ mét PPDH ®ang ®−îc phæ biÕn réng r·i nh»m chuÈn bÞ cho ng−êi häc tham gia vµo bµi häc mét c¸ch tÝch cùc. Víi ph−¬ng ph¸p nµy, ng−êi häc ®−îc lµm viÖc cïng nhau theo c¸c nhãm nhá. Ph−¬ng thøc ho¹t ®éng häc tËp cña HS kh«ng chØ ë chç lµ häc c¸i g× mµ cßn lµ häc nh− thÕ nµo?. HS häc b»ng nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã cã lµm viÖc nhãm, tËp thÓ. Lµm viÖc nhãm ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n c«ng, hîp t¸c, cïng tr¸ch nhiÖm nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých chung tèi −u, ®ång thêi ®em l¹i cho mçi thµnh viªn cña nhãm lîi Ých mµ tõng c¸ nh©n riªng lÎ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc. Häc tËp theo nhãm ®−îc triÓn khai ë nhiÒu n−íc. §iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng häc tËp nhãm ®¹t kÕt qu¶ cao lµ mèi quan hÖ hîp t¸c vµ trao ®æi §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp gi÷a nh÷ng ng−êi cïng häc d−íi sù chØ ®¹o, tæ chøc cña GV. Trong m«i tr−êng ho¹t ®éng nhãm, ng−êi häc cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt nh©n c¸ch nh−: tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, hîp t¸c, chia sÎ. 5.2. PhiÕu häc tËp 5.2.1. Kh¸i niÖm phiÕu häc tËp VÒ kh¸i niÖm PHT, PGS.TS. NguyÔn §øc Thµnh ®· x©y dùng kh¸i niÖm nh− sau: “§Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña HS, ng−êi ta ph¶i dïng c¸c phiÕu ho¹t ®éng häc tËp gäi t¾t lµ: phiÕu häc tËp (PHT). Cßn gäi c¸ch kh¸c lµ: phiÕu ho¹t ®éng hay phiÕu lµm viÖc. PHT lµ nh÷ng tê giÊy rêi, in s½n nh÷ng c«ng t¸c ®éc lËp hay lµm theo nhãm nhá, ®−îc ph¸t cho HS ®Ó HS hoµn thµnh trong mét thêi gian ng¾n cña tiÕt häc. Trong mçi PHT cã ghi râ mét vµi nhiÖm vô nhËn thøc nh»m h−íng tíi h×nh thµnh kiÕn thøc, kÜ n¨ng hay rÌn luyÖn thao t¸c t− duy ®Ó giao cho HS”. Néi dung ho¹t ®éng ghi trong phiÕu cã thÓ lµ t×m ý ®iÒn tiÕp hoÆc t×m th«ng tin phï hîp víi yªu cÇu cña hµng vµ cét, hoÆc tr¶ lêi c©u hái. Nguån th«ng tin ®Ó HS hoµn thµnh PHT cã thÓ tõ tµi liÖu SGK, tõ h×nh vÏ, tõ c¸c thÝ nghiÖm, tõ m« h×nh, mÉu vËt hoÆc s¬ ®å hoÆc tõ nh÷ng mÈu t− liÖu ®−îc GV giao cho mçi HS s−u tÇm tr−íc khi häc. PHT vÒ môc tiªu nã lµ mét trong nh÷ng c«ng cô c¸ thÓ ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña HS, lµ c«ng cô h÷u hiÖu trong viÖc xö lý th«ng tin ng−îc. 5.2.2. Vai trß cña PHT Theo PGS.TS. NguyÔn §øc Thµnh: “PHT cã −u thÕ h¬n c©u hái bµi tËp ë chç muèn x¸c ®Þnh mét néi dung kiÕn thøc nµo ®ã tho¶ m·n nhiÒu tiªu chÝ hoÆc x¸c ®Þnh nhiÒu néi dung tõ c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau, nÕu diÔn ®¹t b»ng c©u hái th× dµi dßng. Ta cã thÓ thay b»ng mét b¶ng cã c¸c tiªu chÝ thuéc c¸c cét, c¸c hµng kh¸c nhau. HS c¨n cø vµo tiªu chÝ ë cét vµ hµng ®Ó t×m ý ®iÒn vµo « trèng cho phï hîp. Nh− vËy gi¸ trÞ lín nhÊt cña PHT lµ víi nhiÖm vô häc tËo §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp phøc t¹p ®−îc ®Þnh h−íng râ rµng, diÔn ®¹t ng¾n gän b»ng mét b¶ng gåm cã c¸c hµng, cét ghi râ c¸c tiªu chÝ cô thÓ”. Nh− vËy PHT cã vai trß gióp th«ng tin ®−îc truyÒn nhanh (b»ng thÞ gi¸c) vµ l−u gi÷ l©u h¬n trong trÝ nhí cña HS. Víi thêi gian ®Þnh l−îng ®−îc tÝnh to¸n s½n, HS cã thêi gian suy nghÜ, th¶o luËn l©u h¬n. Ngoµi ra, PHT dÔ ®éng viªn ®a sè HS tÝch cùc ho¹t ®éng, HS cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc n¨ng lùc tiÒm Èn, c¶m xóc cña m×nh ®Ó x©y dùng sù say mª m«n häc, ®ång thêi PHT tiÕt kiÖm ®−îc thêi gian trªn líp cña GV, gióp GV chñ ®éng hoµn thµnh tiÕt häc. B»ng viÖc sö dông c¸c PHT, chuyÓn ho¹t ®éng cña GV tõ tr×nh bµy, gi¶ng gi¶i, thuyÕt minh sang ho¹t ®éng h−íng dÉn, chØ ®¹o. Mäi HS ®−îc tham gia ho¹t ®éng tÝch cùc, kh«ng cßn hiÖn t−îng thô ®éng nghe gi¶ng. Nh− vËy, b»ng viÖc hoµn thµnh PHT, HS tù ®¸nh gi¸ ®−îc ho¹t ®éng tÝch cùc, t¹o ®−îc høng thó trong giê häc, kÝch thÝch t− duy cña HS. Khi dïng PHT, GV cã thÓ kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ ®−îc tr×nh ®é cña HS vµ tõ ®ã cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi cho phï hîp víi ®èi t−îng vµ t¨ng hiÖu qu¶ d¹y häc. 5.2.3. C¸c lo¹i PHT Trong d¹y häc sinh häc, ng−êi ta th−êng sö dông c¸c d¹ng phiÕu kh¸c nhau, tuú môc tiªu ®Æt ra còng nh− ®Æc ®iÓm néi dung tõng bµi mµ lùa chän d¹ng PHT cho phï hîp. PHT gåm cã mét sè d¹ng sau ®©y: 5.2.3.1. Lo¹i phiÕu h×nh thµnh kiÕn thøc D¹ng 1: T×m ý phï hîp ®iÒn vµo « trèng cña b¶ng: D¹ng phiÕu nµy cã −u ®iÓm lµ rÌn luyÖn HS biÕt ®äc tãm t¾t t×m ra ý chÝnh. Sau khi hoµn thµnh phiÕu, kiÕn thøc ®−îc tãm t¾t vµ hÖ thèng ho¸. D¹ng nµy th−êng sö dông víi nh÷ng kiÕn thøc ®−îc tr×nh bµy b»ng kªnh ch÷ trong SGK. D¹ng 2: T×m ý c¬ b¶n vµ x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña néi dung. §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp D¹ng nµy cã vai trß trong viÖc rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn kiÕn thøc quan träng vµ t×m ra mèi quan hÖ cña c¸c kiÕn thøc thµnh phÇn, chØ ra sù ph¸t triÓn cña kiÕn thøc vµ diÔn ®¹t b»ng h×nh vÏ nªn chÝnh x¸c h¬n. D¹ng 3: Tãm t¾t vµ chØ ra sù ph¸t triÓn cña kiÕn thøc. 5.2.3.2. Lo¹i phiÕu ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ViÖc ph©n chia lo¹i phiÕu h×nh thµnh kiÕn thøc vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc chØ lµ lÊy môc ®Ých nµo ®ã lµm chÝnh. Thùc chÊt kh«ng cã lo¹i phiÕu nµo chØ h×nh thµnh kiÕn thøc mµ kh«ng rÌn luyÖn kÜ n¨ng t− duy vµ rÌn luyÖn vµ ng−îc l¹i. Trong môc nµy, ng−êi ta lÊy tiªu chÝ “ph¸t triÓn kÜ n¨ng nhËn thøc” lµ môc tiªu næi h¬n. D¹ng 1: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng quan s¸t. D¹ng 2: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng ph©n tÝch. D¹ng 3: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng tæng hîp. D¹ng 4: PhiÕu ph¸t triÓn kÜ n¨ng so s¸nh. Khi cñng cè bµi häc GV cã thÓ cho HS lµm viÖc b»ng PHT. Ngoµi nh÷ng d¹ng PHT nªu trªn, ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu míi, cñng cè, «n tËp ta còng cã thÓ dïng PHT nh−ng ë d¹ng tæng hîp h¬n. NghÜa lµ trong mét tê giÊy rêi ®−îc x©y dùng mét sè ho¹t ®éng, hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, më réng mét sè kiÕn thøc. 5.2.4. CÊu tróc PHT Thµnh phÇn cÊu t¹o cña PHT: VÒ gi¸ trÞ d¹y häc th× PHT lµ tµi liÖu h−íng dÉn häc, nghÜa lµ: H−íng dÉn HS tr×nh tù thùc hiÖn c¸c thao t¸c ®Ó t×m ra ®−îc kÕt qu¶ häc tËp. Do vËy thµnh phÇn cÊu t¹o cña PHT ph¶i lµ: PhÇn dÉn hay lµ dÉn d¾t. PhÇn ho¹t ®éng hay lµ c¸c c«ng viÖc thùc hiÖn. Thêi gian hoµn thµnh. §¸p ¸n (sÏ cã ë phÇn riªng). §μo Xu©n H−¬ng Líp: K31A - Sinh 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan