Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Sư phạm Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn toán lớp 3...

Tài liệu Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn toán lớp 3

.PDF
79
52
123

Mô tả:

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ************** NGUYỄN THỊ THẢO XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 3 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học HÀ NỘI – 2019 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ************** NGUYỄN THỊ THẢO XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 3 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học Người hướng dẫn khoa học TS. LÊ NGỌC SƠN HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Lê Ngọc Sơn, người thầy đã hướng dẫn, chỉ bảo em tận tình trong quá trình thực hiện và hoàn thành khóa luận này. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, cùng các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình học tập và thực hiện khóa luận. Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn của em đến Ban Giám hiệu, các cô giáo trường Tiểu học Tích Sơn - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện cho em trong suốt khoảng thời gian thực tập và thực nghiệm sư phạm. Trong quá trình thực hiện đề tài khóa luận, do thời gian có hạn và năng lực còn hạn chế nên khóa luận không thể tránh khỏi những thiết xót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy/cô và các bạn để đề tài khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 4 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Thảo LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: “Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3” dưới sự hướng dẫn của thầy giáo, TS. Lê Ngọc Sơn là kết quả mà tôi đã nghiên cứu. Tôi có tham khảo một số tài liệu của các nhà nghiên cứu và các tác giả khác trong quá trình nghiên cứu. Tuy nhiên, đó chỉ là cơ sở để tôi rút ra những vấn đề cần tìm hiểu trong đề tài của mình. Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu của mình không trùng với kết quả của các tác giả khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về cam đoan này. Hà Nội, tháng 4 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Thảo BẢNG CỤM TỪ VIẾT TẮT Viết đầy đủ Viết tắt Học sinh HS Giáo viên GV Nhà xuất bản NXB Sách giáo khoa SGK Sách bài tập SBT MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 3 .................... 5 1.1. Cơ sở lí luận của việc xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 ................................................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm liên quan tới việc xây dựng chủ đề tích hợp ................. 5 1.1.1.1. Khái niệm tích hợp................................................................. 5 1.1.1.2. Khái niệm bài dạy tích hợp .................................................... 5 1.1.1.3. Khái niệm dạy học tích hợp ................................................... 6 1.1.2. Một số hình thức tích hợp ............................................................... 6 1.1.3. Đặc điểm của dạy học tích hợp ....................................................... 7 1.1.4. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học ........................ 8 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 ................................................................................................................. 13 1.2.1. Đặc điểm của học sinh lớp 3 ......................................................... 13 1.2.1.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 3 ..................................... 13 1.2.1.2. Đặc điểm sinh lí của học sinh lớp 3 ..................................... 14 1.2.2. Việc dạy học Toán cho học sinh lớp 3 .......................................... 15 1.2.2.1. Cấu trúc chương trình, nội dung môn Toán lớp 3 ............... 15 1.2.2.2. So sánh chương trình hiện hành và chương trình mới của môn Toán lớp 3 ............................................................................................... 17 1.2.2.3. Mục tiêu dạy học môn Toán lớp 3 ....................................... 18 1.2.2.4. Đặc điểm dạy học môn Toán lớp 3 ...................................... 19 1.2.3. Tình hình vận dụng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 ......................................................................................................................... 19 1.2.3.1. Thực trạng việc học môn Toán theo hướng tích hợp của học sinh lớp 3 ......................................................................................................... 19 1.2.3.2. Thực trạng việc dạy môn Toán lớp 3 theo hướng tích hợp của giáo viên........................................................................................................... 20 1.2.3.3. Nguyên nhân của thực trạng ................................................ 22 Tiểu kết Chương 1 .....................................................................................................26 Chương 2. XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 3 .................................................................................................. 24 2.1. Nguyên tắc đề xuất chủ đề tích hợp ......................................................... 24 2.1.1. Nguyên tắc 1: Phù hợp với đặc điểm, nguyên tắc dạy học môn Toán ................................................................................................................. 24 2.1.2. Nguyên tắc 2: Phù hợp với định hướng đổi mới trong dạy học môn Toán ................................................................................................................. 25 2.1.3. Nguyên tắc 3: Phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi Tiểu học ......................................................................................................................... 26 2.1.4. Nguyên tắc 4: Đảm bảo tính khả thi ............................................. 26 2.2. Một số chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 ........................... 26 2.2.1. Chủ đề 1: Cuộc sống với đo độ dài ............................................... 26 2.2.2. Chủ đề 2: Chúng em làm kế hoạch nhỏ ........................................ 36 2.2.3. Chủ đề 3: Em đi chợ ..................................................................... 41 Tiểu kết Chương 2 ........................................................................................... 53 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 54 3.1. Mục đích, nội dung và phương pháp thực nghiệm .................................. 54 3.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................. 54 3.1.2. Nội dung thực nghiệm................................................................... 54 3.1.3. Phương pháp thực nghiệm ............................................................ 54 3.2. Tổ chức thực nghiệm................................................................................ 54 3.2.1. Thời gian, đối tượng thực nghiệm ................................................ 54 3.2.1.1.Thời gian ............................................................................... 54 3.2.1.2. Đối tượng thực nghiệm: ....................................................... 54 3.2.2. Tiến trình thực nghiệm.................................................................. 55 3.3. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 55 3.3.1. Đánh giá định lượng...................................................................... 55 3.3.2. Đánh giá định tính ......................................................................... 57 Tiểu kết Chương 3 ........................................................................................... 58 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 59 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG, HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp ............................................................. 8 Hình 1.2: Các bước thiết kế giáo án tích hợp .............................................................. 9 Bảng 1.1. So sánh chương trình hiện hành và chương trình mới của môn Toán lớp 3....... 17 Biểu đồ 1.1. Biểu đồ đánh giá sự cần thiết của môn Toán đối với học sinh trong cuộc sống ................................................................................................................... 20 Bảng 1.2. Bảng thống kê một số khó khăn của học sinh khi học Toán lớp 3 ........... 20 Bảng 1.3. Quan điểm của giáo viên về việc dạy học Toán lớp 3 theo hướng tích hợp....... 21 Bảng 1.4. Mức độ thiết kế và dạy học Toán lớp 3 của giáo viên theo hướng tích hợp .... 21 Bảng 3.1. Bảng đánh giá kết quả học tập của HS đầu đợt thực nghiệm sư phạm ............ 56 Bảng 3.2. Bảng đánh giá kết quả học tập của HS sau đợt thực nghiệm sư phạm ..... 56 Bảng 3.3. Bảng đánh giá sự hứng thú của học sinh với môn Toán .......................... 56 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ vai trò của môn Toán ở trường Tiểu học Trong các môn học ở chương trình dạy học của Tiểu học, môn Toán có vai trò rất quan trọng. Nó cung cấp những kiến thức cơ bản về số học, đại lượng và đo đại lượng, các yếu tố hình học, các yếu tố thống kê, giải toán. Môn Toán trong chương trình Tiểu học là môn khoa học độc lập, là môn học cơ sở để học các môn học khác, cũng như giúp học sinh học tốt môn Toán trong các bậc học tiếp theo. Bên cạnh đó, khả năng giáo dục của môn Toán rất phong phú. Môn Toán giúp học sinh phát triển tư duy logic và các thao tác trí tuệ như: khái quát hóa, trừu tượng hóa, phân tích, tổng hợp, chứng minh, so sánh, phán đoán. Ngoài ra, học sinh còn được rèn luyện cách suy luận, cách thuyết trình, cách phản biện và giải quyết vấn đề có căn cứ, khoa học thông qua môn Toán. Đặc biệt, môn Toán ở trường Tiểu học còn giáo dục ý chí và những đức tính tốt giúp học sinh bước đầu trở thành người công dân tiến bộ trong xã hội hiện đại. 1.2. Xuất phát từ tầm quan trọng của môn Toán lớp 3 Trong chương trình Tiểu học, chương trình môn Toán ở lớp 3 có vai trò rất quan trọng. Khi kết thúc giai đoạn đầu Tiểu học ở lớp 3, học sinh sẽ có kiến thức cơ sở. Từ đó, học sinh có nền tảng để tiếp tục học giai đoạn cuối của Tiểu học và các cấp học tiếp theo. Toán lớp 3 bao gồm các nội dung liên qua trực tiếp đến việc hình thành và phát triển các kiến thức, kĩ năng, năng lực cơ bản mà học sinh cần có. Môn học có các nội dung về số tự nhiên, các phép tính trong phạm vi 100000, hoàn thiện bảng đơn vị đo độ dài và giới thiệu cho học sinh về đơn vị đo mới, một số kiến thức đơn giản về hình học, tìm hiểu về các yếu tố thống kê ở mức độ đơn giản và giải bài toán có lời văn có hai phép tính, bài toán rút về đơn vị và các bài toán có nội dung hình học. Việc đổi mới trong phương pháp dạy học môn Toán lớp 3 nói riêng cũng như môn Toán ở Tiểu học nói chung giúp học sinh thực hành nhiều hơn, qua đó học sinh hình thành được năng lực cần thiết, tự giác và chủ động trong học Toán. 1.3. Xuất phát từ mối liên hệ giữa nội dung các môn học trong chương trình dạy học lớp 3 Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện nay, trong nhiều môn học và trong mỗi môn học, nội dung vẫn còn trùng lặp, đan xen nhau. Xây dựng chủ đề tích hợp sẽ lồng ghép các kiến thức với nhau. Từ đó lược bỏ được những nội dung trùng lặp, nâng cao chất lượng dạy học và giảm thời lượng học tập cho học sinh. 1 Dạy học tích hợp tạo mối quan hệ giữa các môn học với nhau và với kiến thức thực tiễn. Khi dạy học tích hợp, giáo viên sẽ tìm tòi kiến thức, tài liệu có liên quan tới nhiều môn, nhiều lĩnh vực để xây dựng bài học lôi cuốn, thu hút học sinh. Một nội dung có liên quan tới các môn học khác nhau sẽ được giáo viên lồng ghép, sắp xếp hợp lí tạo ra mối quan hệ giữa các môn học với nhau. Các nội dung học sinh được học sẽ hướng tới giải quyết vấn đề trong thực tế, giúp các em hứng thú, tích cực tư duy để tìm ra cách giải quyết tốt nhất. Dạy học tích hợp sẽ tránh được sự trùng lặp nội dung các môn học khác nhau. Mỗi một nội dung trong chủ đề tích hợp đều được giáo viên chọn lựa, kết hợp từ các môn học khác nhau. Điều này giúp tránh được sự trùng lặp kiến thức mà học sinh tiếp thu nhưng vẫn đảm bảo việc học sinh nắm vững kiến thức. Thời gian dành cho việc giảng dạy cũng được rút ngắn lại, tạo ra khoảng thời gian trống để giáo viên có thể tích hợp kiến thức liên quan tới thực tiễn cho các em. Từ đây, các em sẽ không bị nhàm chán khi học. Mỗi kiến thức được học đều mới lạ với các em. 1.4. Xuất phát từ tầm quan trọng và sự cần thiết của dạy học tích hợp trong dạy học môn Toán ở Tiểu học Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể nhằm phục vụ cho việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Tính toàn diện và tính hài hòa giữa đức, trí, thể, mĩ được nhấn mạnh và phẩm chất, năng lực của học sinh chính là mục tiêu của giáo dục. Ngoài ra có các quan điểm mới như “nội dung giáo dục phổ thông đảm bảo tinh giản, hiện đại, thiết thực, thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”, “tập trung dạy cách học và rèn luyện năng lực tự học”, “coi trọng cả dạy học trên lớp và các hoạt động xã hội, trải nghiệm sáng tạo, tập dượt nghiên cứu khoa học”. Chính những quan điểm mới này là cơ sở cho việc đưa dạy học tích hợp vào trong định hướng xây dựng chương trình các môn học, trong đó có chương trình môn Toán. Khi dạy học tích hợp, các mục tiêu, nội dung, phương pháp và ý tưởng giữa các môn học, trong cùng môn học được đan xen, kết hợp hài hòa với nhau. Dạy học tích hợp giúp học sinh vận dụng kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm… : “thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống hiệu quả. Nó được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kĩ năng”. Dạy học tích hợp có vai trò quan trọng trong việc hình thành những năng lực, những hiểu biết mang tính chất tổng hợp, liên ngành của học sinh. 2 Dạy học tích hợp là một xu hướng tất yếu trong giáo dục và được nhiều nước có nền giáo dục phát triển áp dụng cách dạy học này. Đã có rất nhiều nước trên Thế giới thành công trong việc thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học môn Toán ở Tiểu học. Và giáo dục của các đất nước đó đã có nhiều bước biến chuyển và thu được những thành quả nhất định. 1.5. Xuất phát từ thực trạng của việc dạy học tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 Dạy học theo chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán ở Tiểu học nói chung và dạy học Toán ở lớp 3 nói riêng vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Nội dung các môn học ở lớp 3 rất phong phú, đa dạng và phức tạp. Vì vậy, việc dạy học theo chủ đề tích hợp để hình thành và phát huy kiến thức, kĩ năng, thái độ và năng lực cho học sinh còn có những hạn chế nhất định. Giáo viên gặp nhiều khó khăn trong việc lồng ghép nội dung của các môn học thành chủ đề học thích hợp. Để làm được điều này, giáo viên phải có kiến thức chuyên môn sâu và bao quát toàn bộ các môn học. Giáo viên sẽ phải lựa chọn những kiến thức phù hợp với năng lực của học sinh, loại bỏ những kiến thức không phù hợp từ các môn học để xây dựng chủ đề tích hợp sử dụng trong dạy học môn Toán lớp 3. Bên cạnh đó, học sinh đã quen với hình thức học ở lớp 1 và lớp 2. Nhiều học sinh không khỏi lạ lẫm, bỡ ngỡ và khó bắt kịp với chương trình học đã được giáo viên tích hợp ở môn Toán lớp 3. Việc quy định các môn thi trong tuyển sinh cùng với xu thế chọn nghề nghiệp theo nhu cầu của xã hội hiện nay cũng ảnh hưởng tới việc học sinh học các môn học. Các em sẽ rất ít hoặc không chú trọng tới những môn không phải thi, chỉ học môn phải thi. Chương trình môn học được tích hợp dẫn đến yêu cầu về cơ sở vật chất cũng nâng cao. Các đồ dùng, dụng cụ dạy học cần được đảm bảo về số lượng và chất lượng để phục vụ cho nhu cầu dạy và học. Không phải bất cứ trường học nào cũng đáp ứng được điều kiện cơ sở vật chất để dạy học tích hợp. Có thể nói đến các trường học ở miền núi, vùng sâu vùng xa, biên giới hải đảo... Vì những lí do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu cho khóa luận là: “Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng một số chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở trường Tiểu học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận dạy học tích hợp trong dạy học môn Toán - Nghiên cứu thực trạng dạy học tích hợp trong dạy học môn Toán 3 - Nghiên cứu quy trình xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 - Đề xuất một số chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán ở lớp 3 - Thực nghiệm sư phạm để bước đầu đánh giá tính khả thi của chủ đề tích hợp được đề xuất 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Chương trình các môn học trong nội dung dạy học lớp 3 - Khảo sát thực tế tại trường Tiểu học Tích Sơn - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu các tài liệu Tâm lí học, Giáo dục học và Lí luận dạy học bộ môn Toán có liên quan đến đề tài. - Nghiên cứu SGK, SBT, SGV, sách tham khảo các môn thuộc chương trình dạy học lớp 3. - Phân tích - tổng hợp thông tin để rút ra kết luận khoa học cần thiết 5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Tiến hành dự giờ và trao đổi ý kiến với một số GV dạy giỏi, dày dặn kinh nghiệm dạy học môn Toán lớp 3 theo hướng tích hợp - Thực hành dạy một số tiết Toán theo chủ đề tích hợp nhằm đánh giá tính hiệu quả, khả thi của đề tài. 5.3. Phương pháp xử lý số liệu Thống kê số liệu sau khi thử nghiệm của lớp thử nghiệm và lấy ý kiến đánh giá phản hồi để đánh giá hiệu quả của đề tài và điều chỉnh nội dung đề tài cho phù hợp. 6. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, danh mục Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung khóa luận được tổ chức thành ba chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn toán lớp 3 Chương 2. Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 Chương 3. Thực nghiệm sư phạm 4 NỘI DUNG Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 3 1.1. Cơ sở lí luận của việc xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Toán lớp 3 1.1.1. Khái niệm liên quan tới việc xây dựng chủ đề tích hợp 1.1.1.1. Khái niệm tích hợp Theo những góc độ khác nhau, cách hiểu, quan niệm về tích hợp có những phát biểu khác nhau về khái niệm tích hợp: + Tiếp cận theo góc độ của chương trình: “Tích hợp là sự kết hợp một cách hữu cơ, có hệ thống kiến thức thuộc các môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất”. + Tiếp cận theo góc nhìn tổng thể: “Tích hợp là một phương diện của quá trình phát triển liên quan đến tổng hợp trong một thể thống nhất các thành phần và các yếu tố riêng lẻ đã có từ trước đó”. + “Tiếp cận theo cấu trúc môn học: Tích hợp là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn/lĩnh vực học tập khác nhau thành một “môn học” mới. Hoặc tích hợp là sự lồng ghép các nội dung cần thiết vào nội dung vốn có của một môn học.” + Tiếp cận theo góc độ dạy học: “Tích hợp là sự liên kết các đối tượng giảng dạy, học tập trong cùng một kế hoạch họat động để đảm bảo sự thống nhất, hài hòa, trọn vẹn của hệ thống dạy học, nhằm đặt mục tiêu dạy học tốt nhất”. Theo kết quả nghiên cứu và dựa vào đặc điểm của nền giáo dục Việt Nam, theo chúng tôi: “Tích hợp là sự hợp nhất giữa các loại hình kiến thức và các môn học tương ứng. Các kiến thức của nhiều lĩnh vực được huy động, kết hợp và liên hệ tạo thành một chỉnh thể thống nhất để giải quyết hiệu quả một vấn đề.” 1.1.1.2. Khái niệm bài dạy tích hợp “Bài dạy tích hợp là đơn vị học tập nhỏ nhất có khả năng hình thành nơi người học cả kiến thức, kỹ năng, thái độ cần thiết để giải quyết một công việc hoặc một phần công việc chuyên môn cụ thể, góp phần hình thành năng lực thực hiện hoạt động nghề nghiệp của họ.” Có hai điều cơ bản làm nền tảng cho việc định nghĩa bài học tích hợp. Thứ nhất: “Dạy học tích hợp là quá trình dạy học mà ở đó các nội dung, hoạt động dạy 5 kiến thức, kỹ năng, thái độ được tích hợp với nhau trong cùng một nội dung và hoạt động dạy học để hình thành và phát triển năng lực thực hiện hoạt động nghề nghiệp cho người học.” Thứ hai: “Sự tích hợp diễn ra trên nền tảng một công việc (task) chuyên môn cụ thể, mà để thực hiện được, thì cần đến những kiến thức, kỹ năng, thái độ, công cụ sẽ được nêu ra và thực hiện trong bài học.” 1.1.1.3. Khái niệm dạy học tích hợp Theo UNESCO, dạy học tích hợp được định nghĩa như sau: “Một cách trình bày các khái niệm và nguyên lí khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác của các khoa học khác nhau”(8). “Theo Từ điển giáo dục, dạy học tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học.” Dạy học tích hợp là: “Định hướng dạy học trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng,… thuộc nhiều lĩnh vực (môn học/hoạt động giáo dục) khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập; thông qua đó hình thành những kiến thức và kĩ năng mới và phát triển được những năng lực cần thiết.” 1.1.2. Một số hình thức tích hợp Theo Susan M Drake, 2007, Creating Standards - Based Integated Curriculum, có năm mức độ tích hợp: Tích hợp trong nội bộ môn học; Tích hợp lồng ghép; Tích hợp đa môn; Tích hợp liên môn; Tích hợp xuyên môn. Theo Xavier Roegies, có bốn mức độ tích hợp: Tích hợp trong nội bộ môn học; Tích hợp đa môn; Tích hợp liên môn; Tích hợp xuyên môn. Trong đó: + Tích hợp lồng ghép (fusion): “Một nội dung nào đó được kết hợp vào chương trình đã có sẵn. Ở nước ta, trong nhiều năm qua đã tích hợp, lồng ghép các chủ đề về dân số, môi trường, an toàn giao thông, sức khỏe sinh sản, kĩ năng sống… vào các lĩnh vực môn học như Địa lý, Sinh học, Đạo đức, Giáo dục Công dân…” + Tích hợp trong một môn học (nội môn): “Là tích hợp trong nội bộ môn học. Tích hợp những nội dung của các phân môn, các lĩnh vực nội dung môn thuộc cùng một môn học theo những chủ đề, chương, bài cụ thể nhất định. Các môn học 6 riêng biệt nhưng có những liên kết có chủ đích giữa các môn học và trong từng môn bởi các chủ đề hay vấn đề chung.” + Tích hợp đa môn (multidisciplinary): “Khi học sinh nghiên cứu về một vấn đề nào đó, các em được đồng thời tiếp cận từ nhiều môn học khác nhau. Ví như: Chủ đề Truyền thống yêu nước của nhân dân Việt Nam, học sinh có thể được tiếp cận trong môn Lịch sử, môn Văn học, môn Giáo dục công dân, Âm nhạc... Từ cách tiếp cận đa môn này, giáo viên không cần thay đổi nhiều nội dung môn học, nội dung và đánh giá vẫn theo bộ môn, học sinh có thể tạo ra những kết nối giữa các bộ môn để giải quyết vấn đề.” + Tích hợp liên môn (interdisciplinary): “Các môn học được liên hợp với nhau và giữa chúng có các chủ đề, các vấn đề, những khái niệm lớn và những ý tưởng lớn. Chương trình liên môn tạo ra những kết nối rõ rệt giữa các môn học. Chương trình xoay quanh các chủ đề/vấn đề chung nhưng các khái niệm hoặc các kĩ năng liên môn được nhấn mạnh giữa các môn chứ không phải trong từng môn riêng biệt.” + Tích hợp xuyên môn (transdisciplinary): “Cách tiếp cận những vấn đề từ cuộc sống thực và có ý nghĩa đối với học sinh mà không xuất phát từ các khoa học tương ứng với môn học. Từ đó xây dựng nên các môn học mới khác với môn học truyền thống.” Ví dụ: Xuất phát từ thực trạng “Ô nhiễm môi trường và cần làm trong sạch môi trường xung quanh nơi em ở”, nhà trường đưa ra một chương trình tích hợp, học sinh lựa chọn các vấn đề về môi trường và tiến hành thu thập thông tin, nghiên cứu và đề xuất các biện pháp làm trong sạch môi trường. 1.1.3. Đặc điểm của dạy học tích hợp Một là lấy người học làm trung tâm. “Dạy học lấy người học làm trung tâm được xem là phương pháp đáp ứng yêu cầu cơ bản của mục tiêu giáo dục. Trong quá trình dạy học, người học là chủ thể của hoạt động học, người học không chỉ được đặt trước những kiến thức có sẵn ở trong bài giảng của giáo viên mà phải tự đặt mình vào tình huống có vấn đề của thực tiễn, cụ thể và sinh động rồi từ đó tự mình tìm ra cái chưa biết, cái cần khám phá”. Trong quá trình dạy học, dưới sự hướng dẫn của giáo viên, người học được phát triển các năng lực làm việc nhóm, hợp tác. Người dạy là người tổ chức và hướng dẫn quá trình học tập, giúp cho người học tự tìm kiếm kiến thức và chiếm lĩnh lấy kiến thức. Người dạy phải dạy cái mà người học cần chứ không phải dạy cái mà người dạy có. Người dạy phải đánh giá 7 riêng từng học sinh khi hoàn thành công việc. Giáo viên phải đánh giá dựa trên mức độ đạt được mục tiêu của học sinh. “Dạy học tích hợp biểu hiện cách tiếp cận lấy người học là trung tâm, đây là xu hướng chung có nhiều ưu thế so với dạy học truyền thống.” Hai là định hướng đầu ra. Đây chính là đặc điểm cơ bản nhất của dạy học tích hợp. Mỗi người khác nhau lại có khả năng khác nhau nên kết quả đạt được cũng khác nhau. “Dạy học tích hợp chú ý đến kết quả học tập của người học có thể vận dụng vào thực tiễn sau này. Nó đòi hỏi quá trình học tập phải đảm bảo chất lượng và hiệu quả để thực hiện nhiệm vụ. Vì vậy, người dạy phải dạy phải có chuyên môn vững vàng, sâu rộng và kĩ năng sư phạm tốt.” Ba là dạy và học các năng lực thực hiện. Dạy học tích hợp phải xác định được các năng lực mà người học cần nắm vững. Hiện nay, chương trình giáo dục được xây dựng trên cơ sở tổ hợp các năng lực cần có của người học để có thể trở thành người công dân có ích cho xã hội. 1.1.4. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học Từ cơ sở lý luận về dạy học tích hợp đã nghiên cứu , quy trình xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học như sau: Hình 1.1. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp Bước 1: Nghiên cứu lí luận về dạy học tích hợp Giáo viên cần nắm rõ nguyên tắc, đặc điểm và quy trình của dạy học tích hợp. Bước 2: Xác định nội dung, phạm vi kiến thức muốn đưa vào chủ đề: “Phân tích chương trình, sách giáo khoa để tìm ra các nội dung dạy học gần giống nhau có gắn kết chặt chẽ tự nhiên với nhau trong các môn học của chương trình, hiện hành; những nội dung liên quan đến vấn đề thời sự của địa phương, đất nước và có thể là những vấn đề nóng đang được quan tâm của toàn cầu để xây dựng chủ đề/bài học tích hợp. Nội dung có thể là sự tích hợp một đơn vị kiến thức trong một bài, nhiều bài, một môn, nhiều môn.” 8 Yêu cầu: Các nội dung kiến thức có sự liện hệ tri thức gần nhau, giao thoa hoặc trùng lặp, phù hợp trình độ nhận thức của học sinh. Bước 3: Xây dựng chủ đề Xây dựng chủ đề dựa trên nội dung đã được xác định tích hợp. Bao gồm: Tên bài học và lĩnh vực thuộc môn học nào, dự kiến thời gian và thiết kế giáo án tích hợp. Yêu cầu: “Tên chủ đề bao quát các đơn vị kiến thức muốn tích hợp, kết cấu nội dung chủ đề phải hợp lý, các đơn vị kiến thức theo trình tự nhận thức từ dễ đến khó, đơn giản đến phức tạp. Chủ đề xây dựng vừa đúng, đủ, phù hợp và đảm bảo các yêu cầu về chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình chuẩn, cũng như các năng lực cần xây dựng, kiểm tra, đánh giá đối với học sinh.” * Thiết kế giáo án tích hợp Hình 1.2: Các bước thiết kế giáo án tích hợp Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học: “Xác định vị trí của các bài học có nội dung liên quan tới chủ đề tích hợp, từ đó xác định chi tiết mục tiêu học tập của từng bài ở các mặt kiến thức, kỹ năng và thái độ và định hướng năng lực hình thành và phát triển cho học sinh.” + Về kiến thức: “Trình bày về nội dung kiến thức mà học sinh sẽ học được thông qua chủ đề (chỉ trình bày những kiến thức sẽ được đánh giá).” + Về kĩ năng: “Trình bày về những kĩ năng của học sinh được hình thành thông qua thực hiện các hoạt động học theo chủ đề (chỉ trình bày những kĩ năng sẽ được đánh giá). Sử dụng động từ hành động để ghi các loại kĩ năng và năng lực mà học sinh được phát triển qua thực hiện chủ đề.” + Về thái độ: “Trình bày về những tác động của việc thực hiện các hoạt động học theo chủ đề đối với nhận thức, giá trị sống và định hướng hành vi của học sinh.” + Các năng lực chính hướng tới: “Học sinh được học thông qua thực hành, sáng tạo và tạo ra sản phẩm học tập có ý nghĩa cho bản thân; có thể thiết kế, xây dựng, sáng tạo ra một sản phẩm hoặc thực hiện một việc nào đó. Các năng lực đọc, viết, toán học, khoa học… được phát triển trong việc tạo ra sản phẩm học tập.” 9 Bước 2: Xác định nội dung bài học “Dựa vào mục tiêu sẽ chọn lọc nội dung trình bày ngắn gọn, súc tích, tránh đưa vào bài quá nhiều kiến thức mà không phân biệt được kiến thức chính yếu với kiến thức thứ yếu hoặc bài dạy tích hợp sơ lược, thiếu trọng tâm. Ngoài ra, dựa vào mục tiêu để biết cách sắp xếp, trình bày nội dung kiến thức một cách dễ hiểu, mạch lạc, logic, chặt chẽ. Phải căn cứ vào thời gian dự kiến, mục tiêu, thậm chí cả đặc điểm tâm sinh lí và yếu tố vùng miền để xây dựng nội dung cho phù hợp.” + Xác định các kỹ năng cần thực hiện trong bài học + Xác định những kiến thức liên quan đến các kỹ năng Bước 3: Xác định các hoạt động dạy - học của giáo viên và học sinh Xác định hoạt động dạy - học của giáo viên và học sinh cần chú ý tới: + Hoạt động dạy và học phải hướng tới mục tiêu + Học sinh phải hình thành và phát huy năng lực hợp tác + Học sinh hình thành được tinh thần trách nhiệm trong quá trình học + Học sinh phải học cách tìm kiếm thông tin và bộc lộ khả năng, năng lực + Giáo viên “xây dựng bộ câu hỏi định hướng và các hướng dẫn về nguồn tài liệu bổ trợ, các phương tiện kĩ thuật cho HS thực hiện nội dung các chủ đề tích hợp.” “Từ việc xác định các hoạt động học tập trên thì người giáo viên sẽ lựa chọn được phương pháp dạy học phù hợp cho từng bài dạy.” Bước 4: Xác định các phương tiện dạy học sử dụng trong bài dạy: “Căn cứ vào nội dung và phương pháp dạy học mà giáo viên lựa chọn các phương tiện dạy học nhằm tổ chức tốt hoạt động dạy - học của bài học.” Bước 5: Xác định thời gian cho mỗi nội dung của giáo án: “Trong việc xác định thời gian thực hiện giáo án cần chú trọng thời gian dạy - học các hoạt động nhỏ trong chủ đề tích hợp.” Bước 6: Xác định tiêu chí đánh giá: Xây dựng các tiêu chí đánh giá nội dung các chủ đề tích hợp đã xây dựng và tính hiệu quả của chúng trong việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học. Bước 7: “Rút kinh nghiệm sau khi thực hiện giáo án: Công tác chuẩn bị, quá trình thực hiện, kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ mà học sinh lĩnh hội được. Đề xuất các cải tiến cho phù hợp với thực tế.” 10 KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ Tên chủ đề:………………………………… Thời lượng: ……………………………………. A. PHẦN CHUNG I. Mục tiêu (Chung cho cả chủ đề: “Xác định mục tiêu theo chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ của các nội dung trong chủ đề; Xác định mục tiêu theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khi dạy chủ đề; Xác định mục tiêu tích hợp giáo dục môi trường, biến đổi khí hậu, tiết kiệm năng lượng, giáo dục địa phương, di sản... kinh doanh trong nhà trường.”) Trình bày như sau: 1. Kiến thức: ………………………………………………………………… 2. Kỹ năng: ………………………………………………………………….. 3. Năng lực cần phát triển…………………………………............................ II. Cấu trúc của chủ đề và mô tả các năng lực cần phát triển Tên các Tên các Cấu trúc bài của bài của nội dung chuyên chuyên bài học đề theo đề theo mới theo cấu chương chuyên trúc trình cũ đề mới Bài 1: Bài 2: Bài 3: Tiết 1: I. ……… II. III. Nội dung liên môn  Toán  Tiếng Việt  Đạo đức Nội dung Tích hợp Định hướng các năng lực cần phát triển cho HS -Nêu cụ  Nhận biết thể tích  Thông hợp nội hiểu dung gì?  Vận dụng thấp  Vận dụng cao Tiết ….. 2 I. II. III. Nhận biết  Thông hiểu  Vận dụng  11 Tiết thứ (Thứ Ghi chú tự tiết (Điều trong chỉnh) PPCT) thấp  Vận dụng cao B. PHẦN KẾ HOẠCH CHI TIẾT 1. Giáo viên thiết kế hoạt động dạy học tương tự hoạt động dạy học trong các giáo như hiện nay. TIẾT 1 (của chủ đề) Tên bài: ........................................................................................................................ I. Mục tiêu: 1. Kiến thức: ……………………………………………………………………….... 2. Kỹ năng: ………………………………………………………………………….. 3. Năng lực cần phát triển:........................................................................................... II. Chuẩn bị đồ dùng dạy - học III. Hoạt động dạy - học Thời gian Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Hoạt động 1: Nội dung 1 Hoạt động 2: Nội dung 2 Hoạt động 3: Nội dung 3 2. Đối với chủ đề có nhiều bài, GV có thể thiết kế như sau: Thời gian Hoạt động của giáo viên Hoạt động 1: Nội dung 1 (bài 1) Mục tiêu Hoạt động 2: Nội dung 2 (bài 2) Mục tiêu 12 Hoạt động của học sinh
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng