Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Xây dựng bài giảng điện tử chương sự điện ly – hóa học 11 nhằm phát triển năng l...

Tài liệu Xây dựng bài giảng điện tử chương sự điện ly – hóa học 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho sinh viên hệ song bằng tại trường cao đẳng xây dựng số 1

.PDF
100
85
52

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ THƢƠNG XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ CHƢƠNG SỰ ĐIỆN LY – HÓA HỌC LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH HỆ SONG BẰNG TẠI TRƢỜNG CAO ĐẲNG XÂY DỰNG SỐ 1 LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI – 2019 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ THƢƠNG XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ CHƢƠNG SỰ ĐIỆN LY – HÓA HỌC LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH HỆ SONG BẰNG TẠI TRƢỜNG CAO ĐẲNG XÂY DỰNG SỐ 1 LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 8.14.01.11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Thị Kim Giang HÀ NỘI – 2019 LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, tôi xin cảm ơn sâu sắc cô giáo TS. Phạm Thị Kim Giang ngƣời đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn thầy giáo, cô giáo đã giúp đỡ, đóng góp ý kiến quý báu cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu luận văn tại trƣờng Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tôi xin cảm ơn các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1 và trƣờng Cao đẳng kinh tế kỹ thuật thƣơng mại đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thiện luận văn này. Mặc dù có nhiều cố gắng song luận văn của tôi sẽ còn những thiếu sót, Tôi mong tiếp tục nhận đƣợc những ý kiến đóng góp để bản luận văn đƣợc khoa học hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 6 tháng 3 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Thƣơng i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGĐT Bài giảng điện tử CNTT Công nghệ thông tin DHHH Dạy học hóa học HS Học sinh GV Giáo viên NLTH Năng lực tự học THPT Trung học phổ thông ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Cấu trúc và biểu hiện NLTH của học sinh THPT ....................................14 Bảng 1.2. Tiêu chuẩn (tiêu chí) đánh giá bài giảng điện tử ......................................21 Bảng 2.1. Phân phối chƣơng trình chƣơng “Sự điện ly” ..........................................32 Bảng 2.2. Bảng mô tả các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực tự học thông qua dạy học hóa học .........................................................................................................38 Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực tự học thông qua dạy học chƣơng “Sự điện ly” ...............................................................................................................42 Bảng 2.4. Bảng tổng hợp điểm các tiêu chí ..............................................................43 Bảng 2.5. Bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực tự học của học sinh trong dạy chƣơng “Sự điện ly” ..................................................................................................43 Bảng 3.1: Đối tƣợng thực nghiệm bài giảng điện tử chƣơng “Sự điện ly”...............73 Bảng 3.2. Kết quả bảng kiểm quan sát biểu hiện NLTH của HS ...................................76 Bảng 3.3. Điểm trung bình các tiêu chí đánh giá năng lực tự học ............................77 Bảng 3.4. Bảng phân phối điểm kiểm tra khảo sát trƣớc khi thực nghiệm..............79 Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích .................................79 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích .................................80 Bảng 3.7. Bảng kết quả tỉ lệ % bài kiểm tra giữa lớp thực nghiệm ..........................80 Bảng 3.8. Bảng tham số đặc trƣng trƣớc thực nghiệm ............................................82 Bảng 3.9. Bảng phân bố điểm bài kiểm tra chƣơng “Sự điện ly" .............................82 Bảng 3.10. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra chƣơng “Sự điện ly” ...............................................................................................................83 Bảng 3.11. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích ...............................83 Bảng 3.12. Kết quả tỉ lệ bài kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng ...............84 Bảng 3.13. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng ....................................................85 Bảng 3.14. Nhận xét của giáo viên về bài giảng điện tử...........................................87 iii DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ Hình 1.1. Cấu trúc năng lực ..................................................................................... 10 Hình 1.2. Mô hình 10 năng lực cốt lõi của học sinh trung học phổ thông................ 11 Biểu đồ1.1 . Sự cần thiết của việc phát triển năng lực tự họccho HS hệ song bằng 25 Biểu đồ 1.2. Mức độ quan trọng của việc phát triển năng lực tự họccủa học sinh ... 25 Biểu đồ 1.3. Kết quả khảo sát mức độ sử dụng bài giảng điện tử của GV khi giảng dạy choHS hệ song bằng ........................................................................................... 25 Biểu đồ 1.4. Khảo sát tỉ lệ GV lựa chọn biện pháp để phát triển năng lực tự học cho HS .............................................................................................................................. 26 Biểu đồ 1.5. Khảo sát mức độ khó khăn khi sử dụng bài giảng điện tử của GV ...... 26 Biểu đồ 1.6. Tỉ lệ GV sử dụng bài giảng điện tử để phát triển năng lực cho học sinh hệ song bằng .............................................................................................................. 26 Biểu đồ 1.7. Khảo sát về ứng xử của HS hệ song bằng khi làm bài tập tại nhà ....... 27 Biểu đồ 1.8. Kết quả khảo sát việc đầu tƣ cho học tập tại nhà của HS .................... 27 Biểu đồ 1.9. Khảo sát việc sử dụng thời gian tự học ở nhà của HS hệ song bằng ... 27 Biểu đồ 1.10. Kết quả tìm hiểu sự cần thiết của việc phát triển năng lực tự học của HS .............................................................................................................................. 28 Biểu đồ 1.11. Khảo sát mức độ của HS tập trung, chú ý của HS ............................. 28 Biểu đồ 1.12. Khảo sát cách thức tự học của HS hệ song bằng ................................ 28 Biểu đồ 1.13. Khảo sát khó khăn gặp phải của HS khi tự học .................................. 29 Biểu đồ 1.14. Khảo sát mực độ thực hiện thí nghiệm thực tiễn, mô hình tại nhà ..... 29 Hình 3.1. Một số hình ảnh về sản phẩm của học sinh ..............................................76 Biểu đồ 3.1. Sự tiến bộ của học sinh lớp thực nghiệm thể hiện................................ 78 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ kết quả kiểm tra trƣớc thực nghiệm ........................................81 Biểu đồ 3.3. Biểu đồ kết quả kiểm tra trƣớc thực nghiệm ...............................................……………………79Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 3.4. Đồ thị so sánh giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng..............................81 Biểu đồ 3.5. Đồ thị so sánh kết quả hai lớp thực nghiệm và đối chứng ...................84 Biểu đồ 3.6. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra chƣơng “Sự điện ly” ..................85 iv MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..............................................................................................................i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ ii DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ iii DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ ...................................................................... iv Mở ĐầU ...................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH ...........................................................................................................................5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................5 1.1.1. Trên thế giới ......................................................................................................5 1.1.2. Trong nƣớc ........................................................................................................6 1.2. Năng lực và sƣ phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông ................9 1.2.1. Khái niệm năng lực ...........................................................................................9 1.2.2. Cấu trúc năng lực ............................................................................................10 1.2.3. Một số năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh THPT ở bộ môn hóa học ......................................................................................................................11 1.3. Năng lực tự học ..................................................................................................12 1.3.1. Khái niệm tự học .............................................................................................12 1.3.2. Khái niệm năng lực tự học ..............................................................................13 1.3.3. Cấu trúc và biểu hiện của năng lực tự học ......................................................13 1.3.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến năng lực tự học .....................................................14 1.3.5. Một số phƣơng pháp đánh giá năng lực tự học ...............................................15 1.3.6. Một số biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh .............................15 1.4. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực tự học ...........16 1.5. Bài giảng điện tử ................................................................................................ 17 1.5.1. Khái niệm bài giảng điện tử ............................................................................17 1.5.2. Ƣu và nhƣợc điểm của bài giảng điện tử ........................................................18 1.5.3. Thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử .............................................................19 v 1.6. Thực trạng của việc sử dụng bài giảng điện tử nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng trong các trƣờng Cao đẳng nghề ....................................24 1.6.1. Mục đích điều tra ............................................................................................24 1.6.2. Phƣơng pháp điều tra ......................................................................................24 1.6.3. Tiến trình và kết quả điều tra ..........................................................................24 Tiểu kết chƣơng 1 .....................................................................................................30 CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ CHƢƠNG SỰ ĐIỆN LY HÓA HỌC LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH HỆ SONG BẰNG .........................................................................................31 2.1. Phân tích nội dung chƣơng Sự điện ly - Hóa học 11 .........................................31 2.1.1. Vị trí, mục tiêu của chƣơng “Sự điện ly” ........................................................31 2.1.2. Nội dung của chƣơng “Sự điện ly” .................................................................32 2.1.3. Phƣơng pháp dạy học và một số chú ý trong dạy học chƣơng Sự điện ly.............32 2.2. Nguyên tắc và quy trình thiết kế bài giảng điện tử theo định hƣớng phát triển năng lực .....................................................................................................................35 2.2.1. Nguyên tắc thiết kế bài giảng điện tử .............................................................35 2.2.2. Quy trình thiết kế bài giảng điện tử ................................................................ 36 2.4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học chƣơng “Sự điện ly” – hóa học lớp 11 ......................................................................38 2.4.1. Tiêu chí đánh giá năng lực tự học ...................................................................38 2.4.2. Bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm ....................................................41 2.4. Thiết kế bài giảng điện tử chƣơng Sự điện ly ....................................................44 2.4.1. Bài 1 - Sự điện ly ............................................................................................44 2.4.2. Bài 2 - Axit – Bazơ – Muối .............................................................................49 2.4.3. Bài 3 - Sự điện ly của nƣớc. PH. Chất chỉ thị axit – bazơ ..............................53 2.4.4. Bài 4 - Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện ly ............................58 2.4.5. Bài 5 - Luyện tập: Axit – Bazơ - Muối. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện ly. .........................................................................................................61 2.4.6. Xây dựng bài kiểm tra 45 phút........................................................................65 Tiểu kết chƣơng 2 .....................................................................................................71 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..........................................................72 vi 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ....................................................72 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................72 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .....................................................................72 3.2. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm .....................................................72 3.2.1. Chọn đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm .........................................................72 3.2.2. Nội dung thực nghiệm.....................................................................................73 3.2.3. Tiến hành thực nghiệm....................................................................................73 3.3. Phƣơng pháp xử lý kết quả thực nghiệm sƣ phạm .............................................73 3.3.1. Phƣơng pháp xử lí số liệu ................................................................................73 3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm .........................................................75 3.4. Kết quả nhận xét của giáo viên về bài giảng điện tử .........................................86 Tiểu kết chƣơng 3 .....................................................................................................89 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................90 1. Kết luận .................................................................................................................90 2. Khuyến nghị ..........................................................................................................91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................91 Phụ lục ...................................................................... Error! Bookmark not defined. vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày 30/7/2001, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chỉ thị số 29/2001/CTBGDĐT về việc tăng cƣờng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, trong đó xác định: “Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin ở tất cả các cấp học, ngành học theo hƣớng sử dụng công nghệ thông tin nhƣ công cụ hỗ trợ đắc lực nhất cho việc đổi mới phƣơng pháp giảng dạy, học tập ở tất cả các môn học”[3]. Hiện nay, mục tiêu của giáo dục ngoài việc truyền thụ những kiến thức, kỹ năng cho HS (học sinh) còn đặc biệt quan tâm tới bồi dƣỡng các năng lực của ngƣời học bao gồm một số năng lực cốt lõi nhƣ năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề, năng lực tự học,... để ngƣời học có sự say mê, tìm tòi những tri thức mới, phƣơng pháp mới, những cách giải quyết vấn đề khác nhau để làm giàu thêm kiến thức của bản thân cũng nhƣ đóng góp vào tri thức nhân loại. Năng lực tự học là một dạng năng lực bẩm sinh của con ngƣời nhƣng nếu đƣợc đào tạo, bồi dƣỡng và rèn luyện phát triển thành một thói quen tốt sẽ giúp con ngƣời có khả năng tự học suốt đời. Trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1 đã trải qua chặng đƣờng hơn 60 năm xây dựng và trƣởng thành, đã góp phần đào tạo nguồn nhân lực hệ cao đẳng, trung cấp nghề chính quy chất lƣợng cao, có khả năng nghiên cứu, tự học và tự đào tạo đáp ứng đƣợc yêu cầu đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Đội ngũ cán bộ quản lý và giảng viên của nhà trƣờng đã phấn đấu trong lĩnh vực giảng dạy, nghiên cứu khoa học, quản lý và phục vụ, chú trọng tới nâng cao chất lƣợng đào tạo, chuẩn hóa và đa dạng hóa chƣơng trình đào tạo, áp dụng phƣơng pháp giảng dạy linh hoạt để nâng cao chất lƣợng học tập. Chƣơng trình đào tạo song bằng là chƣơng trình mới đƣợc triển khai tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1 trong 02 năm qua. Đây là chƣơng trình đào tạo đối với các em học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở chuyển tiếp lên học trung cấp nghề. Thay vì học hết trung học phổ thông, sau khi học chuyển tiếp lên trung cấp nghề, các em đƣợc hoàn chỉnh giáo dục văn hóa THPT theo hƣớng giảm tải và tinh gọn, sau quá trình học tập sẽ đƣợc nhận hai văn bằng gồm văn bằng tốt nghiệp trung cấp nghề chính quy và bằng tốt nghiệp THPT. Do đây là hệ đào tạo mới của trƣờng nên 1 các giáo viên trong trƣờng còn gặp nhiều khó khăn trong việc chuyển đổi hình thức dạy học, phƣơng pháp dạy học để học sinh trong thời lƣợng học tƣơng đối ngắn vẫn đảm bảo đƣợc nội dung bài học, kích thích đƣợc tính tìm tòi, khám phá trong học tập của học sinh. Năng lực tự học là một trong những năng lực cốt lõi cần đƣợc phát triển bởi vì nhờ có năng lực tự học mà con ngƣời giải quyết đƣợc các vấn đề hiệu quả nhất, nhằm biến kiến thức của nhân loại thành kiến thức và kỹ năng hình thành nên nhân cách của con ngƣời. Đối với HS, việc xây dựng bài giảng điện tử là một trong những biện pháp nhằm triển năng lực tự học cho học sinh góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học trong nhà trƣờng và góp phần vào công cuộc đổi mới chung của ngành giáo dục. Thiết kế bài giảng điện tử giúp giáo viên thay đổi phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực hóa hoạt động nhận thức của ngƣời học, tạo sự chuyển biến từ ngƣời học thụ động tiếp thu kiến thức sang ngƣời học chủ động học tập, bồi dƣỡng năng lực tự học, tự chiếm lĩnh tri thức. Trong luận văn này trong quá trình xây dựng bài giảng điện tử chúng tôi đặt ra mục tiêu phát triển năng lực tự học đối với học sinh trong mỗi bài giảng và cụ thể hóa trong các hoạt động giảng dạy nhằm đạt đƣợc mục tiêu đề ra phù hợp với đặc điểm của học sinh hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn quá trình nghiên cứu xây dựng bài giảng điện tử nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh, tôi chọn đề tài: “Xây dựng bài giảng điện tử chương Sự điện ly - Hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng tại trường Cao đẳng xây dựng số 1” làm luận văn thạc sỹ, chuyên ngành lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng đƣợc bài giảng điện tử chƣơng Sự điện ly – Hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1. 3. Câu hỏi nghiên cứu Làm thế nào để xây dựng bài giảng điện tử Chƣơng sự điện ly - Hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1? 2 Làm thế nào để sử dụng bài giảng điện tử chƣơng Sự điện ly trong dạy học nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh? 4. Giả thuyết khoa học Nếu nhƣ nghiên cứu và xây dựng đƣợc bài giảng điện tử chƣơng sự điện ly hóa học lớp 11 một cách hệ thống và áp dụng vào giảng dạy có hiệu quả thì có thể góp phần phát triển năng lực tự học của học sinh THPT hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1. 5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc sử dụng bài giảng điện tử và năng lực tự học của học sinh THPT hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học chƣơng sự điện ly – Hóa học lớp 11. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về xây dựng bài giảng điện tử nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. - Khảo sát, đánh giá thực trạng và xây dựng bài giảng điện tử chƣơng sự điện ly - hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1. - Đề xuất một số biện pháp xây dựng bài giảng điện tử chƣơng sự điện ly hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. 7. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc sử dụng bài giảng điện tử và năng lực tự học của học sinh THPT hệ song bằng tại trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học chƣơng sự điện ly – Hóa học lớp 11. 8. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu xây dựng bài giảng điện tử chƣơng sự điện ly - Hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng trong học kỳ 1 năm học: 2018 - 2019. Phạm vi kiến thức: - Chƣơng Sự điện ly - Hóa học lớp 11 - Thiết kế bài giảng chƣơng Sự điện ly bằng phần mềm Powerpoint. Địa bàn nghiên cứu và thực nghiệm: Trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1 và 3 trƣờng Cao đẳng kinh tế kỹ thuật thƣơng mại. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu. Để giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn đã sử dụng các nhóm phƣơng pháp nghiên cứu sau: Thứ nhất, phƣơng pháp phân tích và tổng hợp tài liệu: Trong khi nghiên cứu, đề tài đã sƣu tầm, tổng hợp và phân tích nghiên cứu các loại sách, tƣ liệu về xây dựng bài giảng điện tử trong các trƣờng chuyên nghiệp, các quy định, văn bản pháp qui của Bộ Giáo dục và đào tạo, các loại sách, tạp chí, tài liệu khoa học có liên quan. Thứ hai, nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn gồm: - Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu: Xây dựng mẫu phiếu điều tra khảo sát với các dạng câu hỏi đóng, mở nhằm đánh giá thực trạng quá trình xây dựng giáo án điện tử chƣơng sự điện ly - Hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. - Phƣơng pháp khảo nghiệm: đƣợc tiến hành với đối tƣợng cán bộ quản lý và giáo viên nhằm khẳng định tính cần thiết, khả thi và hiệu quả của việc xây dựng bài giảng điện tử chƣơng sự điện ly - hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh. Thứ ba, phƣơng pháp toán học thống kê: sử dụng các công thức toán thống kê nhƣ tần suất, số trung bình cộng, hệ số tƣơng quan... để xử lý số liệu trong quá trình điều tra, khảo sát nhằm lƣợng hoá kết quả nghiên cứu của luận văn. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn đƣợc cấu trúc gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng bài giảng điện tử nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh Chƣơng 2: Xây dựng bài giảng điện tử chƣơng sự điện ly – hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng trƣờng Cao đẳng xây dựng số 1 Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm 4 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới * Nhóm các công trình nghiên cứu về giáo viên với vai trò là người hướng dẫn, tổ chức, giúp cho người học tự học, tích cực hoạt động để tự chiếm lĩnh tri thức đã được nghiên cứu rộng rãi Trong thế kỷ XX, nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới đã tập trung vào vấn đề lý luận dạy học, đặc biệt là vấn đề tự học, về tƣ duy nghiên cứu khoa học một cách độc lập, về phát triển tƣ duy một các sáng tạo tiêu biểu nhƣ X.P.Baranov, T.A.Ilina, A.N.Leonchiev, A.V.Petrovski, A.M.Machiuskin, I.F.Kharlamo... Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu cũng đã đề cao hoạt động tích cực hóa học tập của học sinh, kích thích nhu cầu học tập của học sinh, đƣa đến cho họ trách nhiệm của mình trƣớc nhiệm vụ học tập. Cuối thế kỉ XX, mục tiêu giáo dục tập trung vào vấn đề lấy học sinh làm trung tâm đƣợc các nhà giáo dục chú trọng. Nhiệm vụ quan trọng nhất của mục tiêu giáo dục này là tập trung vào ngƣời học, giáo viên có vai trò hƣớng dẫn cho ngƣời học cách suy nghĩ, học tập, tạo ra ham muốn học tập và năng lực tự học tập suốt đời. Tiêu biểu trong số các nhà giáo dục với quan điểm này là Tsunesaburo Makiguchi với cuốn sách “Giáo dục vì cuộc sống sáng tạo”; R.Rettxke chủ biên cuốn sách “Học tập hợp lý” hay Candy, Crebert, và O’Leary với “Phát triển những ngƣời học tập suốt đời thông qua giáo dục đại học”…Trong đó có rất nhiều những kỹ năng khác nhau đƣợc sử dụng tƣơng đồng với kỹ năng tự học nhƣ học tập mở, tự học theo kế hoạch, tự chịu trách nhiệm về việc học, học và cách xây dựng câu hỏi có mục đích…. Tựu chung lại, quan điểm về năng lực tự học của các nhà giáo dục đƣợc hiểu là ngƣời biết chủ động thực hiện nhiệm vụ học tập của mình, độc lập và kiên trì trong học tập, biết chịu trách nhiệm về kết quả học tập. Những vấn đề chƣa biết đối với họ luôn là mục đích của tƣ duy cần giải đáp, họ có mong muốn mạnh mẽ để tìm 5 hiểu và thay đổi bản thân, họ có sự tự tin về kiến thức, về sử dụng thành thạo những kỹ năng nghiên cứu, biết tổ chức, sắp xếp thời gian, xác định đƣợc mục tiêu và phấn đấu đạt đƣợc mục tiêu đã đề ra. * Nhóm các công trình nghiên cứu về tài liệu tự học GS.TSKH Hans Joachin Luabs [11] đã đƣa ra những nguồn tài liệu chính cho việc tự học nhƣ giáo trình, sách luyện tập, tập lƣu trữ tƣ liệu hoặc sách tóm tắt, tài liệu tham khảo…bên cạnh đó chức năng của những tài liệu học này cũng đƣợc tác giả chỉ ra gồm: Chức năng biểu đạt; chức năng điều khiển; chức năng khuyến khích động cơ; chức năng phân hóa, chức năng luyện tập và kiểm tra. Ngoài ra việc biên soạn các thẻ kỹ năng nhƣ một tài liệu định hƣớng và luyện tập chuyên biệt kỹ năng sƣ phạm cũng đƣợc một số tác giả Hà Lan nhƣ Fortunat Walther, Rudolf, Batliner, Devi Pdahl, John Colkun, Gobinda R Poudel, Gerald Stegmanm, Shiv Kuman Shah [24] tập trung nghiên cứu. Trên 2 mặt của một tờ giấy, thẻ kỹ năng sẽ bao gồm mở đầu, mục đích, các bƣớc tiến hành, những lƣu ý, kết luận và hƣớng dẫn thực hiện kỹ năng đó. 1.1.2. Trong nước * Nhóm các công trình nghiên cứu về giáo viên với vai trò là người hướng dẫn, tổ chức, giúp cho người học tự học, tích cực hoạt động để tự chiếm lĩnh tri thức Ngày 24-2-1996, Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng đã ban hành Nghị quyết số 02-NQ/HNTW về định hƣớng chiến lƣợc phát triển khoa học và công nghệ trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000 đã xác định nhiệm vụ của tự học – tự đào tạo: "Tập trung sức nâng cao chất lƣợng dạy và học, tạo ra năng lực tự học sáng tạo của sinh viên bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, phát triển mạnh phong trào tự học - tự đào tạo thƣờng xuyên và rộng khắp trong toàn dân…" [2]. Thực hiện chủ trƣơng về phát triển giáo dục của Đảng, vấn đề tự học và tổ chức các hoạt động tự học trở thành chủ đề đƣợc các nhà giáo dục đặc biệt quan tâm thông qua các công trình nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực khác nhau, dƣới nhiều góc độ nhƣ tâm lý học, giáo dục học, phƣơng pháp dạy học. Tiêu biểu là cuốn “Quá trình dạy - tự học” của tác giả Nguyễn Cảnh Toàn; cuốn “để tự học có hiệu quả” của Vũ 6 Quốc Chung, Lê Hải Yến; cuốn “Tự học nhƣ thế nào?” của tác giả Hoàng Anh, Đỗ Thị Châu…Trong những cuốn sách này, một số vấn đề lý luận về tự học đã đƣợc giải thích cặn kẽ nhƣ kỹ năng tự học, khái niệm tự học, quy trình dạy - tự học… Theo quan điểm của Nguyễn Kỳ (Trung tâm nghiên cứu và phát triển tự học) thì tự học - tự đào tạo là con đƣờng phát triển tối ƣu mà con đƣờng đó đem lại ba nhất: Chất lƣợng cao nhất; quy mô lớn nhất; hệ thống hợp lý nhất. Tác giả Lê Hải Yến trong cuốn “Dạy và học cách tƣ duy” đã xây dựng mô hình tự học và một số chiến lƣợc để tự học nhƣ cách đọc hiệu quả, cách đọc để ghi nhớ…nhƣng những chiến lƣợc này mang tính định hƣớng chung cho tất cả mọi ngƣời chứ không đi sâu chi tiết vào môn học cụ thể. Bàn một cách sâu sắc về phát triển năng lực tự học cho ngƣời học phải kể đến cuốn “Phƣơng pháp dạy học truyền thống và đổi mới” của Thái Duy Tuyên [37]. Cuốn sách đã trình bày những vấn đề lý luận chung nhất về tự học, tổ chức tự học và những kỹ thuật chi tiết trong viết giáo trình, sách tham khảo, cách vận dụng khi dạy học, cách đọc sách đối với ngƣời học… Tháng 11 năm 2013, Viện Nghiên cứu Giáo dục, Trƣờng Đại học Sƣ phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức thành công hội thảo khoa học với chủ đề: “Nâng cao năng lực tự học, tự nghiên cứu cho giáo viên phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục”. Hội thảo đã đƣa ra thực trạng và đề xuất đƣợc nhiều giải pháp góp phần nâng cao năng lực tự học, khả năng nghiên cứu cho đội ngũ GV phổ thông nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện của giáo dục Việt Nam [40]. Bên cạnh những công trình nghiên cứu về lý luận đã đƣợc công bố còn có một số luận án tiến sĩ giáo dục nghiên cứu vận dụng những vấn đề lý luận về tự học vào dạy học một số chủ đề, môn học khác nhau thuộc bộ môn Lý luận và phƣơng pháp dạy học, hoặc dạy học những chủ đề, môn học ấy nhằm rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp nhƣ tác giả Phan Đức Duy, trong luận án tiến sĩ [9] đã xây dựng đƣợc một tài liệu hƣớng dẫn sinh viên tự học và rèn luyện kỹ năng để hình thành năng lực tự học thông qua quy trình thiết kế các bài tập tình huống. * Nhóm công trình về xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử Trong những năm gần đây, việc xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử đã và đang đƣợc khuyến khích ở nhiều cơ sở đào tạo các cấp, chính vì thế, đề tài đã đƣợc 7 nhiều sinh viên, học viên lựa chọn làm khóa luận, luận văn, có thể kể đến những công trình tiêu biểu sau đây: Năm 2012, Nguyễn Thị Lƣơng đã bảo vệ thành công luận văn Thạc sỹ với đề tài: “Nghiên cứu E-Learning và ứng dụng thiết kế bài giảng điện tử E-Learning” tại Học viện Công nghệ Bƣu chính Viễn thông. Đóng góp của luận văn tập trung vào bốn khía cạnh: Tổng quan về ƣu - nhƣợc điểm và tầm quan trọng của E-Learning; thiết kế bài giảng E-Learning dựa trên những phần mềm máy tính; “phân tích thiết kế hệ thống quản lý tài liệu bài giảng và thi trực tuyến”; “cài đặt hệ thống và áp dụng vào công tác dạy học tại trƣờng trung học phổ thông Chuyên tỉnh Bắc Ninh”. Từ đó, tác giả đƣa ra một số đề nghị nhƣ “đƣa nội dung bài giảng điện tử E-Learning của tất cả các môn học lên websize”, giáo viên “tạo ngân hàng đề thi để học sinh thực hiện thi trực tuyến”…[19]. Ngoài ra, có thể kể thêm một số Luận văn sau đây: Thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử hỗ trợ dạy học Vật lý chƣơng “Điện tích. Điện trƣờng” Vật lý 11 Cơ bản Trung học phổ thông - luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Giáo dục học của Nguyễn Thị Thu Hiền (Đại học Giáo dục, Hà Nội, 2017) [13]; Nhìn chung, những luận văn này đã đạt đƣợc những thành công nhƣ: Hệ thống đƣợc các bài giảng điện tử đƣợc thiết kế khoa học, phƣơng pháp nghiên cứu khoa học, có tác dụng lớn trong việc giúp học sinh tiếp thu kiến thức… Ở phạm vi môn Hóa học, trƣớc hết phải kể đến luận án Tiến sĩ nghiên cứu các biện pháp nâng cao chất lƣợng bài lên lớp hóa học ở trƣờng Trung học phổ thông (chuyên ngành phƣơng pháp giảng dạy Hóa học) của Lê Trọng Tín (Đại học Sƣ phạm Hà Nội, 2002) [30]. Công trình tập trung vào ba nhiệm vụ cơ bản: + Thứ nhất là “hệ thống hóa các cơ sở lý thuyết có liên quan đến việc nâng cao chất lƣợng của bài lên lớp và tổng kết thực trạng của việc thực hiện bài lên lớp Hóa học hiện nay”. + Thứ hai là “xây dựng cơ sở lý luận, nghiên cứu đề xuất các biện pháp, soạn các bài lên lớp minh họa việc vận dụng các biện pháp để nâng cao chất lƣợng của bài lên lớp Hóa học”. + Thứ ba là “thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá hiệu quả của các biện pháp nâng cao chất lƣợng bài lên lớp” (trích thông tin Luận án, lƣu tại Thƣ viện Quốc gia). 8 Theo tác giả, đóng góp lớn nhất của đề tài là “Góp phần xây dựng cơ sở lý luận và đề xuất năm biện pháp nâng cao chất lƣợng bài lên lớp Hóa học ở trƣờng Trung học phổ thông”. Cùng với những đóng góp về mặt khoa học, cách tiếp cận và giải quyết vấn đề của Lê Trọng Tín đã đƣợc rất nhiều các tác giả luận văn sau này tiếp thu và phát triển. Có thể thấy, việc nghiên cứu giảng dạy môn Hóa học nói chung, xây dựng bài giảng điện tử cho môn Hóa học nói riêng đã đƣợc tìm hiểu dƣới nhiều góc độ, cả về lý luận cũng nhƣ thực tế giảng dạy ở những địa phƣơng, cấp học. Tuy nhiên, với đặc thù đối tƣợng HS hệ song bằng là những học sinh có chất lƣợng đầu vào chƣa cao nhƣng đồng thời học hai hệ là THPT theo chƣơng trình giáo dục thƣờng xuyên và trung cấp nghề. HS gặp phải vấn đề khó khăn đó là chất lƣợng thực tế đầu vào chƣa cao và khối lƣợng kiến thức, thời gian học nhiều hơn. Do đó, tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài: "Xây dựng bài giảng điện tử chương Sự điện ly trong chương trình Hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh hệ song bằng tại trường Cao đẳng xây dựng số 1" để HS có hứng thú, tập trung hơn trong học tập và phát triển năng lực tự học để HS tiếp tục học suốt đời. 1.2. Năng lực và sƣ phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông 1.2.1. Khái niệm năng lực Có nhiều định nghĩa về khái niệm này, chúng tôi xin đƣa ra một số cách hiểu phổ biến sau: Theo tác giả Hoàng Phê, năng lực đƣợc xem là “khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó” với cách hiểu là năng lực tài chính hoặc tƣ duy, dƣới góc độ năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo thì năng lực đƣợc hiểu là “phẩm chất tâm sinh lý và trình độ chuyên môn tạo cho con ngƣời khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lƣợng cao”. Tác giả Đặng Thành Hƣng dƣa ra quan niệm năng lực là “tổ hợp những hành động vật chất và tinh thần tƣơng ứng với dạng hoạt động nhất định dựa vào những thuộc tính cá nhân (sinh học, tâm lý và giá trị xã hội) đƣợc thực hiện tự giác và dẫn đến kết quả phù hợp với trình độ thực tế của hoạt động”. Trong từ điển của Đại học Harvard năng lực đƣợc hiểu nhƣ sau: Năng lực là “những thứ” mà một ngƣời phải chứng minh có hiệu quả trong việc làm, vai trò, 9 chức năng, công việc, hoặc nhiệm vụ. Nhƣ vậy, năng lực ở đây đƣợc hiểu bao gồm những hành vi phù hợp với việc làm tức là căn cứ trên kết quả công việc giữa nói và làm; kiến thức hoặc kỹ năng kỹ thuật tức là những gì ngƣời đó biết hay chứng thực về công nghệ, việc làm, quy trình thủ tục, sự kiện…; về động cơ làm việc tức là họ cảm thấy nhƣ thế nào về công việc, về vị trí địa lí hoặc về tổ chức. Thông qua các nghiên cứu về việc làm và vai trò công việc mà chúng ta xác định đƣợc năng lực thực tế của một ngƣời. 1.2.2. Cấu trúc năng lực Qua nghiên cứu một số tài liệu tôi hiểu NL một cách giản đơn và dễ hình dung nhất là: NL của ngƣời học là sự làm chủ kiến thức, kỹ năng, thái độ…để kết nối chúng một cách logic hợp lý vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập. Hình 1.1. Cấu trúc năng lực Mỗi một năng lực của con ngƣời đƣợc các nhà khoa học chỉ ra gồm: Components of Competency - các hợp phần của năng lực thể hiện khả năng trong bản thân mỗi ngƣời trong một hoặc hiều hoạt động thuộc lĩnh vực chuyên môn; Elements of Competency - Các thành tố năng lực chính là các kỹ năng cơ bản tạo nên mỗi hợp phần; Performance Criteria – các tiêu chí thực hiện hiện mức độ yêu cầu cần đạt của mỗi thành tố nhƣ các thao tác, chỉ số cần đạt, kết quả hành động... [7]. Đối với các nhà khoa học, NLTH là một khái niệm trừu tƣợng và bị ảnh hƣởng bởi nhiều yếu tố vì vậy họ đã tập trung mô tả, xác định những biểu hiện bên ngoài của NLTH căn cứ vào cả quá trình học tập. 10 1.2.3. Một số năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh THPT ở bộ môn hóa học Theo tài liệu chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo [7] chỉ rõ: Hình 1.2. Mô hình 10 năng lực cốt lõi của học sinh trung học phổ thông - Những NL chung phải hình thành và phát triển cho HS thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục là: NL tự chủ và tự học, NL giao tiếp và hợp tác, NL giải quyết vấn đề và sáng tạo. - Năng lực chuyên môn đƣợc hình thành và phát triển chủ yếu thông qua từng bộ môn, thông qua hoạt động giáo dục đặc thù: NL ngôn ngữ, NL tính toán, NL tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ và thể chất. - Bên cạnh những NL chung và NL chuyên môn thì hoạt động giáo dục còn phát hiện và bồi dƣỡng NL sở trƣờng, đặc biệt hay nói cách khác là năng khiếu của HS. - Căn cứ vào mục tiêu chƣơng trình THPT tổng thể môn Hóa học tháng 9/2017 [ 7, tr. 7-12] đã chỉ rõ môn Hóa học phát triển 5 phẩm chất cho ngƣời học: yêu nƣớc, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm và phát triển các NL chung, NL chuyên môn đã nói ở phần trên. 11
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan