BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN THỊ THANH VÂN
XÁC ĐỊNH NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG
THIÊN TAI QUA MÔN ĐỊA LÝ VIỆT NAM Ở
TRƯỜNG PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÝ
Mã số: 60 14 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN NGỌC MINH
Huế, Năm 2013
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết
quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Họ tên tác giả
Nguyễn Thị Thanh Vân
Demo Version - Select.Pdf SDK
ii
LỜI CẢM ƠN
Để có thể hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh, bên cạnh
sự nổ lực cố gắng của bản thân còn có sự hướng dẫn nhiệt tình của quý Thầy Cô,
cũng như sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học
tập nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ.
Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến thầy giáo TS. Nguyễn Ngọc Minh,
giảng viên khoa Địa lí đã hết lòng giúp đỡ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi
hoàn thành luận văn này. Xin gởi lời tri ân nhất của tôi đối với những điều mà Thầy
đã dành cho tôi.
Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý Thầy Cô bộ môn khoa Địa
lý trường Đại Học Sư Phạm Huế và quý Thầy Cô đã tận tình truyền đạt những kiến
thức quý báu cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình
học tập nghiên cứu và cho đến khi thực hiện đề tài luận văn.
Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, những người đã không ngừng
động viên, hỗ
trợ và
tạo mọi- Select.Pdf
điều kiện tốtSDK
nhất cho tôi trong suốt thời gian
Demo
Version
học tập và thực hiện luận văn.
Cuối cùng, tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn đến các anh chị và các bạn
đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và
thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh.
iii
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA …………………………………………………………......…... i
LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………....……...ii
LỜI CẢM ƠN……………………………………………………………................iii
MỤC LỤC ...................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................6
DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................7
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................9
I.
TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ...................................................................9
II. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI .................................................10
III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ...............................................................11
IV. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ................................................................11
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ....................................................13
NỘI DUNG ..............................................................................................................14
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC KỸ
NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI QUA MÔN ĐỊA LÝ VIỆT NAM Ở
TRƯỜNG PHỔ THÔNG .......................................................................................14
Demo Version - Select.Pdf SDK
1.1. THIÊN TAI VÀ CÁC LOẠI THIÊN TAI THƯỜNG GẶP Ở VIỆT NAM .14
1.1.1. Khái niệm thiên tai...................................................................................14
1.1.2. Các loại hình thiên tai thường gặp ở Việt Nam .......................................14
1.1.2.1.
Bão .................................................................................................14
1.1.2.2.
Ngập lụt ..........................................................................................15
1.1.2.3.
Lũ quét ...........................................................................................16
1.1.2.4.
Hạn hán ..........................................................................................16
1.1.2.5.
Động đất .........................................................................................17
1.1.2.6.
Sương muối, sương giá ..................................................................18
1.1.3. Những hậu quả của thiên tai ....................................................................19
1.2. NHỮNG KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI ...................................20
1.2.1. Khái niệm kỹ năng ...................................................................................20
1.2.2. Khái niệm kỹ năng phòng chống thiên tai ...............................................20
1.2.3. Những kỹ năng phòng chống thiên tai .....................................................20
1.2.3.1.
Kỹ năng phòng chống bão .............................................................20
1
1.2.3.2.
Kỹ năng phòng chống ngập lụt ......................................................20
1.2.3.3.
Kỹ năng phòng chống lũ quét ........................................................21
1.2.3.4.
Hạn hán ..........................................................................................21
1.2.3.5.
Kỹ năng phòng chống động đất .....................................................21
1.3. GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI Ở TRƯỜNG PHỔ
THÔNG ................................................................................................................22
1.3.1. Khái niệm.................................................................................................22
1.3.2. Các dạng nội dung giáo dục kỹ năng PCTT ............................................22
1.3.2.1.
Dạng trực tiếp .................................................................................22
1.3.2.2.
Dạng gián tiếp ................................................................................22
1.3.3. Phương pháp dạy học giáo dục kỹ năng PCTT .......................................23
1.4. TẦM QUAN TRỌNG CỦA GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG
THIÊN TAI Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG .............................................................23
1.5. CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÝ VIỆT NAM Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ........24
1.5.1. Vị trí, mục tiêu, nhiệm vụ chương trình Địa lý Việt Nam ở trường phổ
thông 24
1.5.1.1.
Vị trí ...............................................................................................24
1.5.1.2.
Mục tiêu .........................................................................................24
1.5.1.3.
Nhiệm vụ ........................................................................................25
Demo Version - Select.Pdf SDK
1.5.2. Cấu trúc chương trình môn Địa lý ở trường phổ thông ...........................26
1.5.2.1.
Cấu trúc nội dung ...........................................................................26
1.5.2.2.
Cấu trúc loại bài .............................................................................27
1.5.3. Chương trình Địa lý Việt Nam trong SGK Địa lý ở trường phổ thông ..28
1.5.3.1.
Đặc điểm sách giáo khoa lớp 8 ......................................................28
1.5.3.2.
Đặc điểm sách giáo khoa lớp 9 ......................................................29
1.5.3.3.
Nội dung và đặc điểm sách giáo khoa lớp 12 ................................30
1.5.4. Những thuận lợi và khó khăn của chương trình Địa lý Việt Nam trong
việc lựa chọn nội dung giáo dục kỹ năng PCTT ...............................................31
1.6. ĐẶC ĐIỂM TÂM SINH LÝ VÀ NHẬN THỨC CỦA HS PHỔ THÔNG ..32
1.6.1. Đặc điểm tâm sinh lí và đặc điểm nhận thức lứa tuổi THCS ..................32
1.6.2. Đặc điểm tâm sinh lí và đặc điểm nhận thức lứa tuổi THPT ..................33
2
1.7.
THỰC TRẠNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI
QUA MÔN ĐỊA LÝ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ...................................................35
1.7.1. Mục đích, nội dung, phương pháp điều tra ..............................................35
1.7.1.1.
Mục đích điều tra ...........................................................................35
1.7.1.2.
Nội dung điều tra............................................................................35
1.7.1.3.
Phương pháp điều tra .....................................................................36
1.7.1.4.
Tổ chức điều tra .............................................................................36
1.7.2. Kết quả điều tra ........................................................................................36
1.7.2.1.
Thực trạng về vấn đề giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai của
GV qua môn Địa lý ........................................................................................36
1.7.2.2.
Thực trạng về vấn đề giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai của
GV qua môn Địa lý ở THCS ..........................................................................36
1.7.2.3.
Thực trạng của GV về vấn đề giáo dục kỹ năng PCTT qua môn
Địa lý ở THPT ................................................................................................40
1.7.2.4.
Thuận lợi và khó khăn khi giáo dục kỹ năng PCTT của GV THCS
và GV THPT ..................................................................................................44
1.7.2.5.
Nhận thức của HS THCS về phòng chống thiên tai ......................45
1.7.2.6.
Nhận thức của HS THPT về phòng chống thiên tai .......................47
Demo Version - Select.Pdf SDK
1.7.3. Kết quả giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai của HS phổ thông.......49
Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG
CHỐNG THIÊN TAI QUA MÔN ĐIA LÝ VIỆT NAM Ở TRƯỜNG PHỔ
THÔNG ....................................................................................................................50
2.1. MỤC TIÊU, VAI TRÒ GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN
TAI Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ..........................................................................50
2.1.1. Mục tiêu của giáo dục kỹ năng PCTT ở trường phổ thông .....................50
2.1.2. Vai trò của giáo dục kỹ năng PCTT ở nhà trường phổ thông .................50
2.1.3. Cơ hội, yêu cầu giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai qua môn Địa lý
trong nhà trường phổ thông ...............................................................................52
2.1.3.1.
Các cơ hội ......................................................................................52
2.1.3.2.
Các yêu cầu ....................................................................................52
2.2. NỘI DUNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI QUA
MÔN ĐỊA LÝ VIỆT NAM Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ....................................53
3
2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai
qua môn Địa lý Việt Nam ở trường phổ thông ..................................................53
2.2.1.1.
Bám sát nội dung chương trình Địa lý Việt Nam ..........................53
2.2.1.2.
Những vấn đề, những nôi dung và vấn đề có liên quan đến thiên tai
mà SGK có đề cập ..........................................................................................53
2.2.1.3.
Không làm biến tính nội dung môn học, không biến bài học Địa lý
thành bài giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai.........................................54
2.2.1.4.
Kế thừa và phát huy những kiến thức về phòng chống thiên tai đã
có ở học sinh, tăng cường liên hệ thực tế địa phương ...................................54
2.2.2. Các nội dung giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai trong chương trình
Địa lý Việt Nam ở trường phổ thông .................................................................54
2.2.2.1.
Cơ sở xác định nội dung giáo dục kỹ năng PCTT .........................54
2.2.2.2.
Xác định nội dung cụ thể về giáo dục kỹ năng PCTT trong chương
trình sách giáo khoa Địa lý lớp 8 ...................................................................54
2.2.2.3.
Xác định nội dung cụ thể về giáo dục kỹ năng PCTT trong chương
trình sách giáo khoa Địa lý lớp 9 ...................................................................56
2.2.2.4.
Xác định nội dung cụ thể về giáo dục kỹ năng PCTT trong chương
Demo Version - Select.Pdf SDK
trình sách giáo khoa Địa lý lớp 12 .................................................................58
2.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG THIÊN
TAI QUA BÀI DẠY ĐỊA LÝ VIỆT NAM Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ............60
2.3.1. Các yêu cầu khi xác định phương pháp giáo dục kỹ năng PCTT ...........60
2.3.1.1.
Yêu cầu phù hợp với mục tiêu, nội dung chương trình Địa lý Việt
Nam ở trường phổ thông ................................................................................60
2.3.1.2.
Yêu cầu đảm bảo phù hợp thực tiễn dạy học ở trường phổ thông. 60
2.3.1.3.
Yêu cầu đảm bảo tạo điều kiện cho học sinh tích cực hóa trong học
tập
. .......................................................................................................61
2.3.2. Cơ sở xác định phương pháp ...................................................................61
2.3.3. Xác định phương pháp giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai ............61
2.3.3.1.
Phương pháp động não...................................................................61
2.3.3.2.
Phương pháp đóng vai ...................................................................62
2.3.3.3.
Phương pháp nghiên cứu (khảo sát điều tra) .................................64
2.3.3.4.
Phương pháp thảo luận...................................................................65
4
2.3.3.5.
Phương pháp tranh luận .................................................................66
2.3.3.6.
Phương pháp đàm thoại gợi mở .....................................................67
2.3.3.7.
Phương pháp sử dụng phim, băng hình video................................68
2.4. MỘT SỐ MẪU VÍ DỤ VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG CHỐNG
THIÊN TAI THÍCH HỢP VÀ HIỆU QUẢ QUA BÀI DẠY ĐỊA LÝ VIỆT
NAM Ở PHỔ THÔNG .........................................................................................70
2.4.1. Các mẫu ví dụ về giáo dục kỹ năng PCTT trong dạy học Địa lý 8 .........70
2.4.2. Các mẫu ví dụ về giáo dục kỹ năng PCTT trong dạy học Địa lý 9 .........74
2.4.3. Các mẫu ví dụ về giáo dục kỹ năng PCTT trong dạy học Địa lý 12 .......77
2.4.3.1.
Mẫu ví dụ về phòng chống lũ quét và sạt lở đất ..........................77
2.4.3.2.
Mẫu ví dụ về phòng chống các loại thiên tai ...............................80
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................87
3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM .......................................................................87
3.2. NGUYÊN TẮC THỰC NGHIỆM .................................................................87
3.3. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM .......................................................................87
3.4. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM .........................................................................87
3.4.1. Thời gian thực nghiệm .............................................................................87
Demo Version - Select.Pdf SDK
3.4.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................87
3.4.3. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................88
3.4.4. Phương pháp xử lý số liệu và đánh giá sau thực nghiệm ........................89
3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM .........................................................................90
3.5.1. Kết quả về điểm số ..................................................................................90
3.5.2. Nhận xét kết quả thực nghiệm .................................................................94
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................96
I.
KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC CỦA ĐỀ TÀI .........................................................96
II. HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI .........................................................96
III. KIẾN NGHỊ ...................................................................................................96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................98
5
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
GD &ĐT
Giáo dục và Đào tạo
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
THPT
Trung học phổ thông
THCS
Trung học cơ sở
SGK
Sách giáo khoa
PPDH
Phương pháp dạy học
PCTT
Phòng chống thiên tai
ĐC
Đối chứng
TN
Thực nghiệm
TG
Thế giới
KTXH
Kinh tế xã hội
Demo Version - Select.Pdf SDK
6
DANH MỤC CÁC BẢNG
1. Bảng 1.1 Chương trình môn địa lý ở trường phổ thông ........................................27
2.Bảng 1.2 Mục đích giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THCS qua bài dạy địa lý Việt
Nam ...........................................................................................................................37
3. Bảng 1.3 Mức độ giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THCS qua bài dạy Địa lý Việt
Nam ...........................................................................................................................37
4. Bảng 1.4 Nội dung được chú ý khi giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THCS .......38
5. Bảng 1.5 Phương pháp thường sử dụng để giáo dục kỹ năng PCTT cho HS
THCS qua bài dạy Địa lý Việt Nam .........................................................................38
6. Bảng 1.6 Hình thức tổ chức dạy học thường sử dụng để giáo dục kỹ năng PCTT
cho HS THCS qua bài dạy Địa lý Việt Nam.............................................................39
7. Bảng 1.7 Phương tiện dạy học thường sử dụng để giáo dục kỹ năng PCTT cho
HS THCS qua bài dạy Địa lý Việt Nam ...................................................................39
8. Bảng 1.8 Mức độ đạt được mục tiêu khi giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THCS
qua bài dạy Địa lý Việt Nam .....................................................................................40
9. Bảng 1.9 Tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THPT qua
Demo Version - Select.Pdf SDK
bài dạy Địa lý Việt Nam............................................................................................40
10. Bảng 1.10 Mục đích giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THPT qua bài dạy Địa lý
Việt Nam ...................................................................................................................41
11. Bảng 1.11 Mức độ giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THPT qua bài dạy Địa lý
Việt Nam ...................................................................................................................41
12. Bảng 1.12 Nội dung được chú ý khi giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THPT ...42
13. Bảng 1.13 Phương pháp thường sử dụng để giáo dục kỹ năng PCTT cho HS
THPT qua bài dạy Địa lý Việt Nam ..........................................................................42
14. Bảng 1.14 Hình thức tổ chức dạy học thường sử dụng để giáo dục kỹ năng
PCTT cho HS THPT qua bài dạy Địa lý Việt Nam ..................................................43
15. Bảng 1.15 Phương tiện dạy học thường sử dụng để giáo dục kỹ năng PCTT cho
HS THPT qua bài dạy Địa lý Việt Nam....................................................................43
16. Bảng 1.16 Mức độ đạt được mục tiêu khi giáo dục kỹ năng PCTT cho HS
THPT qua bài dạy Địa lý Việt Nam ..........................................................................44
7
17. Bảng 1.17 Những thuận lợi khi giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THCS và
THPT qua bài dạy Địa lý Việt Nam ..........................................................................44
18. Bảng 1.18 Những khó khăn khi giáo dục kỹ năng PCTT cho HS THCS và
THPT qua bài dạy Địa lý Việt Nam ..........................................................................45
19. Bảng 1.19. Nhận thức của HS THCS về PCTT ..................................................46
20. Bảng 1.20 Nhận thức của HS THCS về PCTT ..................................................47
21. Bảng 2.1. Các nội dung cụ thể giáo dục kỹ năng PCTT trong chương trình và
SGK Địa lý Việt Nam lớp 8 ......................................................................................55
22. Bảng 2.2. Các nội dung cụ thể giáo dục kỹ năng PCTT trong chương trình và
SGK Địa lý Việt Nam lớp 9 ......................................................................................57
23. Bảng 2.3. Các nội dung cụ thể giáo dục kỹ năng PCTT trong chương trình và
SGK Địa lý Việt Nam lớp 12 ....................................................................................58
24. Bảng 3.1. Danh sách trường, lớp tham gia thực nghiệm sư phạm ......................88
25. Bảng 3.2. Danh sách giáo viên dạy thực nghiệm tại các trường phổ thông trên
địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ...........................................................................................88
26. Bảng 3.3. Phân phối kết quả kiểm tra của lớp thực nghiệm và đối chứng ở
trường THCS Quảng Phú ..........................................................................................91
Demo Version - Select.Pdf SDK
27. Bảng 3.4. Phân phối kết quả kiểm tra của lớp thực nghiệm và đối chứng ở
trường THPT Lê Trung Đình ....................................................................................92
28. Bảng 3.5. Bảng phân phối điểm trung bình và độ lệch chuẩn của các lớp thực
nghiệm và đối chứng ở 2 trường THCS và THPT ....................................................93
29. Bảng 3.6. So sánh kết quả thực nghiệm các lớp tại 2 trường THCS và THPT ..93
8
MỞ ĐẦU
I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong những năm gần đây, dưới ảnh hưởng của biến đổi khí hậu toàn cầu, thiên
tai ngày càng trở nên khốc liệt hơn về cường độ cũng như phạm vi ảnh hưởng. Báo
cáo môi trường quốc gia mới đây nhất khẳng định: biến đổi khí hậu là nguyên nhân
gây ra những thiên tai lớn, dị thường, vượt qua những hiểu biết hiện tại của con
người như: bão, lũ, động đất, sóng thần... xảy ra thường xuyên hơn tại nhiều nơi
trên Thế Giới (TG) và cùng với nó, thiệt hại về kinh tế cũng như sinh mạng ngày
một nhiều hơn, diễn biến phức tạp hơn, gây hậu quả khó lường.
Việt Nam có vị trí đặc thù và địa hình phân bố phức tạp, với khí hậu nhiệt đới gió
mùa, là 1 trong 5 trung tâm bão lớn của TG, hàng năm nước ta phải đối mặt với
nhiều loại hình thiên tai thường xuyên như: áp thấp nhiệt đới, bão, lũ, lũ quét, ngập
lụt, lốc xoáy, mưa đá, động đất, sạt lở đất, hạn hán, cháy rừng, xâm nhập mặn…
Những năm gần đây diễn biến thiên tai và thời tiết lại ngày càng có nhiều biểu hiện
bất thường và phức tạp hơn, đó là sự đa dạng về loại hình, sự gia tăng về cường độ
và tần suất thiên tai. Theo số liệu thống kê trong hơn 30 năm qua, thiên tai xảy ra ở
khắp các khuDemo
vực trên
cả nước- đã
gây ra nhiều
tổn thất về người, tài sản, cơ sở hạ
Version
Select.Pdf
SDK
tầng, về kinh tế, văn hóa, xã hội, tác động xấu đến môi trường, đẩy một bộ phận dân
chúng quay trở lại ranh giới nghèo đói. Có thể nói thiệt hại do thiên tai gây ra là rất
nghiêm trọng, tuy nhiên ý thức của người dân về phòng chống thiên tai (PCTT) lại
còn rất nhiều hạn chế. Vì vậy việc tuyên truyền và giáo dục những kỹ năng PCTT
cho toàn dân, đặc biệt đưa nội dung này vào trường học để giáo dục, rèn luyện cho
học sinh (HS) có ý nghĩa vô cùng quan trọng và cấp thiết của nhà trường phổ thông
Sinh thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Nước ta nằm trong khu vực chịu ảnh
hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa, địa hình phức tạp, thiên nhiên đã dành cho
nước ta nhiều ưu đãi, song những thiên tai như hạn hán, bão lụt cũng thường xuyên
đe dọa sản xuất và đời sống nhân dân”. Vì vậy việc PCTT là vấn đề được Chủ tịch
Hồ Chí Minh rất quan tâm và coi đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng của
Đảng và Nhà nước ta.
Trong những năm gần đây, vấn đề PCTT đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo sát
sao của Đảng và Nhà nước thể hiện qua nhiều chương trình, chiến lược tầm cỡ quốc
9
gia để cùng với người dân đối mặt với thách thức to lớn này như: Chương trình Mục
tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí
hậu...trong đó chủ trương phòng chống và giảm nhẹ hậu quả thiên tai dựa vào cộng
đồng được đặc biệt nhấn mạnh. Tại Quyết định số 1002 ngày 13 -7 - 2009 của Thủ
tướng Chính phủ về Đề án "Nâng cao nhận thức cộng đồng và PCTT dựa vào cộng
đồng"chỉ rõ, mỗi cộng đồng phải chủ động xây dựng phương án, kế hoạch ứng phó
với thiên tai phù hợp [9;1].
Địa lý là một trong những môn học có cơ hội giáo dục kỹ năng PCTT tốt cho HS,
vì nội dung môn học có liên quan trực tiếp và gián tiếp đến thiên tai. Tuy nhiên dạy
học môn Địa lý suốt thời gian dài chưa quan tâm mấy đến vấn đề này. Phần lớn chỉ
dừng lại để HS “nghe qua cho biết”. Trước tình hình thời tiết diễn biến phức tạp,
thiên tai liên tục ở nhiều nơi trên TG, phần kiến thức về thảm họa thiên nhiên được
đưa vào chương trình.Tuy nhiên, các kiến thức này chủ yếu ở tầm vĩ mô, định
hướng quản lý nhà nước, thiếu hẳn kiến thức về kỹ năng sống chung với thiên tai.
Thực tế ở độ tuổi HS, các em có tâm lý thích khám phá, thể hiện mình, tính cách
năng động, tuy nhiên lại chưa ý thức được hết trách nhiệm của bản thân đối với gia
đình, xã hội. Vì thế trước khi thiên tai xảy ra thường hay có tâm lý chủ quan, trong
Demo Version - Select.Pdf SDK
thiên tai thì lúng túng, không biết cách tự bảo vệ mình cũng như những người thân,
khi thiên tai qua đi sẽ có nhiều mất mát thì rơi vào tình trạng hoảng loạng, bi quan
từ đó rất có thể có những hành động sai lầm làm ảnh hưởng đến cộng đồng.
Từ những lý do nêu trên, giáo dục HS hiểu biết về các loại thiên tai và kỹ năng
PCTT là một vấn đề hết sức cần thiết nhằm bảo vệ mình, gia đình, người thân và xã
hội. Để trang bị cho các em những kiến thức, kỹ năng cần thiết để PCTT thông qua
những bài học Địa lý ở trường phổ thông, tôi mạnh dạng chọn đề tài: “Xác định nội
dung và phương pháp giáo dục kỹ năng phòng chống thiên tai qua môn Địa lý
Việt Nam ở trường phổ thông” làm đề tài nghiên cứu.
II. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI
1. Mục tiêu
Xác định nội dung và phương pháp giáo dục kỹ năng PCTT qua môn Địa lý Việt
Nam ở trường phổ thông qua đó nhằm trang bị cho HS những kỹ năng cần thiết để
phòng chống khi thiên tai xảy ra.
2. Nhiệm vụ
10
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc xác định nội dung và phương pháp giáo dục kỹ
năng PCTT qua môn Địa lý Việt Nam ở trường phổ thông
- Điều tra, khảo sát tình hình thực tế ở trường phổ thông về việc giáo dục PCTT
qua môn Địa lý.
- Xác định nội dung và phương pháp dạy học (PPDH) giáo dục kỹ năng PCTT
qua môn Địa lý Việt Nam ở trường phổ thông
- Thực nghiệm sư phạm: để kiểm chứng, đánh giá tính khoa học và tính khả thi của
PPDH giáo dục kỹ năng PCTT qua môn Địa lý Việt Nam ở trường phổ thông.
III.
PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
- Chương trình Địa lý Việt Nam ở trường Trung học cơ sở (THCS) và Trung học
phổ thông (THPT)
- Bài dạy học Địa lý trên lớp
IV.
LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Dưới tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai diễn biến ngày càng phức tạp hơn,
vấn đề giáo dục kỹ năng PCTT là vấn đề mới và vô cùng cấp bách đặt ra cho sự
nghiệp giáo dục của toàn TG và mọi quốc gia. Trong đó lồng ghép kiến thức giáo
dục kỹ năng PCTT trong trường học được đặc biệt quan tâm.
Demo Version - Select.Pdf SDK
Ở Việt Nam vài năm gần đây, trước tình hình thời tiết diễn biến phức tạp, thiên tai
liên tục ở nhiều nơi trên TG, phần kiến thức về thảm hoạ thiên nhiên bắt đầu được
đưa vào chương trình dạy học ở trường phổ thông. Cho đến nay nhiều hội thảo được
tổ chức, nhiều ý kiến của các chuyên gia đầu ngành bàn về vấn đề này. Cụ thể:
- Hội thảo Lồng ghép kiến thức phòng chống thảm họa thiên tai vào trường học
dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Trần Quang Quý
đã được tổ chức tại Hà Nội 7/1/2012 với sự tham gia của các Sở GD&ĐT cùng
nhiều tổ chức quốc tế. Thứ trưởng nhấn mạnh: Hội thảo quan trọng này để mở đầu
cho hoạt động lồng ghép kiến thức PCTT trong trường học.Việc cung cấp kiến thức
PCTT giúp các em HS hạn chế những hậu quả do thiên tai gây ra.
- Tiến sĩ Bùi Phương Nga (Viện Khoa học giáo dục Việt Nam) đưa ra đề xuất về
việc tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục PCTT vào chương trình chính khóa
trong nhà trường phổ thông và vào các hoạt động ngoại khóa. Mục tiêu của chương
trình tích hợp là giúp HS biết về các loại thiên tai chính ở địa phương và của Việt
Nam, các khái niệm, thuật ngữ liên quan đến thiên tai và biến đổi khí hậu, các chính
11
sách, chương trình phòng chống thảm họa thiên tai ở địa phương và của Việt Nam,
các việc nên làm trước và sau thiên tai nhằm giảm thiểu rủi ro do thiên tai gây ra.
- PGS.TS Nguyễn Trọng Hiệu, PGS.TS Trọng Thục, TS.Trần Văn Thắng “Biến
đổi khí hậu và tác động ở Việt Nam” (Hà Nội 2010) đã cung cấp những hiểu biết về
biến đổi khí hậu toàn cầu và tác động của nó đến các thành phần tự nhiên ở Việt
Nam. Đây là nguồn tài liệu cần thiết để giáo viên (GV) tìm hiểu về nguyên nhân
dẫn đến thiên tai.
- Dự án vận động chính sách PCTT dựa vào cộng đồng “Phương châm bốn tại chỗ
dựa vào cộng đồng” (Hà Nội 2010) đã đưa ra các giải pháp áp dụng trong thiên
tai.Tài liệu này GV có thể tham khảo biện pháp phòng chống khi thiên tai xảy ra.
- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường của nhóm tác giả Lê Phúc Chi Lăng –
Thái Huỳnh Anh Chi – Nguyễn Thị Thu Hà – Trịnh Phi Hoành – Trần Thị Mỹ
Nhung lớp Địa 3 – ĐHSP Huế (2005) đã tiến hành nghiên cứu : Giáo dục phòng
chống thiên tai qua bài dạy Địa lý lớp 8 ở THCS. Trong đó những vấn đề giáo dục
PCTT: thực trạng về giáo dục PCTT qua môn Địa lý 8, quan điểm, nguyên tắc giáo
dục, thuận lợi và khó khăn, những phương pháp và hình thức giáo dục PCTT…
- Đề tài luận văn thạc sĩ của tác giả Đỗ Thị Hà, khóa luận tốt nghiệp của tác giả
Demo Version - Select.Pdf SDK
Nguyễn Thị Thúy Liễu năm 2009 đề cập đến vấn đề: Xác định nội dung và phương
pháp giáo dục phòng chống thiên tai qua môn Địa lý lớp 12. Trong đó những vấn
đề giáo dục PCTT: thực trạng về giáo dục PCTT qua môn Địa lý 12, quan điểm,
nguyên tắc giáo dục, những thuận lợi và khó khăn, những phương pháp và hình
thức giáo dục PCTT…
Với các đề tài trên chỉ dừng lại ở việc giáo dục PCTT chứ không đi sâu vào việc
rèn luyện cho HS những kỹ năng cơ bản và thiết yếu để phòng và chống đối với
từng loại thiên tai khi xảy ra
Như vậy vấn đề thiên tai ở Việt Nam được nghiên cứu, bàn bạc rất nhiều qua các
chuyên đề, hội thảo, đề tài nghiên cứu, bài báo, các phương tiện thông tin đại
chúng…Tuy nhiên vấn đề giáo dục những kỹ năng PCTT qua môn Địa lý Việt Nam
ở trường phổ thông thì hầu như chưa có đề tài nào đi sâu và nghiên cứu
12
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Phương pháp đọc, nghiên cứu, phân tích, tổng hợp, phân loại, chọn lọc, sắp xếp
có hệ thống, khoa học các tài liệu: lý luận dạy học, tâm lý học sư phạm, chương
trình môn Địa lý Việt Nam, tài liệu, văn bản liên quan đến đề tài làm cơ sở lý luận.
Các tài liệu nghiên cứu là những tài liệu lưu trữ thông tin, số liệu thông kê, các
văn bản về quan điểm, đường lối, chiến lược phát triển giáo dục của Đảng và Nhà
nước được thể chế hóa bằng các điều luật, các kinh nghiệm PCTT đã được tổng kết
và công bố. Từ đó xem xét tính khách quan, thiết thực của nguồn tài liệu. Chọn lọc,
phát huy sáng tạo những cái đã làm được, chưa làm và sẽ làm liên quan đến đề tài
2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Điều tra, khảo sát (bằng phiếu) trao đổi phỏng vấn trực tiếp một số GV Địa lý về
hoạt động dạy học giáo dục PCTT như: nhận thức, lựa chọn nội dung, hình thức,
phương pháp giáo dục PCTT của GV, những thuận lợi, khó khăn và đề xuất chính
đáng từ thực tiễn dạy học ở trường phổ thông.
Quan sát: quan sát quá trình dạy học ở trường phổ thông để nghiên cứu rút ra
những kết luận cần thiết
Demo Version - Select.Pdf SDK
Phỏng vấn đàm thoại với một số GV và HS để thấy được mức độ hiểu biết về
thiên tai của HS và những vấn đề cần quan tâm hơn trong giáo dục kỹ năng PCTT
3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành thực nghiệm một số mẫu hoạt động và bài dạy có nội dung giáo dục
PCTT trong chương trình Địa lý Việt Nam ở trường phổ thông
Sử dụng phương pháp thống kê toán học trong việc xử lý kết quả thực nghiệm,
nhằm so sánh, đối chiếu, đánh giá hiệu quả tính khoa học và tính khả thi của các
vấn đề mà đề tài đưa ra.
13
- Xem thêm -