Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Vô nhiễm môi trường trong quá trình phát triển công nghiệp tại việt nam nguyên n...

Tài liệu Vô nhiễm môi trường trong quá trình phát triển công nghiệp tại việt nam nguyên nhân và giải pháp.

.DOC
21
67
116

Mô tả:

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 lêi giíi thiÖu Tõ khi b¾t ®Çu cã sù nhËn thøc, con ngêi ®· cã xu híng t×m hiÓu chÝnh m×nh vµ thÐ giíi xung quanh. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra nhiÒu nhÊt ®ã lµ x· héi, t¹i sao l¹i ph¶i cã x· héi ? x· héi h×nh thµnh tõ ®©u, cã mang tÝnh giai cÊp hay kh«ng ?... §Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nµy trong c¸c lÜnh vùc cã rÊt nhiÒu gi¶ thiÕt kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ trong triÕt häc – khoa häc vÒ nh÷ng c¸i chung nhÊt. C¸c nhµ duy t©m cho r»ng x· héi nb¾t ngån tõ ý thøc r»ng x· héi lµ do nh÷ng ngêi trong nã ®èi lËp víi nhau ®Ó duy tr× nh÷ng ®iÒu kiÖn chung nh»m tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Ngîc l¹i c¸c nhµ duy vËt l¹i cho r»ng x· héi cã nguån gèc vËt chÊt. Tiªu biÓu trong sè nµy lµ häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña M¸c. §©y lµ häc thuyÕt dùa trªn tÝnh kh¸ch quan vµ duy vËt lÞch sö x©y dùng nªn. ViÖc nghiªn cøu ®ãng vai trß rÊt quan träng trong c«ng viÖc x©y dùng ®Êt níc v× muèn thùc hiÖn tèt mét ®iÒu g× ph¶i hiÓu ®îc b¶n ch¸t cña nã, h¬n n÷a con ®êng mµ chóng ta theo lµ co ®êng ®i lªn CNXH chÝnh v× vËy mµ viÖc nghiªn cøu h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi l¹i quan träng ®Õn nh vËy. §©y chÝnh lµ lý do em chän ®Ò tµi nµy. Víi tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña Em cßn nhiÒu h¹n chÕ nªn bµi viÕt nµy kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt. V× vËy em rÊ mong ®îc sù gióp ®ì, gãp ý chØ b¶o cña ThÇy. 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 lêi nãi ®Çu .......................... Sau khi chÕ ®é X· Héi Cña NghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u sôp ®æ, häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®· trë thµnh ®èi tîng cña sù phª ph¸n vµ b¸c bá cña nhiÒu thÕlùc, tõ nh÷ng nhµ ttëng t s¶n vµ c¶ nh÷ng ngêi tríc ®©y mét thêi ®· tõng ®îc ca lµ M¸cxÝt. tõ viÖc b¸c bá häc thuyÕt M¸c, hä ®i ®Õn b¸c bá vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n, còng nh b¸c bá con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña nøoc ta. Nh÷ng ngêi b¸c bá häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thêng dÉn ran yÕu tè thêi ®¹i vµ vÊn ®Ò v¨n minh. hä cho r»ng häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña M¸c chØ phï hîp víi nÒn v¨n minh c¬ khÝ cßn ®èi víi thêi ®¹i ngµy nay lµ nÒn v¨n minh tin häc th× nã kh«ng thÝch hîp nã ®· trë nªn nçi thêi bÊt lùc. Theo hä thêi ®¹i ngµy nay ph¸t triÓn phi h×nh th¸i, kh«ng theo s¬ ®å h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña M¸c, do ®ã cÇn ph¶i thay thÕ tiÕp cËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi b»ng tiÕp cËn theo nÒn v¨n minh. H¬n lóc nµo hÕt viÖc nhËn thøc, b¶o vÖ vµ vËn dông s¸ng t¹ohäc thuyÕt M¸c vÒ h×nh bth¸i kinh tÕ – x· héi hiÖn nay ®ang trë thµnh mét nhiÖm vô cÊp b¸ch ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ai t¸n thµnh chñ nghÜa M¸c – Lªnin. Nh÷ng ngêi cach m¹ng ph¶i ®Êu tranh víi c¸c quan ®iÓm thï ®Þch nh»m b¶o vÖ sù ®óng ®¾n cña chñ nghÜa M¸c – Lª nin nãi chung vµ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nãi riªng. Trong nh÷ng n¨m cuèi cïng cña thÕ kû xx nµy, thÕ giíi ®· cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c v« cïng phøc t¹p vµ phong phó. Chñ nghÜa t b¶n nhê thÝch nghi víi thêi ®¹i nªn cßn tiÕp tôc duy tr× sù tån t¹i cña m×nh, trong khi ®ã chÕ ®é x· héi chñ nghÜa l¹i bÞ sôp ®æ ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ trªn ph¹m vi toµn cÇu diÔn ra m¹nh mÏ Qóa tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng x· héi diÔn ra nhanh chãng cã xu híng t¨ng lªn vai trß s¶n xuÊt tinh thÇn trÝ tuÖ, v¨n ho¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi, sù gia t¨ng bïng næ c¸c vÊn ®Ò d©n téc t«n gi¸o. ë níc ta, chóng ta ph¸t triÓn ®Êt níc lÊy t tëng cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin lµm t tëng chñ ®¹o, coi chñ nghÜa M¸c – Lªnin lµ nÒn t¶ng t tëng vµ kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng v× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta cÇn ph¶i qu¸n triÖt häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®Ó x¸c ®Þnh ®îc ranh giíi cña chñ nghÜa x· héi trong h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi céng s¶n chñ nghÜa Bµi viÕt nµy muèn chØ ra tÝnh ®óng ®¾n, khoa häc cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµ kh¼ng ®Þnh l¹i “Häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 kinh tÕ x· héi lµ quan niÖm duy nhÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng ®Ó ph©n tÝch lÞch sö vµ nhËn thøc c¸c v¸n ®Ò x· héi”. Trong mäi vÊn ®Ò nãi chung chÝnh trÞ nãi riªng, viÖc t×m hiÓu mät c¸ch ®óng ®¾n b¶n chÊt cña vÊn ®Ò lµ bíc khëi ®Çu quan trängquyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña cña thùc tiÔn. Mét trong nh÷ng vÊn®Ò ®îc nghiªn cøu nhiÒu nhÊt ®ã lµ lµ thÕ nµo ®Ó gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc sù vËn ®éng theo quy luËt kh¸ch quan vÊn ®Ò ph©n dßng cña lÞch sö x· héi...Tríc M¸c nhiÒu nhµ triÕt häc vµ x· héi häc ®· t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy nhng kh«ng ®em l¹i mét c¸ch nh×n khoa häc vÒ mÆt x· héi cô thÓ mang nhiÒu khiÕm khuyÕt mµ ®Õn häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña M¸c míi kh¾c phôc ®îc. ë ®©y em tr×nh bÇy mét sè vÊn ®Ò ®îc coi lµ t tëng c¬ b¶n vµ lµ träng t©m cña vÊn ®Ò. - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa M¸c. - Sù nhËn thøc va vËn dông cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi. PhÇn I: nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn triÕt häc chung Trªn quan ®iÓm duy vËt lÞch sö M¸c cho r»ng trong tÊt c¶ mäi qan hÖ x· héi mµ rí hÕt lµ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt lµ c¬ së h×nh thµnh x· héi vµ c¸c quy luËt cña x· héi, lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh mäi quan hÖ. B»ng c¸ch nµy chñ nghi· duy vËt cung cÊp cho khoa häc x· héi mét tiªu chuÈn hoµn toµn kh¸ch quan ®Ó thÊy ®îc c¸c quy luËt x· héi. Do ®ã cã thÓ ®em h÷ngchÕ ®é cña c¸c níc kh¸c nhau kh¸i qu¸t thµnh mét kh¸i niÖm c¬ b¶n duy nhÊt lµ: H×nh th¸i kinh tÕ – X· héi. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinhtÕ x· héi lµ mät trong nh÷ng néi dung quan träng cña cñ nghÜa duy vËt lÞch sö, cã thÓ nãi häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ c¬ së ph¬ng ph¸p luËn cña sù ph©n tÝch khoa häc vÒ x· héi, v× vËy nã lµ mét trong nh÷ngnÒn t¶ng lý luËn cña chñ nghÜa x· héi khoa häc. Kh«ng 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 thÓ cã chñ nghÜa duy vËt lÞch sö nÕu kh«ng cã häc thuyÕt h×nhth¸i kinh tÕ x· héi. Häc thuyÕt ®ã cã ý nghÜa to lín vµ cã gi¸ trÞ bÒn v÷ng cho ®Õn ngµy nay. Kh«ng n¾m v÷ng b¶n chÊt khoa häc lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, sÏ kh«ng thÓ hiÓu ®îc chÝnh x¸c nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. T tëng chñ yÕu cña triÕt häc chñ nghÜa M¸c Lª Nin vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®îc thÓ hiÖn tËp trung ë nh÷ng vÊn ®Ò cèt yÕu sau. A. Quan ®iÓm duy vËt lÞch sö vµ ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ x· héi: Tríc M¸c, c¸c nhµ x· héi häc, triÕt häc ®· kh«g thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc sù vËn ®éng theo quy luËt kh¸ch quan cña lÞch sö hay vÊn ®Ò phÇn lÞch sö x· héi. Ch¼ng h¹n nhµ x· héi häc I- Ta – li – a ( 1668- 1744) ®· ph©n cia c¸c thêi kúlÞch sö nh ph©n chia c¸c giai ®o¹n cña mét vßng ®êi, th¬ Êu, thanh niªn, thµnh niªn, vµ lóc tuæi giµ. Nhµ triÕt häc duy t©m §øc Hª Ghen ( 1770- 1831) l¹i ph©n chia lÞch sö loµi ngêi thµnh ba thêi kú chñ yÕu lµ thêi kú ph¬ng ®«ng, thêi kú cæ ®¹i vµ thêi kú dïng GiÐc – ma- ni. Nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng tëng Ph¸p Pha ri ª ®· chia lÞch sö thµnh 4 thêi kú, thêi kú m«ng muéi, thêi kú gi· man, thêi kú gia trëng, vµ thêi kú v¨n minh. Nhµ nh©n chñng häc ngêi Mü Hang Ri Mooc- g¨ng ( 1818- 1881) l¹i ph©n chia lÞch sö thµnh 3 thêi kú chÝnh, têi kú m«ng muéi, thêi kú d· man vµ thêi kú v¨n minh. Nh÷ng c¸ch ph©n kú nh vËy, kh«ng ®em l¹i c¸ch nh×n khoa häc vÒ mét x· héi cô thÓ. M¸c ®· dùa trªn nh÷ng nghiªn cøu lÝ luËn vµ tæng kÕt qu¸ tr×nh lÞch sö, M¸c ®· nªu ra quan ®iÓm duy vËt lÞch sö vÒ h×nh thµnh häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi nh÷ng néi dung chÝnh sau ®©y I. Quan ®iÓm thõa nhËn s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi. Theo m¸c vµ ¡ng – ghen s¶n xuÊt x· héi lµ ho¹t ®éng ®Æc trng cña con ngêi vµ cña x· héi loµi ngêi vµ loµi vËt v× sóc vËt chØ biÕt thu lîm trong khi ®ã con ngêi biÕt s¶n xuÊt. Sù s¶n xuÊt x· héi bao gåm, s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt con ngêi vµ s¶n xu¸t c¸c quan hÖ x· héi. Trong thùc tÕ ba qu¸ tr×nh nµy cña s¶n xuÊt kh«g t¸ch biÖt víi nhau trong ®ã s¶n xuÊt gi÷ vai trß nÒn t¶ng lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi. XÐt ®ªn cïng th× quy ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh toµn bé ®êi sèng x· héi. Con ngêi ph¶i s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ®ã lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña sinh tån x· héi, ®Ó duy tr× vµ ngµy cµng n©ng cao ®êi sèng con ngêi ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt v× nÕu kh«ng cã s¶n xuÊt con ngêi sÏ bÞ diÖt vong. V× thÕ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ mét ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña mäi x· héi lµ mét hµnh ®éng lÞch sö mµ hiÖn nay còng nh hµng ngµn n¨m tríc ®©y ngêi ta vÉn ph¶i tiÕn hµnh tõng ngµy, tõng giê cèt ®Ó duy tr× ®êi sèng cña con ngêi, kh«ngchØ cã vËy s¶n 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 xuÊt vËt chÊt cßn lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nªn tÊt c¶ c¸c h×nh thøc quan hÖ x· héi, lµ c¬ së cho sù tiÕn bé x· héi, chñ nghÜa M¸c lª nin ®· kh¼ng ®Þnh trong x· héi tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc lµ nhê s¶n xuÊt vËt chÊt, lµ lÞch sö cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt kÕ tiÕp nhau trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÔn x· héi. ChÝnh v× thÕ M¸c cho r»ng “ Cã thÓ coi c¸c ph¬ng thøcs¶n xuÊt Ch©u ¸ cæ ®¹i, phong kiÕn vµ t s¶n hiÖn ®¹i lµ nh÷ng thêi ®¹i tiÕn triÓn dÇn dÇn vµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. §iÒu ®¸ng lu ý lµ sù s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra ®êi sèng x· héi, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi lÞch sö nghÜa lµ ®èi víi c¸c lÜnh vùc cña kinh tÕ v¨n ho¸ tinh thÇn nãi chung, tuy nhiªn vÊn ®Ò lµ ë chç mèi quan hÖ nh©n qu¶ ®ã ph¶i ®îc®Æt trong ®iÒu kiÖn xÐt ®Õn cïng. ChØ khi xÐt ®Õn cïng nghÜa lµ khi gi¶i thÝch sù vËt b»ng nguyªn nh©n cuèi cïng sinh ra sù vËn ®éng cña nã th× lóc ®ã nh©n tè kinh tÕ míi ®ãng vai trß lµ c¸i quyÕt ®Þnh. Trong th göi J.Blonch ngµy 21 / 9 / 1890 ¡ng ghen viÕt: “ Theo quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh trong lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ sù s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra ®êi sèng x· héi hiÖn thùc C¶ Mac lÉn t«i cha bao giê kh¼ng ®Þnh g× h¬n thÕ. Do ®ã nÕu cã ai xuyªn t¹c c©u ®ã khiÕn cho nã cã nghÜa lµ nh©n tè kinh tÕ hay bÊt cø mét nh©n tè nµo kh¸c lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh duy nhÊt, nh vËy hä ®· biÕn c©u ®ã thµnh mét c©u trèng rçng, tr×u tîng v« nghÜa... Mac vµ t«i mét phÇn nµo ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc nh÷ng anh em trÎ ®«i khi nhÊn ¹nh qu¸ møc vµo mÆt kinh tÕ, vµ chóng t«i Ýt khi cã th× giê, cã ®Þa ®iÓm, cã c¬ héi ®Ó mang l¹i mét vÞ trÝ xøng®¸ng cho nh÷ng nh©n tè kh¸c nhau tham gia vµo sù t¸c ®éng qua l¹i ©ý. II- Qua ®iÓm vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. M¸c viÕt: “ Nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu g¾n liÒn víi lùc lîng s¶n xuÊt “. Do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh vµ do thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, loµi ngêi ®· thay ®æi tÊt c¶ c¸ch sèng cña m×nh. Nh vËy theo Mac lùc lîng s¶n xuÊt xÐt ®Õncïng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, dÉn ®Õn thay ®æi toµn bé c¸c quan hÖ x· héi. Trong häc thuyÕt cñaM¸c th× ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ kh¸i niÖm biÓu thÞ c¸ch thøc con ngêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña loµi ngêi. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt mµ nhê nã mµ ngêi ta cã thÓ ph©n biÖt ®îc sù kh¸c nhau cña c¸cthêi ®¹i. NghÜa lµ víi mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã mét ph¬ng thøc ®Æc trng cña nã, dùa vµo ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc trng cña mçithêi ®¹i ngêi ta biÕt ®îc thêi ®¹i lÞch sö ®ã thuéc vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµo. Nh C. Mac ®· viÕt “ Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i ë chç chóng s¶n xuÊt ra c¸i g× mµ lµ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, víi nh÷ng t liÖu lao ®éng nµo. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Víi tÝnh c¸ch lµ nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau, ph¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a mét bªn lµ lùc lîng s¶n xuÊt, c¸i biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, lµ sù thèng nh¸t biÖn chøng giøa con ngêi víi t liÖu s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ víi c«ng cô lao ®éng, víi mét bªn lµ quan hÖ s¶n xuÊt – c¸i biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau trong s¶n xuÊt x· héi. Cßn mét vÊn ®Ò quan träng n÷a lµ con ngêi, trong quan niÖm cña chñ nghÜa Mac lª nin th× con ngêi, ngêi lao ®éng cã vai trß nh thÕ nµo vµo trong hÖ thèng c¸c nh©n tè cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. VÒ ®iÒu nµy, tÊt nhiªn cÇn thiÕt ph¶i t×m hiÓu toµn bé häc thuyÕt kh«ng kÐm phÇn ®å sé cña m¸c vÒ con ngêi vµ vÒ vai trß cña nã trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn trong khu«n khæ vÒ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi th× cs thÓ nãi r»ng con ngêi bao giê còng ®îc chñ nghÜa - m¸c lª nin nhÊn m¹nh ë tinýh x· héi ë c¸c quan hÖ x· héi trong sù s¶n xuÊt x· héi cña nã víi tÝnh c¸ch lµ mät thµnh tè cña lùc lîng s¶n xuÊt con ngêi võa lµ chñ thÓ, chñ thÓ s¸ng t¹o vµ tiªu dïng s¶n phÈm cña s¶n xuÊt, võa lµ nguån lùc, nguån lùc ®Æc biÖt cña s¶n xuÊt. Lª nin viÕt “ Lùc lîn s¶n xuÊt lµ hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i, lµ c«ng nh©n lµ ngêi lao ®éng “ Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mãi quan hÖ gi÷a ngêi víi giíi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xu¸t thÓ hiÖn tr×nh ®é cinh phôc tù nhiªn cña loµi ngêi, ®ã lµ kÕt qu¶ cña n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo t nhiªn t¹o ra cña c¶i vËt chÊt b¶o ®¶m cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi. Lùc lîng s¶n xuÊt gåm - T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. - Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, còng nh lùc lîng s¶n xuÊt quan hª s¶n xuÊt theo lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi, nã tån t¹i kh¸ch quan ®éc lËp víi ý thøc cña con ngêi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Mèi quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm c¸c mÆt c¬ b¶n sau: - Quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc së h÷u vÒ lao ®éng s¶n xuÊt. - Quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc tæ chøc qu¶n lý - Quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 c¸c hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Òu tån t¹i trong mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. HÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ mçi h×nh th¸i kinhtÕ - x· héi vµ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt bé mÆt h×nhth¸i kinh tÕ x· héi. V× vËy khi nghiªn cøu xem xÐt tÝnh chÊt tÝnh chÊt cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi th× kh«ng thÓ nh×n nhËn ë mét tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nh÷ng mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt mÆc dï vÒ kh¶ n¨ng lu«n lu«n cã xu thÕ phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. song trong thùc tÕ tríc Õt chóng l¹i lµ nh÷ng quan hÖ hiÖn thùc – lÞch sö cña con ngêi ë giai ®o¹n lÞch sö x¸c ®Þnh. ChÝnh ®iÒu nµy ®· nãi lªn quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y còng lµ quy luËt cña sù ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi. Sù t¸c ®«ng cña nã trong lÞch sö lµ cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thÊp sang h×nh th¸i x· héi kh¸c cao h¬n ®îc thÓ hiÖn ë sù thay thÕ ph¸t triÓn ®i lªn cña lÞch sö x· héi loµi ngêi tõ chÕ ®é c«ng vµ n« lÖ lªn chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ, chÕ ®é phong kiÕn, chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi céng s¶n t¬ng lai Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÈt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi qua sù thay thÕ kÕ tiÕp tõ thÊp ®Õn cao cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Nhng kh«ng ph¶i bÊt cø níc nµo còng nhÊt thiÕt ph¶i tuÇn tù tr¶i qua tÊt c¶ c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt mµ loµi ngêi biÕt ®Õn. Thùc tÕ ph¸t trÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i cho thÊy, tuú theo ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ, mét sè níc ccã tÓ bá qua mét hoÆc mét sè ph¬ng thøc ®Ó tiÕn lªn ph¬ng th\cs s¶n xuÊt cao h¬n. §ã chÝnh lµ sù biÓu hiÖn cu¶ quy luËt chung trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi níc. Quy luËt chung chi phèi xu híng vËn ®éng ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c níc. T tëng cña chñ nghÜa Mac lµ lêi chØ dÉn chóng ta trong viÖc nghiªn cøu sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi. III. Quan ®iÓm vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn trócthîng tÇng: X· héi díi bÊt kú h×nh thøc nµo ®Òu lµ s¶n phÈm cña quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi. Quan hÖ x· héi cña con ngêi rÊt ®a d¹ng phong phó vËn ®éng vµbiÕn ®æi kh«ng ngõng. C«ng lao to lín cña M¸c vµ ¡ng Ghen lµ tõ nh÷ng quan hÖ x· héi hÕt søc phøc t¹p ®· ph©n biÖt nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi víi nh÷ng quan hÖ tinh thÇn t tëng cña x· héi, nªu bËt vËt chÊt c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng. Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi, bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, bÞ nh÷ng quan hÖ s·n xuÊt ®· ®Æc ctrng cho mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c tån t¹i hiÖn thùc trong mçi ph¬ng th÷c s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ x· héi. Kh¸i niÖm c¬ së h¹ tÇng dïng ®Ó chØ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nhÊt ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt mét mÆt thèng nhÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt hîp thµnh mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt mÆt kh¸c cßn hîp thµnh c¬ së kinh tÕ cña x· héi tøc lµ coi c¬ sá hiÖn thùc trªn ®ã x©y dùng lªn mét kiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ t¬ng øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã cã h×nh th¸i ý thøc x· héi nhÊt ®Þnh. C¸c M¸c viÕt: “Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi tøc lµ c¸c c¬ së hiÖn thùc trªn ®ã x©y dùng lªn mét kiÕn tróc thîng tõng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ vµ nh÷ng h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh t¬ng øng víi c¬ së hiÖn thùc ®ã”. Nh vËy kiÕn tróc thù¬ng tÇng vµ toµn bé nh÷ng t tëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña thîng tõng h×nh th¸i trªn mét c¬ së h¹ tõng nhÊt ®Þnh. H×nh th¸i kinh tÕ – x· héi cã c¬ së hsj tõng vµ kiÕn tróc thîng tõng cña nã. Do ®ã c¬ së h¹ tõng vµ kiÕn tróc thîng tõng mang tÝnh lÞch sö cô thÓ, gi÷a chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau, trong ®ã c¬ së h¹ tõng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 III. Quan ®iÓm vÒ mèi hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng. X· héi díi bÊt kú h×nh thøc nµo ®Òu lµ s¶n phÈm cña quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi. Quan hÖ x· héi cña con ngêi rÊt ®a d¹ng phong phó, vËn ®éng vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. C«ng lao to lín cña M¸c vµ ¨nggen lµ tõ nh÷ng quan hÖ x· héi hÕt søc phøc t¹p ®· ph©n biÖt nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi víi nh÷ng quan hÖ tinh thÇn t tëng cña x· héi, nªu bËt vËt chÊt c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng. Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi, bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ tøc lµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cho mçi quan hÖ vµ cho tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c tån t¹i hiÖn thùc trong mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi. Kh¸i niÖm c¬ cÊu x· héi dïng ®Ó chØ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét c¬ cÊu h×nh th¸i kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt mét mÆt thèng nhÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt hîp thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt mÆt kh¸c cßn hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ x· héi, tøc lµ coi c¬ së hiÖn thùc trªn ®ã x©y dùng lªn mét kiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ vµ t¬ng øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã cã h×nh th¸i ý thøc x· héi nhÊt ®Þnh, C¸c M¸c viÕt: “ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi tøca lµ c¸c c¬ së hiÖn thùc trªn ®ã sÏ dùng lªn mét kiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ vµ nh÷ng h×nh th¸i x· h«Þ nhÊt ®Þnh t¬ng øng víi c¬ së hiÖn thùc ®ã”. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc vµ thîng tÇng cña nã. Do ®ã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mang tÝnh lÞch sù cô thÓ, gi÷ chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau trong ®ã c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn tríc hÕt ë chç c¬ së h¹ tÇng ®ãi víi kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn tríc hÕt ë chç c¬ së h¹ tÇng nµo sinh ra kiÕn tróc thîng tÇng Êy, giai cÊp nµo chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ kinh tÕ th× còng chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ ®êi sèng tinh thÇn, quan hÖ s¶n xuÊt nµo th× t¹o ra kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng, m©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt m©u thuÉn trong lÜnh vùc t tëng. Cã thÓ thÊy r»ng C. M¸c ®· tr×nh bµy mét c¸ch hÕt søc s¸ng tá cÊu tróc cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµ c¬ chÕ vËn ®éng cña nã. Tuy nhiªn, vµo 1888 ¡ngghen l¹i tãm t¾t quan niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña Mac trong ®ã «ng nhÊn m¹nh c¸i c¬ së ®Ó c¸ch nghÜa lÞch sö lµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt lÉn c¬ cÊu x· h«Þ. ¤ng viÕt: “ trong mçi thêi ®¹i lÞch sö ph¬ng thøc chñ yÕu cña s¶n xuÊt kinh tÕ vµ trao ®æi, cïng víi c¬ cÊu x· héi, do ph¬ng thøc ®ã quyÕt ®Þnh, ®· cÊu thµnh c¬ së cho lÞch sö chÝnh trÞ cña thêi ®¹i vµ lÞch sö cña sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña thêi ®¹i, c¸i c¬ së mµ chØ cã xuÊt ph¸t tõ ®ã míi c¾t nghÜa ®îc tõ ®ã. 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 B. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi I. Kh¸i niÖm vÒ cÊu tróc cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Kh¸c víi quan ®iÓm cña c¸c nhµ triÕt häc vµ x· héi häc tríc ®Êy cho r»ng x· héi lµ mét tËp hîp ngÉu nhiªn cña nhiÒu hiÖn tîng x· héi nh gia ®×nh, d©n téc, t«n gi¸o, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ. TriÕt häc Mac Lª Nin lÇn ®Çu tiªn xem xÐt x· héi nh mét hÖ thèng trän vÑn víi mét chØnh thÓ nh÷ng c¬ cÊu phøc t¹p liªn kÕt thµnh h×nh th¸i x· héi. 1. Kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cho x· héi ®ã, phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy. Ngoµi nh÷ng mÆt c¬ b¶n trªn ®©y h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cßn cã nh÷ng quan hÖ kh¸c, c¸c quan hÖ trªn ®©y tuy cã vai trß ®éc lËp nhÊt ®Þnh nhng còng bÞ chi phèi bnëi nh÷ng ®iÒu kiªnj vËt chÊt, kinh tÕ cô thÓ vµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n kh¸c cña x· héi. 2. Theo ®Þnh nghÜa trªn ®©y cÊu tróc h×nh th¸i kinh tÕ x· héi bao gåm: + Lùc lîng s¶n xuÊt. + Quan hÖ s¶n xuÊt. + KiÕn tróc thîng tÇng. Ba mÆt ®ã kh«ng t¸ch rêi nhau mµ nã ph¶i phï hîp víi nhau trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt nã lµ quan hÖ c¬ b¶n, lµ tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó ph©n biÖt x· héi nµy víi x· héi kh¸c, nã quyÕt ®Þnh c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c vµ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c ph¶i phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt, lùc lîng s¶n xuÊt ®ã lµ mét c¬ së vËt chÊt cña mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. C.M¸c viÕt: “ T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Lª Nin gi¶i thÝch thªm chØ cã ®em nh÷ng quan hÖ x· héi vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, ®em quy nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt th× ngêi ta míi cã ®îc mét c¬ së s¶n xuÊt v÷ng ch¾c ®Ó quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nhu÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Vµ dÜ nhiªn lµ kh«ng cã mèi quan hÖ nh thÕ th× kh«ng thÓ cã mét x· héi khoa häc ®îc”. Chóng ta ®Òu biÕt quy luËt cña ®êi sèng x· héi cã ®Æc ®iÓm lµ t¸c ®éng th«ng qua con ngêi. Song kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nã mang tÝnh kh¸ch quan. Ngîc l¹i, x· héi vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt kh«ng nh÷ng chóng phô thuéc mµ cßn quyÕt ®Þnh c¶ ý chÝ, 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 ý thøc vµ ý ®Þnh cña con ngêi. Nh×n chung, cho ®Õn nay lÞch sö nh©n lo¹i ®· tr¶i qua bèn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi: céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t s¶n chñ nghÜa ®ang qu¸ ®é sang x· héi chñ nghÜa. Giai ®o¹n ®Çu cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi – x· héi céng s¶n chñ nghÜa, nhng xÐt tõng qu«c¸ gia d©n téc th× do nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ lÞch sö kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng ph¶i tr¶i qua tÊt c¶ c¸c h×nh thøc kinh tÕ x· héi theo mét s¬ ®å chung. C¸c níc kh«ng qua h×nh th¸i kinh tÕ nµy hay h×nh th¸i kh¸c lµ sù thËt lÞch sö vµ lµ qu¸ tr×nh Êy lµ v× sù vËn ®éng cña x· héi diÔn ra kh«ng ®Òu gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c vïng. LÞch sö thêng xuÊt hiÖn nh÷ng trung t©m ph¸t triÓn cao h¬n vÒ s¶n xuÊt vËt chÊt, vÒ kü thuËt hoÆc v¨n ho¸, chÝnh trÞ, .... sù giao lu, x©m nhËp t¸c ®éng qua l¹i c¸c trung t©m ®ã lµm xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng mét sè níc ®i sau cã thÓ rót ng¾n tiÕn tr×nh lÞch sö mµ kh«ng lÆp l¹i tuÇn tù c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, c¸c quèc gia trong tõng thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh. Nh vËy, qu¸ tr×nh lÞch sö – tù nhiªn cña ph¸t triÓn x· héi ch¼ng nh÷ng diÔn ra b»ng con ®êng ph¸t triÓn tuÇn tù mµ cßn bao hµm c¶ trêng hîp bá qua mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nhÊt ®Þnh trong nh÷ng hoµn c¶nh cña lÞch sö nhÊt ®Þnh. Sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i kinh tÕ ®ã lªn h×nh th¸i kinh tÕ cao h¬n ®îc gi¶i thÝch tríc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña quy luËt b»ng sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quy luËt ®ã lµ khuynh híng tù t×m ®êng cho m×nh trong sù ph¸t triÓn vµ thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. ChÝnh do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt nµy mµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö – tù nhiªn. II. ý nghÜa khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Tríc M¸c chñ nghÜa duy t©m thèng trÞ khoa häc x· héi, c¸c nhµ triÕt häc ®· kh«ng gi¶i quyÕt mét c¸ch khoa häc vÊn ®Ò ph©n lo¹i c¸c chÕ ®é x· héi ph©n tÝch lÞch sö x· héi. Víi häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, chñ nghÜa M¸c ®· chØ ra r»ng, ®éng lùc cña lÞch sö kh«ng ph¶i lµ mét thø tinh thÇn thÇn bÝ nµo, mµ chÝnh lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêidíi t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. XuÊt ph¸t tõ: “c¸i sù thËt hiÓn nhiªn....lµ tríc hÕt con ngêi cÇn ph¶i ¨n, uèng, ë vµ mÆ nghÜa lµ ph¶i lao ®éng, tríc khi cã thÓ ®Êu tranh ®Ó giµnh quyÒn thèng trÞ, tríc khi cã thÓ ho¹t ®éng, t«n gi¸o, chÝnh trÞ, triÕt ho¹c, ...”. Chõng nµo c¸i sù thËt hiÓn nhiªn cßn tån t¹i th× chøng tá quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö vÉn kh«ng thÓ b¸c bá ®îc. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ quan niÖm duy vËt biÖn chøng ®îc cô thÓ ho¸ trong viÖc xem xÐt ®êi sèng x· héi. Tríc hÕt, häc thuÕt nµy g¾n bã h÷u c¬ víi viÖc më réng c¸c nguyªn t¾c cña chñ nghÜa duy vËt vµo sù nhËn thuøc c¸c hiÖn tîng x· héi. ChÝnh viÖc më réng chñ nghÜa 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 duy vËt vµo lÜnh vùc lÞch sö vµ x· héi ®· cho phÐp v¹ch ra sù thèng nhÊt gi÷a x· héi vµ tù nhiªn, sù thèng nhÊt cña toµn b« thÕ giíi vËt chÊt. ViÖc xem xÐt lÞch sö loµi ngêi theo quan ®iÓm duy vËt ®Ó gióp C.M¸c t×m ra nh÷ng nÐt chung, c¬ b¶n, lÆp ®i, lÆp l¹i trong c¸c chÕ ®é x· héi cña c¸c níc kh¸c nhau. C.M¸c ®· chØ ra r»ng: “x· héi loµi ngêi ph¶i s¶n xuÊt ®Ó tån t¹i vµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ c¸i quyÐet ®Þnh c¸c quan hÖ chÝnh trÞ vµ ph¸p lý hiÖn h×nh trong mét x· héi nhÊt ®Þnh, còng nh quyÕt ®Þnh c¸c trµo lu t tëng kh¸c nhau cña x· héi”. T tëng, häc thuýet, gi¸ trÞ tinh thÇn ®ãng mét vai trß tÝch cùc trong ®êi sèng x· héi nhng xÐt ®Õn cïng th× nh©n tè kh¸ch quan quyÕt ®Þnh trong lÞch sö vÉn lµ yÕu tè kinh tÕ. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®· kh¾c phôc ®îc quan niÖm tr×u tîng vÒ x· héi: M¸c b¸c bá c¸ch miªu t¶ mét x· héi nãi chung, phi lÞch sö, kh«ng thay ®æi vÒ chÊt. Do viÖc h×nh thµnh h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµ quan ®iÓm lÞch sö cô thÓ. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lÇn ®Çu tiªn cung cÊp cho chóng ta nh÷ng tiªu chuÈn thùc sù duy vËt vÒ ph©n tÝch lÞch sö vµ cho phÐp ®i s©u vµo b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh lÞch sö, hiÓu ®îc logic kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ®ã. Häc thuyÕt nµy gióp cho viÖc hiÓu ®îc sù vËn ®éng cña x· héi theo c¸c quy luËt kh¸ch quan, v¹ch ra sù thèng nhÊt trong c¸i mu«n mµu, mu«n vÎ cña c¸ sù kiÖn lÞch sö ë c¸c níc kh¸c nhau trong c¸c thêi kú kh¸c nhau. ChÝnh v× thÕ mµ “ nã ®em l¹i cho khoa häc- x· héi sîi d©y dÉn ®êng ®Ó ph¸t hiÖn ra nh÷ng mèi liªn hÖ nh©n qu¶, ®Ó gi¶i thÝch chø kh«ng chØ m« t¶ c¸c sù kiÖn lÞch sö. Nã lµ c¬ së khoa häc ®Ó tiÕp cËn ®óng ®¾n khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña c¸c ngµnh khoa häc x· héi rÊt ®a d¹ng:. BÊt kú mét hiÖn tîng x· héi nµo, tõ hiÖn tîng kinh tÕ ®Õn hiÖn tîng tinh thÇn ®Òu chØ cã thÓ ®îc hiÓu chóng khi g¾n nã víi mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Ngµy nay thùc tiÔn lÞch sö vµ vµ kiÕn thøc vÒ x· héi lÞch sö cña nh©n lo¹i ®· cã nhiÒu bæ sung vµ ph¸t triÓn míi so víi khi häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ra ®êi. Tuy vËy, nh÷ng c¬ së khoa häc mµ quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö ®· ®em ®Õn cho khoa häc x· héi vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ. Bëi lÏ, nÕu so víi “ c¸ch tiÕp cËn h×nh th¸i” th× trªn thùc tÕ, chÝnh “c¸ch tiÕp cËn v¨n minh” ®Ï ph¹m sai lÇm c¨n b¶n lµ chØ coi tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh duy nhÊt, bá qua vai trß c¸c quan hÖ kinh tÕ giai cÊp... Thùc tiÔn lÞch sö trªn toµn thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chøng minh r»ng nÕu ngêi ta muèn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ, x· héi v¨n ho¸... cña mçi x· héi th× râ rµng lµ ngêi ta kh«ng chØ thuÇn tuý dùa vµo sù 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt. §iÓm mÊu chèt lµ chÕ ®é x· héi – tøc lµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Ch¬ng ii: Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi sù nhËn thøc con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta trong thêi ®¹i míi. I- häc thuyÕt vÒ h×nh h¸i kinh tÕ x· héi – nÒn t¶ng lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. 1. Nh÷ng c¬ së xuÊt ®Ó phan tÝch ®êi sèn x· héi. X©y dùng quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö C. Mac vµ Ph. ¡ngghen ®· xuÊtph¸t tõ nh÷ng tiÌn ®Õ sau. “ TiÌn ®Ò ®Çu tiªn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ nhiªn lµ sù tån t¹i cña nh÷ng c¸ nh©n con ngêi sèng “. X· héi, díi bÊt kú h×nh thøc nµo còng lµ sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng gi÷a ngêi víi ngêi. Ngay tõ khi míi ra ®êi, con ngêi ®· cã nhu cÇu t×m hiÓu thÕ giíi xung quanh,kÓ c¶ vÊn ®Ò tù nhËn thøc vÒ b¶n th©n. C¸c nhµ t tëng ®· tõng tiÕp cËn vÊn ®Ò con ngêi díi nhiÒu gãc ®é vµ cã nhiÌu ®ãng gãp quý b¸u, ph¸t hiÖn ra nhiÒu thuéc tÝnh, phÈm chÊt, n¨ng lùc phong phó, kú diÖu cña con ngêi vÒ mÆt sinh häc,x· héi còng nh t©m lý – ý thøc. Trªn c¬ së ®ã hä ®· kiÕn gi¶i vµ®Ò xuÊt nh÷ng con ®êng, biÖn ph¸p híng con ngêi ®Õn cuéc sèng t¬i ®Ñp. Nhng do nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö, c¸c nhµ t tëng tríc ®©y cha cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ vÒ tån t¹i cña con ngêi còng nh vÒ lÞch sö cña x· héi loµi ngêi . Hä míi chØ nghiªn cøu nh÷ng mÆt kh¸c nhau cña tånt¹i con ngêi. Tuy vËy tÊt c¶ nh÷ng t tëng Êy ®· häp hµnh dßng chñ lu cña lÞch sö v¨n ho¸ nh©n lo¹i, ®ã lµ chñ nghÜa nh©n ®¹o. TriÕt häc m¸c tiÕp nèi truyÒn thèng cao quý ®ã vµ ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi, nh÷ng ®ãng míi . LÇn ®Çu tiªn Mac v¹ch ra ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi. XuÊt ph¸t tõ cuéc sãng cña con gêi hiÖn thùc, mac nhËn thÊy, ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi chÝnh lµ ho¹t ®éng cña hä. C¸i quy ®Þnh hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy con ngêi ho¹t ®éng trong suèt qu¶ tr×nh lÞch sö cña m×nh lµ nhu cÇu vÒ lîi Ých. Nhu cÇu tån t¹i cña con ngêi h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã nhiÒu b¹c thng mµ tríc hÕt lµ nhu cÇu sèng ( ¨n ,uèng, mÆc...) nhu cÇu giao tiÕp vµ tha gia ho¹t ®éng céng ®ång, nhu cÇu ph¸t triÓn tÝnh c¸ch vµ tù kh¼ng ®Þnh m×nh. Nhu cÇu lµ ®éng lùc bªn trong cua tÝnh tchs cùc,cña høng thó. KÕt qña ho¹t ®éng 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 tho¶ m·n nhu cÇu ®ßng thêi lµm nÈy sinh nhu cÇu míi vµc¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nhu cÇu míi. - “ C¸ nh©n lµ thùc thÓ cña héi” cho nªn mäi biÓu hiÖn sinh ho¹t cña nã lµ biÓu hiÖn vµ kh¼ng ®Þnhcña sinh ho¹t x· héi. Con ngêi c¸ nh©n n»m trong thµnh phÇn hÖ thèng x· héi nh gia ®×nh, tËp thÓ, giai cÊp, d©n téc...vµ réng h¬n lµ héi loµi ngêi. - “ §êi sèng x· héi cã tÝnh chÊt hùc tiÔn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t trØen x· héi kh«ng ngõng ho¹t ®éng ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt , b¶n th©n con ngêi,b, cña c¶i vËt chÊt, c, c¸c quan hÖ x· héi d, n¨ng lùctinh thÇn, trÝ tuÖ. Kh«ng thÓ thiÕu mét sè yÕu tè nµo trong cÊu tróc s¶n xuÊt x· héi, song cÇn nhÊn m¹nh r»ng s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ yÕu tè nÒn t¶ng vµ chÝnh nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho x· héi tån t¹i, lµ ®éng lùc cña x· héi, chi phèi c¸c yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x· héi, lµ c së cña lÞch sö loµi ngêi. S¶n xu¸t vËt chÊt t¹o ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t ®¸p øng nhu cÇu sèng cña con ngêi, t¹o ra nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt mµ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nµy v¹ch ra nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö cña con ngêi. C mac nhÊn m¹nh: “ nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i ë chç chóng s¶n xuÊt ra c¸i g× lµ ë chç chóng ®îc s¶n xuÊt ra b»ng c¸ch nµo, víi nh÷ng t lÖu nµo. Còng chÝnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt Êy con ngêi tù t¹o ra vµ tù hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh. - NÒn s¶n xuÊt x· héi lµ mét thÓ thèng nhÊt bao gåm nhiÌu mÆt, nhiÒu mèi liªn hÖ trong ®ã næi lªn hai lo¹i quan hÖ c¬ b¶n + Mét lµ: Quan hÖ kinh tÕ – kü thuËt biÓu hiÖn b»ng c¸ch thøc, n¨ng lùc tr×nh ®é con ngêi ®Æt ra trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo giíi tù nhiªn ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm ( lùc lîng s¶n xuÊt) + Hai lµ: Quan hÖ kinh tÕ – x· héi: Tøc lµ c¸ch thøc gi¶i quýet vÊn ®Ò lîi Ých kinh tÕ, lµ qua hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qóa tr×nh s¶n xuÊt, trao ®æi vµ tiªu dïng. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ hai bé phËn mµ lµ hai lo¹i quan hÖ trong mét thÓ thèng nhÊt cÊu thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. VÒ mÆt nhËn thøc luËn ®ã lµ hai gãc ®é tiÕp cËn ®Ó xem xÐt mét thùc thÓ . Tøc lµ nÕu ph©n tÝch ph¬ng thøc s¶n xuÊt theo quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi víi giíi tù nhiªn th× ®ã lµ ph©n tÝch lc lîng s¶n xuÊt, NÕu ph©n tÝch ph¬ng thøc s¶n xuÊt theo quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi th× ®ã lµ ph©n tÝch quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt n»m trong mét thùc thÓ thèng nhÊt cña hai mÆt ®ãi lËp cña ph¬ng thøc s¶n xuÉt· héi nhÊt ®Þnh. Chóng quy ®Þnh chÕ íc t¸c ®éng qua l¹i thóc ®Èy lÇn nhau ph¸t triÓn, trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lu«n ®èng vai trß quyÕt ®Þnh, s¶n xuÊt quan hÖ ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lc líng¶n xuÊt. Sù thèng nhÊt mÉu 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 huÉn nµy kh«ng ngõng tù s¶n sinh vµ tù gi¶i quyÕt lµ ®éng lùc vËn ®éng néi t¹i cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt , sí¬ ph¸t triÓn cña tµn bé loµi ngêi. LÞch sö kh«ng ph¶i lµ mät nh©n c¸ch lÞch sö ph¸t triÓn nµo ®ã sö dông con ngêi lµm ph¬ng tiÖn ®¹t tíi môc ®Ých cña m×nh . LÞch sö ch¼ng qua chØ lµ ho¹t ®éng cña con ngêi theo ®uæi môc ®Ých cña b¶n th©n m×nh. Nãi lÞch sö lµ sù ho¹t ®éng cña chÝnh con ngêi , ho¹t ®éng baogåm sù thèng nhÊt gi÷a mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tån t¹i x· héi vµ ý thøc x· héi , gi÷a ®iÒu kiÖn khsch quan vµ nh©n tè chñ quan , gi÷a quy luËt lÞch sö vµ sù ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngêi , g÷a yÕu tè vµ tù do , g÷a tù ph¸t vµ tù gi¸c trng sù ph¸t triÓn cña lÞch sö . C¸c cÆp ph¹m trï nµy lµ c¸c l¸t c¾t nhËn thøc luËn kh¸c nhau nhng bæ sung cho nhau cïng lµm s¸ng tá métt vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p , ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a mÆt kh¸ch quan vµ mÆt cñ quan cña tiÕn tr×nh lÞch sö. C. M¸c x¸c lËp nguyªn lý cã tÝnh chÊt ph¬ng ph¸p luËn ®Ó gi¶i uyÕt vÊn ®Ò nµy : “ Kh«ng ph¶i ýthøc con ngêi quyÕt ®Þnh tßn t¹i cña hä , tr¸i l¹i chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä. X· héi lµ bé phËn ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo quy luËt kh¸ch quan. Quy luËt x· héi lµ nh÷ng mèi liÖn hÖ b¶n chÊt, tÊt yÕu, lÆp ®i lÆp l¹i cña c¸c qu¸ tr×nh, hiÖn tîng cña ®êi sèng x· héi , ®Æc trng cho khuynh híng c¬ b¶n ph¸t trØen cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao. Nãi dÕn quy luËt lµ nãi ®Õn tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ con ngêi bã tay tríc quy luËt , khi cha nhËn thøc ®îc quy luËt thi con ngêi hµnh ®éng mét c¸ch tù ph¸t, lµ n« lÖ cña tÝnh tÊt yÕu . Khi ®· nhËn thøc ®îc quy luËt vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña chóng,tøc lµ nhËn thøc ®îc tÝnh tÊt yÕu , th× con ngêi cã thÓ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña m×nh phï hîp víi yªu cÇu cña quy luËt mét c¸ch tù gi¸c vµ con ngêi cã tù do trong ho¹t ®éng cña m×nh. Quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö kh«ng phñ nhËn t¸c ®éng cña môc ®Ých cña con ngêi ®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö mµ cßn ®ßi hái gi¶i thÝch nã mét c¸ch khoa häc, tøc lµ xem xÐt nhu cÇu kh¸ch quan cña sù xuÊt hiªn c¸c môc ®Ých vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn thùc ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®ã. MÆt kh¸c, ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan thÝch hîp, ho¹t ®éng cña con ngêi lµ qóa tr×nh chuyÓn tÝnh chñ quan thµnh tÝnh kh¸ch quan. Qu¸ tr×nh lÞch sö l¹i thèng nhÊt gi÷a quy luËt vËn ®éng cña x· héi vµ ho¹t ®éng chÝnh s¸ch ý thøc cña con ngêi. Vµ cïng víi tiÕn bé cña x· héi, vai trß cña nh©n tè chñ quan ngµy cµng t¨ng , ®ã lµ xu híng cã tÝnh quy luËt. 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 2- CÊu tróc x· héi – ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. ThÕ giíi vËt chÊt lµ mét thÓ thèng nhÊt bao gåm nhiÒu cÊp ®é tæ chøc kh¸c nhau. ë mçi cÊp ®é tæ chøc nhÊt ®Þnh cña vËt chÊt ta cã thÎ tmfthÊy nh÷ng yÕu tè æn ®Þnh mµ nh÷ng mèi liÖn hÖ vµ sù t¸c ®én lÉn nhau gi÷a chóng t¹o thµnh cÊu tróc , mang l¹i cho nã tÝnh chØnh thÓ. Quy tr×nh ph¸t triÓn ®Õn c¸c cÊp ®é tæ chøc cao lµm gia t¨ng tÝnh phøc t¹p cña hÖ thèng . X· héi lµ hÖ thèng cùc kú phøc t¹p , nÎn khi ph©n tÝch x· héi ®ßi háiph¶i xem xÐt tÝnh to¸n t¸c ®éng cña nhÒu tham sè vµ hîp phÇn ®a d¹ng ,vµ ®îc nh÷ng bé phËn chñ yÕu vµ mèii liÖn hÖ gi÷a chóng. §iÒu nµy rÊt quan träng vÒ mÆt ph¬ng ph¸p luËn , vf nã cho ta c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ x· héi. C¸c nhµ triÕt häc vµ x· héi häc tríc M¸c khi nghiªn cøu x· héi chØ tiªp cËn bé phËn nµy hay bé phËn kh¸c, nhÊn m¹nh mét yÕu tè nµo ®ã vµ g¸n cho nã tÝnh quy ®Þnh, vµ do ®ã, kh«ng thÓ ®a ra mét m« h×nh lý luËn ph¶n ¸nh x· héi trong tÝnh chØnh thÓ, trän vÑn cña nã. Quan niÖm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö xem xÐt x· héi víi tÝnh c¸ch la mét hÖ thèng bao gåm trong nã bèn lÜnh vùc c¬ b¶n: + LÜnh vùc kinh tÕ cña ®êi sèng x· héi, tøc quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ kinh tÕ gi÷ vai trß lµ quan hÖ ban ®Çu, c¬ b¶n vµ quyÕt ®Þnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c. + LÜnh vùc x· héi: Tøc quan hÖ gia ®×nh, tÇng líp x· héi,giai cÊp, d©n téc, trong ®ã quan hÖ giai cÊp ®ãng vai trß chi phèi. + LÜnh vùc chÝnh trÞ vµ ®êi sèng x· héi: c¸c tæ chøc vµ c¸c thiÕt chÕ quyÒn lùc, hÖ thèng luËt ph¸p vµ t tëng chÝnh trÞ +LÜnh vùc tinh thÇn vµ ®êi sçng x· héi: §ãng gãp khoa häc c¶u M¸c vµ¡ngghen lµ ë chç c¸c «ng ®· x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ,vai trß cña c¸c yÕu tè, chØ ra c¸c chØÒu t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng nhng mãi liÖn hÖ b¶n chÊt tÊt yÕu gi÷a chóng vµ do ®ã lµm tÊt c¶ hÖ thèng x· héi vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn,. C. M¸c ®· trnhf bÇy c« ®éng vÒ cÊu tróc x· héi “ Trong sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng cu¶ m×nh con ngêi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu, kh«ng tuú thuéc vµo ý muèn cña hä- tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt. Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi, tøc lµ c¸i c¬ së hiÖn thùc, trªn ®ã x©y dùng mét thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ. LÜnh vùc x· hé cã ph¹m trï giai cÊp, ®Êu tranh giai cÊp, kÕt cÊu giai cÊp, sù ph©n chia giai cÊp do sù bè tËp ®oµn ngêi trong s¶n xuÊt x· héi quy ®Þnh, vµ ®Õn lît nã giai cÊp gi÷ vÞ trÝ Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi thèng trÞ trong hÖ thèng s¶n xuÊt. 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Tãm l¹ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ ph¹m trï chØ mét kiÓu hÖ thèng x· héi ë mét giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, cã tÝnh x¸c ®Þnh vÒ chÊt, lµ sù thèng nhÊt cña tÊt c¶ c¸c yÕu tè, mét c¬ cÊu hßan chØnh lu«n lu«n vËn ®éngth«ng qua sù t¸c ®éng biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÓn tróc thîng tÇng. 3 Vai trß ph¬ng ph¸p luËn cña ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . Lý lu¹n vµ thùc tÕ. L« gic vµ lÞch sö. Ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ m« h×nh lý luËn vÒ x· héi vµ nh mäi m« h×nh, nãkh«ng bao qu¸t tÊt c¶ tÝn ®ad¹ng cña c¸c hiÖn tîng trong ®êi sèng x· héi. V× vËy hiÖn thùc x· héi vµ s¬ ®å lý thuyÕt vÒ x· héi kh«ng ®ßng nhÊtvíi nhau. Trong thctÕ c¸c sù kiÖn lÞch sö mang tÝnh kh«ng lÆp l¹i, hÕt søc phong phó, c¸c yÕu tè tinh thÇn vµ vËt chÊt, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ... thêng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau .Ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ x· héi chØ ph¶n ¸nh c¸i b¶n chÊt, nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong, tÊt yÕu lÆp l¹i cña c¸c hiÖn tîng Êy, tõ tÝnh ®a d¹ng cô thÓ – lÞch sö bá nh÷ng chi tiÕt c¸ biÖt, dùng l¹i cÊu tróc æn ®Þnh vµ l«gÝc ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh lÞch sö. “ BÊt kú trong giíi tù nhiªn hay trong x· héi , ®Òu kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã hiÖn tîng thuÇn tuý - ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ ph¸p biÖn chøng cña m¸c ®· dËy chóng ta, phÐp biÖn chøng ®ã v¹ch cho chøng ta thÊy r»ng b¶n chÊt c¸c kh¸i niÖm thuÇn tuý cña con ngêi, lµm cho ngêi ta kh«ng thÕ nhËn thøc ®îc ®Çy ®ñ ®ãi tîng trong tÊt c¶ Ýnh phøc t¹p cña nã”. Ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®em l¹i nh÷ng nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn xuÊt ph¸t ®Ó nghiªn cøu x· héi, lo¹ bá ®i c¸i bÒ ngoµi, c¸i ngÉu nhiªn , kh«ng ®i vµo c¸c chi tiÕt, viÖt ra khái tri thøc kinh nghiÖm ho¨c x· héi häc m« t¶, ®i s©u v¹c ra c¸i b¶n chÊt æn ®Þnh tõ phong phó cña hiÖn tîng , v¹c ra c¸i l«gÝc bªn trong cña tÝnh nhiÒu vÎ cña lÞch sö. Theo quan niÖn cña chñ nghÜa duy vËt,” ®êi sèng x· héi, vÒ thc chÊt, lµ cã tÝnh chÊt thùc tiÔn” vµ h×h thøc chñ yÕu trong cÊu tróc cña thùc ttiÔn lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt cña con ngêi. ¡ngghen ®· viÕt: “ Theo quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö, nh©n tè quýet ®Þnh trong lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ sù s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra ®êi sèng hiÖn thùc. C¶ M¸c laanx t«i cha bo giê kh¼ng ®Þnh g× h¬n. NÕu nh ai cã xuyªn t¹c c©u nãi ®ã khiÕn cho nã cã nghi· th× chØ cã nh©n tè kinh tÕ lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh, th× nã ®· biÕn c©u ®ã thµnh mét c©u trèng rçng, tr×u tîng, v« nghÜa” C¸c nh©n tè kh¸c cña x· héi ®Òu cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. Tuú theo hoµn c¶nh cô thÓ mµ cã thÓ xuÊt hiÖn nhan tè nµy hay nh©n tè kh¸c ph¸t triÓn vît tréi , ph¸ vì tÝnh c©n b»ng cña hÖ thèng, thóc ®Èy c¸c yÕu tã kh¸c ph¸t triÓn theo, tiÕt lËp tr¹ng th¸i c©n b»ng míi , cao h¬n TiÕn tr×nh lÞch sö lu«n lµm xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n tè míi ®ãng vai trß ®éng lùc thóc ®Èy lÞch sö ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – c«ng nghÖ hiÖn nay. 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Trong qu¶ tr×nh tiÕn triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, h×nh th¸i míi kh«ng thÓ xo¸ bá mäi yÕu tè cña h×nh th¸i cò ma trong khi ph¸ vì cÊu tróc cña hÖ thèng cò l¹i b¶o tßn,kÕthõa vµ ®æi míi nh÷ng yÕu tè cña nã, võa ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc, võa ¹o ra bícph¸t triÓn, do ®ã t¹o ra t×nh tr¹ng chång chÊt, ®an xen nh÷ng yÕu tè cua nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c nhau cña nhiÒu thêi kú lÞch sö kh¸c nhau.Lªnin ®·chØ râ: “ Trªn thÕ giíi kh«ng cã vµ còng kh«ng thÓ cã thø chñ nghÜa t b¶n nµo lµ thuÇn tuý c¶, v× chñ nghi· t b¶n lu«n lu«n cã lÉn nh÷ng yÕu tè phong kiÕn,tiÓu thÞ d©n hoÆc nh÷ng c¸i kh¸c n÷a. TiÓn tr×nh lÞch sö cña mét d©n téc, mét quèc gia cô thÓ thêng xuyªn bÞ nh÷ng yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi kh¸c chi phèi nh hoµn c¶nh ®Þa lý, truyÒn thèng v¨n ho¸,t©m lý d©n téc, quan hª giao lu víi c¸cdan téc kh¸c. TÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã ®Òu cã thÓ gãp phÇn k×m h·m, hoÆc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét dan téc nhÊt ®Þnh. T×nh tr¹ng chiÐn tranh hay hoµ b×nh cña mét d©n còng cã thÓ lµm gi¸n ®o¹n, ph¸ vì tiÕn tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn hoÆc t¹o tiÒn ®Ò æn ®Þnh, ph¸t triÓn lÞch sö cña mét d©n téc. C¸c qu¸ tr×nh lÞch sö cña x· héi loµi ngêi diÕn ra kh«ng ®ång dÒu ,thêng xuyªn xuÊt hiÖ nh÷ng trung t©m ph¸t triÓn vÒ s¶n xuÊtv¹t chÊt vÒ kü thuËt, vÌ v¨n ho¸ hÆc tiÕn bé x· héi. ChÝnh tõ nh÷ng trung t©m Êy cã sù ®ái míi vµ ph¸t triÓn lan réng nhê sùgao lu trao ®æi ®ua tranh gi÷ c¸c trung t©m ph¸t triÓn,gi÷a cÊc níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau. §ã lµ c¬ së thóc ®Èy tiÕn bé, lµm xuÊt hiÖn kh¶ nanng mét sè níc cã thÓ bá qua mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nµo ®ã, lîi dông tÝnh kh«ng ®ång ®Òu cña qu¸ tr×nh lÞch sö mét c¸ch cã ý thøc ®Ó rót ng¾n mµ kh«ng ph¶i lÆp l¹i tuÇn tù c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö. II. Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng viÖt nam. 1. NhËn thøc l¹i vÒ chñ nghÜa x· héi vµ thêi kú qu¸ ®é. “ Chñ nghÜ céng s¶n kh«ng h¶i lµ mét tr¹ng th¸i cÇn ph¶i s¸ng t¹o ra, kh«ng ph¶i lµ mét lý tëng mµ hiÖn thùc ph¶i khu«n theo. Chóngta gäi chr nghÜa céng s¶n lµ mét phong trµo hiÖn thùc, nã xo¸ bá tr¹ng th¸i hiÖn nay. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cña phong trµo Êy lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng tiÒn ®Ò hiÖn ®ang tån t¹i” dùa vµo sù ph©n tÝch trùc tiÕp nh÷ngm©u thu·n cña xx héi t s¶n trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña nã, dùa vµo triÓn väng cña phong trµo c«ng nh©n, M¸c vµ ¡ngghen ®· ®a ra dù ®o¸n vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngëitong t¬ng lai, t©dst yÕu ph¶i tiÕn ®Õn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cæan chñ nghÜa, mµ chñ nghÜa x· héi lµ giai ®o¹n thÊp cña h×nh th¸i Êy. TÊt nhiªn dù ®o¸n khoa häc cña c¸c «ng míi cØ cho phÐp ph¸c ho¹ ®îc nh÷ng ®êng nÐt chñ yÕu vÒ x· héi t¬ng lai Êy. Lªnin còng chØ râ:” Chóng ta kh«ng hÒ coi lý luËn cña m¸c nh µ mét c¸i g× d· xong xu«i h¼n vµ bÊt kh¶ x©m 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 ph¹m,tria l¹i chóng ta tn r»ng lý luËn ®ã chØ ®Æt nÒn mãng cho m«n kha häc mµ nh÷ng ngêi xx héi chñ nghÜa ph¶i ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ mäi mÆt, nÕu hä kh«ng muèn trë thµnh l¹c hËu vãi cuéc sèng §¸ng tiÕc lµ trong nhiÒu n¨m qua, ®è víi chóng ta, lý lu¹n vÒ chñ nghÜa x· héi kh«ng nh÷ng kh«ng ®îc bá sung, ph¸t triÓn cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn, mµ l¹i ®îc gi¶i thÝch mét c¸ch cã m¸y mãc, gi¸o ®iÒu vµ ®îc ¸p dông mét c¸ch dËp khu«n lµm cho chñ nghÜ x· héi hiÖn thùc ë nhiÒu níc bÞ biÕn d¹ng, dÉn ®Õn khñng ho¶ng vµ tan r· . HËu qu¶ ®ã nhiÒu nguyªn nh©n, nhng nghuyªn nh©n chñ yÕu lµ do chóng ta m¾c ph¶i nhøng sai lÇm chñ quan duy ý chÝ, kh«ng t«n träng c¸c quy luËt kh¸ch quan. Thùc tiÕn cña ®êi sèng ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i nhËn thøc l¹i ®êi sèng kinh tÕ x· héi , tiÕn hµnh ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn, s©u s¾c c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn cña chñ nghÜa x· héi. LÞch sö ®· chøng minh kh«ng ph¶i níc nµo cò ph¶i tuÇn tù tr¶i qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®·ng cã trong lÞch sö . Viªc bá qua mé h×nh t¸i kinh tÕ x· héi nµo dã do nh÷ng yÕu tè bªn trong quyÕt ®Þnh, song ®ång thõi cßn tuú thuéc ë sù t¸c ®éng cña tõng nh©n tè bªn ngoµi. Cuéc c¸ch m¹ng kha häc vµ c«ng nghÖ ®ang t¹o ra bíc ngoÆc ph¸t triÓn cña loµi ngêi , ®¸nh dÊu ®Ønh c¸o míi cña sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ , më ra mét nÒn v¨n minh míi t¸c ®éng s©u s¾c cuéc sèng cña c¸c d©n téc, t¹o ra cho c¸c níc chËm ph¸t triÓn thêi c¬ míi nhng còng cã nhiÒu th¸ch thøc míi trªn con ®êng lùa chän con ®êng x· héi chñ ngh·, nhanh chãng tho¸t khái nghÌo nµn lac hËu, lµm cho ®Êt níc ngµy cµng phån vinh. §¶ng ta chØ râ: “ Níc ta qu¸ ®é lÓn chñ nghÜa x· héi, bá qua chÕ ®é t b¶n,tõ mçt· héi von lµthuéc ®Þa, nöa phong kiÕn, lùc lîng s¶n xuÊt rÊt thÊp “ ®Æc ®iÓm nµy, xÐt vÒ tÝnh chÊt vµ t×nh ®é. BiÕu hiÖn ë hai ®¨c trng c¬ b¶n: mét lµ,lùc lîng s¶n xuÊt r¸t thÊp quy ®Þnh tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ – x· héita cha ®Çy dñ,cha chÝn måi trong s ph¸t triÓn tù nhiªn, n«i t¹i c¶u nã, hai lµ tån ®éng nhiÒu tµn d quan hÖ x· hé, ý thøc t tëng t©m lý do chÕ ®é thùc d©n, phong kiÕn cò ®Ó l¹i. §ã alf nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong bí chuyÓn tiÕp lÞc sö tõ mçt· héikÐmph¸t triÓn sang mé x· héi hiÖn ®¹i phï hîp víi nh÷ng chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ cña nÒn v¨ minh nh©n laäi vµ cña tiÕnbé x· héi. §iÒu cÇn cuys lµ cã thÕ bá qua chÕ ®é t b¶n ,óa ®é len chñ nghÜa x· héi nhng kh«ng thÕ bá qua viÖc chuyÓn bÞ nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt, nhÊt lµ tiÒn ®Ò vÒ kÝnh tÕ cho sù qu¸ ®ä Êy. Nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ bá qua chÕ ®ä t b¶n chñ nghÜa nhng ph¶i tiÕn hµnh so cho sù bá qua nú kh«ng hÒ vi ph¹m tiÕn tr×nh lÞch sö- tù nhiÖn cña sù ph¸t triÓn. Do ®o cÇn cã sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh nh©n tè t b¶n chñ nghÜa trong thêi kú qu¸ ®é la m«t yªu cµu kh¸ch quan. 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 2. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ ph¬ng ph¸p luËn xuÊt ph¸t ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë nícta. - Coi träng vai trß vµ b¶ chÊt nhµ níc, thÓ hiÖ®Çy ®ñ quyÒn lùcvµ nguyÖn väng cña nh©n d©n. ThiÕtlËp nÒn d©n chñ xx héi chr ngh·, quyÒn lc cña nh©n d©n ®îc kh¼ng ®Þnh vµ ®îc thùc hiÖ b»ng ph¸p luËt mang tÝnh c«ng khai, bnhf ®¼ng, d©n chñ vµ tiÕn bé. - Thùc hiÖn nh÷ng biÕn ®æi mang tÝn c¸ch m¹ng trªn c¶ ba lÜnh vùc , ùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thêngtÇng. Trong ®ã ph¶i ra søc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt lµ nhiÖm vô trung t©m hµng ®Çu t¹o tÒn ®Ò kinh tÕ v÷ng ch¾c co sù ra dêi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang diÔn ra dån dËp, m¹nh mÏ ®ßi hái chóng ta ph¶i chÝnh s¸ch quan niÖm míi vÒ c«ng nghiÖp hãa kh«ng ph¶i lµ u tiªn x©y dùng c¬ së vËt chÊt víi nh÷ng nghµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng theo kiÓu c«ng nghiÖp ho¸ cæ ®iÓn mµ lùa chän nh÷ng nghµnh c«ng nghÖ thÝch hîp, x©y dùng kÕt c¸u h¹ tÇng c¬ cë vËt chÊt kü thuËt hÖ thèng th«ng tin t¹o tiÒm n¨ng nhan chãng øng dông c«ng nghÖ míi. Gi¶i phãng vµ khai th¸c nhanh moi kh¶ n¨ng cña lùc lîng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn nÒ kinh tÐhµng ho¸ nhiÒu thnµh phÇn phong phó vµ ®a d¹ng t¹o ra nguån s¶n phÈm vµ nguån tÝch luü ®ã lµ nhiÖm vô hµng dÇu hiÖn nay. - Phï hîp víi nh÷ng ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt thiÕt lËp tõng bíc quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa tõ thÊp ®Õn cao vî ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u. - TiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ngx· héi chñ ngh¶tªn lÜnh vùc t t¬ng v¨n ho¸ ph¸t huy nh©n tã con ngêi, con ngêi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc ®Ó x©y dùng mçt x· héi v¨n minh. Gi¶i phãng c¸ nh©n ®Ó gi¶i phãng x· héi, kÕt hîp søc m¹nh c¸ nh©n víi søc m¹nh céng ®ång lµ ®éng lùc quan träng cña chñ nghÜa x· héi. - Nh÷ng nghuyªn t¾ch ph¬ng ph¸p luËn nãi trªn lµ tæng hîp c¸c quan ®iÓm c¬ b¶n nh»em x©y dùng chñ ngh· x· héi ë níc ta. Trong ®ã cÇn chó träng c¶ ba mÆt : lùc lîng s¶n xu¸t , quan hÖ s¶n xuÊt, vµ kiees tróc thîng tÇng – nh÷ng béphËn cÊu thµnh cña h×nh fth¸i kinh tÕ – x· héi míi. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan