Tài liệu Vn - nhật bản

Kho¸ LuËn tèt nghiÖp Lêi nãi ®Çu vµo nh÷ng n¨m ®Çu nh÷ng n¨m cña thËp kû 90 trë l¹i ®©y, viÖc më réng héi nhËp vµ hîp t¸c kinh tÕ ®· vµ ®ang trë thµnh mét xu thÕ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Nh÷ng lîi Ých kinh tÕ cña viÖc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· mang l¹i cho mçi thµnh viªn tham gia, nh÷ng lîi Ých kinh tÕ mµ kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ phñ nhËn. ViÖt Nam còng vËy, ®Ó ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ HiÖn ®¹i ho¸, §¶ng vµ nhµ níc ta ®· vµ ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng hãa quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, lÊy môc tiªu v× hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn lµm tiªu chuÈn cho mäi ho¹t ®éng ®èi ngo¹i. §ång thêi, trong bèi c¶nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, viÖc hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ … ®· vµ ®ang trë thµnh c¸ch tèt nhÊt ®Ó c¸c quèc gia ph¸t huy ®îc tèi ®a lîi thÕ cña m×nh, còng nh khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng lîi Ých cña c¸c quèc gia kh¸c ®Ó phôc vô cho níc m×nh. Kh«ng n»m ngoµi xu thÕ trªn, c¶ ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®Òu ®· t×m thÊy ë nhau nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, còng nh lîi Ých kinh tÕ cña b¶n th©n mçi níc khi x©y dùng, ph¸t triÓn vµ cñng cè mèi quan hÖ hîp t¸c song ph¬ng gi÷a hai níc. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan ®· ®¹t ®îc, trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n cßn cã mét sè h¹n chÕ cÇn ®îc kh¾c phôc, lo¹i bá nh»m ph¸t triÓn h¬n n÷a cho xøng víi tiÒm n¨ng cña hai níc, ®a mèi quan hÖ nµy lªn tÇm cao míi. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng thµnh tùu vµ nh÷ng mÆt tån t¹i ®ã lµ rÊt cÇn thiÕt. V× vËy em ®· chän ®Ò tµi: “ Quan hÖ Th¬ng mai gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”. Víi yªu cÇu cña kho¸ luËn vÒ mÆt kiÕn thøc tæng hîp, kiÕn thøc am hiÓu s©u réng vÒ thùc tÕ chÝnh s¸ch lµ rÊt cao. Nhng do sù h¹n chÕ vÒ mÆt thêi gian, tµi liÖu còng nh n¨ng lùc nghiªn cøu cña m×nh nªn trong ®Ò tµi em chØ tËp trung vµo lÜnh vùc (quan hÖ Th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n giai ®o¹n tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y). vµ em rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« còng nh b¹n ®äc ®Ó cho ®Ò tµi ®îc hoµn thiÖn h¬n n÷a. Qua ®©y, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy c¸c c« vµ ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS NguyÔn Xu©n Thiªn ®· trùc tiÕp híng dÉn em hoµn thµnh tèt kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -1- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp Ch¬ng 1 C¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn cña quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n 1.1 C¬ së lý luËn. Cã thÓ nãi, chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc vµo ®Çu thËp niªn 90 cña thÕ kû thø 20, t¹o ra mét diÖn m¹o míi cho c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Nã t¸c ®éng lín tíi nhiÒu quèc gia, lµm thay ®æi h¼n côc diÖn thÕ giíi. Më ®Çu, ®îc ®¸nh dÊu b»ng sù tan r· cña cña chÕ ®é chÝnh trÞ ë ®Êt níc Liªn X« vµ mét lo¹t c¸c níc X· héi Chñ nghÜa ë §«ng ¢u. T×nh h×nh an ninh chÝnh trÞ trªn thÕ giíi, vÒ c¬ b¶n ®· ë trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh. Nguy c¬ cña bïng næ chiÕn tranh h¹t nh©n (thÕ chiÕn thø 3) ®· bÞ ®Èy lïi. Ngêi ta ®· c¶m thÊy yªn t©m h¬n, ®Ó tËp trung vµo ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cñng cè ®Êt níc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã vÉn cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp, g©y ¶nh hëng trùc tiÕp tíi quan hÖ ngo¹i giao gi÷a c¸c níc nh: hÖ thèng t«n gi¸o cña c¸c níc rÊt phøc t¹p, quyÒn lîi c¸c bªn hay bÞ xung ®ét, g©y ra chiÕn tranh liªn miªn, lµm cho nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi kh«ng æn ®Þnh nh: khu vùc Ch©u Phi, vïng Trung CËn §«ng… mµ ®iÓn h×nh lµ c¸c lß löa chiÕn tranh Ên §é – Pakistan; ixaren – Plestin, mµ gÇn ®©y nhÊt lµ sù kiÖn ngµy 11/09/2001 lµm chÊn ®éng níc Mü. lµm dÊy lªn lµn sãng khñng bè kh¾p n¬i trªn thÕ giíi; råi sù kiÖn chiÕn tranh ir¾c; vÊn ®Ò h¹t nh©n ë B¾c TriÒu Tiªn…®· trë thµnh vÊn ®Ò mµ c¸c quèc gia lu«n ph¶i c©n nh¾c. C¸c xu thÕ c¹nh tranh ®èi ®Þch gi÷a c¸c quèc gia, m©u thuÉn lu«n lu«n cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nhng nã kh«ng thÓ nµo, ng¨n c¶n ®îc xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸. Ngµy nay, xu thÕ nµy ®· trë thµnh mét yªu cÇu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Thªm vµo ®ã lµ, sù bïng næ cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt – c«ng nghÖ, ®· më ra mét kû nguyªn míi cho sù ph¸t triÓn, c¹nh tranh vµ hîp t¸c gi÷a c¸c níc trªn thÕ giíi mµ næi bËt lµ vÊn ®Ò toµn cÇu ho¸. VËy toµn cÇu ho¸ lµ g×? Toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ tÊt yÕu ®· ®îc dù ®o¸n tõ l©u. VÒ logic, xu híng nµy b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng lµ hÖ thèng “më” kh«ng bÞ giíi h¹n bëi c¸c ®êng biªn giíi quèc gia. §©y lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, ®îc ®Èy nhanh trong mÊy thËp niªn thËp niªn gÇn ®©y. Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é, kh«ng chØ chuyªn m«n ho¸ chi tiÕt s¶n phÈm cho nhµ m¸y, tõng vïng mµ cßn ®Õn Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -2- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp tõng quèc gia, khu vùc. Trªn c¬ së ®ã, xuÊt hiÖn h×nh th¸i quan hÖ hîp t¸c, rµng buéc vµ phô thuéc lÉn nhau trong ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. HiÖn nay, s¶n xuÊt cña mét níc phô thuéc rÊt nhiÒu vµo lao ®éng cña mét níc kh¸c, bÊt kÓ níc ®ã ph¸t triÓn hay kÐm ph¸t triÓn. Kh«ng cßn t×nh tr¹ng, chØ cã níc nhá, níc kÐm ph¸t triÓn phô thuéc mét chiÒu, phô thuéc tuyÖt ®èi vµo c¸c níc lín, níc ph¸t triÓn mµ ®· xuÊt hiÖn vµ gia t¨ng xu híng ngîc l¹i: c¸c níc lín, níc ph¸t triÓn còng phô thuéc vµo níc nhá, níc l¹c hËu. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn theo mét chiÒu híng míi. Víi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nh vò b·o cha tõng cã, trªn c¬ së cña nÒn c«ng nghÖ míi hiÖn ®¹i ®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt sau: Thø nhÊt, cã thÓ nãi, xu híng toµn cÇu ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ lµ nh©n tè ®Çu tiªn t¸c ®éng ®Õn viÖc thiÕt lËp c¸c chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña c¸c níc. Nh»m thÝch øng víi mét m«i trêng kinh tÕ quèc tÕ míi, ®· vµ ®ang thay ®æi. Môc tiªu cuèi cïng cña c¸c nhµ kinh doanh lµ lîi nhuËn, thÞ phÇn vµ nh÷ng ¶nh hëng quèc tÕ ngµy cµng s©u réng cña m×nh tíi thÞ trêng c¸c níc. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nµy, c¸c quèc gia ph¶i b¾t kÞp, thÝch øng vµ thËm chÝ ph¶i ®ãn ®Çu, ®i tríc thêi ®¹i víi nh÷ng c«ng nghÖ míi hiÖn ®¹i vµ c¶ nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn míi cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong t¬ng lai. Thø hai, trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, tiÕn bé c«ng nghÖ nãi chung, ®Æc biÖt lµ sù bïng næ cña c¸ch m¹ng tin häc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· ®Èy m¹nh, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tin häc trong nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. §©y lµ nh©n tè næi bËt, gióp cho viÖc ®iÒu hµnh dÔ dµng, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ ph©n t¸n ë nhiÒu níc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. B»ng c¸ch sö dông réng r·i c¸c thiÕt bÞ tin häc, viÔn th«ng ë nhiÒu quèc gia. Nhê ®ã mµ, c¸c quèc gia ph¸t triÓn vµ c¸c nhµ kinh doanh, doanh nghiÖp… kh«ng nh÷ng cã thÓ më réng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vÒ quy m« ra níc ngoµi, mµ cßn cã thÓ t¨ng cêng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vÒ chiÒu s©u, ®æi míi vÒ ph¬ng thøc tæ chøc vµ qu¶n lý. Thø ba, díi t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ vµ c¸ch m¹ng tin häc, qu¸ tr×nh liªn kÕt khu vùc còng ®ang diÔn ra m¹nh mÏ gi÷a c¸c níc, ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i sö dông tèi u c¸c nguån lùc ®Ó héi nhËp cã hiÖu qu¶ vµo qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. C¸c tiÕn tr×nh nµy sÏ lµm n¶y sinh Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -3- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp nhu cÇu kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i víi ®Çu t vµ viÖn trî…, ®Èy m¹nh tù do ho¸ thÞ trêng, b»ng c¸ch dì bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan gi÷a c¸c níc. Tuy nhiªn, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh con dao hai lìi. Mét mÆt nã lµ cç xe cã ®éng c¬ m¹nh lµm t¨ng tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o c¬ héi to lín ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña ngêi d©n ë c¸c níc giÇu lÉn níc nghÌo. Nhng mÆt kh¸c, nã còng lµ c¶ mét tiÕn tr×nh ®Çy gian nan vµ th¸ch thøc. Nã sÏ tiÕn c«ng vµo chñ quyÒn cña mçi quèc gia, cã thÓ lµm xãi mßn nÒn v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng cña d©n téc, dÉn tíi nguy c¬ ph©n ho¸ x· héi, t¹o ra hè ng¨n c¸ch gi÷a c¸c quèc gia còng nh c¸c tÇng líp trong x· héi vµ nã ngµy cµng trë nªn m¹nh mÏ vµ s©u s¾c h¬n. Nh vËy toµn cÇu ho¸ lµ mét xu híng kh¸ch quan vµ xu híng nµy ®ang trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng, t¹o nh÷ng c¬ héi vµ c¶ nh÷ng th¸ch thøc cho tÊt c¶ c¸c quèc gia. V× vËy, c¸c quèc gia cÇn ph¶i biÕt khai th¸c nh÷ng u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ quèc tÕ, tõ ®ã t¹o ra c¬ héi ®Ó tham gia ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n vµo qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Cïng víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ còng ®ang diÔn ra ®Æc biÖt m¹nh mÏ. Xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ ®Çu t ®îc thóc ®Èy bëi sù gia t¨ng m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn cã còng nh ®ang h×nh thµnh. C¸c khèi, tæ chøc kinh tÕ ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong nh÷ng cuéc th¬ng lîng, s¾p xÕp vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò khu vùc vµ quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ trong viÖc thóc ®Èy tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ giao lu kinh tÕ quèc tÕ. BÊt kú mét níc nµo muèn ph¸t triÓn ®îc trong t¬ng lai th× ®Òu ph¶i t×m c¸ch trë thµnh thµnh viªn cña Ýt nhÊt mét trong nh÷ng tæ chøc kiÓu nh vËy. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®· dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh c¸c khèi kinh tÕ – mËu dÞch tù do trong khu vùc. HiÖn nay, nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã rÊt nhiÒu khèi liªn minh, liªn kÕt kinh tÕ hoÆc mËu dÞch tù do. VÝ dô nh, liªn minh Ch©u ¢u (EU): ®îc coi lµ mét tæ chøc liªn kÕt khu vùc rÊt ®iÓn h×nh, ®êng biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia ®· bÞ xãa bá kh«ng cßn hµng rµo thuÕ quan. MÆc dï tiÕn tr×nh nµy, diÔn ra kh«ng hoµn toµn su«n sÎ nh mong muèn, song viÖc h×nh thµnh mét thÞ trêng thèng nhÊt ®ang ngµy ®îc hoµn thiÖn h¬n. Môc tiªu cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®ã lµ, lu th«ng tù do hµng ho¸; c¸c yÕu tè - c«ng nghÖ s¶n xuÊt c¶ nh÷ng kinh nghiÖm, kü n¨ng qu¶n lý… trªn ph¹m vi toµn cÇu. Nhng trong t¬ng lai gÇn, môc tiªu nµy cha thÓ thùc Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -4- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp hiÖn ®îc. ChÝnh v× vËy, viÖc tõng nhãm níc liªn kÕt l¹i víi nhau, cïng ®a ra nh÷ng u ®·i cho nhau cao h¬n nh÷ng u huÖ quèc tÕ hiÖn hµnh nh: lo¹i bá nh÷ng hµng rµo ng¨n c¸ch, lu th«ng hµng ho¸ vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt… gi÷a c¸c níc. §©y lµ mét kh©u quan träng, ®Æt nÒn mãng cho qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ ®îc xóc tiÕn nhanh h¬n. Tõ ®ã cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, khu vùc ho¸ vµ hîp t¸c kinh tÕ toµn cÇu hoµn toµn kh«ng m©u thuÉn víi nhau mµ hç trî cho nhau, thóc ®Èy lÉn nhau vµ bæ trî cho nhau. Khu vùc ho¸ chØ n¶y sinh trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®· ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®Êy. Nhng, trong tr×nh ®é hîp t¸c cña khu vùc ho¸ l¹i cao h¬n so víi toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ khu vùc ho¸ ph¸t triÓn réng r·i trªn thÕ giíi sÏ l¹i gióp cho hîp t¸c kinh tÕ toµn cÇu ph¸t triÓn ngµy cµng s©u s¾c h¬n. Hai tæ chøc khu vùc cã t¸c ®éng vµ ¶nh hëng trùc tiÕp nhÊt, liªn quan mËt thiÕt ®Õn quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña níc ta, ®Æc biÖt lµ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n. §ã lµ, DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ th¸i B×nh D¬ng (APEC) vµ HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ (ASEAN). APEC ®îc thµnh lËp vµo th¸ng 11 n¨m1989. Lóc ®Çu, chØ cã 18 níc thµnh viªn. HiÖn nay, cã 21 níc trong ®ã cã NhËt B¶n vµ ViÖt Nam. §©y lµ tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc cã quy m« lín nhÊt thÕ giíi. D©n sè xÊp xØ 2165,5 triÖu ngêi (b»ng 45,6 % d©n sè thÕ giíi); diÖn tÝch l·nh thæ 43.631,8 triÖu km2 (chiÕm kho¶ng 46,7 % diÖn tÝch l·nh thæ cña toµn thÕ giíi); GDP 15.526,23 tû USD (chiÕm kho¶ng 55,8 % GDP cña toµn thÕ giíi); vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu 2.255,6 tû USD (chiÕm kho¶ng 43,8 % tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña toµn thÕ giíi). ChÝnh v× vËy, m« h×nh hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng vµ tiÒm n¨ng to lín cña sù hîp t¸c kinh tÕ - kü thuËt cña APEC, ®· vµ ®ang cuèn hót sù chó ý cña toµn thÕ giíi. ThÕ kû 21 nµy, ch¾c ch¾n sÏ lµ thÕ kû ph¸t triÓn ®Çy n¨ng ®éng cña khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng mµ APEC lµ tæ chøc h¹t nh©n. ViÖt Nam vµ NhËt b¶n ®Òu lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña APEC. Do ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ song ph¬ng gi÷a hai níc còng chÞu sù rµng buéc, chi phèi cña nh÷ng nguyªn t¾c mµ tæ chøc nµy ®· ®Ò ra. Cïng víi APEC, tæ chøc kinh tÕ khu vùc thø hai cã vai trß quan träng, ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam vµ NhËt B¶n lµ hiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ (ASEAN). ASEAN ®îc thµnh lËp ngµy 8 th¸ng 8 n¨m 1967, lóc ®Çu thµnh lËp míi cã 5 níc thµnh viªn. HiÖn nay, ®· ph¸t triÓn vµ më réng ra toµn bé c¸c Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -5- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp níc §«ng Nam ¸. Bao gåm 11 níc, trong ®ã cã ViÖt Nam. Ngay trong ngµy ®Çu thµnh lËp, ASEAN ®· long träng tuyªn bè môc tiªu hµng ®Çu cña hiÖp héi lµ: “thóc ®Èy sù t¨ng trëng kinh tÕ, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong khu vùc th«ng qua c¸c nç lùc chung trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng, hîp t¸c nh»m t¨ng cêng c¬ së vËt chÊt cho mét céng ®ång c¸c níc §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, hîp t¸c vµ thÞnh vîng”. KÓ tõ ®ã cho ®Õn nay, c¸c níc nµy lu«n coi hîp t¸c kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng néi dung chñ yÕu trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Lµ mét níc thµnh viªn cña ASEAN, c¸c quan hÖ kinh tÕ cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n, nhÊt lµ trong quan hÖ cña ASEAN céng 3 gåm (Trung Quèc; NhËt B¶n; Hµn Quèc) võa chÞu sù chi phèi cña nh÷ng nguyªn t¾c chung trong hîp t¸c kinh tÕ cña hiÖp héi víi c¸c níc trong khu vùc vµ c¸c khu vùc kh¸c, võa n»m trong bèi c¶nh chung quèc tÕ, chÞu sù chi phèi cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n víi c¸c níc trong khu vùc nµy. MÆc dï cã sù thµnh c«ng kh«ng gièng nhau, song thùc tiÔn ho¹t ®éng cña c¸c h×nh thøc liªn kÕt khu vùc nh trªn cho thÊy, qu¸ tr×nh khu vùc ho¸ gióp c¸c quèc gia trong khu vùc cã cïng nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh hç trî nhau cïng ph¸t triÓn, t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh chung (lîi thÕ so s¸nh khu vùc) trªn pham vi toµn cÇu. §ång thêi, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cã ®îc quan hÖ giao lu kinh tÕ ph¸t triÓn réng r·i, kh«ng chØ gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc víi nhau mµ gi÷a khu vùc víi khu vùc vµ gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc víi c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi. Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña xu thÕ nµy, sù dùa vµo nhau, hç trî nhau, t¸c ®éng vµ ¶nh hëng lÉn nhau cña kinh tÕ c¸c níc ngµy cµng s©u s¾c. Tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ c¸c níc, ph¶i dùa trªn c¬ së cña tinh thÇn: cïng nhau g¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm vµ sù rñi ro (nÕu cã) ®Ó tiÕn hµnh hîp t¸c, phèi hîp quèc tÕ réng r·i vµ cã hiÖu qu¶ trong viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸. Tãm l¹i, toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc hãa lu«n g¾n liÒn víi nhau, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy nhau lµm cho héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn. Trong xu thÕ ngµy nay, mçi d©n téc (quèc gia), ®Òu t×m cè g¾ng t×m cho m×nh mét chç ®øng ®Ó n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh trªn trêng quèc tÕ. VÞ thÕ chÝnh trÞ cña mçi níc, phô thuéc rÊt nhiÒu vµo søc m¹nh kinh tÕ cña níc ®ã. V× vËy, mçi níc ®Òu ph¶i cè g¾ng thÝch nghi víi luËt ch¬i chung cña c¸c níc Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -6- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp trong khèi, thÕ giíi. ®ång thêi ph¶i cè g¾ng b¶o vÖ lîi Ých d©n téc m×nh, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc. 1.2 C¬ së thùc tiÔn Bao gåm c¸c nh©n tè c¶ chñ quan còng nh thùc tiÔn kh¸ch quan cña hai phÝa ViÖt nam vµ NhËt B¶n. 1.2.1 C¸c nh©n tè tõ phÝa NhËt B¶n. Sù sôp ®æ cña Liªn x« vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990, lµm cho chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc. Kh«ng cßn sù ch¹y ®ua vò trang gi÷a hai cùc n÷a. ngêi ta coi cuéc chiÕn tranh l¹nh mµ thùc chÊt lµ sù ®èi ®Çu vÒ t tëng, chÝnh trÞ qu©n sù gi÷a Liªn X« vµ Hoa Kú ®· chÊm døt. T×nh h×nh thÕ giíi ®· më ra mét kû nguyªn míi cho sù ph¸t triÓn, ë ®ã hîp t¸c vµ c¹nh tranh trë thµnh hai mèi quan t©m lín cña c¸c quèc gia. C¬ cÊu hai cùc chÊm døt vµ ph¸t triÓn, xu híng tiÕn tíi ®a cùc. Tríc sù biÕn chuyÓn t×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi, chñ yÕu dùa vµo søc m¹nh kinh tÕ cña m×nh, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ NhËt B¶n ®· x©y dùng chiÕn lîc kinh tÕ, víi môc tiªu v¬n lªn trë thµnh mét cêng quèc c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ. Môc tiªu cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tiÕp tíi ®©y lµ, v¬n lªn vÞ trÝ trë thµnh mét cêng quèc chÝnh trÞ, kinh tÕ. Môc tiªu nµy ®îc thÓ hiÖn rÊt râ trong chiÕn lîc kinh tÕ nãi chung vµ trong chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i nãi riªng cña NhËt B¶n. NhËt B¶n tõng bíc gi¶m dÇn sù phô thuéc vµo Mü, v¬n lªn vÞ trÝ ngang hµng víi Mü (NhËt B¶n cã thÓ tr¶ lêi “kh«ng” trong ®µm ph¸n víi Mü). §Ó thùc hiÖn ®îc chiÕn lîc ®ã, NhËt B¶n ra søc ph¸t triÓn quan hÖ víi c¸c khu vùc kinh tÕ th«ng qua ho¹t ®éng th¬ng m¹i, ®Çu t trùc tiÕp vµ c¸c kho¶n viÖn trî cho c¸c níc. Bªn c¹nh ®ã, tríc sù t¨ng trëng kinh tÕ m¹nh mÏ cña c¸c quèc gia khu vùc Ch©u ¸ trong vµi thËp kû qua vµ víi nh÷ng lîi thÕ gÇn gòi vÒ mÆt ®Þa lý, v¨n ho¸ x· héi, NhËt B¶n ®· x©y dùng ®îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi c¸c níc. Hä ®· cã mét chiÕn lîc kinh tÕ ®èi víi c¸c khu vùc Ch©u ¸. §©y ®îc coi lµ chiÕn lîc träng t©m ®Ó ph¸t triÓn chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ChÝnh phñ NhËt B¶n trong thêi gian tíi. Thay ®æi chiÕn lîc cña NhËt B¶n thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh lµ, chó träng vµo khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, ph¸t triÓn c¸c quan hÖ phô thuéc lÉn nhau cïng nhau ph¸t triÓn trong khu vùc; ph¸t huy vai trß toµn diÖn cña c¸c tæ chøc hîp t¸c khu vùc. Hîp t¸c víi c¸c tæ chøc quèc tÕ nh Liªn Hîp Quèc vµ tæ chøc mËu dÞch thÕ giíi... §iÒu nµy, thÓ hiÖn trong Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -7- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp chÝnh s¸ch ¸p dông vµo Ch©u ¸ cña NhËt B¶n, nh»m ph¸t huy tèi ®a vai trß cña m×nh ë Ch©u ¸ vµ sö dông Ch©u ¸ lµm c¨n cø ®Ó NhËt B¶n v¬n lªn trë thµnh mét cêng quèc. NhËt B¶n tranh thñ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ë §«ng ¸ ®Ó ®èi phã víi nh÷ng chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch cña Mü vµ b¶o vÖ lîi Ých cña NhËt B¶n ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng b»ng c¸c c¬ chÕ kinh tÕ. ®ång thêi ®ãng vai trß chñ ®¹o trong c«ng cuéc x©y dùng trËt tù míi ë Ch©u ¸. Th«ng qua cuéc häp thîng ®Ønh APEC ë Seattle, NhËt B¶n c¶m thÊy Mü ®ang chuyÓn chÝnh s¸ch híng vÒ Ch©u ¸. Sî r»ng, vai trß l·nh ®¹o Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng sÏ cã thÓ r¬i vµo tay Mü sÏ lµm mÊt ®i vai trß ¶nh hëng cña m×nh. H¬n n÷a, tríc viÖc Mü, Canada, Mªhic« t¨ng cêng b¶o hé mËu dÞch víi viÖc thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do cña ba níc vµ sù lín m¹nh cña céng ®ång kinh tÕ Ch©u ¸ ®· buéc NhËt B¶n ph¶i cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn hîp lý trong trong néi bé níc m×nh vµ ®èi víi c¸c níc Ch©u ¸. Trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, NhËt B¶n lu«n gi÷ vai trß lµ ®¹i diÖn ë khu vùc Ch©u ¸. Nhng quan hÖ víi c¸c níc khu vùc Ch©u ¸ th× NhËt B¶n l¹i ®ãng vai trß quan träng dêng nh lµ quèc gia ngoµi khu vùc. chÝnh v× lÏ ®ã, c¸c níc thuéc khu vùc Ch©u ¸ võa lµ lùc lîng ®èi t¸c “s©n sau” cña NhËt B¶n trong quan hÖ kinh tÕ víi Mü vµ c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c, ®ång thêi lµ mét “b·i cá” con voi NhËt B¶n khai th¸c. NhËt B¶n ®ang thùc hiÖn chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i híng vÒ Ch©u ¸, xuÊt ph¸t tõ nhiÒu lý do kh¸c nhau. ë ph¬ng diÖn kinh tÕ, cÇn nhÊn m¹nh tíi, ®©y lµ khu vùc cã nhiÒu lîi thÕ vÒ ®Þa lý – Kinh tÕ, d©n sè, x· héi… * Ch©u ¸ lµ khu vùc cã sè d©n chiÕm kho¶ng h¬n 1/3 d©n sè thÕ giíi, chiÕm gÇn 1/3 diÖn tÝch toµn cÇu víi hÖ sinh th¸i, tµi nguyªn ®a d¹ng, phong phó, nguån nh©n lùc dåi dµo víi tr×nh ®é kh¸ cao. Do ®ã, gia t¨ng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc ë Ch©u ¸ cã nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu ®Ó t¨ng cêng sù lÖ thuéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ. ®Ó cã vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, c¸c níc nµy s½n sµng më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi c¸c níc kh¸c ®Æc biÖt lµ NhËt B¶n. H¬n n÷a, nÕu chØ xÐt riªng vÒ phÝa NhËt B¶n, cã thÓ nãi ®©y lµ quèc gia cã tiÒm lùc kinh tÕ hµng ®Çu trong khu vùc l¹i lu«n d thõa vèn, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn... Víi sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña Ch©u ¸, lµm cho ý tëng quay vÒ víi Ch©u ¸ ngµy cµng trë nªn râ nÐt h¬n trong chÝnh s¸ch cña c¸c nhµ l·nh ®¹o còng nh c¸c nhµ kinh doanh NhËt B¶n. Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -8- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp * Ngoµi ra, sù t¸c ®éng xu híng toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®îc coi lµ yÕu tè quan träng thóc ®Èy sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, ®Èy m¹nh bµnh chíng kinh tÕ ra bªn ngoµi cña NhËt trong nh÷ng n¨m 1990, ®Æc biÖt lµ vµo c¸c níc ë khu vùoc Ch©u ¸. * Sau chiÕn tranh l¹nh, NhËt B¶n nhËn thøc ®îc r»ng, t×nh h×nh ph¸t triÓn ë khu vùc Ch©u ¸ sÏ tiÕn triÓn theo chiÒu híng tÝch cùc. ë ®ã, ngêi ta t×m thÊy sù hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a c¸c quèc gia, nh»m tËn dông nh÷ng lîi thÕ so s¸nh ®Ó tiÕp tôc duy tr× sù ph¸t triÓn ®ã còng lµ gi¶i ph¸p tèt ®Ó c¸c quèc gia trong khu vùc nµy vît qua, kh¾c phôc ®îc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ trong khu vùc. Dêng nh, c¸c ®èi t¸c ®Òu nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña mèi liªn kÕt toµn diÖn. sù phô thuéc lÉn nhau vÒ kinh tÕ vµ an ninh …ngµy cµng ph¸t triÓn, bÊt chÊp sù kh¸c biÖt vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ. §©y lµ nÐt míi vÒ chÊt trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90. NÕu tríc ®©y, sù kh¸c biÖt vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ lµ mét trë ng¹i trong viÖc x¸c lËp c¸c quan hÖ quèc tÕ, tin cËy lÉn nhau mµ ngêi ta cè g¾ng vît lªn, song ®· kh«ng thµnh c«ng th× ngµy nay t×nh h×nh ®· ®æi kh¸c. ChÝnh bèi c¶nh nµy, t×nh h×nh khu vùc ®· t¹o tiÒn ®Ò cho NhËt B¶n thùc thi tèt chÝnh s¸ch më réng hîp t¸c kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸ víi c¸c níc ASEAN, trong ®ã cã ViÖt Nam. Trªn c¬ së ®ã cã thÓ thÊy r»ng, vµo ®Çu thËp kû 90, quan hÖ hai níc ViÖt Nam - NhËt B¶n ®· ph¸t triÓn nhanh chãng c¶ vÒ bÒ réng lÉn chiÒu s©u. t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn æn ®Þnh trong thÕ kû XXI. Trong giai ®o¹n qu¸ ®é cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, viÖc c¬ cÊu l¹i t¬ng quan lùc lîng trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, lµm cho quan hÖ ViÖt – NhËt cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thuËn lîi h¬n so víi c¸c níc kh¸c, do hai níc cã nh÷ng lîi Ých t¬ng ®ång lµ cïng ë Ch©u ¸; cïng cã nhu cÇu hoµ b×nh vµ æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn; cã tiÒm n¨ng kinh tÕ cÇn bæ sung cho nhau vµ cÇn cã sù ñng hé lÉn nhau trong viÖc n©ng cao vai trß chÝnh trÞ ë khu vùc còng nh trªn thÕ giíi. H¬n n÷a, ViÖt Nam ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong chÝnh s¸ch cña NhËt B¶n ®èi víi Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng ®Æc biÖt lµ §«ng Nam ¸. trong sù vËn ®éng cña quan hÖ NhËt – Mü, NhËt – Trung, NhËt – ASEAN, NhËt B¶n cã lîi Ých lín vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ… trong quan hÖ víi ViÖt Nam. 1.2.2 c¸c nh©n tè tõ phÝa ViÖt Nam Níc ta vµ mét sè níc kh¸c, ®· cã lóc xem xÐt vÊn ®Ò ®éc lËp kinh tÕ, x©y dùng mét nÒn kinh tÕ hoµn chØnh mang tÝnh tù tóc (tù cung tù cÊp) ®Ó Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -9- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp tr¸nh sù lÖ thuéc vµo bªn ngoµi. Cã thÓ nãi, viÖc më réng th¬ng m¹i quèc tÕ cïng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c, vËn dông mét trong nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u, ®îc rót ra tõ thùc tiÔn cña níc ta trong nh÷ng n¨m qua. KÕ thõa vµ ph¸t huy cã chän läc c¸c quan ®iÓm ®æi míi cña §¹i héi §¶ng VI, §¹i héi §¶ng VII cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra nh: chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – X· héi ®Õn n¨m 2000 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®Þnh híng cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. Trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng, ®Ó tiÕn tíi “tù do ho¸ th¬ng m¹i”, tõng bíc tham gia, héi nhËp víi c¸c tæ chøc th¬ng m¹i khu vùc vµ toµn cÇu, nhiÒu v¨n b¶n, chÝnh s¸ch míi vÒ c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, ®Æc biÖt lµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong vµ ngoµi níc s¶n xuÊt kinh doanh hµng xuÊt khÈu, kªu gäi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi tham gia ®Çu t liªn doanh víi ViÖt Nam ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu… ®· ®îc chÝnh phñ ban hµnh. Víi nhiÒu biÖn ph¸p c¶i c¸ch m¹nh mÏ vµ t¸o b¹o, sau 15 n¨m kiªn tr× thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi, ViÖt Nam ®· tõng bíc h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng nÐt ®Æc trng riªng cña m×nh. Kh«ng chØ vît ra khái khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ mµ cßn, thu ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ trªn c¸c lÜnh vùc c¶ vÒ kinh tÕ vµ x· héi. Thêi kú tõ n¨m 1991 – 1995, GDP t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m xÊp xØ 8,2 %; thêi kú tõ n¨m 1996 – 2000, mÆc dï chÞu ¶nh hëng bÊt lîi cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc nhng møc t¨ng trëng GBP vÉn ®¹t møc b×nh qu©n xÊp xØ 7 %. Nhê vËy, tæng thu nhËp trong 10 n¨m ®· qua t¨ng h¬n 2 lÇn, c¬ cÊu kinh tÕ cã sù dÞch chuyÓn tÝch cùc theo híng CNH – H§H (c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸), t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng thay ®æi s©u s¾c cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Víi ph¬ng ch©m “muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc”, ViÖt Nam ®· thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më. TÝnh ®Õn nay, ViÖt Nam ®· lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña hai tæ chøc kinh tÕ khu vùc lµ ASEAN, APEC vµ ®ang tÝch cùc chuÈn bÞ gia nhËp WTO. Ngoµi ra, ViÖt Nam cã quan hÖ th¬ng m¹i víi gÇn 170 níc vµ vïng l·nh thæ, ký hiÖp íc th¬ng m¹i víi h¬n 60 níc vµ nhËn ®îc u ®·i tèi huÖ quèc cña 68 níc. NhËt B¶n, víi t c¸ch lµ mét níc cã tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ, cã vai trß æn ®Þnh vµ hç trî ph¸t triÓn trong khu vùc… ®· trë thµnh mét ®èi t¸c ®ang lµ h Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -10- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp íng u tiªn ®Ó ViÖt Nam thiÕt lËp quan hÖ l©u dµi. ®iÒu nµy, kh«ng chØ nh»m môc ®Ých duy tr× m«i trêng æn ®Þnh xung quanh, mµ ViÖt Nam cßn mong muèn nhËn ®îc sù gióp ®ì tõ phÝa NhËt B¶n. H¬n thÕ n÷a, NhËt B¶n còng ®· b¾t ®Çu thÓ hiÖn vai trß cña m×nh b»ng c¸c s¸ng kiÕn trong hµnh ®éng cô thÓ cña m×nh, ®Æc biÖt trong quan hÖ víi c¸c níc §«ng Nam ¸. V× thÕ, nh÷ng th¾c m¾c trë ng¹i trong quan hÖ giòa hai níc dÔ dµng ®îc th¸o gì, nhanh chãng t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p ®Ó thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ ¶nh hëng nµy. Khi ViÖt Nam më cöa héi nhËp, chÝnh thøc trë thµnh viªn chÝnh thøc cña HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ (ASEAN). còng nh trong quan hÖ víi ViÖt Nam ch¾c ch¾n NhËt B¶n sÏ cã ®iÒu kiÖn më réng ¶nh hëng cña m×nh. §iÒu nµy, kh«ng chØ t¹o ra sù c©n b»ng trong quan hÖ víi c¸c níc, mµ cßn lµ dÊu hiÖu vÒ tÝnh chñ ®éng vµ ®éc lËp trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n nh»m n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh trong khu vùc vµ trªn th¬ng trêng quèc tÕ. 1.3 ý nghÜa cña quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n. ViÖt Nam, hiÖn ®ang trong giai ®o¹n nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, qu¸ tr×nh t¸i c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo híng CNH – H§H ®ang ®îc ®Èy m¹nh. Chu tr×nh ®æi míi toµn diÖn ®îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1986, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n. Nh÷ng thµnh tùu, míi ®¹t ®îc lµ bíc ®Çu nhng rÊt quan träng. nh viÖc chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ thiÕu hôt vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm sang mét nÒn kinh tÕ cã d thõa vµ xuÊt khÈu l¬ng thùc, kiÓm so¸t ®îc l¹m ph¸t, kh«ng ngõng më réng, ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc bªn ngoµi, t¨ng trëng kinh tÕ cao, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng… vµ nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n kh¸c cña mäi tÇng líp x· héi ®îc ®¸p øng. ®iÒu quan träng nhÊt lµ, sù chuyÓn ®æi cña c¶ mét hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §ã lµ nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh, ®¸nh dÊu sù cè g¾ng nç lùc cña toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam ®Ó ®¹t tíi “®iÓm cÊt c¸nh”. vµ ®©y còng lµ nh÷ng nh©n tè, lµm cho ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét chiÕn lîc míi vÒ CNH – H§H ®Êt níc. §Ó thùc hiÖn ®îc chiÕn lîc míi nµy trong t¬ng l¹i, ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn ba nhiÖm vô chiÕn lîc chÝnh sau ®©y: - Thø nhÊt; ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - X· héi vµ thùc hiÖn t¸i ®Çu t theo híng CNH – H§H. - Thø hai; Tæ chøc l¹i vµ ph¸t triÓn c¸c lùc lîng chñ chèt trong c¬ cÊu kinh tÕ ®a së h÷u, ®Æc biÖt lµ khu vùc nhµ níc mét khu vùc ®ãng gãp rÊt lín cho tæng thu nhËp quèc d©n (GDP) cña ViÖt Nam. Nã cã thÓ tiÕp tôc, ®ãng Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -11- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp vai trß lµ lùc lîng chÝnh vµ c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong kho¶ng hai ®Õn ba thËp kû tíi. - Thùc hiÖn chÝnh s¸ch: kÕt hîp gi÷a t¨ng trëng cao víi c«ng b»ng x· héi. §Ó thùc hiÖn tèt nh÷ng nhiÖm vô nµy, ViÖt Nam ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n lín nh: + ThiÕu hôt vèn. + ThiÕu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. + ThiÕu kinh nghiÖm qu¶n lý c¶ vÒ vÜ m« còng nh lµ vi m«. + Sù c¸ch biÖt thu nhËp ngµy cµng gia t¨ng t¹o nªn hè ng¨n c¸ch, ph©n ho¸ gi÷a giÇu vµ nghÌo. Nh÷ng tiªu cùc trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh: tham nhòng, bu«n lËu vµ sù sa sót m«i trêng… Nh÷ng khã kh¨n trªn ®©y, kh«ng thÓ vît qua ®îc nÕu chØ dùa vµo nh÷ng nç lùc cña b¶n th©n ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ViÖt Nam. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i theo híng ®æi míi, ViÖt Nam ®· thiÕt lËp quan hÖ h÷u nghÞ víi tÊt c¶ c¸c níc trong khu vùc, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö cã quan hÖ ngo¹i giao víi tÊt c¶ c¸c níc t b¶n lín. ViÖt Nam còng cã quan hÖ th©n thiÖn víi c¸c níc T©y B¾c ©u; duy tr× quan hÖ truyÒn thèng víi c¸c níc §«ng ¢u vµ c¸c quèc gia thuéc Liªn X« cò; cã uy tÝn trong c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ phong trµo kh«ng liªn kÕt. Vai trß vµ uy tÝn quèc tÕ cña ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn gÊp béi, khi ViÖt Nam ®ñ ®iÒu kiÖn cÊt c¸nh vÒ kinh tÕ. Víi ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn thuËn lîi, céng víi sù t¬ng ®ång vÒ v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n gi÷a hai d©n téc ViÖt Nam – NhËt B¶n t¹o thªm nhiÒu thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ – th¬ng m¹i ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n, mang l¹i nhiÒu lîi Ých h¬n n÷a cho c¶ hai bªn. NhËn thøc ®îc ®iÒu nµy, trong nh÷ng n¨m qua, víi sù cè g¾ng nç lùc cña c¶ hai bªn ®· lµm cho quan hÖ gi÷a hai níc ®· ®îc thiÕt lËp vµ mang l¹i nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ cho c¶ hai bªn. Tríc hÕt ®èi víi ViÖt Nam, viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i sÏ ®em l¹i nhiÒu thuËn lîi cho quèc gia trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng. NhËt B¶n, cã mét thÞ trêng tiªu thô réng lín cho c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam nh: dÇu th«, hµng dÖt may, giÇy dÐp da, than, Cafe… vµ c¸c hµng n«ng s¶n kh¸c. Nhê ®ã, tÝch luü ®îc mét nguån ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ cho ®Êt níc, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. MÆt kh¸c, th«ng qua nhËp khÈu, nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi ViÖt Nam sÏ ®îc tho¶ m·n víi nh÷ng hµng Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -12- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp ho¸ cã chÊt lîng tèt h¬n, mÉu m· ®Ñp h¬n, nhiÒu tÝnh n¨ng t¸c dông do NhËt B¶n s¶n xuÊt. §©y còng lµ mét ®éng lùc ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong níc víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ NhËt B¶n. H¬n n÷a khi tham gia vµo quan hÖ ngo¹i th¬ng víi NhËt, ViÖt Nam cã thÓ nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i tõ mét níc cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh NhËt B¶n, ®Ó tõ ®ã ®Èy m¹nh, nhanh h¬n qu¸ tr×nh CNH – H§H ®Êt níc, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng cho nÒn kinh tÕ nãi chung. MÆt kh¸c, nhê cã mét ®éi ngò lao ®éng lµnh nghÒ, cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao vµ kh¶ n¨ng tiÕp thu c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, nªn NhËt B¶n ®· khai th¸c vµ sö dông hiÖu qu¶ nh©n tè nµy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã lîi thÕ so s¸nh. Bªn c¹nh ®ã, NhËt B¶n cßn cã lîi thÕ trong viÖc sö dông vµ ph¸t huy vèn ®Çu t cña m×nh. Th«ng qua ho¹t ®éng ®Çu t, ViÖt Nam ®· thu hót ®îc mét nguån vèn ®Çu t lín tõ NhËt ®ã lµ: vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) vµ vèn ®Çu t trùc tiÕp (FDI); còng nh tiÕp thu ®îc nh÷ng c«ng nghÖ míi, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña NhËt B¶n... Víi luång vèn ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam, sÏ c¶i thiÖn phÇn nµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn, thiÕu c«ng nghÖ mµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam ®ang vÊp ph¶i. Trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi NhËt B¶n, ViÖt Nam nhËn ®îc nhiÒu nh÷ng kho¶n viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) tõ NhËt B¶n. §©y lµ ho¹t ®éng viÖn trî mang tÝnh chÊt chÝnh phñ cña NhËt B¶n ®èi víi c«ng cuéc kiÕn thiÕt, ph¸t triÓn ®Êt níc cña ViÖt Nam. Ho¹t ®éng nµy ®îc chÝnh phñ NhËt B¶n tiÕn hµnh tõ kh¸ l©u vµ ®ãng mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam cho tíi nay. Th«ng qua nguån vèn ODA, NhËt b¶n ®· hç trî cho ViÖt Nam x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi vèn l¹c hËu, h háng vµ xuèng cÊp nghiªm träng. víi c¸c dù ¸n x©y dùng, tu söa ®êng x¸, cÈu cèng, x©y dùng hÖ thèng th«ng tin liÖn l¹c, khai th¸c nguån n¨ng lîng… lµm thay ®æi bé mÆt cña ®Êt n íc, ®ång thêi lµm t¨ng søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Trong quan hÖ kinh tÕ – th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt b¶n, kh«ng chØ mang l¹i nhiÒu thuËn lîi cho ViÖt Nam mµ vÒ phÝa NhËt B¶n còng cã nhiÒu lîi Ých, gãp phÇn vµo môc tiªu kinh tÕ – chÝnh trÞ cña hä. VÒ mÆt kinh tÕ, ViÖt Nam lµ mét thÞ trêng réng lín cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt hµng nh ®å ®iÖn tö, ®iÖn l¹nh. xe m¸y, « t«…. Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -13- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp Ngoµi ra, ViÖt Nam cßn lµ mét quèc gia cã nguån tµi nguyªn t¬ng ®èi ®a d¹ng vµ phong phó. ViÖt Nam n»m ë vïng nhiÖt ®íi, thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c¸c c©y c«ng nghiÖp. Bê biÓn tõ B¾c xuèng Nam cña ViÖt Nam chuyÓn híng, uèn khóc theo h×nh ch÷ “S”, kÐo dµi trªn 15 vÜ ®é. Bê biÓn dµi trªn 3000 km lµ ®iÓm thuËn lîi ®Ó ViÖt Nam ph¸t triÓn c¸c ngµnh thuû h¶i s¶n, c¶ng biÓn vËn t¶i biÓn, du lÞch, giao th«ng. Bªn c¹nh ®ã, vïng BiÓn ViÖt Nam cã thÒm lôc ®Þa më réng høa hÑn nhiÒu tµi nguyªn kho¸ng s¶n ®Æc biÖt lµ c¸c kim lo¹i quÝ hiÕm vµ dÇu má. MÆt kh¸c, cïng víi sù gia t¨ng ®Çu t sang ViÖt Nam, mét thÞ trêng lao ®éng rÎ, trÎ, cã tr×nh ®é v¨n ho¸ kh¸… c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n còng tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ s¶n xuÊt, c¹nh tranh tèt h¬n trong xuÊt khÈu, gia t¨ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt nãi chung. Ngoµi nh÷ng lîi Ých vÒ kinh tÕ, NhËt B¶n cßn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ cña m×nh. Cã thÓ nhËn thÊy r»ng, tõ khi ViÖt Nam gia nhËp ASEAN vµo n¨m 1995, b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi Mü, ®îc xÐt kÕt n¹p vµo diÔn ®µn APEC, cïng víi nh÷ng ho¹t ®éng t¹i liªn hîp quèc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c, tiÕng nãi cña ViÖt Nam trªn c¸c diÔn ®µn quèc tÕ vµ khu vùc ®îc c¸c níc kh¸c coi träng. Víi uy tÝn quèc tÕ cña ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng, quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n cã c¬ héi ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi. §iÒu nµy gãp phÇn lµm t¨ng thªm vai trß vÞ trÝ quèc tÕ cña NhËt B¶n. Tuy ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ mét trong nh÷ng u tiªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ngo¹i giao cña NhËt B¶n, song NhËt B¶n muèn ph¸t huy vai trß chñ ®¹o ë khu vùc vµ vai trß chÝnh trÞ quèc tÕ, NhËt b¶n kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn thùc t¹i vµ tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam ë trong khu vùc. Thùc tÕ quan hÖ lÞch sö cña hai níc vµ quan hÖ quèc tÕ trong khu vùc ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy. Tõ l©u, NhËt B¶n nhËn thøc râ tÇm quan träng cña ViÖt Nam trong chiÕn lîc §«ng Nam ¸ cña m×nh. Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ hîp t¸c quèc gia trong khu vùc, cã ý nghÜa tÝch cùc ®èi víi môc tiªu vµ lîi Ých trong chiÕn lîc cña NhËt B¶n.Trªn thùc tÕ, trong khi t×nh h×nh chiÕn tranh l¹nh ®ang c¨ng th¼ng, sù ®èi ®Çu t¹i khu vùc cßn næi tréi h¬n xu híng hîp t¸c vµ quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a c¸c quèc gia, th× NhËt b¶n kh«ng thÓ triÓn khai ®îc chÝnh s¸ch ngo¹i giao tÝch cùc ®éc lËp. Trong bèi c¶nh khu vùc nh vËy, NhËt B¶n bÞ søc Ðp tõ bªn ngoµi ph¶i ®øng vµo vÞ trÝ cña mét bªn, chèng l¹i phÝa bªn kia ngoµi ý muèn. HiÖn nay, trong xu thÕ hîp t¸c, liªn kÕt ph¸t triÓn. Thùc tÕ, ViÖt Nam ®· gia nhËp ASEAN, th× t×nh h×nh nµy rÊt cã lîi cho NhËt B¶n, khi mµ NhËt quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam. Ngêi ta kh«ng thÓ h×nh dung ®îc mét Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -14- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn ®Þnh, ph¸t triÓn mµ kh«ng cã ViÖt Nam, mét níc cã tiÒm n¨ng vµ ®îc coi lµ mét níc cì lín ë khu Vùc §«ng Nam ¸. ChÝnh s¸ch thóc ®Èy quan hÖ toµn diÖn víi khu vùc §«ng Nam ¸ cña NhËt B¶n cã nhiÒu c¬ héi thµnh c«ng khi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n ®îc t¨ng cêng. MÆt kh¸c, ViÖt Nam cã vÞ trÝ chiÕn lîc quan träng ë khu vùc §«ng Nam ¸, n»m ¸n ng÷ c¸c tuyÕn ®êng giao th«ng biÓn ë khu vùc Th¸i B×nh D¬ng, cã nhiÒu cöa ngâ th«ng ra biÓn thuËn lîi, cã c¸c h¶i c¶ng nh c¶ng H¶i Phßng, Cam Ranh, §µ N½ng, Vòng TÇu… cã ý nghÜa vÒ mÆt qu©n sù còng nh kinh tÕ. QuyÕt ®Þnh sö dông nh÷ng h¶i c¶ng nµy cña VÖt Nam trong t¬ng lai, cã thÓ xem nh lµ mét nh©n tè t¸c ®éng ®Õn chiÕn lîc an ninh cña NhËt B¶n. NhËt B¶n muèn b¶o vÖ ®îc vËn t¶i biÓn qua biÓn §«ng, còng nh b¶o ®¶m an ninh ë phÝa T©y Nam th×, kh«ng thÓ kh«ng tÝnh tíi nh©n tè nµy. An ninh kinh tÕ còng nh an ninh quèc phßng cña NhËt B¶n phô thuéc nhiÒu vµo khu vùc biÓn §«ng, n¬i mµ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c chÝnh. Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -15- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp Ch¬ng 2 Thùc tr¹ng quan hÖ th¬ng m¹i viÖt nam nhËt b¶n tõ n¨m 1992 ®Õn nay S au h¬n 30 n¨m (1973 – 2004) thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc, quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n trong mèi quan hÖ míi kh«ng ngõng ®îc cñng cè vµ hoµn thiÖn. Trªn c¬ së lîi Ých riªng cña hai níc, mÆc dï cã sù kh¸c biÖt vÒ chÝnh trÞ, nhng hai níc ®· cã nhiÒu cè g¾ng duy tr× vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ nµy. §Æc biÖt tõ n¨m 1992 ®Õn nay, do ®· cã c¸c bíc tiÕn triÓn kh¶ quan víi nhiÒu sù kiÖn lín trong quan hÖ chÝnh trÞ, ngo¹i giao, kinh tÕ gi÷a hai níc khiÕn cho c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· diÔn ra víi tèc ®é vµ quy m« ngµy cµng m¹nh mÏ, s«i ®éng h¬n h¼n so víi giai ®o¹n tõ n¨m 1986 ®Õn 1991. Tríc khi ®Ò cËp ®Õn quan hÖ gi÷a hai bªn tõ n¨m 1992 ®Õn nay, chóng ta cÇn cã c¸i nh×n tæng quan nhÊt vÒ ®éng th¸i ph¸t triÓn kinh tÕ th¬ng m¹i gi÷a hai níc giai ®o¹n tríc n¨m 1992. 2.1 Sù tiÕn triÓn cña quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991 Sau khi hiÖp ®Þnh Pari, vÒ viÖc chÊm døt cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam ®îc ký kÕt, ngµy 21/9/1973 ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao gi÷a hai níc. Hai n¨m sau, vµo th¸ng 10 n¨m 1975, c¶ hai bªn ®· cïng më ®¹i sø qu¸n ë thñ ®« cña nhau. ®· më ra, mét thêi kú míi trong quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn gi÷a hai níc. còng tõ ®ã, quan hÖ hai níc bíc sang mét trang míi. Tríc n¨m 1986, ngoµi quan hÖ víi c¸c thÞ trêng truyÒn thèng khu vùc 1 (c¸c níc XHCN) ViÖt Nam ®· tõng bíc më réng quan hÖ th¬ng m¹i víi c¸c níc kh¸c, c¸c thÞ trêng khu vùc II (c¸c níc TBCN vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn). §Æc biÖt n¨m 1976, NhËt B¶n ®· trë thµnh b¹n hµng lín thø hai sau Liªn X« vÒ c¶ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸. B¶ng 1: Danh s¸ch 5 b¹n hµng xuÊt khÈu lín nhÊt cu¶ ViÖt Nam giai ®o¹n (1976 – 1990) Níc Tû träng trong tæng Kim ng¹ch XuËt khÈu ViÖt nam (%) Liªn X« 44.1 NhËt B¶n 40.6 Singapore 7.0 Hång K«ng 7.0 Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N XÕp h¹ng 1 2 3 4 -16- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp Ba Lan 3.9 5 (Nguån: NguyÔn TrÇn QuÕ: Kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam – Thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch, viÖn Kinh tÕ thÕ giíi, Hµ Néi,1992) B¶ng 2: Danh s¸ch 5 b¹n hµng nhËp khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam giai ®o¹n (1976- 1990) Níc Tû träng trong tæng Kim ng¹ch NhËp XÕp h¹ng khÈu ViÖt Nam (%) Liªn X« 67.1 1 NhËt B¶n 6.7 2 Ph¸p 2.7 3 TiÖp Kh¾c 2.3 4 Hång K«ng 2.1 5 Nguån: NguyÔn TrÇn QuÕ - Kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam – thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch. ViÖn kinh tÕ thÕ giíi, Hµ Néi, 1992 Trong ba n¨m liÒn tõ n¨m 1976 - 1978, quan hÖ mËu dÞch cña hai níc tiÕp tôc ph¸t triÓn, víi tæng kim ng¹ch hµng n¨m t¬ng øng kho¶ng 159 triÖu USD, 247 triÖu USD vµ 268 triÖu USD. Nh vËy, cã sù gia t¨ng qu¸ nhanh vÒ quy m« vµ gi¸ trÞ. Bíc sang n¨m 1979, do nhiÒu yÕu tè phi kinh tÕ t¸c ®éng nªn mËu dÞch song ph¬ng cña hai níc cã sù gi¶m sót. Kim ng¹ch xuÊt khÈu chØ cßn 50 triÖu USD, nhiÒu hîp ®ång lµm ¨n bÞ ho·n l¹i. Lý do c¬ b¶n lµ v× c¸c n¨m nµy, NhËt b¶n kh«ng vît ra khái ¸p lùc chÝnh trÞ v× ¶nh hëng d luËn ph¶n ®èi cña c¸c níc t b¶n chñ nghÜa trªn thÕ giíi mµ ®øng ®Çu kh«ng ph¶i ai kh¸c lµ Mü. VÒ thùc tr¹ng diÔn biÕn qu©n sù, chÝnh trÞ gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc qua cuéc chiÕn tranh biªn giíi phÝa B¾c, cuéc dÑp bá chÕ ®é P«n-Pèt cña ViÖt Nam ë Campuchia phÝa T©y Nam, céng thªm mét sè vÊn ®Ò kh¸c n÷a… ®· dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh tèi cao cña Bé ngo¹i giao NhËt B¶n ngµy 8/1/1987, lµ sÏ ho·n viÖn trî cho ViÖt Nam cho ®Õn khi nµo c¸c vÊn ®Ò trªn ®îc gi¶i quyÕt æn tho¶. Tuy nhiªn, NhËt B¶n chØ ®×nh chØ mäi cuéc tiÕp xóc ngo¹i giao hoÆc tµi trî nh©n ®¹o. Nãi c¸ch kh¸c, ®ång thêi víi viÖc ®×nh chØ tµi trî kinh tÕ, NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc duy tr× sù gióp ®ì nh©n ®¹o cho viÖt Nam trong suèt thêi gian tõ n¨m 1979 ®Õn tríc khi nèi l¹i tµi trî ODA toµn diÖn cho ViÖt Nam n¨m 1992. B¶ng 3: Tµi trî cña NhËt B¶n vµ c¸c níc thuéc tæ chøc DAC cho ViÖt Nam thêi kú 1979 – 1991 (®¬n vÞ: triÖu ®« la Mü) N¨m Tõ NhËt B¶n Tõ DAC Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N N¨m Tõ NhËt B¶n Tõ DAC -17- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 38,7 3,7 0,9 1,3 0,7 1,1 0,6 229,6 158,4 129,4 104,9 73,5 80,7 54,2 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1,5 0,3 4,8 1,6 1,3 7,1 54,2 90,0 65,8 107,7 (Nguån: OECD, Development Assistance Committe Statistic vµ Japan’s ODA Annual Report 1995) Tõ n¨m 1983 – 1986, quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n cã xu híng gia t¨ng. Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®îc ®Èy m¹nh, ®iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu kinh tÕ cña c¶ ®«i bªn nh: ViÖt Nam muèn cã c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ c«ng nghiÖp cÇn thiÕt, phôc vô cho nhu cÇu thiÕt yÕu, c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, phôc vô cho viÖc CNH - H§H ®Êt níc. cßn vÒ phÝa NhËt B¶n, hä l¹i muèn khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, thÞ trêng, lao ®éng… cña ViÖt Nam. Do vËy mµ tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ®¹t gÇn 214 triÖu USD vµo n¨m 1985. Trong ®ã, ViÖt Nam xuÊt sang NhËt B¶n nh÷ng s¶n phÈm th« cã gi¸ trÞ thÊp vµ nhËp tõ NhËt nh÷ng hµng ho¸ cã hµm lîng “chÊt x¸m” cao. B¶ng 4: Bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n giai ®o¹n (1973 – 1986) (®¬n vÞ: Ngh×n ®ång) N¨m Kim ng¹ch xuÊt khÈu 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 7.627 30.194 26.697 39.906 71.848 50.834 48.228 48.627 37.334 36.018 37.625 51.206 65.027 82.923 Kim ng¹ch nhËp khÈu 4.429 20.394 2.973 8.795 174.669 216.820 117.734 113.090 109.449 92.339 119.221 119.221 148.036 189.187 Tæng kim ng¹ch XuÊt nhËp khÈu 12.056 50.588 69.670 158.701 246.517 267.654 165.692 161.717 146.793 128.357 156.846 170.224 213.863 272.110 Nguån; Bé c«ng nghiÖp vµ mËu dÞch quèc tÕ NhËt B¶n (Ghi chó: Tõ n¨m 1973 – 1975, chØ tÝnh kim ng¹ch bu«n b¸n víi B¾c ViÖt Nam) Gi÷a nh÷ng n¨m 1980, níc ta r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng do l¹m ph¸t ba con sè (l¹m ph¸t phi m·) g©y nªn. ®êi sèng Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -18- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp cña nh©n d©n rÊt khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã, Mü l¹i thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao v©y, cÊm vËn, ngõng viÖn trî vµ ®Çu t, kÓ c¶ c¸c kho¶n ®· cam kÕt víi chÝnh phñ ViÖt Nam. Tríc t×nh h×nh ®ã n¨m 1986, níc ta ®· thùc hiÖn mét bíc chuyÓn ®æi c¬ b¶n, tõ chç nÒn kinh tÕ ®ãng sang më cöa nÒn kinh tÕ. ViÖc chuyÓn ®æi nµy, ®· gióp ViÖt Nam gÆt h¸i ®îc nhiÒu thµnh c«ng trong th¬ng m¹i quèc tÕ. §îc sù ñng hé vµ quan t©m hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ cña nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã NhËt B¶n. chØ riªng trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng, c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Òu cã sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kh¶ quan. Thùc tiÔn ph¸t triÓn ®· cho thÊy, kÓ tõ n¨m 1989 trë ®i, cïng víi c¸c sù kiÖn ViÖt Nam rót hÕt qu©n ra khái Campuchia, hoµ b×nh dîc thiÕt lËp l¹i ë §«ng D¬ng. Kinh tÕ – x· héi ViÖt Nam sau mét sè n¨m thùc hiÖn ®æi míi, ®· ngµy cµng æn ®Þnh h¬n… t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ - chÝnh trÞ cÇn thiÕt ®ã, còng lµ nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy c¸c quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ – v¨n ho¸ gi÷a NhËt B¶n - ViÖt Nam ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n. nhiÒu c¬ quan chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ, phô tr¸ch vÒ hîp t¸c kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n ®· ®Õn ViÖt Nam ®Ó xóc tiÕn dÇn c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc. §ã lµ, c¸c c¬ quan nh Tæ chøc xóc tiÕn mËu dich NhËt B¶n (JETRO); Côc hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JICA); Quü hîp t¸c kinh tÕ víi níc ngoµi (OECF); Liªn ®oµn c¸c tæ chøc kinh tÕ NhËt B¶n (Keidanren)… ®Ó chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc ngµy cµng ph¸t triÓn tèt h¬n, phÝa NhËt B¶n ®· tæ chøc c¸c ho¹t ®éng giao lu: DiÔn ®µn “kinh tÕ vµ v¨n ho¸ NhËt B¶n” vµo th¸ng 6 n¨m 1989 t¹i Tokyo… §Õn th¸ng 9 n¨m 1989, phÝa ViÖt Nam ®· phèi hîp víi NhËt B¶n tæ chøc héi th¶o “giao lu kinh tÕ NhËt ViÖt” t¹i Hµ Néi… Nhê nh÷ng nç lùc trªn ®©y, c¸c quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc ®· cã nh÷ng bíc chuyÓn biÕn râ rÖt c¶ vÒ th¬ng m¹i vµ ®Çu t. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt n¨m 1991, ®¹t 879 triÖu USD t¨ng 70,3 % so víi n¨m 1989 vµ nÕu so víi n¨m 1986 lµ n¨m ®Çu tiªn cña thêi kú ViÖt Nam ®æi míi th× ®· t¨ng h¬n 223,2 %. §Æc biÖt lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt, ngay tõ nh÷ng n¨m 1991 ®· lªn tíi 662 triÖu USD, t¨ng 697,7%. NhËt B¶n ®· v¬n lªn trë thµnh b¹n hµng nhËp khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam, thay thÕ vÞ trÝ cña Liªn X« (cò) khi ®ã ®· vµ ®ang bÞ tan r· cïng víi c¸c níc XHCN ë §«ng ¢u cò. Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -19- Kho¸ LuËn tèt nghiÖp Cã thÓ nãi tãm l¹i, t×nh h×nh tríc n¨m 1992, cho phÐp chóng ta cã thÓ rót ra ®îc nh÷ng nhËn xÐt nh sau: - Sau mét lo¹t nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh quèc tÕ vµ khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng tõ chÝnh trÞ, ®Õn an ninh, kinh tÕ, toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ tríc nh÷ng n¨m 1992 ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cho c¸c quèc gia trong quan hÖ c¶ song ph¬ng lÉn ®a ph¬ng…, hèi thóc c¸c quèc gia thiÕt lËp vµ më réng giao lu kinh tÕ song ph¬ng; quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai níc ViÖt – NhËt ®îc “t¸i lËp” l¹i vµ thóc ®Èy m¹nh h¬n. - NÕu chóng ta coi bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc lµ yÕu tè t¸c ®éng “bÒ ngoµi”, th× yÕu tè ViÖt Nam – sù tiÕp tôc ®æi míi kinh tÕ, nh÷ng lîi thÕ vµ nhu cÇu lîi Ých… lµ nh÷ng yÕu tè “bªn trong” quan träng thóc ®Èy sù t¸i lËp vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ víi NhËt B¶n. C¶ hai yÕu tè nµy ®Òu kh«ng thÕ thiÕu, trong viÖc t¹o ra c¬ së ®Ó cho quan hÖ gi÷a ViÖt – NhËt ®îc ph¸t triÓn. - “YÕu tè NhËt B¶n”, còng lµ yÕu tè “bªn trong” kh«ng kÐm phÇn quan träng trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ cña hai níc. Nãi kh¸c ®i, chÝnh tiÕm lùc kinh tÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i híng vÒ Ch©u ¸ vµ lîi Ých cña NhËt B¶n trong quan hÖ víi ViÖt Nam ®· t¹o ra c¬ së cho quan hÖ song ph ¬ng ViÖt Nam – NhËt B¶n ®îc ph¸t triÓn. Ph¹m Quang Ninh - K45 - KT§N -20-