Việt Nam sử thi anh hùng ca
Lôøi giôùi thieäu
TRAÀN TRÍ TRUNG
VIEÄT NAM
THI SÖÛ HUØNG CA
Saigon 2010
Luïc baùt laø theå thô ñaëc bieät cuûa ngöôøi Vieät Nam, töø
thuôû coøn naèm noâi, vaàn thô luïc baùt qua tieáng ru cuûa meï
ñaõ thaám vaøo taâm hoàn. Lôùn leân, khi tieáp xuùc vôùi vaên hoùa,
ñöôïc hai taùc phaåm thô luïc baùt laø Kim Vaân Kieàu cuûa Thi
haøo Nguyeãn Du vaø Luïc Vaân Tieân cuûa Cuï Ñoà Chieåu soi
saùng, thô Luïc baùt laïi caøng thaám saâu trong moãi taâm hoàn
cuûa ngöôøi Vieät.
Hoâm nay, ñoïc Vieät Nam thi söû huøng ca cuûa Haøn só
Traàn Trí Trung, thaät söï toâi voâ cuøng thaùn phuïc. Bôûi
ngoaøi hai taùc phaåm vó ñaïi, Kim Vaân Kieàu vaø Luïc Vaân
Tieân, coøn moät soá taùc phaåm ñoà soä xa xöa laïi raát noåi tieáng
trong neàn vaên hoïc Vieät Nam nhö Phan – Traàn, Quan AÂm
Thò Kính, Bích Caâu Kyø Ngoä, Nhò Ñoä Mai. Nhö vaäy, theå
thô luïc baùt tröôøng thieân, ít coù thi nhaân naøo thöïc hieän.
Thoâng thöôøng chæ vaøi ba hoaëc naêm baûy chuïc caâu maø
thoâi. Nhö vaäy, vieát thô luïc baùt tröôøng thieân laø moät thaùch
thöùc khoù khaên. ÔÛ Kim Vaân Kieàu thì taùc giaû döïa vaøo coát
truyeän Trung Hoa, coøn Vieät Nam thi söû huøng ca, Haøn só
Traàn Trí Trung döïa chính vaøo lòch söû daân toäc Vieät Nam
qua nhöõng trieàu ñaïi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn… Quaû thaät ñaây
laø khoù khaên raát lôùn khi vaän duïng aâm saéc thô luïc baùt ñeå
chuyeån taûi ñeà taøi lòch söû ( ôû ñaây chæ so saùnh veà theå loaïi )
Sau khi ñoïc heát taäp thô Vieät Nam thi söû huøng ca,
toâi voâ cuøng xuùc ñoäng. Haøn só Traàn Trí Trung ñaõ kheùo
leùo vaän duïng moät caùch linh hoaït buùt phaùp cuûa theå thô
luïc baùt, ñeå chuyeån taûi noäi dung töøng giai ñoaïn lòch söû,
luùc thì huøng traùng, luùc thì tuûi haän ñau thöông v.v… Chæ
vôùi hai caâu saùu vaø taùm lieân keát nhau thaønh chuoãi xích
daøi voâ taän, Vieät Nam thi söû huøng ca laø moät taùc phaåm
thô mang tính daân toäc vaø hieän ñaïi. Chaát thi vò cuûa thô
thaâm traàm maø töôi saùng, noàng naøn tình yeâu queâ höông
ñaát nöôùc, caûm hoaøi theá söï thöông ñau.
Raát mong thi phaåm Vieät Nam thi söû huøng ca ñöôïc
hoaøn thaønh sôùm vaø ñöôïc söï uûng hoä nhieät tình cuûa baïn
ñoïc yeâu thô. Duø sao ñaây cuõng chính laø noã löïc cuûa taùc
giaû treân böôùc ñöôøng söï nghieäp vaên chöông.
Ngaøy 2 thaùng 9 naêm 2006
TRAÀN VAÊN TROÏNG
Lôøi taùc giaû
Vieät Nam thi söû huøng ca laø thi taäp vieát baèng theå
thô luïc baùt trình baøy sô löôïc chieàu daøi haøng ngaøn naêm
lòch söû cuûa daân toäc Vieät Nam, töø thôøi Huøng Vöông ñeán
cuoái theá kyû XX, caên cöù theo caùc taøi lieäu:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Vieät Nam Söû Löôïc cuûa Traàn Troïng Kim
Vieät Söû Toaøn Thö cuûa Phaïm Vaên Sôn
Vieät Söû cuûa Nguyeãn Vaên Böôøng
Caùc Trieàu Ñaïi Vieät Nam cuûa Quyønh Cö, Ñoã Ñöùc Huøng
Toùm taét Nieân Bieåu Lòch Söû Vieät Nam cuûa Haø Vaên Thö
– Traàn hoàng Ñöùc
Ñaïi cöông Lòch Söû Vieät Nam I, II, III. Chuû bieân:
Tröông Höõu Quyùnh, Ñinh Xuaân Laâm, Leâ Maäu Haõn
Vieät Nam söû löôïc I, II, III ( Traàn Quoác Vöôïng phieân
dòch vaø chuù giaûi )
Giaùo Trình Lòch Söû Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam.
Haït Gioáng Ñoû Nhieàu taùc giaû Ban Lieân Laïc Truyeàn
Thoáng Thieáu Sinh Quaân Mieàn Ñoâng Nam Boä.
Töø moïi mieàn ñaát nöôùc, ñaõ hun ñuùc neân con
ngöôøi Vieät Nam maùu ñoû, da vaøng, vaø tình yeâu queâ
höông luoân luoân theå hieän trong moïi khoâng gian, thôøi
gian. Ngöôøi Vieät Nam voán caàn cuø, thoâng minh, chaát
phaùc, hieàn hoøa, yeâu cuoäc soáng thanh bình, yeâu höông
queâ ñoàng noäi. Töï bieát, coù taàm nhìn giôùi haïn tröôùc laâu
ñaøi kyø vó cuûa daân toäc, söï nhaän thöùc noâng caïn tröôùc
maët noåi meânh moâng, treân chieàu saâu thaêm thaúm vaø
chieàu daøi laãm lieät cuûa Lòch söû, nhöng khaúng ñònh taùc
giaû laø moät trong 85 trieäu ngöôøi Vieät Nam cuûa thôøi ñaïi
hoâm nay, coù quyeàn thöøa höôûng di saûn töø tieàn nhaân ñeå
laïi, coù quyeàn töï haøo nhöõng huyeát thoáng ñaõ mang, coù
quyeàn ca ngôïi nhöõng vaøng son huy hoaøng toät ñænh cuûa
daân toäc.
Vieät Nam thi söû huøng ca xuaát baûn (22/12/2006)
laø quaø taëng ñoïc giaû yeâu thô, caùc baäc laõo thaønh Caùch
maïng Chi ñoäi 12, Chi ñoäi 15 vaø Phaät töû chuøa Vaïn
Thoï… AÁn phaåm khoâng coù muïc ñích kinh doanh. Theá maø
bò só quan taâm lyù chieán Hoà Thanh Böûu, phaùp danh
Thích Nhaät Taân xöng Maëc Giang, vöôït bieân naêm 75
ñònh cö taïi UÙc. Caäu laø Phaïm Vaên Xua, Thích Nhaät
Thöôøng xöng Mai Nhaät Thu, vôï Huyønh Thò Thu Vaân,
boïn nguyeân ñôn khôûi kieän. Taïi toøa aùn nhaân daân Tp.
HCM, thaåm phaùn Nguyeãn Hoaøng Ñaït thuï lyù töø ( 2006
– 2910 ). Vôùi taâm trong saùng, noäi dung vieát roõ raøng,
ba laàn bò ñôn Haøn só Traàn Trí Trung ñeà nghò toøa xöû,
boïn nguyeân ñôn ruùt lui. Vieät Nam thi söû huøng ca taùi
baûn. Traän troïng kính caùo ñoïc giaû,
Ngaøy 10 thaùng 9 naêm 2010
Caån chí
Haøn só Traàn Trí Trung
Neùt ñeïp söû thi
Khu vöôøn luïc baùt raát nhieàu hoa
Vònh hoïa non soâng raát möôït maø
Maét boái roái oà muoân saéc môùi
Muõi baøng hoaøng aù vaïn höông xa
Trong nhö löu thuûy ngôøi kim coå
Saùng saùnh ñònh tinh chieáu haûi haø
Deät aùng vaên chöông baèng caûm xuùc
Vieät Nam thi söû baûn huøng ca.
Haøn só Traàn Trí Trung
9
10
NGUOÀN COÄI
24
04
08
12
16
20
Da vaøng, muõi teït, daùng thon
Toùc ñen, raêng traéng, moâi son, gioïng traàm
Khôûi töø huyeàn söû xa xaêm
Höôùng veà nguoàn coäi Vieät Nam raïng ngôøi
Chaân dung toå phuï hai ngöôøi
Laïc Long Quaân keát duyeân ñôøi AÂu Cô
Moät traêm quaû tröùng thieân cô (1)
Nöûa nöông Hạnh meï, nöûa nhôø Ñöùc cha
Phaát côø tuyeân döïng sôn haø
Trieån khai laäp quoác hieäu laø Vaên Lang
Vöông quyeàn chín böïc ngai vaøng
Ngöôøi con trai tröôûng ñaêng ñaøn ngoâi vua
Khaép vuøng luùa nöôùc truùng muøa
Xaây ñôøi no aám naéng möa taûo taàn
Ngoïc aán truyeàn tieáp minh quaân
Cuøng neâu danh hieäu nguyeân vaàn Huøng Vöông
Möôøi taùm ñôøi vöõng coät röôøng
Toâi trung, Chuùa saùng, tam cöông, nguõ thöôøng
Huøng Vöông thöù saùu, Baéc phöông
Giaëc AÂn aøo aït môû ñöôøng xaâm laêng
Vua truyeàn taát caû thaàn daân
Treû, giaø, trai, gaùi, toøng quaân dieät thuø
(1) Truyeàn thuyeát keå raèng : Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô sinh ñöôïc
100 tröùng. Nöûa theo Meï leân nuùi cuøng nhau ñuøm boïc, nöûa
theo Cha caëp theo doøng nöôùc xuoáng taän vuøng bieån ñeå tìm keá
sinh nhai. Töø 100 anh em, laàn laàn keát duyeân vôùi nhöõng boä
toäc khaùc, truyeàn tieáp gioáng noøi, khai trieån laäp quoác Vaên Lang.
28
32
36
40
Nghe loa truyeàn, moät treû thô
Trôû mình goïi meï xin thöa ít lôøi
Coâng ôn sanh döôõng neân ngöôøi
Thaân trai ngang doïc giöõa trôøi baùo aân
Laøng Phuø Ñoång, moät coâng thaàn
Vung roi ngöïa saét, giaëc AÂn quy haøng (1)
Soùc Sôn vöôït ñænh non ngaøn
Uy danh Thaùnh Gioùng daân gian phuïng thôø.
Mî nöông coâng chuùa tuoåi thô
Ñoùa hoa haøm tieáu ñang chôø moái mai (2)
Khueâ moân löôïc giaét traâm caøi
Long lanh maét ngoïc, neùt ngaøi lieãu vöông
Tô hoàng keát moái uyeân öông
Sôn Tinh nhanh böôùc queâ höông Ba Vì
Thuûy Tinh oâm moái tình si
Hoâ phong hoaùn vuõù, yeáu thì phaûi thua
Naéng möa töø ñoù giao muøa
Nöôùc Nam höng thònh thuaän hoøa bình an
(1) Nhaø AÂn (Trung Hoa) xaâm laêng Vieät Nam vaøo ñôøi Huøng
Vöông thöù 6, nhöng thaát baïi. Nhôø Caäu Beù laøng Phuø Ñoång,
côõi ngöïa saét, göôm saét, noùn saét phi maõ nhö thaàn, giaëc AÂn tan
naùt, ñaàu haøng. Phaù xong giaëc AÂn, veà ñeán Soùc Sôn thì Caäu Beù
bieán maát. Vua nhôù ôn, laäp ñeàn thôø taïi Phuø Ñoång, vaø toân Caäu
Beù laø Phuø Ñoång Thieân Vöông. Haøng naêm, vaøo ngaøy 9/4 aâm
lòch, laøng Gioùng (Phuø Ñoång) môû hoäi lôùn goïi laø Hoäi Gioùng,
lan xa caû Mieàn Baéc, ñeán nay vaãn coøn.
(2) Thôøi Huøng Vöông, caùc coâng chuùa ñeàu goïi laø Mî Nöông.
Huøng Vöông thöù 18, coâng chuùa Mî Nöông ñeïp tuyeät traàn ;
Sôn Tinh, Thuyû Tinh ñeàu muoán xin laøm phoø maõ. Sôn Tinh
ñöôïc choïn, ñoùn Mî Nöông veà Ba Vì.
44
48
52
56
60
Giai ñoaïn laäp quoác Vaên Lang (1)
Caâu chuyeän huyeàn söû daân gian löu truyeàn
Hai naêm baûy, tröôùc coâng nguyeân
Danh ñeà AÂu Laïc uy quyeàn Thuïc Vöông
Coå Loa xaây döïng phi thöôøng
Voøng xoay xoaén oác moät phöông kinh thaønh
Kim Quy hieän baùo ñieàm laønh
Noû thaàn traán quoác raønh raønh kính trao
Giaëc Taàn phôi xaùc chieán haøo
Quaân naêm möôi vaïn khaùc naøo laù thu
Hoøa thaân giai ngaãu duïng möu
Söù meänh traùo noû, mòt muø chieán tranh
Lôõ laøng hai maùi ñaàu xanh
Mî Chaâu - Troïng Thuûy cam ñaønh taùch ñoâi
Ngöïa phi loâng ngoãng thaû rôi
“ Phuï Vöông keát lieãu cuoäc ñôøi con sao !”
Toäi thoâng ñoàng xöû theá naøo ?
Chöõ “ Tình”, Moä Daï ngheïn ngaøo chaâu sa
AÁy laø keá saùch Trieäu Ñaø
Nam Vieät danh hieäu vinh hoa moät thôøi
Hoï Trieäu truyeàn noái naêm ñôøi (2)
Phieân Ngung rieâng coõi ñeán hoài toái taêm
11
(1) Nöôùc Vaên Lang keùo daøi 2622 naêm thì ñoåi thaønh AÂu Laïc, thôøi An
Döông Vöông, ñoùng ñoâ taïi Coå Loa. Vieäc xaây thaønh Coå Loa raát khoù
khaên. Töông truyeàn Thaàn Kim Quy maùch baûo caùch xaây, sau ñoù taëng
chieác moùng laøm vaät traán quoác.Tìm hieåu noû thaàn Lieân Chaâu coù theå laø
keá saùch chính trò, nhöng khoâng theå phuû nhaän thieân tình söû ñaãm leä giöõa
Troïng Thuyû-Mî Chaâu! Nhìn long ngoãng maø Mî Chaâu xeù ra töø chieác
aùo ñang maëc thaû treân ñöôøng ñaøo taåu. Taïi nuùi Moä Daï ( thuoäc huyeän
Ñoâng Thaønh, tænh Ngheä An ), An Döông Vöông ñaønh rôi leä xöû toäi Mî
Chaâu “thoâng ñoàng vôùi giaëc” roài traàm mình xuoáng bieån.
(2) Trieäu Ñaø leân ngoâi töï xöng laø Nam Vieät Vuõ Vöông ñoùng ñoâ ôû Phieân
Ngung truyeàn ñeán ñôøi Trieäu Kieán Ñöùc thì Nam Vieät suy yeáu. Haùn Vuõ
Ñeá cöû Loä Baùc Ñöùc ñaùnh chieám Nam Vieät.
12
CUOÄC KHÔÛI NGHÓA HAI BAØ TRÖNG
64
68
72
76
80
Loä Baùc Ñöùc tieán veà Nam (1)
Thôøi kyø Baéc thuoäc ngaøn naêm oaùn hôøn
Haùn Ñeá cai trò ñònh phaân
Chia thaønh chín quaän deã vôøn, deã sai
Xuoáng bieån baét moø ngoïc trai
Leân röøng ngaø quyù ñuû ñaày coáng daâng
Bao söu thueá truùt ñaàu daân
Thoân laøng xô xaùc, coû chaân phuû neàn
Ngaøy gioã toå tröôùc saân Ñeàn (2)
Toâ Ñònh, Maõ Taéc toan rinh troáng ñoàng
Ñaây laø baùu vaät Tieân Roàng
Leõ naøo ñeå bò cöôùp khoâng theá naøy !
Chieác ngaø voi quyù daâng ngay
Ñaây laø theá phaåm mong ngaøi nhaän cho
Toâ Ñònh traàm troà noùi to :
Hoûi ai ñaõ baén ? Do Cô khoù bì (3)
Maõ Taéc haùch dòch thaùch thi
Leâ Chaân tuy phaän nöõ nhi saün saøng
Tröng Traéc boùng gioù caûn ngaên
Muïc tieâu soï naõo xaâm laêng hoaønh haønh
(1) Teå töôùng Löõ Gia vaø vua toâi nhaø Trieäu ñeàu bò baét bò gieát bôûi
töôùng Haùn laø Loä Baùc Ñöùc. Haùn Vuõ Ñeá ñoåi Nam Vieät thaønh
Giao Chæ Boä, chia ra 9 quaän, cöû thaùi thuù Toâ Ñònh cai trò voâ
cuøng khaéc nghieät. Ñaây laø thôøi kyø Baéc thuoäc laàm than nhaát.
(2) Hai Baø Tröng traàm mình taïi Haùt Giang. Cuoäc khôûi nghóa
cuûa nhò vò Anh Thö ñaõ vieát neân nhöõng trang söû choáng
ngoaïi xaâm oanh lieät ñaàu tieân cuûa daân toäc Vieät Nam.
(2) Ngaøy Gioã toå taïi Ñeàn Huøng.
(3) Döôõng Do Cô teân töôùng nöôùc Sôû coù taøi cung noû.
13
84
88
92
96
100
Phaûi ñaâu traùi chín treân caønh ?
Chôù neân noâng noåi baát bình laàm möu
Kheâu khích thuû ñoaïn keû thuø
Tröng Nhò thaém yù nhö muø buoâng teân !
Meâ Linh quy tuï huøng anh
Luy Laâu Thi Saùch loä ñaønh hy sinh (1)
Nhaâm Dieân, Toâ Ñònh thaát kinh
Tröng Traéc Tröng Nhò khôûi binh phuïc thuø
Ñaøn voi xung traän thaéng thu
Ba naêm döïng nghieäp maây muø chöa tan
Voù ngöïa Maõ Vieän keùo sang
Theá coâ löông caïn muoân ngaøn hieåm nguy
Trung trinh baát khaû tö nghì
Haùt Giang tuyeät loä nöõ nhi traàm mình
Thuø choàng, nôï nöôùc hy sinh (2)
Tuoåi xuaân daâng hieán troïn tình nöôùc non
Ñieåm ghi thaät ñaäm neùt son
Ñaàu chöông Vieät söû maõi coøn ngaøn sau
(1) Taïi thaønh Luy Laâu Thi Saùch laàm möu bò giaëc baét. Tröng
Traéc, Tröng Nhò tieáp tuïc laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa cuûa
nhaân daân taïi caùc quaän Cöûu Chaân, Nhaät Nam, Hôïp Phoá vaø
Uaát Laâm ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi, ñaùnh ñuoåi quaân Haùn
veà beân kia bieân giôùi. Tröng Traéc cuøng em laø Tröng Nhò
xöng laø Tröng Vöông, ñoùng ñoâ taïi Meâ Linh keùo daøi ñöôïc
3 naêm (40 - 43).
14
BAØ TRIEÄU THÒ TRINH
104
108
112
Vaøng vaø chì voán khaùc nhau
Gian truaân thöû löûa thöù naøo tinh anh ?
“Ra khôi voã soùng caù kình
Chôù laøm toâm teùp daàm mình döôùi thung” (1)
Anh thö thao löôïc oai huøng
Trieäu Trinh vì nghóa hieäp chung khôûi côø
Boán naêm tinh luyeän binh cô
Xuaát quaân Thanh Hoùa, Ñoâng Ngoâ haõi huøng
Ñaáu tranh quyeát lieät vaãy vuøng
Naêm hai boán taùm, nuùi Tuøng gôûi thaân
Baø Tröng, Baø Trieäu vieân vaân
Ñeàn thôø ñaát Vieät quaàn thaàn phaûi kieâng
Danh Baø toân kính moïi mieàn
Taám göông yeâu nöôùc haäu tieàn noi chung.
(1) Thuû lónh nghóa quaân choáng Ngoâ naêm 248 laø Baø Trieäu Thò
Trinh. Baø thöôøng noùi : “ Toâi muoán côõi côn gioù maïnh, ñaïp
luoàng soùng döõ, cheùm caù kình ôû Bieån Ñoâng, ñaùnh ñuoåi
quaân Ngoâ, giaønh laïi giang sôn, côûi aùch noâ leä, chôù ñaâu laïi
chòu laøm tì thieáp ngöôøi”. Thaät vaäy, quaân Ñoâng Ngoâ khieáp
(2) Lyù Boân saùng laäp nhaø nöôùc Vaïn Xuaân. OÂng laø ngöôøi coù taøi
vaên - voõ laïi coù chí lôùn. Naêm 542 OÂng laõnh ñaïo cuoäc khôûi
nghóa giaønh ñoäc laäp choáng laïi nhaø Löông. Naêm 544 Lyù Boân
leân ngoâi vua, hieäu laø Nam Ñeá, ñaët teân nöôùc laø Vaïn Xuaân.
vía, nhöng vì coù aâm möu noäi giaùn phaûn boäi. Baø phaûi hy
sinh taïi Nuùi Tuøng, Thanh Hoùa naêm 23 tuoåi.
15
LYÙ NAM ÑEÁ – MAI HAÉC ÑEÁ
116
120
124
128
Ngoâ Toân Quyeàn trí kieâu huøng
Göôm daøi giaùo nhoïn, möu töøng thaâm saâu
Saùch löôïc cai trò Giao Chaâu
Taøi nguyeân ñeàu bò toùm thaâu veà Taøu (1)
Daân laønh thoáng khoå xieát bao …
Giao Chaâu khoâng theå cuùi ñaàu Nhaø Löông
Bôûi oâ nhuïc, bôûi ñau thöông
Lyù Boân vi töôùng deïp phöôøng ngoaïi xaâm (2)
Giaønh ñoäc laäp, giöõ nöôùc Nam
Kinh ñoâ Toâ Lòch, Vaïn Xuaân toâ boài
Naêm traêm boán boán leân ngoâi (544)
Tieàn Lyù Nam Ñeá vì ñôøi döïng xaây
Chuøa Traán Quoác caïnh Hoà Taây
An daân, ñònh quoác, ñeâm ngaøy chænh trang
16
132
136
140
144
148
(1) Vaøo thôøi Taây Haùn thì nöôùc Vieät traûi daøi töø Giao Chaâu tôùi
Quaûng Chaâu, thôøi Ñoâng Haùn chæ coøn Giao Chaâu. Khi NguïyThuïc-Ngoâ thôøi tam quoác keát thuùc, nöôùc Trung Hoa nhanh
chia ra thaønh nhieàu nöôùc nhoû tranh baù ñoà vöông, thaønh Nam
– Baéc Trieàu, thay ngoâi ñoåi chuû, thì Giao Chaâu laàn löôït cuõng
bò chuyeån theo, roài leä thuoäc nhaø Löông, cho tôùi cuoäc khôûi
nghóa cuûa Lyù Boân ñaõ thaáy nam nhi xuaát hieän !
Ñeøn khuya daàu caïn baác taøn
Tre giaø maêng moïc Trieäu Quang lo löôøng
Leân ngoâi hieäu Trieäu Vieät Vöông (1)
Haûi Höng - Daï Traïch choïn phöông laâu daøi
Lyù Phaät Töû, vieäc naøy sai
Giaønh ngoâi roài laïi maéc quai Nhaø Tuøy (2)
Vaïn Xuaân caøng thuû caøng suy
Maáy voøng vaây buûa khoán nguy keùo daøi
Nhaø Ñöôøng troàng aùch coøng tay
An Nam ñoâ hoä ñoïa ñaøy ngöïa xe (3)
Döông Quí Phi, phaän phoøng the
Chim sa caù laën maø ñeø maøy raâu
Vua Ñöôøng cho boïn quan haàu
Thaúng tay vô veùt toùm thaâu taän cuøng
Trai thì phu vaùc gaùnh goàng
Gaùi thì haàu haï ca phoøng truy hoan
Baøy ra laém cuoäc daõ man
Noãi ñau ñoâ hoä laàm than ngaäp ñaàu
Löôõi göôm cöùu quoác reøn mau
Quyeát khoâng soáng kieáp ngöïa traâu theá naøy
(1) Trieäu Quang Phuïc ngöôøi Vónh Phuùc, laø danh töôùng cuûa Vua
Lyù Nam Ñeá, laäp caên cöù khaùng chieán taïi vuøng ñaàm Daï
Traïch, leân ngoâi töùc Trieäu Vieät Vöông, coøn goïi laø Daï Traïch
Vöông, ñeán naêm 571 thì maát.
(2) Lyù Phaät Töû tieáp ngoâi Trieäu Vieät Vöông, töùc Haäu Lyù Nam
Ñeá, keùo daøi ñeán naêm 603, thì leä thuoäc nhaø Tuøy. Luùc baáy
giôø, nhaø Tuøy lôùn maïnh, toùm thaâu caùc nöôùc nhoû, thoáng nhaát
Trung Hoa.
(3) Nhaø Ñöôøng thay theá nhaø Tuøy, hoïc kinh nghieäm caùc trieàu
ñaïi tröôùc daân ta caøng theâm khoán khoå boäi phaàn. Naêm 679,
nhaø Ñöôøng laäp An Nam ñoâ hoä phuû ñeå cai trò nöôùc ta.
17
ngöôøi vì vaûi beå ñaàu, moät oâng giaø saép bò cheû ñoâi, Thuùc Loan
toå chöùc vuøng leân, ñaùnh tan quaân aùp taûi, chieám caû Toáng Bình,
ñuoåi quaân Ñöôøng veà nöôùc; nhöng raát tieác, nhaø Ñöôøng ñang
thôøi cöïc thònh, ñem quaân baùo thuø. Tröôùc theá huøng maïnh cuûa
quaân Ñöôøng, Thuùc Loan phaûi boû thaân trong röøng, nöôùc ta
maát theâm moät cô hoäi khoâi phuïc.
18
BOÁ CAÙI ÑAÏI VÖÔNG
152
156
160
164
Soáng oâ nhuïc, soáng ñaéng cay
Soáng trong taêm toái, khoå thay daân tình
Moùn ngon, vaät laï, taâu trình
Leä chi - traùi vaûi, loäi sình treøo non (1)
Ñaát Haø Tónh - Mai Thuùc Loan
Naâng cao só khí caêm hôøn thuùc quaân
Giaëc Ñöôøng thaùo chaïy laáy thaân
Nieàm vui chieán thaéng toaøn daân mong chôø
Mai Haéc Ñeá duïng huyeàn cô
Ñaët neàn moùng döïng cô ñoà mai sau
Quaân tuy ít, nhöng chí cao
Binh cô laø chuyeän beå daâu dieãn thöôøng (2)
UØn uøn binh maõ nhaø Ñöôøng
Vaïn An khoùi löûa chieán tröôøng maùu xöông
Thuùc Loan yeáu theá taàm phöông
Lui binh thuùc thuû, vuøi xöông giöõa röøng
(1) Vua toâi nhaø Ñöôøng thaáy traùi leä chi cuûa nöôùc ta raát ngon beøn
baét daân ta phaûi chôû sang Traøng An ñeå thöôûng thöùc. Ñaây laø
moät gaùnh naëng cuûa nhaân daân Vieät Nam luùc ñoù .
(2) Ñaõ töøng gian khoå tröôùc ñoù, neân Mai Thuùc Loan, töï reøn luyeän
voõ-vaên, thu phuïc nhaân taâm, chôø ngaøy phuïc haän, vaø muøa vaûi
naêm 722, thôøi cô chín muøi, trong ñoaøn daân phu taûi vaûi, moät
168
172
176
180
Giöõ non soâng nhieäm vuï chung
Thaép leân ngoïn ñuoác Phuøng Höng, Ba Vì
Hai möôi naêm, trí duõng tri
Khi coâng, khi thuû, coù khi vaây thaønh
Töôùng Ñöôøng sôï taùi maët xanh
Nghe danh khíp vía cam ñaønh im hôi (1)
Caân ñai khoâi giaùp raõ rôøi
Goái quyø laäp caäp, buoâng lôøi ñoaùi thöông
Muoân taâu : Boá Caùi Ñaïi Vöông
Moät nhaàm hai nhôõ theá thöôøng phaïm uy
Ban boá aân ñöùc töø bi
Baïch Ñaèng keá saùch hieän veà giuùp Ngoâ (2)
Ñöôøng göôm chæ thaúng cô ñoà
Vì queâ höông, ñoäi naám moà ñöùng leân
Chín naêm coâng ñöùc vang reàn
Ñaïi Vöông Boá Caùi theâu teân ñoû ngôøi
Ñeâm taøn traêng laëng söông rôi
Nhôù trang nghóa só buøi nguøi gioït chaâu
(1) Phuøng Höng, Phuøng Haûi laõnh ñaïo nhaân daân ta noåi daäy choáng
aùch ñoâ hoä Ñöôøng. Teân ñoâ hoä nhaø Ñöôøng laø Cao Chính Bình
run sôï maø cheát. Cuoäc khôûi nghóa thaéng lôïi, giaønh ñöôïc chính
quyeàn töï chuû trong 7 naêm. Phuøng Höng ñöôïc toân laø Boá Caùi
Ñaïi Vöông .
(2) Töông truyeàn raèng : taïi traän Baïch Ñaèng, Phuøng Höng hieån
linh veà giuùp nhaân daân ta phaù giaëc, laøm cho quaân Nam Haùn
khieáp vía, khi bò quaân ta taán coâng baát ngôø, chaïy daãm ñaïp
nhau maø cheát chìm voâ soá, tan raõ nhanh choùng.
quyeàn. Naêm 930, quaân Nam Haùn xaâm chieám nöôùc ta, baét gia
ñình hoï Khuùc haõm haïi.
(2) Döông Ñình Ngheä laø tuøy töôùng cuûa Khuùc Haïo tieáp tuïc söï
nghieäp, ñaùnh thaéng ngoaïi xaâm naêm 931, nöôùc ta ñoäc laäp ñöôïc
6 naêm tieáp theo thì nha töôùng laø Kieàu Coâng Tieãn soaùn ñoaït.
Quaân Giao Chaâu maø tieâu bieåu laø Ngoâ Quyeàn quyeát dieät Tieãn,
Tieãn cho ngöôøi sang caàu vieän Nam Haùn.
20
19
HOÏ KHUÙC VAØ HOÏ DÖÔNG
184
188
192
196
200
Gioù luøa nghieâng ngaû ñoït lau
Gioù yeân lau laïi ngaång ñaàu möôùt xanh
Tuy laø thaân thaûo mong manh
Chaân maây maët ñaát thanh thanh moät maøu
Khuùc Thöøa Duï, nuoâi chí cao
Haûi Höng xaây döïng chieán haøo khôûi binh
Chieâu quaân choïn töôùng xuaát chinh
Teân quan ñoâ hoä, Toáng Bình hung haêng
Ñaùnh cho boû thoùi keân caên
Ñaùnh cho ñoäi nguõ xaâm laêng chaïy daøi
Khuùc Haïo, Khuùc Myõ ra tay
Naêm chín leû saùu, côø bay roäp trôøi (1)
Hai boán naêm sau leä rôi
Quaân Haùn quay laïi moät thôøi Baéc xaâm
Tình yeâu nöôùc laïi naåy maàm
Hoa thanh bình laïi aâm thaàm troå hoa
Döông Ñình Ngheä, thuoäc töôùng nhaø
Khôûi quaân Thanh Hoùa, Ñaïi La coâng ñoàn
Kieàu Coâng Tieãn, daï soùi choàn (2)
Cöôùp ngoâi soaùn chuû, cuùi loøn ra chi
(1) Hoï Khuùc daáy nghieäp giaønh neàn töï chuû nöôùc ta keùo daøi 24 naêm
( 906 – 930 ). Luùc baáy giôø, Trung Hoa laø thôøi nguõ ñaïi tranh
BAÏCH ÑAÈNG GIANG
204
208
212
216
220
Ñaõ phaân ñònh roõ bieân thuøy
Côù sao muoán cöôùp ? Cuõng vì tuùi tham
Luoân luoân rình raäp nöôùc Nam
Baát thaàn thuyeàn chieán aàm aàm keùo sang
Baïch Ñaèng giang, Baïch Ñaèng giang
Doøng soâng chôø ñôïi vieát trang söû huøng
Ñöôøng vaøo soùng nöôùc chaäp chuøng
Hoaøng Thaùo danh töôùng laãy löøng tieán saâu
Quyeát chôi moät traän phuû ñaàu
Thuûy quaân thieän chieán uøa vaøo thaät nhanh
Ngoâ Quyeàn möu trí tieán haønh
Coïc nhoïn caém ñaùy ngoài canh ñôïi chôø
Thuûy trieàu xuoáng, ñaùnh baát ngôø
Teân löûa thieâu ruïi, soaùi côø xeù tan
Ñaùnh cho vôõ moäng xaâm laêng
Ngaøn naêm Baéc thuoäc aâm vang choán naøy (1)
Xuaát chinh khoâi giaùp raát oai
Laâm traän aùo maõo caân ñai beøo nheøo
Ñaïi quaân xaùc noåi nhö beøo
Möu söï, thaønh söï chieáu theo luaät trôøi
Ñaèng cuøng vôùi tin Hoaøng Thaùo bò gieát khieán vua Nam Haùn
kinh hoaøng phaûi khoùc roáng leân, thu nhaët taøn quaân ruùt chaïy.
Vua Nam Haùn tröôùc teân laø Nham sau ñoåi laø Thieäp, roài sau
ñoù vì coù roàng traéng hieän leân neân ñoåi laø Cung. Bò thaát traän
cho teân Cung laø xaáu vaø ñoåi sang teân Yeåm, töùc Löu Yeåm.
(1) Traän chieán sau cuøng vaøo naêm 938, keát thuùc chuoãi daøi hôn
1000 naêm Baéc thuoäc cuûa nöôùc ta, duø tröôùc ñoù coù ñoâi laàn
giaønh ñoäc laäp thaønh coâng nhöng chaúng bao laâu laïi bò thoáng
trò.
21
224
228
232
Töï Nham beøn huûy ngay thoâi
Thay vaøo töï Thieäp kòp thôøi roàng bay
Töï Cung roài cuõng phaûi thay
Töï Yeåm löu laïi ñeán ngaøy sa baêng
Coå Loa ca khuùc khaûi hoaøn
Nieàm vui chieán thaéng haân hoan toät cuøng
Traûi bao bieán coá haõi huøng
Giaác mô ñoäc laäp ñeán cuøng toaøn daân
Nhöng roài boùng daùng ngoaïi xaâm
Luoân luoân aùm aûnh trong taâm trí hoaøi
Hoøa bình haïnh phuùc theo maây
Haùo danh haùm lôïi laïi baøy chia phaân
22
NHAØ ÑINH
236
240
244
248
(1) Cuoái naêm 938 caùc chieán thuyeàn cuûa giaëc huøng hoå vöôït
bieån tieán vaøo soâng Baïch Ñaèng. Chuùng ngheânh ngang traøn
vaøo traän ñòa mai phuïc cuûa Ngoâ Quyeàn. Bò ñaùnh baát ngôø
neân chæ trong moät thôøi gian raát ngaén thuyeàn giaëc bò ñaém
gaàn heát, quaân giaëc bò cheát voâ soá, maùu chaûy loang ñoû caû
soâng. Hoaøng Thaùo bò cheát taïi traän. Tin thaát traän ôû Baïch
252
256
Möôøi hai laõnh ñòa söù quaân
Tranh quyeàn tranh chöùc, tuùm quaàn thaûo nhau
Noài da xaùo thòt theá sao ?
Cuûi ñaäu naáu ñaäu noãi ñau ngheïn ngaøo
Ñinh Boä Lónh thuôû chaên traâu
Hoa Lö taäp traän, duøng lau laøm côø
Minh Quaân öùng theá thôøi cô
Boán phöông thoáng nhaát coõi bôø môû mang
Vaïn Thaéng Vöông ngöï ngai vaøng
Nöôùc Ñaïi Coà Vieät danh vang khaép vuøng
Trôøi trong saùng, laïi noåi gioâng
Maây ñen che khuaát vaàng hoàng theá sao ?
Ñinh Boä Lónh xoùa côø lau
Duïng binh gioûi, chính trò sao loãi laàm
Ñaát laønh haït ñaéng gieo maàm
Pheá tröôûng laäp aáu, soùng ngaàm phaùt ra (1)
Anh em nuùm ruoät moät nhaø
Ngoâi cao thaát voïng hoùa ra loaïn traøo
Ñoã Thích ñeâm leûn leo raøo
Trong côn say röôïu, maùu ñaøo tuoân rôi
Côø lau Boä Lónh ruõ roài
Nhaø Ñinh cô nghieäp ñeán hoài suy vong
Roàng Cha oanh lieät vaãy vuøng
Roàng Con leân saùu troâng mong ñöôïc gì ? (2)
choàng, khoâng vì con. Trao söï nghieäp laõnh ñaïo nöôùc nhaø
laïi cho Thaäp ñaïo Töôùng quaân Leâ Hoaøn, khai saùng ra nhaø
Tieàn Leâ ( 980 -1009 ). Duøng chöõ Tieàn Leâ ôû ñaây, ñeå phaân
bieät vôùi trieàu Leâ Lôïi töùc Haäu Leâ sau naøy.
Thaùi haäu Döông Vaân Nga sau naøy laïi laø Hoaøng haäu
cuûa Leâ Ñaïi Haønh. Vaân Nga quaû laø moät caønh hoa vöông
giaû vôùi hai saéc : traéng, hoàng, hai ñôøi choàng ñeàu laø vua.
(1) Ñinh Tieân Hoaøng boû tröôûng laäp aáu.
(2) Cha con Ñinh Tieân Hoaøng, Ñinh Lieãn bò Ñoã Thích aùm haïi,
thì Ñinh Toaøn leân ngoâi naêm 980 môùi 6 tuoåi, taïi vò ñöôïc 8
thaùng thì söï nghieäp nhaø Ñinh chuyeån sang nhaø Leâ cuõng cuøng
vaøo naêm naøy. Vì vaäy, Ñinh Toaøn coøn goïi laø Ñinh Pheá Ñeá
23
24
NHAØ TIEÀN LEÂ
260
264
268
272
Saùo ngaân tieáp baûn tröôøng thi
Ñoaïn eâm, ñoaïn buoát, ñoaïn thì thöôùt tha
Döông Vaân Nga, Döông Vaân Nga (1)
Vöông Hoaøng Thaùi Haäu tinh ba raïng ngôøi
Giöõa doøng trong ñuïc chôi vôi
Vöøa lau ñaãm leä, vöøa cöôøi khoâ khan
Dìu con ngöï giöõa ngai vaøng
Reøm thöa nhieáp chính khoù khaên chaát choàng
Quaàn thaàn chia reõ tranh coâng
Bieân thuøy rung chuyeån, thuø trong giaëc ngoaøi
Töôùng Quaân Thaäp Ñaïo ñöùc taøi
Long baøo, aán baùu, trao tay anh huøng
Nheï tình rieângï, naëng vieäc chung
Ñoùa hoa hai saéc ; traéng, hoàng… vaãn xinh ?
(1) Thaùi haäu Döông Vaân Nga, nhieáp chính thay con, töùc Ñinh
Pheá Ñeá môùi 6 tuoåi. Vì nöôùc khoâng vì nhaø, khoâng vì
276
280
284
Nhaø Toáng raàm roä khôûi binh (1)
Hai ñöôøng thuûy - boä song haønh tieán sang
Moät Baïch Ñaèng, moät Chi Laêng
Nhö baày thuù döõ hung haêng cöïc kyø
Goïng keàm chieán löôïc kheùo baøy
Ngaøn caân treo sôïi toùc naøy nguy thay
Haàu Nhaân Baûo bò cheùm ngay (2)
Traàn Khaâm Toä boû chaïy daøi ruùt lui (3)
Leâ Hoaøn laãm lieät leân ngoâi
Chieâm Thaønh toâm teùp hoïc ñoøi laán saâu
Ñaïi Haønh caáp chuyeån quaân vaøo
Pheá Mi giöõa traän rôi ñaàu thaûm thöông (2)
Thoâng binh phaùp, chính trò töôøng
Vaên oân voõ luyeän, nhu cöông hieäp haønh
(1) Naêm 981, nhaø Toáng xuaát ñaïi quaân hai ñöôøng thuûy boä
xaâm laêng nöôùc ta. Khoâng ngôø moät Baïch Ñaèng laïi taùi
dieãn, theâm moät Chi Laêng treân boä kinh hoaøng. Töôùng Haàu
Nhaân Baûo bò cheùm cheát taïi traän. Quaân giaëc coøn laïi ruùt
chaïy veà nöôùc, quaù nöûa caùnh quaân do Traàn Khaâm Toä chæ
huy cheát taïi traän. Cuoäc khaùng chieán choáng Toáng xaâm
löôïc do Leâ Hoaøn chæ huy ñaõ thaéng lôïi veû vang.
(2) Lôïi duïng quaân Toáng taán coâng nöôùc ta, Vua Chieâm Thaønh
cuõng xua quaân ñaùnh chieám, Leâ Hoaøn sai Töø Muïc sang
Chieâm Thaønh caàu hoaø. Nhöng Vua Chieâm laïi baét giöõ söù.
Vua Leâ Ñaïi Haønh, chuyeån quaân vaøo Nam vaø giöõa traän
cheùm bay ñaàu Pheá Mi Thueá vua Chieâm Thaønh.
25
288
292
296
300
Ruoäng ñoàng maï phuû maøu xanh
Vì ñaâu boâng luùa uùa caønh ruïng rôi
Leâ Long Ñónh cöôùp ñöôïc ngoâi (1)
Hoân quaân baïo chuùa ñaát trôøi aâm u
Toäi roùc mía ñaàu thaày tu
Hoang daâm, voâ ñaïo, meâ muø, baát nhaân
Cho neân voán ñöùc caïn daàn
Ngoïa Trieàu veát baån hoân quaân ñôïi ngaøy
Bieát tu thaân, höôûng laâu daøi
Thaát ñöùc cô nghieäp ñoåi thay töùc thì
Beâ tha höôûng thuï thöù gì ?
Xuaân ñi haï ñeán lieàn thì saùt na
Trong buøn xuaát hieän lieân hoa
Nhaân sinh trong coõi ta baø gaãm suy ? (2)
hoân quaân baïo chuùa, hoang daâm voâ ñoä, neân cheát luùc môùi chæ
24 tuoåi, vaø nhö moät söï tröøng phaït neân doøng hoï Leâ tuyeät töï.
“Goùt danh lôïi buøn pha saéc xaùm. Maët phong traàn naéng naùm
muøi daâu, …” .
(2) Söï baát nhaân vaø voâ cuøng taøn baïo cuûa Ngoïa Trieàu laø ñeå
chuaån bò cho Ñaïo Phaät thaâm nhaäp xaõ hoäi, laøm neàn taûng cho
hai trieàu ñaïi Lyù – Traàn töø bi, baùc aùi, nhaân nghóa. Laø vaøng
son nhaát trong lòch söû Vieät Nam. Ñaây laø moät baøi hoïc lôùn
cho caùc theá heä caàm quyeàn sau naøy.
26
NHAØ LYÙ
304
308
312
(1) Leâ Ñaïi Haønh coù 11 hoaøng töû. Vua Ñaïi Haønh ñaõ ñònh cho
ngöôøi con thöù ba laø Long Vieät laøm Thaùi töû. Nhöng khi vua
maát, caùc hoaøng töû tranh ngoâi nhau, ñaùnh nhau trong 8
thaùng. Ñeán khi Long Vieät vöøa leân ngoâi ñöôïc 3 ngaøy thì bò
em laø Long Ñónh sai ngöôøi vaøo cung gieát cheát, thoï 23 tuoåi,
söû ghi laø Leâ Trung Toâng. Long Ñónh leân ngoâi, laïi laø moät
316
Giöõa doøng trong - ñuïc thò phi
Sinh ra nöông cöûa Töø bi tröôûng thaønh
Cha nuoâi laø Lyù Khaùnh Vaên (1)
Thaày laø Vaïn Haïnh, chuyeân caàn söû kinh
Taâm chính tröïc, trí thoâng minh
Kheùo gieo nhaân toát, duyeân laønh troå hoa
Chaân ñeá, Tuïc ñeá hieäp hoøa
Cöùu daân ñoä theá môùi laø minh quaân
Nuï hoa höông saéc vaøo xuaân
Danh Lyù Coâng Uaån nhö vaàng nhaät quang
Quoác sö Khuoâng Vieät phoø naâng
Thieàn sö Vaïn Haïnh thaùnh nhaân hoä trì
Coå Loa vuøng ñaát goà gheà
Ñaïi La Thaønh roäng boán beà theânh thang
Giaác noàng moäng thaáy roàng vaøng
Thuaän Thieân thaùnh hoaøng ñoåi teân Thaêng Long (2)
Daïy daân töø vieäc caáy troàng
Quay tô deät luïa ngheà noâng dieäu kyø
(1) Lyù Coâng Uaån, ngöôøi laøng Coå Phaùp, Haø Baéc, sinh naêm Giaùp
Tuaát (974) maát cha töø trong buïng meï, vöøa ra ñôøi meï cuõng
khoâng coøn. Soáng vaø lôùn leân nhôø töông chao nuoâi döôõng cuûa
chuøa Luïc Toå, vôùi söï dìu daét, nöông töïa ñöùc ñoä cuûa Thieàn sö
Vaïn Haïnh vaø cha nuoâi laø Lyù Khaùnh Vaên. Moät treû moà coâi trôû
thaønh baäc Minh Quaân. xin thaép moät neùn höông höôùng veà Vaïn
Haïnh !
(2) Lyù Coâng Uaån leân ngoâi hieäu laø Thuaän Thieân. Trieàu Lyù (1010 –
1225 ), teân nöôùc Ñaïi Vieät. Thaønh Ñaïi La ñoåi teân laø thaønh
Thaêng Long, truyeàn ñöôïc 8 ñôøi thaùi bình thònh trò, keùo daøi 215
naêm.
27
320
324
328
332
336
Quoác Töû Giaùm, môû khoa thi
“Tröôùc thì hoïc leã, sau thì hoïc vaên”
Coâng cha meï, saùnh thaùi sôn
Döôõng nuoâi khoå cöïc, coâng ôn haûi haø
Neâu göông : Haïnh Hieáu ñaïo nhaø
Quaït noàng, aáp laïnh môùi laø phaän con
Gaùi, trai bình ñaúng ñeàu troøn
Trau doài ñaïo ñöùc saét son veïn gìn
Queâ höông haïnh phuùc thanh bình (1)
Baát ngôø quaân Toáng thình lình keùo sang
Nhieáp chính : Thaùi haäu YÛ Lan
Ñieàu töôùng Thöôøng Kieät choáng ngaên bieân thuøy
Vaønh ñai Nhö Nguyeät coøn ghi
“Vua Nam rieâng coõi bieân thuøy troâng coi (2)
Trôøi cao phaân ñònh haún hoøi
Côù sao baây laïi hoïc ñoøi laán sang ?
Haøo saâu ñaây ñaõ saün saøng
Choân quaân xaâm löôïc ñaïi bang laïnh luøng”
(1) Caùc ñôøi vua cuûa trieàu ñaïi Nhaø Lyù cuõng xaûy ra chuyeän baát
hoaø giöõa anh em, nhöng nhôø coù taâm hoàn vò tha, nhöôøng
nhòn neân moïi vieäc ñeàu ñöôïc giaûi quyeát eâm thaém. Ñaëc bieät
xaây döïng Quoác Töû Giaùm, xem nhö Ñaïi Hoïc ñaàu tieân cuûa
daân toäc ta. Ñeán ñôøi Lyù Chieâu Hoaøng thì chuyeån giao ngoâi
vua cho Traàn Caûnh, môû ra trieàu ñaïi Nhaø Traàn.
(2) Taïm dòch nguyeân taùc boán caâu thô ñöôïc cho laø cuûa Lyù
Thöôøng Kieät ñöôïc xem laø tuyeân ngoân ñoäc laäp laàn thöù I
Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö
Tieät nhieân ñònh phaän taïi thieân thö
Nhö haø nghòch loã lai xaâm phaïm
Nhöõ ñaúng haønh khan thuû baïi hö.
28
340
344
348
352
Ba ñi choáng giaëc kieân trung
Meï ru con nguû ñeå coøn tô xe
“Ví daàu chaâu chaáu ñaù xe
Töôûng raèng chaáu ngaõ ai deø xe nghieâng”
AØ ô con nguû ngoan hieàn
Nieâu treo vaøi cuû khoai rieàng daønh con
Maùi tranh luõ queùt ñaâu coøn
Neáu coøn hôi thôû laø coøn töông lai
Lyù Thaùnh Toâng ñaáng thieân taøi
Chuyeån quaân choáng uùng, gaáp xaây ñeâ ñieàu (1)
Lyù Chieâu Hoaøng beán noâng saâu ?
Caønh vaøng laù ngoïc seõ vaøo tay ai ?
Giang sôn traùch nhieäm naëng naøy
Lyù Hueä Toâng laïi thoõng tay tu haønh ? (2)
Traàm luaân chuyeån ñoåi voøng quanh
Caàu mong cuoäc soáng an laønh aám no
(1) Khi nhaø Toáng ñaùnh phaù, löïc löôïng huøng maïnh cuûa ta ra bieân
cöông choáng giaëc. Naêm aáy, khoâng may haäu phöông bò luït
lôùn, muøa maøng maát traéng, nhieàu nôi beänh dòch xaûy ra. Nhöng
nhôø keá saùch ñuùng ñaén cuûa YÛ Lan, Vua Thaùnh Toâng quyeát
ñoaùn taùo baïo hy sinh taát caû nhöõng gì maø trieàu ñình coù nhaèm
cöùu daân vaø ñaïi quaân quay veà kòp luùc laøm nhieäm vuï khaån caáp.
Quaân daân caù nöôùc moät loøng, vieäc choáng Toáng cuõng thaønh
coâng. Nhieàu taøi lieäu kinh saùch toân vinh YÛ Lan laø Quan AÂm.
Ñôøi sau laäp ñeàn thôø thôø cuùng Baø.
(2) Lyù Hueä Toâng truyeàn ngoâi cho con gaùi laø Lyù Chieâu Hoaøng ñeå
ñi tu. Lyù Chieâu Hoaøng môùi 8 tuoåi. Vieäc trieàu chính do Traàn
Thuû Ñoä chaáp chính. Traàn Thuû Ñoä daøn xeáp cho Traàn Caûnh
laáy Chieâu Hoaøng. Söï kieän naày xem nhö moät söï chuyeån giao
töø trieàu Lyù sang trieàu Traàn thaät taøi tình vaø an bình nhaát trong
lòch söû.
29
lòch söû Vieät Nam. Coù theå noùi, nhöõng nhaân vaät taøi ba xuaát
chuùng ñeàu xuaát hieän trong thôøi naøy, ñeå caáu thaønh moät Vieät
Nam 4 theá kyû vaên voõ toaøn taøi, moät quoác gia huøng maïnh vaø
môû ra trang söû saùng choùi nhaát. Coù leõ 1000 naêm Baéc thuoäc
ñaõ toâi luyeän nhuaàn nhuyeãn, chín muøi, vaø 70 naêm cuûa ba
trieàu Ngoâ-Ñinh-Leâ ñaõ saøng saûy gaïn loïc, quaù ñuû ñeå hoaøn
thaønh moät vöôøn hoa kyø dieãm cho Daân Toäc Vieät Nam. Thaät
yù vò ba nuï cöôøi cuûa ba nhaât vaät chính vaø sau ñoù seõ coøn raát
nhieàu nuï cöôøi.
30
NHAØ TRAÀN
356
560
364
368
Coù ngöôøi soáng - thaùc khoâng lo
Coù ngöôøi quaùn xuyeán ñaén ño taän cuøng
Traéng ñeâm traèn troïc thö phoøng
Buùt khoâ möïc caïn, tim loøng nhoùi ñau
Traêng trong vaèng vaëc treân cao
Ngaém nhìn soâng nuùi khaùt khao thaùi bình
Möu ñoà long phuïng hoøa minh
Chieâu Hoaøng - Traàn Caûnh hieäp thaønh löùa ñoâi
Long baøo thieáp maëc cho Ngöôøi …
Thuû Ñoä tay vaãy mæm cöôøi theáø xong !
Chieâu Hoaøng cöôøi maù öûng hoàng
Traàn Caûnh roøn raõ uy phong kieåu cöôøi
Ngai vaøng Chuùa thöôïng kíp ngoài
Tung hoâ vaïn tueá gioïng cöôøi ngaân vang (1)
Ñoaøn chieán maõ vöôït daëm ngaøn
Baùch chieán baùch thaéng, quyû thaàn kieâng oai
( 1) Hai trieàu ñaïi Lyù – Traàn töø 1010 ñeán 1400, keùo daøi 390
naêm huy hoaøng nhaát, raïng rôõ nhaát, thaùi bình thònh trò nhaát
372
376
380
384
388
Ñaïi Nam coù tieáng cöôøi daøi
Nghe nhö thaùch thöùc choùi tai voâ cuøng
Baàu trôøi Ñaïi Haõn Nguyeân Moâng
Töø AÂu sang AÙ caám khoâng ñöôïc cöôøi
Nghe qua saám seùt lieân hoài
Moâng Coå Ñaïi Haõn haùch ngoài chæ tay (1)
Haõy truyeàn hoûa toác leänh naøy
Baûo Nam man aáy sang ngay öùng haàu
Saøi Thung tuaân leänh phi mau
Giöõa trieàu Traàn ñöùng veånh raâu haát haøm
Naøy naøy neáu muoán ñöôïc an
Ñích thaân ngöôi phaûi choùng sang gaáp chaàu
Nuï cöôøi mai mæa canh thaâu
Hoaøng toäc sao laïi laáy nhau dò thöôøng ?
Nho gia keát aùn loaïn luaân !
Thöông cho Traàn Lieãu ñau buoàn ra ñi
Traàn Thaùi Toâng ñònh xuaát ly
Phuø Vaân – Yeân Töû baøy chi ñoùn chaàu
Thuû Ñoä khaúng khaùi daäp ñaàu
Vieäc quan troïng nhaát maùu ñaøo thaät tinh
Xoùa tan bao noãi baát bình
Thaùi Toâng - Traàn Lieãu ñeä huynh laïi cöôøi
(1)
Hoát Taát Lieät ra leänh cho Saøi Thung laõnh leänh ñi söù sang
baûo vua Traàn phaûi sang chaàu. Khi vaøo ñeán Thaêng Long,
söù leân maët kieâu ngaïo, cöôõi ngöïa thaúng vaøo cöûa Döông
Minh roài ñöa thö, traùch vua Nhaân Toâng sao töï laäp ngoâi vaø
ñoøi ngay laäp töùc phaûi sang chaàu Thieân töû. Vua Traàn cho
Ñaïi thaàn ngheânh tieáp, Thung khoâng theøm leã, vua môøi
yeán, Thung khoâng nhaän.
31
392
396
400
404
408
412
Con thuyeàn leøo laùi coù ngöôøi
Soùng to gioù lôùn vaãn cöôøi ñieàm nhieân
Theá naøo laø nuï cöôøi duyeân ?
Cöôøi ra nöôùc maét, cöôøi ñieân ñaûo cöôøi.
Taøn ñeâm söông phuû nuùi ñoài
Chieán y khoâng phuû kín ngöôøi haønh quaân
Böôùc ñi theo ñuùng daáu chaân
Tröôùc nhìn quaùn saùt, sau caàn kieåm tra
Nhaët taát caû vaät rôi ra
Khoâng löu daáu veát duø laø coïng rôm
Haønh trang buoäc chaët ; vaùc, oâm
Nöôùc uoáng phaûi giöõ duøng trong moät ngaøy
EÙm quaân khoâng ñöôïc thôû daøi
Döøng quaân khoâng ñöôïc lai rai röôïu cheø
Khoâng taùch nhoùm, khoâng chia phe
Khoâng ñöôïc traû giaù, “coø keø” thieät - hôn
Quaân Veä Quoác - Quyeát tieán leân
Ñaùnh quaân xaâm löôïc, phaûi beàn phaûi chuyeân
Phaûi tieát kieäm töøng muõi teân
Thaúng tay cheùm töôùng, lính queøn thì tha
Quaân leïânh taán coâng ban ra
Xung phong ñoàng loaït, tieáng la long trôøi
416
420
An Tö Quaän chuùa leä rôi
Vì quaân Nguyeân chieám nhieàu nôi ngoaïi thaønh
Nghóa binh di chuyeån ñoäi hình
Phaûi laøm giaûm böôùc tieán nhanh quaân thuø
Hoaøng huynh ñaønh phaûi duïng möu
Ñöa em sang traïi giaëc thuø coáng daâng
Ñaây laø duøng keá myõ nhaân
Theá côø dieãn bieán khoù khaên chaát choàng
32
424
428
432
436
440
Thoaùt Hoan haùo saéc phaûi loøng
Hy sinh moät ñoùa hoa hoàng saéc höông
Thoâi ñöøng bònh rònh ñau thöông
Kíp mau trang ñieåm leân ñöôøng “leänh vua”
An Tö vöøa khuaát qua cua (1)
Heùt lôøi vónh bieät kính thöa thöôïng hoaøng…
Caûm töû quaân xeáp thaønh haøng
Tröôùc giôø xuaát kích nghieâm trang thoát lôøi
Quaân Veä Quoác theà giöõa trôøi
Soáng laø chieán ñaáu troïn ñôøi vì daân
Laù côø toå quoác vinh quang
Laù côø Quyeát Thaéng veû vang muoân ñôøi
Cho duø thòt naùt xöông phôi
Coøn quaân xaâm löôïc, coøn ngöôøi hy sinh
Hoàn thieâng soâng nuùi hieån linh
Chöùng minh cho taám loøng thaønh chuùng con
Buoàng tim soâi maùu caêm hôøn
Ñoaøn quaân caûm töû leân ñöôøng xung phong
Bình minh hoäi nghò Dieân Hoàng
Caùc quan vaên voõ, cuï oâng cuï baø
Ñöùc Vua hoûi “Chieán” hay “Hoøa” ?
Vaøi quan mo quaït, baûo hoøa yeân thaân
Ñoaøn ngöôøi nhö moät göôm caàm tôùi nôi…
(1) Naém vöõng töøng dieãn bieán chieán tröôøng, tieân lieäu vaø chuû
ñoäng löïa choïn chieán tröôøng taùc chieán, ñoäng vieân tinh
thaàn chieán só, kyû luaät nghieâm minh, vieäc ñieàu binh
khieån töôùng xuyeân suoát “ bieát ngöôøi, bieát ta” laø naém
phaàn thaéng trong tay. Höng Ñaïo Ñaïi Vöông voâ cuøng
linh hoaït, kieät xuaát trong lónh vöïc naøy.
(1) Coâng chuùa An Tö laø con gaùi uùt cuûa Traàn Thaùi Toâng. Naêm
1285, quaân Nguyeân keùo vaøo nöôùc ta, tieán daàn xuoáng Gia
Laâm, uy hieáp Thaêng Long. Tröôùc tình theá nguy caáp, Traàn
Thaùnh Toâng ñaõ buoäc phaûi ñöa em gaùi laø coâng chuùa An Tö
daâng cho Thoaùt Hoan laøm keá hoaõn binh. Coâng chuùa An Tö
ñaõ vì nöôùc ra ñi .
33
444
448
452
456
460
464
Hoøa laø toaøn veïn traêm phaàn
Quyeàn cao chöùc troïng aùo quaàn xeânh xang
Khi ñi che coù loïng vaøng
Khi naèm coù thieáp dòu daøng xoa tay
Sung söôùng höôûngï, khoå maëc baây
Nhaø quan sang troïng ñuû ñaày tieän nghi
Baát ngôø coù moät thieáu nhi
Chieán thì taát thaéng, hoøa thì nhuïc kham
Quoác Toaûn boùp naùt quaû cam
Mieäng hoâ Quyeát Chieán Nguyeân Moâng traän naøy
Boâ laõo ñoàng loaït giô tay
Laù côø Saùt Thaùt tung bay rôïp trôøi
Ñieàu binh ngheä thuaät tuyeät vôøi
Ñòch hieän, ta aån, ñòch ngôi ñaùnh lieàn (1)
Chôùp thôøi cô kích hai bieân
Ñaùnh chia caét. Ñaùnh : haäu - tieàn taùch ñoâi
Giaû thua boû chaïy taïm lui
Thaêm doø söùc ñòch ñònh thôøi phaûn coâng
Bieát giöông taây, bieát kích ñoâng
Bieát choïn löôõng theá hieäp ñoàng hoã töông
Bieát di chuyeån choïn chieán tröôøng
Khi boài, khi daäp, khi cöông, khi traàm
Ngoïn côø phaát. Troáng - Chieâng gaàm
34
468
472
476
480
484
Chi Laêng giaù buoát söông rôi
Laõo baø doõi maét nhìn trôøi xanh xanh
Choàng ñi ñaùnh giaëc hy sinh
Con theo ñoäi Veä Quoác binh chöa veà
Thaân giaø hiu quaïnh uû eâ
Nghe tin chieán thaéng tình queâ daït daøo
Lính Nguyeân Moâng thaát theåu chaøo
Toaøn thaân ñaày nhöõng daáu dao veát traày
Laïy baø xin baùt côm ñaày
Chuùng con chaïy suoát bao ngaøy chöa aên
Ñöôøng veà phöông Baéc giaêng giaêng …
Côm ñaây, haõy coá maø aên nhieàu vaøo
Böng baùt côm, nöôùc maét traøo
Quaû loøng nhaân aùi nhö sao saùng ngôøi
Giöõa thuø haän, giöõa tình ngöôøi
Ngöôøi meï cö xöû tuyeät vôøi caân phaân
Cho keû thuø cheùn côm aên
Ngöôøi meï Ñaïi Vieät trí nhaân phi thöôøng (1)
Cô ñoà xaõ taéc moät phöông
Thònh suy xoay chuyeån hyù tröôøng lieãu tha
(1) Thaát traän, ñoäi quaân Nguyeân Moâng hoaûn loaïn ruùt chaïy
veà phöông Baéc, boû maëc thöông binh laûo ñaûo phía sau.
Ñoùi khaùt, thöông taät, ngöôøi thöông bình phaûi tìm ñeán
maùi tranh ñeå xin cheùn côm aên. Laõo baø Ñaïi Vieät thay vì
haän keû thuø … Nhöng laïi cho aên, ñaõ theå hieän taám loøng
nhaân aùi, duø vôùi keû thuø môùi ngaøy naøo voâ cuøng taøn baïo ..
35
Traàn Nhaân Toâng ñaõ laõnh ñaïo nhaân daân Ñaïi Vieät ñaùnh baïi hai
cuoäc xaâm löôïc Nguyeân Moâng. 14 naêm laøm vua, Nhaân Toâng
nhöôøng ngoâi cho con laø Anh Toâng vaø ñi tu, trôû thaønh thuûy toå
phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû, moät thieàn phaùi ñeå laïi daáu aán ñaëc
saéc trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam. Nhaân Toâng thöïc söï laø moät
trieát gia lôùn cuûa Phaät giaùo, giuùp trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam
phaùt trieån röïc rôõ, theå hieän ñöôïc ñaày ñuû trí tueä, baûn lónh Vieät
Nam. Tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng laø tinh thaàn thöïc
tieãn, nhaäp theá maø xuaát theá, xuaát theá maø nhaäp theá, Theo saùch
Tam Toå Thöïc Luïc .
36
488
492
496
Töø taâm nöông boùng Di Ñaø
Truùc Laâm - Yeân Töû ñaàu ñaø hoâm nay
“Hai laàn ngöïa ñaù traàn ai (1)
Non soâng muoân thuôû hieän ñaøi kim aâu”
Côûi long baøo, maëc aùo naâu
Nieäm caâu kinh Phaät thaäm saâu ngoä thieàn
Hieäp - Tan aâu cuõng do duyeân
Do duyeân vaïn vaät trieàn mieân luaân hoài
Theá naøo Phaät, theá naøo ngöôøi ? (2)
Nhö caùm ñaùy coái chaøy boài giaõ baêm (3)
Traàn Nhaân Toâng, Ngoïa Vaân Am
Nieát Baøn caûnh giôùi ngoaøi taàm töû sinh
(1) Xaõ taéc löôõng hoài lao thaïch maõ
Sôn haø thieân coå ñieän kim aâu
Traàn Nhaân Toâng
Anh huøng cöùu nöôùc, ñaáng minh quaân, ñaáng trieát nhaân, thi
só laø phaåm chaát keát hôïp haøi hoaø trong con ngöôøi Nhaân Toâng.
Khi côûi long baøo maëc aùo naâu coù ngöôøi hoûi :
(2) Nhö theá naøo laø Phaät ?
Nhaân Toâng ñaùp :
(3) Nhö caùm ôû ñaùy coái
500
504
508
512
516
Thöông chuùng sinh khoå chieán chinh
Ñaïi Vieät giao haûo Chieâm Thaønh töø ñaây
Cheá Maân, cuõng ñaáng anh taøi
Huyeàn Traân coâng chuùa trang ñaøi hoa khoâi
Hai chaâu OÂ, Riù sính lôøi
Vua Chieâm gaùi Vieät ñeïp ñoâi vôï choàng
Löông duyeân caàm saét chöa noàng
Ngöôøi ñi, keû ôû. Hai doøng caùch ngaên
Tuïc thieâu tieån phuïng theo loan
Ñuùng laø oan nghieät saùt nhaân nôõ naøo !
Traàn Khaéc Chung gaáp boân ñaøo
Cöùu ngöôøi thoaùt caûnh cô caàu voâ minh
Con thuyeàn ñònh meänh leânh ñeânh
Chöõ aân saâu naëng. Chöõ tình xoùt xa (1)
Naëng neà coù tieáng gieøm pha
Canh khuya boùng leû nhaït nhoøa ñeøn chong
Laïnh luøng gioù laéc maøn nhung
Tai nghe vaêng vaúng coân truøng ñìu hiu
Nhôù thöông tieáp noái theâm nhieàu
Tình queâ ai keû chòu lieàu taám thaân ?
520
524
Vieân Ngoïc Ñen coõi phong traàn
Vöôït qua bieån Thaùi bình an – Ngoä roài
Höông Traøng giaûi thoaùt luaân hoài
Vieân thaønh quaû maõn tuyeät vôøi lieân hoa
Cung ñaøn daïo khuùc söû ca
Noåi nieàm traên trôû leä nhoøa thaâu ñeâm
544
548
( 1) AÂn : Thöôïng töôùng Traàn Khaéc Chuùng cöùu thoaùt khoûi daøn hoûa.
Tình : Vôùi Vua Cheá Maân ñaõ sanh ra Thaùi töû Cheá Ña Ña
552
Maùi tranh xô xaùc trô neàn
Loái vaøo thoân vaéng coû leân maët ñöôøng
Daân laønh chòu laém tai öông
Chaân dung nghóa só canh tröôøng baët tin ?
Noãi buoàn maát nöôùc gaøo leân
Treân baøn môø toû ngoïn ñeøn thaáu chaêng ?
AÙng maây che khuaát vaàng traêng
Coân truøng than oaùn : Hôõi traêng, hôõi ñeøn
Khoâng gian ñang phuû maøu ñen
Queâ höông cam chòu moät phen thaûm saàu
37
HOÀ
528
532
536
540
Nhaùnh ñaøo chôùm nuï tröôùc theàm
Naéng mai dìu dòu eâm ñeàm caûnh xuaân
Hoà Quyù Ly moät toâi thaàn
Döïng maøn chính trò ba laàn dieãn hay
Ñaïi Ngu quoác hieäu ñoåi thay
Nhaân taâm ta thaùn, anh taøi ñaûo khuynh
Chöõ Noâm rieâng bieät phaùt minh
Tieàn giaáy saùng taïo aán haønh phoå thoâng
Quaân cô cheá suùng thaàn coâng
Vaên hoùa caûi caùch song song tieán haønh
Caây cao reã yeáu nhieàu caønh
Ñeán khi baõo toá phaûi ñaønh chòu thoâi
Giaëc Minh hung döõ rình moài
Nöôùc nhaø nguy khoán ai ngöôøi choáng ngaên ?
Ba cha con ñaønh ñaàu haøng
Daáu ngoaëc bi söû, oâi ! trang ngaäm nguøi
Ñau thöông muoân vaïn kieáp ngöôøi
Quaân Minh daøy xeùo ñaát trôøi ngöûa nghieâng
38
LAM SÔN
556
560
564
568
Treøo non môùi bieát non cao
Ra bieån môùi thaáy bieån bao la cuøng
Vaøng roøng haù ngaïi löûa nung
Ngöïa hay haù ngaïi ngaøn truøng daëm xa
Giaëc Minh xaâm löôïc nöôùc ta
Chaùu con nheo nhoùc nöôùc nhaø ñieâu linh
Möôøi naêm khaùng chieán tröôøng chinh
Lam Sôn aùo vaûi khôûi binh dieät thuø
Bình Ngoâ saùch löôïc coâng phu
Laø nguoàn naêng löôïng caáp töø vaên chöông
Laéng nghe tieáng goïi queâ höông
Ñoaøn ngöôøi yeâu nöôùc leân ñöôøng toøng chinh
Ruøa vaøng daâng löôõi göôm linh
Laø taïo söùc maïnh ñaáu tranh oai huøng
Chí Linh ñoài nuùi ñieäp truøng
Quaân Minh vaây haõm voâ cuøng nguy nan
Leâ Lai thay aùo caûi trang
Ñieàm nhieân ñöùng tröôùc göôm ngang giaùo keà
Leâ Lôïi thoaùt hieåm yeân beà
572
576
580
Chuyeån quaân tieán ñaùnh thu veà chieán coâng
Thöông ngöôøi gan daï anh huøng
Leâ Lai cöùu chuùa, Bình Vöông môùi coøn
Thanh bình traûi khaép soâng non
Nhôù ôn lieät só chaùu con ghi loøng
Taây Hoà, coâ baùn chieáu gon
Can chi oâng hoûi heát coøn hôû oâng ?
Chieáu gon eâm aám loan phoøng
Côù sao Nguyeãn Traõi ba doøng ñaàu rôi ?
Coâng thaàn theâ thaûm, hôõi ôi !
Bình Ngoâ Ñaïi Caùo keát hoài ñau thöông
ñaäu Traïng Nguyeân thôøi Traàn. Töø moät thanh nieân gia ñình
ngheøo sinh soáng baèng ngheà ñaùnh caù. tieán nhanh treân quan
tröôøng. Traûi qua ba ñôøi vua, Maëc Ñaêng Dung giöõ chöùc Thaùi
Sö Nhaân Quoác. Vua Leâ öôn heøn, caùc quan trong ngoaøi trieàu
xaâu xeù laãn nhau. Maëc Ñaêng Dung aâm möu giaønh ngoâi vua.
Thaùng 6 naêm Ñinh Hôïi (1527) leân kinh sö eùp vua Leâ nhöôøng
ngoâi. Luùc naøy trieàu Leâ ñaõ muïc naùt, maát loøng daân neân soá
ñoâng höôùng veà Maïc Ñaêng Dung. Nhaø Maïc giöõ ngoâi ñöôïc
naêm ñôøi. Ñeán ñôøi Maïc Maäu Hôïp (1546) thì thieân tai baõo luït,
naïn chaâu chaáu taøn phaù muøa maøng, daân tình ñoùi khoå ñieâu
linh, neân ngaàm höôùng veà nhaø Leâ.
39
40
MAÏC
584
588
592
596
Nhaø Maïc xuaát hieän chính tröôøng (1)
Ñaêng Dung queâ quaùn Haûi Döông ñaát laønh
Doøng doõi traïng nguyeân thôøi Traàn
Thao tuùng eùp buoäc Cung Hoaøng soaùn ngoâi
Nhaø Maïc truyeàn chæ naêm ñôøi
Thieân tai haïn haùn nhieàu ngöôøi cheát oan
Naïn chaâu chaáu hieän caû ñaøn
Hoa maàu maát traéng daân gian ñoùi ngheøo
Leâ Trang Toâng phaát côø ñaøo
Cao Baèng, hoï Maïc laâm vaøo theá coâ
Maáy naêm gaày döïng cô ñoà
Maùu hoàng thaém ñaát, xöông khoâ daûi ñaày
Cuõng gì tham voïng chieác ngai
Gaây ra bao caûnh ñaéng cay khoùc cöôøi
(1) Maïc Ñaêng Dung queâ ôû laøng Coå Trai, huyeän Nghi Döông, Haûi
Döông. Cuï toå baûy ñôøi cuûa Maïc Ñaêng Dung laø Maïc Ñónh Chi,
NAM - BAÉC TRIEÀU
600
604
608
Cuoäc tranh chaáp dieãn lieân hoài
Haèng traêm traän ñaùnh vaïn ngöôøi hy sinh
Trònh Tuøng trong cuoäc quaân haønh
Baét Maïc Maäu Hôïp kinh thaønh ñoåi thay
Vua Leâ chæ ngöï treân ngai (1)
Binh quyeàn thoáng laõnh trong tay Trònh Tuøng
Khoå ñau dai daúng chaát choàng
Tang thöông giaøy xeùo noãi loøng heùo hon
Töøng ñeâm tieáng quoác næ non
Cuõng vì Trònh - Nguyeãn, Ñaøng Trong - Ñaøng Ngoaøi
Gaàn ba theá kyû tranh taøi
Soâng Gianh oâ nhuïc chia hai theá naøy
Da vaøng maùu ñoû traùch ai ?
Traêm naêm mieäng theá keå hoaøi khoù nguoâi
(1) Söï phaân tranh Chuùa Trònh - Chuùa Nguyeãn, duøng soâng
Gianh laøm ranh giôùi chia ñoâi ñaát nöôùc, bieán thaønh cuoäc
noäi chieán Ñaøng Trong – Ñaøng Ngoaøi noài da xaùo thòt
töông taøn, raùch naùt, keùo daøi dai daúng nhaát trong lòch söû
nöôùc ta. May nhôø söï xuaát hieän cuûa ba anh em AÙo Vaûi
Taây Sôn : Nguyeãn Nhaïc, Nguyeãn Hueä, Nguyeãn Löõ. Ñaëc
bieät Nguyeãn Hueä laø vò cöùu tinh cuûa daân toäc ñaõ ñaùnh ñoå
chính quyeàn hoï Nguyeãn Ñaøng Trong vaø tieâu dieät cheá ñoä
Hoï Trònh Ñaøng Ngoaøi, thoáng nhaát ñaát nöôùc sau 251 naêm
chia caét .
41
628
(1) Baøi thieäu voõ “ Thaàn Ñoàng” Muùa roi. Tænh Bình Ñònh hieän
nay vaãn noåi tieáng voõ thuaät, “ Ai veà Bình Ñònh maø coi. Con
gaùi Bình Ñònh bỏ roi muùa quyeàn”. Mong raèng nhöõng tinh hoa
voõ thuaät cuûa Nhaø Taây Sôn ñöôïc löu truyeàn, xem nhö ñaây laø
moät di saûn phi vaät theå ñoäc ñaùo cuûa daân toäc Vieät Nam .
42
TAÂY SÔN
612
616
620
624
Coøn kia moät aùnh sao rôi
Moà cha sao nôõ röôùc voi veà giaøy ?
Leâ Chieâu Thoáng vieäc naøy sai
Traêm naêm tieác hoái moät giaây yeáu loøng
Vaàng haøo quang ñoû höôùng ñoâng
Ñoaøn ngöôøi trai traùng voõ coâng tuyeät vôøi
Dieãn taäp ñoäi nguõ ; ñöùng, ngoài
AÙnh ñao nhöït chieáu, theá roi gioù loàng
“Choáng roi ñöùng thuû Thaàn Ñoàng (1)
Ñaùnh qua taû baït, baét truøng höõu bieân
Ñaùnh roài laïi truï roi lieân
Xoay löng ñaâm traùi, vuùt lieàn ñaùnh qua
Lan roi löôùt boå, luøi ñaø
Boàng roi trôû laïi, thieäu laø Ñoàng Taân
Cuoán roi ngoài duoãi moät chaân
Thuû, coâng, thuaän, nghòch caân phaân tieán haønh
Khi laâm traän phaûi tieán nhanh
Haønh quaân thaàn toác, ñoäi hình doïc ngang
632
636
640
644
648
Vuõ khí chuaån bò saün saøng
Quaân leänh nhö nuùi moät ban nhaát teà
Trong tim khaéc ñaäm lôøi theà
Ngoan coá thì dieät, haøng veà thì tha
Chieâng khua troáng giuïc phaùt ra
Xung phong ñoàng loaït tieáng la ñoäng trôøi
Thuyeàn veà Nam laëng leõ troâi
Taây Sôn aùp saùt baàu trôøi ñaày sao
Luùc taán coâng Nguyeãn AÙnh ñaâu ?
Thaùo thaân boû chaïy sang caàu nöôùc Xieâm
Töø Caø Mau ñeán Haø Tieân
Töø Nam Vang ñeán Cao Nguyeân baït ngaøn
Moät vöïa thoùc quí hôn vaøng
Haäu phöông vöõng maïnh chieán traøng thaéng nhanh
Nghóa binh thieän chieán toác haønh
Löng ñeøo gioù loäng, suoái ngaøn reo ca
Quaân ñi tieán thaúng Baéc Haø
Ñoäi hình nhanh goïn vöôït qua thaùc gheành
Qua Ñeøo Ngang doác thaúng leân
Qua beán Ñoø Laùch traêng nghieâng ñænh ñaàu
652
656
Giang sôn caåm tuù bieát bao
Ñeâm ñeâm söông laïnh chieán baøo sôøn vai
Nghóa binh baêng suoát daëm daøi
Quí ñoâng chuaån bò ñoùn ngaøy taân xuaân
Ngoïn côø aùi quoác trung quaân
Ñaùnh quaân xaâm löôïc nhaø Thanh soùi choàn
Nghóa binh nhòp böôùc daäp doàn…
Quaân Thanh taïm chieám Thaêng Long döïng côø
Ngaøy xuaân cheùn röôïu höông mô
Taây Sôn xa tít bao giôø ñeán ñaây ?
680
684
688
43
660
664
668
672
676
Tình xuaân eâm aû vui say
Toân Só Nghò leänh cho baøy muùa ca
Thöôûng xuaân chuoác cheùn quan haø
Trung quaân phaûi coù boâng hoa ngaém nhìn
Xuaân phæ chí, xuaân ngaây tình
Xuaân trong dieãm aûo thình lình vôõ ra
Ngoïc Hoài roài ñeán Ñoáng Ña
Buøng cao löûa khoùi tieáng la long trôøi
Côø Taây Sôn caém khaép nôi
Quaân Thanh vöùt boû giaùp khoâi chaïy daøi
Thaêng Long chöùng kieán ñoåi thay
Ñeâm qua coøn giaëc, saùng ñaày nghóa binh
Beân soâng thöông nöõ e tình
Nöôùc non coøn maát vaãn trình dieãn ngaâm
Möøng chieán thaéng ñuoåi ngoaïi xaâm
Thöông nöõ cuõng haùt thanh aâm tröõ tình
Möøng ngaøy ñaát nöôùc thanh bình
Caát cao chaát gioïng ngon laønh haøo hoa !
Thì thoâi thöông nöõ haõy ca
Nöôùc nhaø ñoäc laäp ngaân nga chuùc möøng
Caøn Long caûm meán anh huøng
Môøi sang thieát yeán Quang Trung kíp chaàu
Thö môøi traên trôû canh thaâu
Duïng nhaân hoùa aûnh öùng haàu nhaø Thanh
Hoaøng trieàu caûm meán hieàn khanh
Traåm gaû coâng chuùa yeán oanh sum vaày
Hai Chaâu ñaøng gaùi caáp ngay
Löôõng Quaûng ñaát roäng töø ñaây quy veà
Rình rang chuaån bò moïi beà
Baát ngôø tin döõ ñaàm ñeà gioït sa
Quang Trung hoaøng ñeá baêng haø
Anh huøng baïc meänh nhö hoa sôùm taøn
44
GIA LONG
692
696
700
704
Bao naêm löu laïc nguùt ngaøn
Sang Xieâm, sang taän Taây Phan thænh caàu
Baù Ña Loäc trôï phía sau
Quay veà Phuù Quoác baét ñaàu moïâ binh
Tieán chieám Gia Ñònh thuû mình
Hai laàn ñoå boä ñaùnh thaønh Qui Nhôn
Quang Trung hoaøng ñeá ñaâu coøn !
Taây Sôn chuoái ruïc ra ñoøn ngaõ xieân
Queâ höông vaïn daëm noái lieàn
Traêng thanh gioù maùt ba mieàn Vieät Nam
Trong ñòa baï ghi töøng aâm
Traûi daøi töø Baéc voâ Nam moät maøu
Lai Chaâu keâ nuùi goái ñaàu
Laøo Cai, Baûn Gioác reõ vaøo Haø Giang
Laïng Sôn caùch khoaûng Cao Baèng
Quaûng Ninh gioù bieån coù traêng aùnh vaøng
708
712
716
Ngaõ reõ chuyeãn höôùng Baéc Giang
Thaùi Nguyeân, Baéc Caïn, Tuyeân Quang moät nhaø
Ñaây Yeân Baùi, ñoù Sôn La
Loái quanh uoán löôïn haøi hoøa nôi nôi
Baéc Thaønh, Haø Noäi bao ñôøi
Thaêng Long hoaøi coå, moät thôøi kinh ñoâ
Ngaøn naêm xaây döïng cô ñoà
Danh nhaân xuaát hieän ñieåm toâ gioáng noøi
Ñeøn khuya beân aùng thô ngoài
Höôùng veà Phuù Thoï ngaám ñoài Baéc Ninh
740
744
45
720
724
728
732
736
Vónh Yeân, Vónh Phuùc, Hoøa Bình
Söông tan hieän roõ ngoâi ñình Haø Taây
Maët trôøi röïc rôõ Sôn Taây
Haø Ñoâng aùo luïa, ñoâi haøi Haûi Döông
Haûi Phoøng saùt Thaùi Bình Döông
Haï Long thaéng caûnh thaân thöông goïi môøi
Höng Yeân moät chuyeán du chôi
Haø Nam, Phuû Lyù, nieàm vui töôïng hình
Voøng quanh Nam Ñònh, Ninh Bình
Hoàng Haø nöôùc ñoû, Thaùi Bình nöôùc trong
Ai veà Thanh Hoùa nhôù khoâng ?
Ngheä An, Haø Tónh meânh moâng nuùi ñoài
Soâng Ñaø, soâng Maõ thuyeàn xuoâi
Reõ ngang Ñoàng Hôùi, rong chôi Quaûng Bình
Coøn kia, Quaûng Trò thoå linh !
Soâng Gianh, Beán Haûi vaën mình keâu söông !
Thöøa Thieân, phoá Hueá, soâng Höông
Hoäi An, Ñaø Naüng, daëm tröôøng Quaûng Nam
Ngöôùc leân Quaûng Ngaõi xa xaêm
Nhìn voâ Bình Ñònh bao haøm Phuù Yeân
Maø thöông ñeán taän Cao Nguyeân
Kon Tum, Ñaéc Laéc giöõa mieàn Gia Lai
Côn möa taàm taõ canh daøi
Boång traàm tieáng saùo u hoaøi caát leân
Thu Boàn hôïp xöôùng giao duyeân
Ñaø Raèng khuùc löôïn, keà beân Khaùnh Hoøa
Thuøy döông caùt traéng möôït maø
Phan Rang, Phan Rí lôøi ca ngoït ngaøo
Treân cao laáp laùnh ngaøn sao
Thôøi gian troâi maõi vaãy chaøo thaùng naêm
46
748
752
756
760
764
Cam Ranh maây nöôùc thanh lam
Ñaø Laït thô moäng Suoái Vaøng, Cam Ly
Baêng leân Bình Phöôùc doác yø
Quay sang Phan Thieát muøi chi laï luøng ?
Vuõng Taøu, Baø Ròa maën noøng
Taân Traøo xöù böôûi naèm trong Bieân Hoøa
Bình Döông caây traùi möôït maø
Taây Ninh coù tích Nuùi Baø “thaâm” sôn
Saøi Goøn hoa leä naøo hôn
Vieãn Ñoâng hoøn ngoïc khoâng sôøn khoù phai
Ñöôøng veà Gia Ñònh, Ñoàng Nai
Gheù qua Beán Ngheù, thaêm ai Nhaø Beø ?
Thuûy chung giöõ veïn tình queâ
Chieác xuoàng ba laù xuoâi veà phöông Nam
Long An laø vöïa thoùc vaøng
Myõ Tho caäp beán, Tieàn Giang xa bôø
Haäu Giang nhaïn traéng Caàn Thô
Bay qua Ñoàng Thaùp nöông nhôø truùc - mai
Soâng Tieàn, soâng Haäu gaëp ñaây
Beán Tre beân ñoù, beân naøy Traø Vinh
Vónh Long phong caûnh höõu tình
768
772
Soùc Traêng beán cuoái, haønh trình An Giang
Haø Tieân, Raïch Giaù, Kieân Giang
Baïc Lieâu boâng luùa thaúng haøng Caø Mau
Muoán ra Phuù Quoác leân taøu
Coân Sôn haûi ñaûo hieän maøu xanh xanh
“ Thoáng Nhaát Ñòa Dö Chí” danh (1)
Coâng phu bieân soaïn aán haønh thaät tinh
(1) Naêm Bính Daàn (1806 ), Vua Gia Long cho bieân soaïn vaø löu
haønh boä “ Nhaát Thoáng Ñòa Dö Chí” goàm 12 quyeån .
47
776
780
784
788
Töï nhieân sinh söï baát bình
La - be khoâng chòu chaáp haønh leänh vua (1)
Mang baùn nhieàu thöù dö thöøa
Xeùt veà phong tuïc laø chöa hôïp tình
Con taøu nhaõn hieäu “Hoøa Bình”
Nhoå neo trong noãi baát bình saân si
Vaên minh Phaùp quoác tinh vi
Baûo thuû laïc haäu laém khi böïc mình !
Luùc taøu Cy - be - le trình (2)
Coâng vaên nöôùc Phaùp thi haønh khaån tröông
Nhöõng ñieàu quy öôùc bình thöôøng
Côù sao laïi caám thò tröôøng theá kia ?
Mua baùn haøng ñeán haøng ñi
Beá quan toûa caûng theá thì khoâng xong
(1) La – be = La Paix . (2) Cy – be – le = Cybeøle
Naêm Quí Hôïi (1803) nöôùc Anh xin môû cöûa buoân baùn ôû Traø
Sôn (Quaûng Nam) bò nhaø vua töø choái. Só quan Phaùp ñaõ töøng giuùp
vua ñöôïc troïng ñaõi, giöõ chöùc taïi trieàu, moãi ngöôøi coù 50 lính haàu, gia
ñaëc aân buoåi chaàu khoâng phaûi laïy… Coøn caùc yeâu saùch khaùc cuûa
chính phuû Phaùp ñeàu bò khöôùc töø. Naêm Ñinh Söûu (1817) taøu buoân
Phaùp teân laø La Paix (Hoaø Bình) chôû haøng sang baùn nhöõng thöù
khoâng hôïp vaên hoùa cuûa ngöôøi Vieät Nam, phaûi trôû veà, mieãn thueá.
Ñeán khi taøu Cybele vaøo Ñaø Naüng ñöa thö Hoaøng ñeá Phaùp nhaéc laïi
vieäc thi haønh Hoøa Öôùc kyù naêm Ñinh Muøi (1787) do Baù Ña Loäc thay
maët Nguyeãn AÙnh. Trong vaên baûn coù Khoaûn, Nguyeãn AÙnh nhöôøng
cho Phaùp cöûa bieån Ñaø Naüng vaø ñaûo Coân Loân. Gia Long kieân quyeát
baùc boû, vieän lyù raèng : Hoøa Öôùc tuy ñaõ kyù nhöng thuôû ñoù Phaùp
khoâng thöïc hieän thì nay khoâng coù giaù trò nöõa. Nhaø Nguyeãn khoâng
caám haún caùc thuyeàn buoân Taây phöông song cuõng khoâng môøi chaøo,
khuyeán khích hoaëc coù moät chính saùch toû ra chuû ñoäng, tích cöïc hôn.
Ñaây laø nhöõng maâu thuaãn khôûi ñaàu, daãn ñeán cuoäc taán coâng xaâm
löôïc cuûa Phaùp taïi Vieät Nam.
48
PHAÙP ÑAÙNH ÑAØ NAÜNG
792
796
800
Naõ Phaù Luaân leänh taán coâng *
Chieán thuyeàn phaùo haïm thaàn coâng noå lieàn
Sôn Traø aên ñaïn ñaàu tieân ( 1858 )
Gô - nu - ly tröôùc traän tieàn chæ huy
Ba ngaøn lính thuûy laàm lì
Taây Ban Nha cuõng caáp kyø xaùp voâ
Lính Taây bò dòch cheát khoâ
Ñaønh aâm thaàm ruùt, keùo voâ Saøi Goøn
Tieáp theo ñoå boä Phieân An
Saøi Goøn, Gia Ñònh ñaày ñaøng Leâ döông
Chuùng luøng suïc caùc dinh ñöôøng
Thieáu töôùng Ba ñuùng laø phöôøng xaâm laêng
Trung taù Be - ry hung haêng
Môû ñaàu Phaùp thuoäc nhuøng nhaèng moät hai
* Naõ Phaù Luaân = Napoleùon
Gô Nu Ly = Genuilly, Trung töôùng
Ba = Page, Thieáu töôùng
Be Ry = Berry, Trung taù
Ngaøy 1/9/1858 môû ñaàu cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp
xaâm löôïc cuûa daân toäc Vieät Nam. Lieân quaân Phaùp – Taây Ban
Nha noå suùng taán coâng vaø ñaùnh chieán baùn ñaûo Sôn Traø ( Ñaø
Naüng ).
49
824
Daïy quaân xaâm löôïc moät ñieàu
Caøng gaây toäi aùc, laõnh nhieàu ñau thöông
Goø Coâng, Nhaät Taûo kieân cöôøng
Nam boä khaùng chieán vieát chöông söû ñaàu
(1) Taøu saét Espeùrance bò Nghóa binh Nguyeãn Trung Tröïc ñoát
chaùy treân soâng Nhaät Taûo, Huyeän Goø Coâng. Ñaây laø taøu quaân
söï trang bò hoûa löïc maïnh ñaàu tieân bò ñaùnh chìm.
“Hoûa hoàng Nhaät Taûo oanh thieân ñòa.
Kieám baïc Kieân Giang khaáp quyû thaàn”.
Caâu ñoái cuûa taùc giaû Huyønh Maãn Ñaït
50
PHAÙP CHIEÁM NAM KYØ
804
808
812
816
820
Kyø Hoaø, Kieán Phöôùc, Caây Mai
Taäp trung hoûa löïc baén ngaøy laãn ñeâm
Vaø khi tieáng suùng vöøa eâm
“Xaùp laù caø” ñaáu hai beân chieán haøo
Ñòch quyeát chieám, ta khoâng ñaàu
Gan ñoàng daï saét côù sao yeáu heøn ?
Ñòch quaân taêng vieän nhieàu phen
Chieán xa suùng maùy khoùi ñen mòt trôøi
Coøn non coøn nöôùc coøn ngöôøi
Ruùt laø chieán thuaät chôø thôøi phaûn coâng !
Ñòch loøn qua ngaû Hoùc Moân
Taân Höông cuõng bò taán coâng nöõa roài
Quan ta töû traän bao ngöôøi
Bieân Hoøa taïm ruùt veà nôi an toaøn
Quaân Phaùp tieán chieám Taân An
Taøu Taây neo ñaäu ngheânh ngang giöõa doøng
Nguyeãn Trung Tröïc ñaùnh hoûa Coâng
EÁch - beâ - raêng saét ñoû hoàng chaùy tieâu (1)
828
832
836
Lô - bôø - rít hieåu chöa naøo ? *
Töôùng Boâ - na ñöôïc ñöa vaøo theá ngay *
Phaùp beøn tuyeån duïng tay say
Saên luøng baét bôù tuø ñaøy nghóa binh
Choáng quaân xaâm löôïc vieãn chinh
Ruoäng vöôøn chuaån bò bieán thaønh haàm choâng
Thuû Khoa Huaân, Cuø Lao Roàng
Tröông Coâng Ñònh huyeän Goø Coâng saün saøng
Trong tö theá raát hieân ngang
Cöôùp ñöôïc suùng giaëc töï trang bò mình
Nghóa binh töï nguyeän thaønh hình
Taám loøng yeâu nöôùc, nieàm tin töï haøo
Ñeâm ngaøy chieán ñaáu beân nhau
Cöông quyeát choáng Phaùp ñoàng baøo mieàn Nam
* Lô - bôø - rít = Ñaïi taù Lebris .
* Boâ - Na = Töôùng Bonard thay theá Charner, Toång chæ huy
quaân ñoäi xaâm löôïc Phaùp.
51
(2)
(3)
(4)
(5)
baùn, Mieàn Nam laø xöù thuoäc ñòa cuûa Phaùp goàm 6 tænh. Vua
phaùi Phan Thanh Giaûn ñi söù sang Phaùp caàu hoaø nhöng Naõ
Phaù Luaân giöõ laäp tröôøng thi haønh Hoaø öôùc. Thaáy khoâng
xong, Phan Thanh Giaûn tuaãn tieát. Cuï Ñoà Chieåu coù laøm baøi
thô khoùc Cuï Phan. Tuy Hoaø öôùc baét buoäc phaûi kyù, nhöng
nhaân daân Mieàn Nam khoâng cuùi ñaàu, nhieàu cuoäc choáng traû
quyeát lieät ñaõ noå ra …
Paris : thuû ñoâ Phaùp ; Madrid : thuû ñoâ Taây Ban Nha
Graêng – ñi = Grandieøre Töôùng Phaùp
OÂ – ba – reát = Aubaret Trung taù
Vi Le = Le Myre de Vilers, Thoáng ñoác Nam Kyø töø naêm 1879.
52
HOØA ÖÔÙC NHAÂM TUAÁT
840
844
848
852
Baûn thaûo Hoøa öôùc ñang caàm
Xi - Moâng trung taù haàm haàm chìa ra
Ñieàu kieän tieân quyeát neâu laø
Phaûi kyù hoøa öôùc tay ba töùc thì (1)
Kyù xem nhö maát Nam Kyø
Möôøi hai ñieàu khoaûn chi ly roõ raøng
Pa - ri, Ma - rit hueânh hoang (2)
Khoân hoàn thì kyù, neáu ngang chaúng coøn
Tuaân theo leänh Naõ Phaù Luaân
Graêng - ñi thieáu töôùng coùc caàn buùng tay (3)
Ñöøng loâi thoâi, khoûi trình baøy
Chæ theâm, chaúng bôùt, doâng daøi, toùm thaâu
OÂ - ba - reát veånh haøm raâu (4)
Toaøn quyeàn thuoäc ñòa ñöùng ñaàu Vi - Le (5)
(1) Hoøa öôùc tay ba goàm ; trieàu ñình Hueá, Phaùp, Taây Ban Nha,
do Thieáu töôùng Grandieøre trao cho trieàu ñình Hueá, coù 12
ñieàu trong ñoù coù nhaéc ñeán : Töï do truyeàn giaùo, töï do mua
856
860
864
868
Phaùp xaây kieân coá nhaø tuø (1)
Roài xaây dinh thöï hai laàu khang trang (2)
Xaây nhaø Chuùa lôùn giöõa ñaøng (3)
Xaây theâm hyù vieän trang hoaøng nguy nga (4)
Caûng Saøi Goøn taøu vaøo ra
Chính quyeàn thuoäc ñòa toaøn laø tay sai
AÂm möu tính chuyeän laâu daøi
Xaây tröôøng daïy hoïc, xaây ñaøi töï do
Gaëp Taây mieäng noùi “boâng - rua”
Ñaùnh giaày khuùm nuùm cho bô söõa duøng
Cao su khai môû ñieäp truøng
Daân phu boû xaùc giöõa röøng khí linh
Laäp chieán khu, tuï nghóa binh
Nam Kyø khaùng chieán ñoàng tình hoäi nhau
Ñaùnh quaân xaâm löôïc ñoøn ñau
Trôøi Nam luoân coù anh haøo ñöùng leân
888
(1) Vieäc ñaàu tieân maø Toaøn quyeàn Phaùp laøm laø cho xaây
nhaø tuø ñeå giam giöõ nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc.
(2) Nhöõng nhaø laàu hai taàng ñöôïc xaây hai beân ñöôøng
Catina.
(3) Vöông cung Thaùnh Ñöôøng Saøi Goøn
(4) Quoác hoäi thôøi tröôùc, nay laø Nhaø haùt Tp. Hoà Chí
Minh
(1) Söï vieäc Phaùp daøn caûnh cho teân laùi buoân Giaêng Ñuy – puy
( Jean Dupuis ) coá tình gaây haán. Hai beân ñang ñaøm phaùn
thì chieán haïm Phaùp baén ñaïi baùc vaøo Ñoâng Nam Haø Noäi,
tieán chieám caùc vuøng laân caän nhö : Phuû Lyù, Höng Yeân,
Ninh Bình vaø Nam Ñònh, ñaùnh tôùi Haûi Döông, Buøi Chu,
Phaùt Dieäm. Ñaây laø aâm möu cuûa Gaùcnieâ nhaèm chieám Baéc
Kyø, hoaøn thaønh vieäc xaâm laêng toaøn boä nöôùc ta.
53
54
PHAÙP ÑAÙNH HAØ NOÄI LAÀN THÖÙ I
872
876
880
884
Thaêng Long roài cuõng chaúng yeân
Bôûi thaèng laùi suùng, moät teân gian xoaøng
Thöông thuyeàn vuõ khí maáy choàng
Möôïn ñöôøng mua baùn qua vuøng Vaân Nam
Vieäc xaûy ra naêm Nhaâm Thaân ( 1873 )
Khi thuyeàn bò chaën thöông nhaân naëng lôøi
Quan ta nhoû nheï - hoûi môøi
Ñuy - puy ngang ngöôïc gioïng hôi coân ñoà
Thöông nhaân loaïn xaï xaùp voâ
Tay quô mieäng quaùt dieãn troø thieät hay
Boïn lính Taây can thieäp ngay
Ñoå thöøa loãi aáy quan baøy ñaët ra
Roài cho lính troùi quan ta
Toáng giam töùc khaéc goïi laø xöû phaân (1)
Söï vieäc ñaøm phaùn chaúng caân
Tuaàn döông haïm Phaùp raàn raàn taán coâng
Cöûa Ñoâng Nam truùng thaàn coâng
Nguyeãn Tri Phöông nuoát leä loøng caén raêng
Boû caû thuoác, boû caû aên
Vì daân vì nöôùc ñònh thaàn qui tieân
892
896
900
904
908
Phaùp chieám Phuû Lyù, Höng Yeân
Ninh Bình, Nam Ñònh cuõng lieàn toùm thaâu
Ngöôøi yeâu nöôùc raát khoå ñau
Ngöôøi laøm noâ boäc hoâ haøo hoan ngheânh
Queâ höông trong caûnh ñieâu linh
Laû lôi coù aû vaên minh noùi cöôøi
Naéng möa laø chuyeän ñaát trôøi
Haän thuø cheùm gieát chuyeän ngöôøi theá gian
Sæ nhuïc, uaát öùc quaù caên
Phan - sít bò baén naèm laên giöõa bôø
Vì nghe suùng noå vu vô
Ra oai töôùng Phaùp leân bôø ñöùng xem
Huøm döõ maø loït xuoáng haàm
Ñeán giôø ñeàn toäi chôù taàm ñöôøng ra
Tuûi thaân chò ôû queâ nhaø
Coâ ñôn phaän goùa, caùnh hoa uùa taøn
Voâ cuøng thöông tieác só quan
Kheùp hoøm ñeå giöõa hai haøng lính nghieâm
Laù côø ba saéc phuû leân
Coù daøn truy nieäm, coù keøn toø te
Tieãn ñöa Phan sít Gaùc nhe
912
916
Taám “meà ñay” ñeå im re cuoán chieàu
Quaân ta thaát theá quaù nhieàu
Tinh thaàn khaùng Phaùp coù chieàu giaûm ñi
Ñu - breâ thoáng ñoác leân thay *
Lieàn sai söù giaû trình baøy vôùi ta
Phi - laùt - trô, tröôûng thanh tra *
Vaên daøi aån duï qua loa maáy doøng
936
* Töôùng löôïc phi tröôøng töû, töû quyù sanh nhi voâ ích
Thaønh vong maïc cöùu, tuùng nhieân töû höõu nhö coâ
Di buùt Hoaøng Dieäu
* Ñu -breâ = Dupreù
* Phi- laùt- trô = Philastre
55
56
HIEÄP ÖÔÙC HARMAND
PHAÙP ÑAÙNH HAØ NOÄI LAÀN THÖÙ II
920
924
928
932
Neáu bieát quan heä treùo troøng
Cuoän tô ñaõõ roái, xoû voøng ích chi ?
Theá côø lôõ moät nöôùc ñi
Thu, ñoâng, naéng haï laàm lì ñôïi xuaân
Ñôøi ngöôøi cheát chæ moät laàn
Soáng laø baûo veä nhaân daân yeân laønh
Giôø coâ theá khoù giöõ thaønh
Soáng nhìn ñoå naùt thoâi ñaønh hy sinh
Toân Thaát Baù voán gian manh
Noäi öùng cho Phaùp toäi danh roõ raøng
Ñoát kho ñaïn chaùy tan hoang
Suùng khoâng coøn ñaïn ñòch caøng tieán mau
Sôïi daây oan nghieät buoäc vaøo
Hoaøng Dieäu töû tieát, ngheïn ngaøo xoùt thöông *
Goùp cuøng muoân vaïn taám göông
Vì daân, vì nöôùc, chieán tröôøng xaû thaân
Toäi naøy ghi nhôù coù phaàn
Nôï naøy phaûi traû chôù laàn löïa chi
Ñaây caàu Giaáy tieán leân ñi
Löôõi göôm mai phuïc Hen - ri rôi ñaàu
Quaân xaâm löôïc hieåu chöa naøo ?
Naác thang baïo löïc treøo cao ngaõ daøi
940
944
948
952
Taïi sao phaûi kyù nhö vaày ?
Hai möôi baûy khoaûn vieát ñaày vaên hoa
Moät ngaøn taùm traêm taùm ba
Coät moác lòch söû nöôùc nhaø chuyeån giao
Caàn gì leã nghóa traàu cau
Töø ñaây chaøy - coái, cuøng nhau ñoái ñaàu
Thaéng thì töï tieän chaët ñaàu
Thua thì cam chòu ñaây ñaàu chaët ñi
Daân noâ leä soáng ra gì ?
Ñao kia caøng beùn, ñaàu lì naày trao
Nhöõng khi dieãn caûnh chaët ñaàu
Khoâng caàn bòt maét, khoâng caàu kinh Cha
Cöûu Long heïn vôùi Hoàng Haø
Ñoàng Nai öùa nhuïc ñoå ra Thaùi Bình
De Courcy yeâu caàu caùc ñaïi thaàn cô maät sang toaø Khaâm Söù ñeå
baøn ñònh nghi thöùc cuoäc gaëp gôõ giöõa Vua Haøm Nghi vaø ñaïi
dieän toái cao cuûa chính phuû Phaùp. Song Toân Thaát Thuyeát töø
choái, Töôùng De Cuoác Xy doïa seõ ñem quaân sang baét. Tröôùc tình
theá khoâng theå trì hoaõn, nöûa ñeâm 7/7 naêm AÁt Daäu (1885) Toân
Thaát Thuyeát ra leänh taán coâng vaøo ñoàn Mang Caù vaø ñoàn Phaùp ôû
caïnh toøa Khaâm Söù. Quaân ta ñaùnh raát haêng haùi, song vuõ khí quaù
thoâ sô, lieân laïc truyeàn tin sô ñaúng, neân chæ maáy giôø sau bò phaûn
coâng vaø thaát baïi. Phaùp tieán chieám kinh thaønh Hueá. Toân Thaát
Thuyeát haï leänh taäp hôïp taøn quaân chöïc saün ôû cöûa Chöông Ñöùc,
vaøo cung ñoùn Vua Haøm Nghi cuøng Hoaøng toäc chaïy ra Quaûng
Trò. Taïi Taân Sôû, Haøm Nghi ra chieáu Caàn Vöông khaùng chieán
choáng Phaùp .
Hieäp öôùc Harmand (28-5-1883) vaø hieäp öôùc Patenoâtre
(6-6-1884). Giai caáp phong kieán Vieät Nam ñaõ hoaøn toaøn ñaàu
haøng thöïc daân Phaùp. Trieàu ñình Hueá, vôùi tö caùch laø moät nhaø
nöôùc ñoäc laäp coù chuû quyeàn ñaõ hoaøn toaøn suïp ñoã. Nöôùc Vieät
Nam ñaõ trôû thaønh thuoäc ñòa cuûa tö baûn Phaùp.
57
THÔØI KYØ PHAÙP THUOÄC
956
960
964
Ai veà thaêm ñaát Thaàn Kinh
Ngoån ngang theá söï trieàu ñình ngaån ngô
Kieán Phuùc thì quaù ngaây thô
Cuoác - xy chuaån bò ñeán giôø taán coâng *
Laáy baïo löïc choáng baát coâng
Söùc coâ theá yeáu vieäc khoâng bình thöôøng
Toân Thaát Thuyeát, Nguyeãn Vaên Töôøng
Beân ngoaøi treo baûng hieäp thöông ñôïi chôø
Tieán ñaùnh traïi Phaùp baát ngôø
Theá nhöng coù laät theá côø ñöôïc ñaâu ?
Laïi theâm moät cuoäc beå daâu
Kinh thaønh maùu leä bieát bao nhieâu laàn ?
58
MAI XUAÂN THÖÔÛNG
968
972
* Cuoác -Xy : De Courcy
Töï Ñöùc maát, Kieán Phuùc (12/1883-1884) leân thay, bò beänh
ñaäu muøa cheát. Haøm Nghi (8/1884-8/1885) keá vò. Töôùng Phaùp
976
Haøm Nghi taäp hôïp quaàn thaàn
Caàn Vöông truyeàn hòch toaøn daân dieät thuø
Bình Ñònh xaây döïng chieán khu
Nuùi cao hieåm trôû, haøo saâu vaãy vuøng
Hai laàn tænh lî tieán coâng
Buøi Ñieàn, Ñöùc Nhuaän, Duy Cung, anh haøo
Hai naêm ngang doïc xieát bao
Naèm gai neám maät, giöông cao ngoïn côø
Nhöng roài thaát theá sa cô
Hai doøng nöôùc maét bao giôø môùi ngöng ?
Taám göông lieät só anh huøng
Quoác keâu ai oaùn naõo nuøng xoùt xa
Mai Xuaân Thöôûng ñaáng taøi ba
Ñieåm toâ thi söû huøng ca ngaäm nguøi
992
59
60
NGUYEÃN THIEÄN THUAÄT
980
984
988
Giöõa vuøng truõng thaáp moät thôøi
Xaây döïng caên cöù khaép nôi quy veà
Nguyeãn Thieän Thuaät ñoïc lôøi theà
Ñuoåi quaân xaâm löôïc tình queâ daït daøo
Du kích chieán, ñaùnh ñoøn ñau
Tìm nôi hieåm yeáu khoeùt saâu ñòa baøn
Chieán khu Baõi Saäy danh vang
Ngoïn côø chính nghóa hieân ngang khaép vuøng
Noâng daân hoäi tuï raát ñoâng
Ñòa baøn soâng Ñuoáng, soâng Hoàng bao la
Quaàn thaûo cuøng Phuù Lang Sa
Chín naêm ngang doïc taøi ba phi thöôøng
Hoaøng Cao Khaûi quaù baát löông
Tay sai cho Phaùp am töôøng theá ta
Bao vaây Baõi Saäy töø xa
OÂi ! Ñaønh töø bieät boân ba xöù ngöôøi
HOAØNG HOA THAÙM
996
1002
1006
Baéc Giang danh tieáng löu ñôøi
Huøm thieâng Yeân Theá saùng ngôøi Hoaøng Hoa …
Khi giaëc Phaùp chieám nöôùc ta
Khaép vuøng hieåm trôû laø nhaø nghóa binh
Tam Ñaûo, Thaùi Nguyeân, Baéc Ninh
Töø daân laøm chuû trôû thaønh huøng ca
Só - Noâng thaïch truï nöôùc nhaø
Hieäp ñoàng chieán ñaáu taøi ba voâ cuøng
Ngaøy caøy cuoác, toái saên luøng
Ñaùnh ñoàn dieät boùt chieán coâng laãy löøng
1010
Möôøi hai naêm aùnh löûa böøng
Huøm thieâng chieáu saùng nhö vöøng traêng sao
Tieác thöông coá neùn leä traøo
Coõi loøng traên trôû noãi ñau raõ rôøi
1024
1028
61
62
CAÙC PHONG TRAØO YEÂU NÖÔÙC
VAØ NGUYEÃN THAÙI HOÏC
1012
1016
1020
Nhieàu phong traøo noåi khaép nôi
Nhöng ñaønh cam chòu ñaàu rôi baát thaønh
Phaùp ñem xöû cheùm Ñoäi Bình ( 1908 )
Beâu ñaàu theâ thaûm Caàu Deàn thò uy
Maùy cheùm saûn phaåm ly kyø
Vaên minh nöôùc Phaùp mang ñi gieát ngöôøi
Nguyeãn Thaùi Hoïc xöû ñaàu rôi
Moät voøng nguyeät queá saùng ngôøi ngaøn sau
Hieân ngang ñöùng giöõa ñaøi cao
Vaãy chaøo laàn cuoái ñoàng baøo thaân thöông
Tieáng hoâ doõng daïc phi thöôøng
Hieán daâng Toå Quoác maùu xöông ñoû ngôøi
Thaùo khaên bòt maét ñi thoâi
“Töï Do Ñoäc Laäp muoân ñôøi Vieät Nam”
OÂi ! nhìn chò Nguyeãn Thò Giang
Khaên soâ thaàm chít ñeå tang cho choàng
Tình ñoàng chí, raát maën noàng
Lôøi theà son saét thuûy chung veïn toaøn
Möôøi ba lieät só hieân ngang
Vieät Nam thi söû trang vaøng ghi danh
TÖØ DUY TAÂN HOÄI ÑEÁN
PHONG TRAØO ÑOÂNG DU
1032
1036
Duy Taân yù thöùc vaên minh
Chæ mong daân trí cuûa mình naâng cao
Phan Boäi Chaâu baéc nhòp caàu
Canh taân xöù sôû, Ñoâng Du laøm ñaø
Neáu muoán ñoäc laäp nöôùc nhaø
Töï cöôøng töï löïc töï ta taïo thaønh
Phaûi thay ñoåi haún caùch nhìn
Daân sinh daân trí ñoàng haønh môû mang
Xem vaên hoùa, chìa khoùa vaøng
1040
Môû bung caùnh cöûa huy hoaøng töông lai
Nhö vieân ngoïc quyù doài maøi
Saùng tinh anh chieáu nhöõng ngaøy laàm than
Leân taøu “phuï beáp” ñaéng cay laém hoài
Baùc Hoà cuûa chuùng ta thuôû nhoû coù teân laø Nguyeãn Sinh Cung,
sau ñoåi teân Nguyeãn Taát Thaønh, sinh ngaøy 19 thaùng 5 naêm 1890
taïi laøng Kim Lieân, huyeän Nam Ñaøn, tænh Ngheä An. Cha cuûa
Ngöôøi laø Nguyeãn Sinh Saéc ( 1863 – 1929 ) ñoã Phoù Baûng, ra laøm
quan, sau bò caùch chöùc chuyeån sang laøm ngheà thaày thuoác Ñoâng
y. Meï cuûa Ngöôøi laø Hoaøng Thò Loan ( 1868 – 1901 ) moät phuï nöõ
coù hoïc, ñaûm ñang, chaêm lo cho choàng cho con heát möïc .
Ngaøy 5/6/1911 Nguyeãn AÙi Quoác quyeát taâm ñi tìm con ñöôøng
môùi höõu hieäu hôn ñeå cöùu nöôùc. Khaùc vôùi theá heä thanh nieân ñeo
ñuoåi yù töôûng cuûa cuï Phan Boäi Chaâu höôùng veà Nhaät Baûn,
Nguyeãn AÙi Quoác choïn con ñöôøng ñeán nöôùc Phaùp.
63
64
CHAÂN DUNG VÒ ANH HUØNG THÔØI ÑAÏI
1044
1048
1052
1056
Laøng Kim Lieân, huyeän Nam Ñaøn
Vuøng queâ thuoäc tænh Ngheä An ñaát laønh
Nguyeãn Sinh Cung - Nguyeãn Taáùt Thaønh
Chaân dung moät ñaáng huøng anh tuyeät vôøi
Nho gia hun ñuùc neân ngöôøi
Thaùng naêm aám naéng vì ñôøi hieän thaân
Meï teân laø Hoaøng Thò Loan
Cha Nguyeãn Sinh Saéc, thaày lang ñöùc hieàn
Bao cuoäc khôûi nghóa noåi leân
Ñaàu rôi maùu chaûy trieàn mieân baát thaønh
Höôùng veà nöôùc Nhaät cuï Phan
Raát ñaùng khaâm phuïc thöïc haønh khoù khaên
Chæ laø lyù luaän nhieàu trang
Mô hoà nhö theå ñeâm traêng möa daàm
Nguyeãn AÙi Quoác cöông quyeát taàm
Ñònh thaàn chuû ñích aâm thaàm sang Taây
Beán Nhaø Roàng saùng ban mai
1060
1064
1068
1072
Leânh ñeânh soùng nöôùc maây trôøi
OÂm bao hoaøi baõo xöù ngöôøi vaên minh ?
La - tu - sô Tô - reâ - vin (* )
Coøn in daáu aûnh haønh trình Baùc ñi
AÙ, AÂu, Chaâu Myõ, Chaâu Phi
Kieáp ngöôøi noâ leä khaùc gì nhau ñaâu !
Cuõng cuøng phaän soá lao ñao
AÙch troøng nhö gioáng ngöïa traâu nhoïc nhaèn
Thöïc daân boùc loät daõ man
Phaân chia giai caáp giaøu sang, thaáp heøn
Treân cao “oâng” ñuû moïi quyeàn
Döôùi laø loá nhoá thôï thuyeàn laøm coâng
Thì ra giöõa tôù vaø oâng
Khaùc nhau caùi choã ruoät - long ñoù maø
Tôù ñöùt ruoät, chaúng keâu ca
Long oâng ruûi ñöùt… theá laø hoång song
Trôøi coù maét, chaúng coù troøng !
1076
Trôøi ñaâu thaáy caûnh baát coâng theá naøy ?
Hieåu saâu xa, môùi ñaéng cay
Böùc tranh nhaân loaïi nhö vaày hay sao ?
Treân con taøu Latouche Treùville, Baùc Hoà ñaõ laøm phuï
beáp, ñích ñeán laø nöôùc Phaùp vaên minh. Con taøu leânh ñeânh qua
nhieàu xöù sôû AÙ, Phi, AÂu; ñi qua nhieàu nöôùc, vuøng laõnh thoå …
Nhaän xeùt ñaàu tieân cuûa Ngöôøi laø : ÔÛ ñaâu boïn thöïc daân cuõng
taøn baïo, ñoäc aùc; ôû ñaâu ngöôøi lao ñoäng cuõng bò aùp böùc vaø bò
boùc loät daõ man .
65
1080
1084
1088
1092
Cuøng laø leä maën maùu ñaøo
Danh töø bình ñaúng nghe sao ngaäm nguøi
Moät ngaøn chín traêm hai möôi
Luaän cöông sô thaûo roïi soi taàm nhìn
Cuûa taùc giaû kyù Leâ - nin (1)
Vaán ñeà thuoäc ñòa ñöôïc in phaùt haønh
Con ñöôøng giaûi phoùng daân mình
Chuû nghóa xaõ hoäi chöùng minh roõ raøng
Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân (2)
Do chính giai caáp coâng nhaân soaïn thaønh
Khôûi xöôùng coâng cuoäc ñaáu tranh
Laø xaây haïnh phuùc hoøa bình aám no
Baùc bí maät ñeán Lieân Xoâ
Phaùt trieån luaän ñieåm töï do hôïp thôøi
(1) Naêm 1920 Nguyeãn AÙi Quoác ñoïc Sô thaûo laàn thöù nhaát Luaän
cöông veà caùc vaán ñeà daân toäc vaø thuoäc ñòa cuûa Leânin ñaêng treân
baùo Nhaân Ñaïo - Cô quan Trung öông Ñaûng Coäng saûn Phaùp.
Ngöôøi voâ cuøng phaán khôûi noùi:“Hôõi ñoàng baøo bò ñoïa ñaøy ñau
khoå ! Ñaây laø caùi caàn thieát cho chuùng ta, ñaây laø con ñöôøng giaûi
phoùng chuùng ta !”.
(2) Saùch “ Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp” do Nguyeãn AÙi Quoác xuaát
baûn taïi Paris 6/1923. Nguyeãn AÙi Quoác bí maät töø Paris ñeán
Maùtxcôva ( Lieân Xoâ ). Thôøi gian gaàn moät naêm röôõi ôû Lieân Xoâ
Nguyeãn AÙi Quoác ra söùc tìm hieåu tình hình moïi maët cuûa cheá ñoä
xoâ vieát. Ñaëc bieät töø 17/6 ñeán 8/7 naêm 1924 Ngöôøi ñaõ tham döï
Ñaïi hoäi laàn thöù V cuûa Quoác teá Coäng Saûn. Taïi hoäi nghò naøy
Ngöôøi trình baøy moät baûn baùo caùo raát quan troïng veà vaán ñeà daân
toäc vaø thuoäc ñòa. Baèng soá lieäu vaø tö lieäu thaät, baûn baùo caùo ñaõ
laøm saùng toû vaø phaùt trieån moät soá luaän ñieåm cuûa V.I. Leânin veà
baûn chaát cuûa chuû nghóa thöïc daân, veà nhieäm vuï cuûa Ñaûng Coäng
saûn treân theá giôùi trong cuoäc ñaáu tranh choáng aùp böùc boùc loät vaø
giaûi phoùng daân toäc ôû caùc thuoäc ñòa.
66
TOÂN ÑÖÙC THAÉNG
1096
1100
1104
Binh bieán Haéc Haûi raïng ngôøi
Ba Son “Coâng hoäi” troãi hoài chuoâng ngaân
Toân Ñöùc Thaéng vôùi coâng nhaân
Ñaáu tranh chaùnh trò gian truaân maøn ñaàu
Ñoøi taêng löông, khôûi phong traøo
Baõi coâng ñoaøn keát theá cao nöôùc côø
Thôøi gian laøm vieäc taùm giôø
Ñaây laø lyù ñuùng khoâng chôø ! khoâng xin !
Taùm ngaøy ñoàng loaït “mít - tin”
Daáu son lòch söû quang vinh ñieåm ñaàu
Quan Taây thoûa maõn yeâu caàu
Veû maët söôïng söôïng ruoät ñau ñöùt lìa !
Phong traøo coâng nhaân ñaõ coù söï phaùt trieån nhaûy voït vôùi vieäc
xuaát hieän nhieàu cuoäc baõi coâng coù quy moâ lôùn, coù toå chöùc vaø
laõnh ñaïo. Trong ñoù phaûi ghi nhaän cuoäc baõi coâng cuûa moät nghìn
coâng nhaân Ba Son ( Saøi Goøn) vaøo thaùng 8/1925. Gaén lieàn vôùi
cuoäc baõi coâng naøy laø vai troø toå chöùc cuûa Baùc Toân Ñöùc Thaéng.
Sau khi tham gia binh bieán ôû Haéc Haûi naêm 1919, Baùc Toân
veà nöôùc vaø xin vaøo laøm coâng nhaân ôû haõng Ba Son. Taïi ñaây Baùc
ñaõ bí maät thaønh laäp toå chöùc Coâng Hoäi ñaàu tieân ôû Saøi Goøn. Muïc
ñích cuûa cuoäc baõi coâng Ba Son laø ñoøi taêng löông 20%, cuõng
nhaèm giöõ laïi chieác taøu Michelet ( Mi sô leâ ) ñöôïc ñöa ñeán söûa
chöõa ôû xöôûng Ba Son, khoâng cho Phaùp duøng chieác taøu naøy chôû
binh lính sang ñaøn aùp caùch maïng Trung Quoác. Keát quaû Ba Son
ñaõ caém moät moác quan troïng trong phong traøo coâng nhaân Vieät
Nam baét ñaàu ñi vaøo ñaáu tranh coù toå chöùc, coù muïc ñích chaùnh trò
roõ raøng .
67
1120
Haõy thoáng nhaát, cöùu gioáng noøi
Ba thaùng hai Baùc tuyeân lôøi saét son
Vaàng hoàng chieáu saùng nöôùc non
Truøng truøng boùng Veä Quoác ñoaøn tieán coâng
68
TRAÀN PHUÙ
ÑAÛNG COÄNG SAÛN VIEÄT NAM
1108
1112
1116
Queâ höông töøng maûnh phaân chia
Haèng ngaøn thuû caáp ñaàm ñìa maùu tuoân
Gioáng Roàng Tieân moät coäi nguoàn
Caønh luoân lieàn goác, laù luoân lieàn caønh
Goác beàn vöõng, laù töôi xanh
Tröôùc côn gioâng baõo, laù - caønh xaùc xô
Moät cô hoäi, moät thôøi cô
Laù xanh phaùt trieån, caønh tô hình thaønh
Ñaûng Coäng saûn ñöôïc khai sanh
Giôø toång khôûi nghóa lieät oanh khôûi ñaàu
Baéc Trung Nam hôõi ñoàng baøo
Ngoïn côø “lieàm buùa” bay cao baàu trôøi
1124
1128
1132
Löïc löôïng caùch maïng coâng noâng
Xoâ Vieát Ngheä Tónh löûa hoàng boác cao
Suïc soâi uaát haän daâng traøo
Giaëc Taây baén thaúng ñoàng baøo chuùng ta
Ñoát hai baûy baûy caên nhaø ( 277 )
Neùm bom huûy dieät töôûng laø deïp nhanh
Caàn hy sinh, seõ hy sinh
Tröôùc quî, sau tieán böùc tranh tuyeät vôøi
Taïi hoäi nghò hoïp thaùng möôøi ( 10/1930 )
Ñoàng chí Traàn Phuù ñöôïc môøi bí thö
Luaän cöông chính trò chöùng töø
Nghìn naêm neùt buùt ñeïp nhö phuïng roàng
Ñoaøn ngöôøi bieåu tình ñaáu tranh oân hoøa ñoâng treân 8.000
ngöôøi tröôùc coù caàm côø ñoû. Doøng ngöôøi caøng tieán caøng boå sung,
khi ñeán gaàn Vinh con soá leân tôùi 30 ngaøn ngöôøi xeáp thaønh haøng
daøi tôùi 4 km. Thöïc daân Phaùp ñaõ ñaøn aùp daõ man. Chuùng cho
maùy bay neùm bom vaø xaû suùng lieân thanh vaøo ñoaøn bieåu tình,
laøm cheát 217 ngöôøi, bò thöông naëng 307 ngöôøi, ñoát chaùy saïch
277 noùc nhaø. Hai laøng Loäc Chaâu vaø Loäc Haûi bò trieät haï hoaøn
toaøn. Baùc Hoà ñaõ vieát “ Tuy ñeá quoác Phaùp ñaõ daäp taét phong traøo
ñoù trong bieån maùu, nhöng Xoâ Vieát Ngheä Tónh ñaõ chöùng toû tinh
thaàn oanh lieät vaø naêng löïc caùch maïng cuûa nhaân daân lao ñoäng
Vieät Nam. Phong traøo tuy thaát baïi, nhöng noù reøn luyeän löïc
löôïng cho cuoäc Caùch maïng thaùng Taùm thaéng lôïi sau naøy”.
Hoäi nghò TW laàn thöù I hoïp taïi Höông Caûng ( 10/1930 )
do ñoàng chí Traàn Phuù chuû trì. Hoäi nghò quyeát ñònh ñoåi teân
Ñaûng thaønh Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông .
69
1148
1152
70
LEÂ HOÀNG PHONG
1156
1136
1140
1144
AÂm möu thoáng trò AÙ Ñoâng
Phaùp ñem toân giaùo ñeå hoøng mò daân
Tröôùc baïo löïc muoán yeân thaân
Phaûi theo moät ñaïo löïa laàn laäp ra
Cao Ñaøi, Hoøa Haûo, Chuùa Cha
Phaùp in boùi toaùn; quyû, ma, thaùnh, thaàn
Ñaïo naøo cuõng daïy ôû traàn
Laøm toát, laøm thieän, raát caàn laøm thinh
Tu ñi ñeå ñöôïc an laønh
Phaùp sai boài buùt vieát tình dôû dang
“Ñaøo” ham ñòa vò chöùc quan
“Keùp” ñaønh tuyeät voïng bieáng aên thaát tình
Uoáng thuoác ñoäc ñeå quyeân sinh
Hoaëc huùt thuoác phieän ñeå queân noãi saàu
Phaùp ñem truïy laïc, nhöû caâu
Theâu deät nhöõng moái tình ñaàu traùi ngang
“Keùp” reâu rao baùn vaàng traêng
“ Ñaøo” ruø rì baùn khuoân vaøng ngaây ngoâ
“Keùp” töù chieán, “ Ñaøo” giang hoà
“Toaøn quyeàn” dung döôõng ñaùm oâ hôïp naøy
1160
1164
Buoàn khoâng ? Haõy uoáng cho say
Cheùn anh cheùn chuù caû ngaøy laãn ñeâm
Maát coøn Toå quoác cöù queân
Naâng ly coù aû ngoài beân haùt moø *
Uoáng ñi höôûng thuï töï do
Ñaâm thueâ cheùm möôùn nhaäu no seõ maàn
“Chöông trình haønh ñoäng” nhaân daân
Phaûi xaây döïng Ñaûng, vieäc caàn laøm ngay
Leâ Hoàng Phong, naêm ba hai ( 1932 )
Chæ ra thuû ñoaïn quan Taây - nguïy quyeàn
Maët traän tö tröôûng tröôùc tieân
Hoïc thuyeát Caùc Maùc, Leâ - nin chæ ñöôøng.
* Haùt moø : Ca só khoâng bieát chöõ, cuõng khoâng bieát nhaïc
lyù, haùt vì sinh keá phaûi haùt ñeå möu sinh
Nhöõng cuoäc ñaáu tranh cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân
daân lao ñoäng Ñoâng Döông ñang dieãn ra heát söùc quyeát lieät.
Phaùp tung ra nhieàu thuû ñoaïn : Thaúng tay duøng vuõ löïc ñeå ñaøn
aùp. Maët khaùc taïi nhöõng ñoâ thò cho boïn tay sai chính quyeàn in
ra nhieàu baùo chí xuyeân taïc, meâ hoaëc. Muïc ñích laø muoán
chieám nöôùc ta laâu daøi .
“ Chöông trình haønh ñoäng” ñeà ra nhöõng yeâu saùch cuï theå
rieâng cho töøng giai caáp, taàng lôùp nhaân daân nhö : coâng nhaân,
noâng daân, thôï thuû coâng, tieåu thöông, thanh nieân, phuï nöõ, cho
caùc daân toäc thieåu soá. Taïi Ñaïi hoäi laàn thöù baûy cuûa Quoác teá
Coäng saûn ôû Maùtcôva, Leâ Hoàng Phong laø Tröôûng Ñoaøn ñaïi
bieåu Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông ñeán tham döï. Ñaûng Coäng
saûn Ñoâng Döông ñöôïc coâng nhaän laø ñoäi nguõ kieân cöôøng
trong phong traøo Coäng saûn Quoác teá, Ñ/c Leâ Hoàng Phong
ñöôïc baàu laøm UÛy vieân Ban Chaáp haønh Quoác teá Coäng Saûn .
71
NGUYEÃN VAÊN CÖØ
1168
1172
1176
Chieán tranh aâm æ Ñoâng Döông
Nhaät gaây söùc eùp chính tröôøng vôùi Taây
Nghe nhö seùt noå ngang maøy
Chieán luõy thaát thuû tin naøy raát lo (1)
Ñöùc ñaùnh Phaùp, Phaùp thua to
Quan toaøn quyeàn môùi “Ñôø -cu” leân ngoài
Tuyeån duïng ñeán taùm vaïn ngöôøi
Ñöa sang maãu quoác cöùu “Ñôø -goân” ñang
Bò quaân Ñöùc ñuoåi chaïy laøng
Söu cao thueá naëng ñeàu taêng töøng ngaøy
Löông thöïc, nguyeân lieäu, nhaân taøi
Laïc quyeân, coâng traùi, baïc baøi taän thu
Tröôùc roái raém cuûa quaân thuø
Maët traän phaûn ñeá chieán khu hình thaønh
(1) Chieán luõy Maginot thaát thuû. Ngaøy 14/ 6/1940 Paris bò quaân
Ñöùc chieám. Ngaøy 26/6/1940 quaân ñoäi Phaùp ñaàu haøng.
Chính phuû Phaùp Peâtanh ( Philippe Peùtain ) ruùt veà Visi
(Vichy) Mieàn Nam nöôùc Phaùp trôû thaønh chính phuû buø nhìn.
Moät boä phaän do töôùng Ñôøgoân (De Gaulle) ra nöôùc ngoaøi
tieán haønh cuoäc khaùng chieán choáng Ñöùc. ÔÛ Ñoâng Döông Ñôø
– cu ( Jean Decoux ) ñöôïc cöû laøm toaøn quyeàn. Ñôø-cu tieán
haønh caûi caùch boä maùy cai trò, taêng cöôøng löïc löôïng caûnh
saùt, maät thaùm … nhaèm phaùt xít hoùa boä maùy thoáng trò, maïnh
tay ñaøn aùp, boùc loät taøi nguyeân, löông thöïc chuyeån veà maãu
quoác ñeå cöùu vieän. Ñaëc bieät Phaùp ñaõ tuyeån duïng treân 8 vaïn
lính Vieät Nam ñeå ñöa sang Phaùp ñeå cöùu maãu quoác .
72
1180
1184
1188
1192
Queâ höông cuûa laù traàu xanh
Cuûa caây cao thaúng, “ duyeân anh vôùi naøng”
Ñeâm nay traêng toûa aùnh vaøng
Chaøo möøng cuoäc hoïp doïn ñaøng töông lai
Nhaät roài seõ tieán ñaùnh Taây
Giöõa hai laøn ñaïn … xem ai thaéng roài … !
Nguyeãn Vaên Cöø chuû trì ngoài
Chieán khu chuaån bò chôø thôøi taán coâng
Ruùt “bí maät” ñôïi leänh chung
Traàn Vaên Traø ñöùng ghi loøng töøng caâu (1)
Anh Ba Toâ Kyù gaät ñaàu (2)
Khi vaàng döông hieän ñoû ngaàu höôùng ñoâng
Gaáp chuaån bò löïc löôïng “vuøng”
Chôø giôø khôûi nghóa taäp trung Saøi Goøn
Loøng daân Nam Boä saét son
Nhôù hoäi nghò “Möôøi taùm thoân vöôøn traàu”
Tình hình Ñoâng Döông seõ bò loâi keùo vaøo guoàng maùy chieán
tranh Theá giôùi thöù hai. Nhaät chieám Ñoâng Döông vaø Phaùp seõ ñaàu
haøng Nhaät. Cheá ñoä cai trò ôû Ñoâng Döông trôû thaønh cheá ñoä phaùt xít
taøn baïo. Tröôùc tình hình môùi Trung öông Ñaûng chæ thò cho caùc caáp uûy,
ñaûng vieân vaø toå chöùc quaàn chuùng phaûi ruùt vaøo bí maät, taïm ñình chæ
caùc cuoäc bieåu tình, chuaån bò ñoäi nguõ caùn boä Ñaûng.
Maët traän Thoáng nhaát Daân toäc Phaûn ñeá Ñoâng Döông ra ñôøi.
Ngaøy 6/11/1939 Hoäi nghò Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng ñöôïc
trieäu taäp taïi Baø Ñieåm, Hoùc Moân, do Ñoàng chí Nguyeãn Vaên Cöø chuû trì
(1) Traàn Vaên Traø ( Chaùnh trò vieân Lieân Quaân Baø Ñieåm Hoùc
Moân Ñöùc Hoøa, sau veà laøm Khu Tröôûng Khu 8 ).
(2) Anh Ba Toâ Kyù ( Chæ huy tröôûng Lieân Quaân Hoùc Moân, Baø
Ñieåm, Ñöùc Hoøa, Phoù tö leänh Khu 7 ) thôøi kyø 9 naêm khaùng chieán
choáng Phaùp .
18 thoân vöôøn traàu laø teân goïi vuøng ñaát Hoùc Moân - Baø Ñieåm
thôøi kyø choáng Phaùp, nôi saûn sinh nhieàu theá heä chieán só Caùch maïng.
73
CHUÛ TÒCH HOÀ CHÍ MINH VEÀ NÖÔÙC
1196
1200
1204
Daùng gaày ñoâi maét nhö sao
Baùc veà taát caû ñoàng baøo möøng vui
Tröôùc côn löûa boûng daàu soâi
Lính Taây, quaân Nhaät ñang hoài ghìm nhau
Chuùng ñeû ra ñaùm ngöïa traâu
Khueách tröông vaây caùnh toùm thaâu baïc vaøng
Moãi ngaøy maáy chuïc ñaùm tang
Bò chaët thuû caáp, bò aên keïo ñoàng
Uaát hôøn khaép caû nuùi soâng
Tröôøng Sôn xöông chaát, Cöûu Long leä traøn
Toå tieân döïng nöôùc Vaên Lang
Chaùu con cam chòu laàm than nhuïc nhaèn ?
1208
Naø Löøa, Paéc Poù, Cao Baèng
Tieáng noùi cuûa Baùc, thanh vang ngoït ngaøo
Hôõi chieán só, hôõi ñoàng baøo
Vieät Minh laø ngoïn côø sao daãn ñaøng
Chieán tranh Theá giôùi thöù hai moãi ngaøy moät lan roäng,
tính aùc lieät cuûa noù ngaøy caøng taêng. Ngaøy 28/1/1941 Hoà Chí
Minh veà ôû Paùc Boù ( Cao Baèng ) tröïc tieáp laõnh ñaïo Caùch
maïng Vieät Nam. Ngöôøi trieäu taäp vaø chuû trì Hoäi nghò laàn thöù
8 Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng töø ngaøy 10 ñeán
19/5/1941 taïi ñaây. Quyeån saùch “ Lòch Söû Nöôùc Ta” vieát baèng
vaên vaàn ñöôïc phaùt haønh roäng raõi trong nöôùc, ñöôïc quaàn
chuùng, nhaân daân ñoùn nhaän nhö tieáng noùi cuûa Baùc.
74
ÑOÄI TUYEÂN TRUYEÀN GIAÛI PHOÙNG QUAÂN
VÒ CHÆ HUY ÑAÀU TIEÂN VOÕ NGUYEÂN GIAÙP
1212
1216
1220
Röøng Traàn Höng Ñaïo, Cao Baèng
Ñoäi tuyeân truyeàn Giaûi Phoùng Quaân ra ñôøi
Buoåi ñaàu ba möôi boán ngöôøi
Voõ Nguyeân Giaùp ñöôïc Baùc môøi chæ huy
Phay Khaét, Naø Ngaàn ñaùnh ngay
Xuaát quaân chieán thaéng phuùt giaây khôûi ñaàu
Thaønh ñaïi ñoäi, moät tuaàn sau
Chôï Chu, Chieâm Hoùa, Taân Traøo, Thaùi Nguyeân
Phuù Thoï, Tam Ñaûo, Vónh Yeân
Ñoaøn quaân Giaûi Phoùng tieán leân oai huøng
Ngaøy ngaøy löïc löôïng boå sung
Traàm ngaâm Baùc daïy : Hieáu – Trung veïn gìn
1224
Vónh Yeân, Haûi Döông, Baéc Ninh
Ngheä An, Haø Tónh, Thaùi Bình, Sôn Taây
Ñaùnh kho thoùc cöùu ñoùi ngay
Laù côø cöùu quoác tung bay rôïp trôøi
1240
1244
Thöïc hieän chæ thò cuûa TW Ñaûng vaø ñöôïc Hoà Chuû tòch
giao troïng traùch, ngaøy 22/12/1944 ñoàng chí Voõ Nguyeân Giaùp
thaønh laäp Ñoäi Vieät Nam Tuyeân Truyeàn Giaûi Phoùng Quaân trong
khu röøng thuoäc huyeän Nguyeân Bình, tænh Cao Baèng goàm 34
chieán só. Hai ngaøy sau khi ra ñôøi, Vieät Nam Tuyeân Truyeàn
Giaûi Phoùng Quaân ñaõ dieät goïn hai ñoàn Phay Khaét vaø Naø Ngaàn.
Moät tuaàn sau ñoäi ñaõ phaùt trieån thaønh ñaïi ñoäi goàm 3 trung ñoäi.
Treân ñaø thaéng lôïi ñoù Ñôn vò Giaûi Phoùng Quaân xaây döïng cô sôû
Caùch maïng môû roäng caên cöù Cao - Baéc - Laïng. Ñeán thaùng
5/1945 Vieät Nam Tuyeân Truyeàn Giaûi Phoùng Quaân vaø Cöùu
Quoác Quaân hôïp nhaát thaønh Vieät Nam Giaûi Phoùng Quaân .
75
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp ñoïc leân
“ Toaøn caùc daân toäc soáng treân ñaát naøy
Töï do, bình ñaúng ai ai
Vieät Nam quyeàn höôûng nhöõng ngaøy Töï do
Söï thaät thaønh nöôùc Töï do
Quyeát giöõ Ñoäc laäp - Töï do muoân ñôøi”
Nguyeân vaên Tuyeân ngoân Ñoäc laäp tuyeân boá tröôùc quoác
daân vaø theá giôùi “ Nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ñaõ ra
ñôøi”. Tuyeân ngoân neâu roõ “ Taát caû caùc daân toäc treân theá giôùi
ñeàu sinh ra bình ñaúng; daân toäc naøo cuõng coù quyeàn soáng,
quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do”. “… Nöôùc Vieät Nam coù
quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï thöïc ñaõ thaønh moät nöôùc
töï do ñoäc laäp. Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát caû
tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø cuûa caûi ñeå giöõ vöõng
quyeàn töï do ñoäc laäp aáy”.
76
TUYEÂN NGOÂN ÑOÄC LAÄP
LEÂ VAÊN TAÙM
1228
1232
1236
Nhaät Boån ñaûo chaùnh Phaùp roài
Theá côø ñeán luùc dieãn hoài baén nhau
Phaùp thua xieång lieång maøn ñaàu
Laù côø ba saéc cuoán mau ñeå chuoàn
Löông thöïc vô veùt caïn nguoàn
Mieàn Baéc ñoùi cheát nhieàu hôn trieäu ngöôøi
Baûo Ñaïi thoaùi vò goïn lôøi
Noäp aán Chính phuû Laâm thôøi Vieät Nam
Ngaøy taøn luõ giaëc ngoaïi xaâm
Leänh Toång khôûi nghóa dao caàm suùng trao
Trôøi Haø Noäi ñeïp xieát bao
Ba Ñình Baùc ñöùng vaãy chaøo toaøn daân
- Ñoä treû trung, baàu nhieät huyeát suïc soâi quaán vaûi taåm
xaêng thieâu kho giaëc.
- Côn löûa loaïn, ñaát Mieàn Nam hun ñuùc ngaøn hoa haøm
tieáu döôùi côø sao.
1248
Hai moát ngaøy, chæ theá thoâi
Giaëc Taây taùi chieám nhieàu nôi Nam Kyø
Nhaät ñaàu haøng, cuoán côø ñi
Chaùnh quyeàn Caùch maïng ruùt veà chieán khu
Khaép Mieàn Nam boùng giaëc thuø
1252
1256
1260
1264
Ruoäng ñoàng phuû kín maây muø tang thöông
Saøi Goøn traøn ngaäp leâ döông
Nuï cöôøi chöa troïn, ñau thöông chaûy daøi
Baát ngôø moät sôùm ban mai
Thò Ngheø löûa chaùy khoùi bay ngaát trôøi
Löûa ñaáu tranh ? Ñaùnh nöõa roài ?
Bom gaàm rung chuyeån, moïi ngöôøi haân hoan
Lính Taây choát chaën giöõa ñaøng
Tieáng coøi huï ruù aâm vang laïnh luøng
Leâ Vaên Taùm, ngöôøi anh huøng
Thaân anh laø ñoùa hoa hoàng ngaùt höông
Chieán coâng “duõng só” phi thöôøng
Nam Boä khaùng chieán ñaàu chöông söû vaøng
Böôùc theo anh ñaõ saün saøng
Ñoaøn “Chieán só nhoû” daëm ngaøn xoâng pha
1276
Taïi ngoâi ñình laøng Myõ Haïnh, ngaøy 1/11/1945. Buoåi
leã ra maét caùc Chi ñoäi 12 Chi ñoäi tröôûng Toâ Kyù, Chi ñoäi 15
Chi ñoäi tröôûng Huyønh Vaên Moät, Chi ñoäi 14 Chi ñoäi tröôûng
Traàn Vaên Traø dieãn ra long troïng ñöôøng hoaøng, treân leå ñaøi
coù maët caùc Ñoàng chí Hoaøng Quoác Vieät, Cao Hoàng Lónh.
Nguyeãn Vaên Nguyeãn, Nguyeãn Ñöùc Thuaän, Hoaøng Teá Theá,
Hoà Minh Ñònh vaø Hoaøng Dö Khöông cuøng nhaân daân Hoùc
Moân, Baø Ñieåm, Ñöùc Hoøa chöùng kieán lôøi theà “Quyeát
Chieán” giaëc Taây. Nhieäm vuï treân giao baûo veä chính quyeàn.
Hai traêm chieán só xeáp haøng tay sieát chaët tay, soâi suïc buoàng
tim tình yeâu ñaát nöôùc ( Baøi vieát cuûa Trung töôùng Nguyeãn
Thôùi Böng )
77
78
LAN MEÂ LINH
LIEÂN QUAÂN HOÙC MOÂN BAØ ÑIEÅM ÑÖÙC HOØA
RA MAÉT TAÏI ÑÌNH MYÕ HAÏNH NGAØY 1/11/1945
1268
1272
Laøng Myõ Haïnh, huyeän Ñöùc Hoøa
Taïi ngoâi ñình coå côø hoa keát daøi
Tröôùc saân döïng taïm leã ñaøi
Chuaån bò chu ñaùo nhaân ngaøy lieân quaân
Toå chöùc ra maét nhaân daân
Coù ba chi ñoäi vuõ trang thaønh hình
Taäp hoïp thanh nieân, hoïc sinh
Tình nguyeän gia nhaäp “nhaø binh” Nam kyø
Sao vaøng neàn ñoû tung bay
Hai traêm chieán só naém tay cuøng theà
Quaân vieãn chinh phaûi ruùt veà
Nhaân daân chöùng kieán lôøi theà phaùt loa
1280
1284
1288
Tôø baùo Phuïc Höng vöøa ra
Chuû buùt Hieàn Só ba hoa ñuû ñieàu
Nònh Taây to hoùt raát keâu
Che giaáu söï thaät bòa nhieàu chuyeän dô
Toäi naøy laø toäi töû cô
Nhaân daân keát aùn chôø giôø dieät mi
“Lan Meâ Linh” moät nöõ nhi
Bieät ñoäi Quyeát töû thöïc thi aùn naøy
Khaåu suùng luïc goïn treân tay
Vaø vieân ñaïn noå xuyeân ngay ñænh ñaàu
Teân Vieät gian ñaõ ngaõ nhaøo
Maët traän vaên hoùa coâng ñaàu ghi Lan
Trong nhöõng ngaøy ñaàu Nam Boä khaùng chieán, sau söï
kieän ñoát kho xaêng vaø kho ñaïn ñòch cuûa Chieán Só Nhoû Leâ Vaên
Taùm, dieãn ñaøn vaên hoùa xuaát hieän tôø nhaät baùo Phuïc Höng do
teân boài buùt Hieàn Só chuû nhieäm, vieát nhieàu baøi ca ngôïi söï trôû
laïi cuûa thöïc daân Phaùp, noùi xaáu nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc. Toäi aùc
cuûa teân Vieät gian nguy hieåm Hieàn Só bò nhaân daân ta leân aùn.
Ñoäi Quyeát töû Trinh Saùt thaønh phoá thi haønh baûn aùn naøy
vaø Lan Meâ Linh, nöõ chieán só 16 tuoåi tröïc tieáp thi haønh aùn töû
hình. Taïi goùc ñöôøng Leâ Lôïi – Phan Chu Trinh, Lan aùp saùt
teân Hieàn Só ruùt khaåu suùng luïc naõ ñaïn ngay ñaàu teân phaûn
ñoäng. Nghe tieáng suùng noå boïn caûnh saùt maät vuï vaây baét Lan,
lanh trí Lan boû khaåu suùng luïc vaøo noài chaùo cuûa moät chò baùn
rong mang ñi …
79
TÖ OÁM
- Thuû thò huøng uy, vaïn kyû tinh kyø thieân ñòa kyù
- Tö danh só khí, baùch nieân quaân söû thuûy sôn bieân
1292
1296
Côø Nhaät Boån bò cuoán phaêng
Côø Taây ba saéc keùo caêng leân roài
Anh Tö OÁm ngöôùc nhìn trôøi
Luõ thöïc daân phaûi nhôù ñôøi – chôø xem
Noùc chôï Thuû anh treøo leân
“Sao vaøng neàn ñoû” treo treân nhaø loàng
Côø laø bieåu thò coäng ñoàng
Chuûû quyeàn daân toäc Tieân Roàng Vieät Nam
Thuû Daàu Moät, nhöõng ngaøy giaëc Phaùp chieám ñoùng. Soá treû em
cô nhôõ, moà coâi cha meï tuï taäp thaønh nhoùm, laøm ñuû moïi coâng vieäc
nhö ñaùnh giaøy, baùn baùo, ñeå kieám tieàn, kieám mieáng aên boû voâ caùi
buïng leùp xeïp naøo coù bieát laøm quoác söï gì ñaâu. Chæ vì caùi toäi ôû dô,
maø khi boïn quan Taây ñi ngoaøi ñöôøng, caùc thôï ñaùnh giaøy ñoùi meo
chaïy theo naøi næ xin ñaùnh giaøy. Taây noù gôùm, cho lính baét boû tuø ñeå
khoûi chaøng raøng. Tö OÁm bò baét vaø bò nhoát taïi traïi OÂng Yeäm moät
nhaø tuø taïi Beán Caùt, Thuû Daàu Moät. Tö OÁm 15 tuoåi vaø moät soá baïn
nhoû ñöôïc Caùch maïng giaûi thoaùt khoûi nhaø tuø, roài cuøng caû chuïc baïn
nhoû khaùc tình nguyeän ñi theo caùc anh laøm Vieät Minh. Noi göông
Lieät só Leâ Vaên Taùm. Caêm thuø giaëc Taây nhöng Tieåu Ñoäi baây giôø
khoâng coù vuõ khí trong tay Tö OÁm quyeát ñònh leo leân noùc nhaø loàng
chôï Thuû Daàu Moät thaùo laù côø Taây neùm xuoáng, treo laù côø neàn ñoû sao
vaøng leân, ñang tuoät xuoáng löng chöøng thì nhìn thaáy thaèng lính Nhaät
Boån naèm nguû gaàn ñoù, coù khaåu suùng FM ñaàu baïc. Tö OÁm laëng leõ boø
saùt tôùi choäp ngay, raùng söùc vaùc khaåu suùng laàn ra khoûi chôï, cuøng
ñoàng ñoäi loäi qua soâng Saøi Goøn mang veà Bình Myõ Hoùc Moân nôi Chi
Ñoäi 1 ñoùng quaân. Trong traän ñaùnh taøu Taây treân soâng Saøi Goøn caùch
chôï Thuû hôn moät caây soá ( vaøo ñaàu thaùng 11 naêm 1945 ) Tö OÁm,
Nguyeãn Vaên Tö anh duõng hy sinh. ( Huỳnh Kim Trương Chi đội
trưởng Chi đội 1 kể )
80
NGUYEÃN BÌNH
1300
1304
Nhieàu löïc löôïng choáng ngoaïi xaâm
Töï ñoäng thaønh laäp aâm thaàm ræ tai
Bình Xuyeân, Hoøa Haûo, Cao Ñaøi
Phaân vuøng laõnh ñòa, nhaân taøi hieân ngang
Thoáng nhaát toå chöùc voõ trang
Laø taïo söùc maïnh choáng ngaên quaân thuø
Ñaëc phaùi vieân cuûa Baùc Hoà (1)
Nguyeãn Bình, trung töôùng ñaõ vaøo Mieàn Nam
Caùc khu boä, ñöôïc laäp nhanh
Phaùt trieån Chi ñoäi trôû thaønh Lieân quaân
Ñaùnh Taây nhieäm vuï toaøn daân
1308
1312
1316
Ñoaøn keát, ñoaøn keát raát caàn thöïc thi
Maãu quoác xa tít chaân maây
Côù sao laïi ñeán nôi naøy giöông oai ?
Daân Nam hieáu khaùch thöa ngaøi
Khoâng laøm noâ leä ñoïa ñaøy ngöïa traâu
Taân Quy, Chaùnh Höng ruû nhau
Döông Vaên Döông moä anh haøo choáng Taây
Baûn doanh raïch Ñæa veà ñaây
Baûy Roâ, Chín Maäp, Ba Bay, Naêm Haø
Chæ huy Bình Xuyeân “anh Ba”
Daáu son Chaâu Phuù dieãn ca töï haøo
1332
(1) Ñaëc phaùi vieân cuûa Baùc Hoà, Trung töôùng Nguyeãn Bình vaøo
Nam, thoáng nhaát caùc löïc löôïng voõ trang, töø Chi ñoäi 1 ñeán 25,
phaùt trieån thaønh Lieân quaân, töø Lieân quaân phaùt trieån leân thaønh
Trung ñoaøn chuû löïc, caùc Khu cuõng ñöôïc thaønh laäp. Mieàn Nam
coù caùc Khu nhö : Khu 7, Khu 8, Khu 9. Khu boä Khu 7 ñöôïc ñaët
taïi Gioøng Dinh, nay thuoäc huyeän Ñöùc Hueä, tænh Long An
(2) Boä ñoäi Bình Xuyeân do anh Ba Döông töùc Döông Vaên Döông
chæ huy goàm : Baûy Roâ, Chín Maäp, Ba Bay, Naêm Haø.
81
TRÖÔØNG ÑOÀNG TÖÛ QUAÂN
1320
1324
1328
Maët traän vaên hoùa haøng ñaàu
Tröôøng xoùa muø chöõ ñoùn chaøo khaép nôi
O troøn coù neùt gaïch lôi
Chöõ troø uoán eùo vôùi hôi khoù nhìn
Coá goø cho chöõ theâm xinh
Baøn tay caàm buùt thaät tình khoâng theo
Caâu tuoät doác, caâu leo ñeøo
Töøng trang möïc laám nhö beøo hoa daâu
Taäp vôû goùc xeáp trang nhaàu
Keâ noùp taäp vieát, thaày raàu coâ lo (1)
Chöõ o coá vieát chöõ o
Coâng thaày höôùng daãn maø troø hoâm nay
Neùt vieát phuïng muùa roàng bay
Laù thô göûi Baùc trình baøy quyeát taâm
Ñoàng töû quaân ôû Mieàn Nam
Saün saøng choáng giaëc ngoaïi xaâm dieät thuø
(1) Noùp laø taám ñeäm ñan baèng laùc, vöøa duøng ñeå ñaép vöøa cuoán
troøn duøng laøm baøn ñeå hoïc ( lôùp hoïc khoâng coù baøn ) .
Chaùnh quyeàn Caùch Maïng raát quan taâm ñeán vieäc môû caùc lôùp
xoùa muø chöõ cho thanh thieáu nieân. Ñaëc bieät caùc Trung Ñoaøn ñeàu coù
môû tröôøng Thieáu sinh quaân ñeå daïy cho caùc con em nhaân daân cuõng
nhö con em chieán só. Tröôøng Ñoàng Töû Quaân môû taïi Ñoâng Thaønh,
nay thuoäc huyeän Ñöùc Hueä, tænh Long An laø ngoâi tröôøng lôùn danh
tieáng ñaõ ñaøo taïo nhieàu nhaân taøi boå sung cho löïc löôïng chieán ñaáu
choáng giaëc Taây. Ngaøy nay nhieàu ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh töø caùc
tröôøng Thieáu sinh quaân mang quaân haøm töôùng Quaân Ñoäi Nhaân Daân
Vieät Nam, trí thöùc ñaàu ngaønh, chaéc trong thaâm taâm coøn nhôù nhöõng
kyû nieäm hoài coøn hoïc tröôøng vôõ loøng Chieán khu vôùi nhöõng neùt chöõ
ñaàu tieân, chöõ yeâu nöôùc, yeâu Baùc Hoà.
82
ÑAÙNH SOØNG BAÏC
1336
1340
1344
Giaëc Taây muoán daân ta ngu
Môû soøng baøi baïc, nhaø tuø khaép nôi
Chuùng coå vuõ kieåu aên chôi
Ñaàu ñoäc tuoåi treû ham vui nhaûy vaøo
Leäânh taán coâng nhaân daân trao
Töï veä thaønh ñaùnh phuû ñaàu chuùng ngay
Löïu ñaïn noå, tieáng reàn tai
Taân cao uûy Phaùp Boâ – lai heát hoàn (1)
Ñaïi Theá Giôùi ñeán Kim Chung
Xoùa saïch tuï ñieåm aùc oân baïc baøi
(1) Boâ lai = Bolaert
Ñeâm ñoù, Ñaïi Theá Giôùi trong aùnh ñeøn nhieàu maøu saéc môø môø
aûo aûo chôùp taét, boïn lính kín, lính hôû, boïn ñaàu gaáu, ma coâ laûng vaûng
tröôùc cöûa. Tieáng nhaïc Taây – Taøu xaäp xình loaïn xaï, boïn ngöôøi meâ
ñoû ñen ruûng rænh tieàn beân mình caëp keø nhöõng “ coâ ñaàu” moùng ñoû
chen nhau vaøo Ñaïi Theá Giôùi. Boïn baûo keâ tha hoà saøm sôõ… Hai quaû
löu ñaïn noå giöõa loøng Ñaïi Theá Giôùi chöa laøm Tö Thieân tôûn, y coá
baùm ñít Taây, tieáp tuïc möu ñoà môû theâm moät soøng baïc môùi teân laø
“ Kim Chung” ôû Saøi Goøn giuùp thöïc daân Phaùp thu theâm tieàn duøng
cho cuoäc chieán tranh baån thæu ôû Vieät Nam, hoøng chieán thaéng Vieät
Minh.Vaøo moät ñeâm thaùng 3 naêm 1947 nhaân ngaøy Cao UÛy Phaùp,
Bolaert ñeán Saøi Goøn nhaän chöùc Taân Cao UÛy, chieán ñaáu töï veä thaønh
( Kyù Con, Phaïm Nguõ Laõo, Baïch Ñaèng ) ñaùnh boài 7 quaû löïu ñaïn nöõa
vaøo Ñaïi Theá Giôùi laøm ruùng ñoäng Chôï Lôùn… Chæ trong voøng ba
thaùng, Ñaïi Theá Giôùi neám 9 quaû löïu ñaïn cuûa löïc löôïng Ban Coâng
Taùc - Töï Veä Thaønh. Ñaïi theá giôùi, noãi kinh hoaøng, nôi töû ñòa. Tö
Thieân bò quan Taây chöûi bôùi, beõ maët, noäi boä maâu thuaãn. Caûnh saùt
Saøi Goøn cheâ Polo Chôï Lôùn, gaàm gheø choáng nhau, boïn anh chò ñaàu
gaáu raõ ñaùm …
83
1356
* Xaõ Taân Kieân, xaõ Taân Nhöït, xaõ Taân Taïo thuoäc huyeän Bình
Chaùnh , Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
Laùng Le – Baøu Coø ñòa danh thuoäc huyeän Bình Chaùnh.
Traän Laùng Le - Baøu Coø,Vöôøn Thôm Baø Vuï do ba ñôn vò caáp
Trung ñoaøn. Trung Ñoaøn 308 Nguyeãn An Ninh ( tieåu ñoaøn
924 do Ñ/c Nguyeãn Vaên Haïo hy sinh taïi raïch Löông Saâu ),
Trung ñoaøn 306 Phaïm Hoàng Thaùi. Trung ñoaøn 312 Gia Ñònh.
Chieán thaéng Laùng Le - Baøu Coø ñöôïc ghi vaøo lòch söû Quaân
Ñoäi Nhaân Daân Vieät Nam.
Haèng naêm, ngaøy 22/12 ñeàu coù toå chöùc kyû nieäm hoïp maët
truyeàn thoáng Chôï Lôùn - Trung Huyeän, Chi Ñoäi 15, Trung
ñoaøn 308 Nguyeãn An Ninh. Do Coá Toång Bí Thö Nguyeãn
Vaên Linh khôûi xöôùng, caùc quaän huyeän thuoäc tænh Chôï Lôùn Trung Huyeän - Long An thay phieân ñaêng cai toå chöùc .
84
BAÙC SÓ HOÀ VAÊN HUEÂ
TRAÄN LAÙNG LE - BAØU COØ
1348
1352
Phaùp huy ñoäng caû maùy bay
Caû xe loäi nöôùc bao vaây voøng troøn
Caû taøu muõi xeïp haù moàm
Ba ngaøn thuûy boä ñen ngoøm Phi chaâu
Taân Kieân,Taân Taïo thoïc vaøo *
Chôï Ñeäm, kinh Xaùng maët sau beá ñöôøng
Traän caøn lôùn nhöùt Ñoâng Döông
Laùng Le anh duõng kieân cöôøng ñaùnh Taây
Hieäp ñoàng taùc chieán ñeàu tay
Caùnh Phaïm Hoàng Thaùi vôùi hai tieåu ñoaøn
Nguyeãn An Ninh daï saét son
Tung boán ñaïi ñoäi, moät ñoaøn nöõ binh
Trôøi rung chuyeån, quyû thaàn kinh
Ngaøn thu Trung Huyeän söû xanh ghi ñôøi
1360
1364
1368
Ñeâm thaät khuya söông laïnh rôi
Chieác xuoàng hai maùi chuyeån ngöôøi thöông binh
Ngöôïc Vaøm Coû veà Ñoâng Thaønh
Ngaøn caân treo sôïi chæ maønh gieo neo
Veát thöông chaûy maùu quaù nhieàu
Kòp veà y vieän hieåm ngheøo seõ qua
Hoà Vaên Hueâ baùc só ra
Ñoùn thöông binh naëng tieáng gaø sang canh
Ñoâi tay cuûa vò cha laønh
Vaøo ca phaãu thuaät tieán haønh khaån tröông
Nhòp tim yeâu nöôùc bình thöôøng
Nuï cöôøi töôi heïn chieán tröôøng boân ba
1380
Sau traän ñaùnh Laùng Le - Baøu Coø, thöông binh naëng
ñöôïc chuyeån veà quaân y vieän Khu 7 ñoùng taïi Ñoâng Thaønh
( huyeän Ñöùc Hueä ). Vieäc chuyeån thöông binh söû duïng
phöông tieän laø chieác xuoàng ba laù coù hai maùi cheøo, coù mui vaø
reøm che ( xuoàng cöùu thöông ) do hai chieán só khoûe cheøo.
Ngöôøi nöõ y taù Nguyeãn Thò Loan phuï traùch sô caáp cöùu, vieäc
chuyeån thöông binh phaûi ñi vaøo luùc nöûa ñeâm vaø veà ñeán quaân
y vieän luùc tôø môø saùng. Baùc só Hoà Vaên Hueâ Tröôûng quaân y
Khu 7 ñoùn nhaän beänh nhaân vaø phaãu thuaät. Vôùi ñoâi tay taøi
hoa Baùc só ñaõ cöùu soáng thöông binh vaø ñieàu trò. Ngoaøi ra Baùc
só Hoà Vaên Hueâ cuõng ñaõ cöùu soáng raát nhieàu ñoàng baøo bò naïn.
Taïi Ñöùc Huệ ngaøy nay böùc töôïng Baùc só Hoà Vaên Hueâ ñöôïc
döïng leân, ñaây laø söï toân kính cuûa nhaân daân cuûa chieán só laõo
thaønh ñoái vôùi Baùc só Hoà Vaên Hueâ “ Löông y nhö Töø Maãu”.
85
Nhaïc só Löu Höõu Phöôùc, Huyønh Minh Sieâng, buùt danh :
Long Höng, Anh Löu, Hoàng Chí, sinh taïi huyeän OÂ Moân,
Thaønh phoá Caàn Thô ( 1921-1989 ) cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp aâm
nhaïc cuûa nhaïc só gaén lieàn vôùi coâng cuoäc khaùng chieán cuûa
daân toäc. Caùc nhaïc phaåm : Tieáng Goïi Thanh Nieân, Xeáp Buùt
Nghieâng, Leân Ñaøng, AÛi Chi Laêng, Baïch Ñaèng Giang, Non
Soâng Gaám Voùc; Laõnh Tuï Ca … Ñaëc bieät ca khuùc Giaûi phoùng
Mieàn Nam ñöôïc choïn laøm baøi ca chính thöùc cuûa Maët Traän
Daân Toäc Giaûi Phoùng Mieàn Nam. Thi söû huøng ca traân troïng
nhaïc só caùch maïng Löu Höõu Phöôùc.
86
NHAÏC SÓ LÖU HÖÕU PHÖÔÙC
1372
1376
Hôïp aâm laûnh loùt ngaân xa
Noát : ñoâ, la, mí, si, pha, son, reà
Taâm tö traên trôû tình queâ
Nhaïc Löu Höõu Phöôùc lôøi theà thieâng lieâng
Laéng loøng, Tieáng Goïi Thanh Nieân*
Cöùu quoác taïm Xeáp Buùt Nghieâng* Leân Ñaøng*
AÛi Chi Laêng*, Baïch Ñaèøng Giang*
Non Soâng Gaám Voùc*, veõ vang muoân ñôøi
Laõnh tuï ca* khuùc tuyeät vôøi
OÂ Moân hun ñuùc neân ngöôøi taøi hoa
1384
1388
1392
Ngoït ngaøo khi caát tieáng ca
Chò Haèng caûm ñoäng saéc ngaø röøng ñeâm
Baåm sinh chaát gioïng dòu eâm
Cao Thò Xuyeán raát hoàn nhieân troå taøi (1)
Haùt binh vaän ven ñoàn Taây
Keâu goïi quaân nguïy haõy quay trôû veà
Caàm suùng giaëc nöõa maø chi
Chæ gieo tang toùc cho queâ höông mình
Traûng Baøng, Traø Voõ, Taây Ninh
Tieáng coâ ca só “chim oanh” dieãn thöôøng
Traän ñaùnh chuû ñoäng chieán tröôøng
Dieät goïn saùu chuïc leâ döông giöõ ñoàn (2)
1396
1400
Taám göông anh duõng vieát treân vaûi ñieàu
Nguyeãn Vaên Höôït laäp chieán coâng
Khaép vaøm Caàn Xeù côø hoàng bay cao
Teân ñoàn tröôûng “leänh” ñoàng baøo
Phaûi daâng : Röôïu thòt, coâ haàu coøn son
Khoâng thi haønh bò aên ñoøn
Daân bò doàn eùp khoâng coøn loái ra
Quyeát doïn saïch oå Lang Sa
Cöû hai chieán só giaû laø tieáp vieân
Trong khoáng cheá, ngoaøi baén lieàn
Ñaùnh coù toå chöùc ñaàu tieân phi thöôøng
(1) Chieán só nhoû Cao Thò Xuyeán 15 tuoåi thuoäc trung ñoaøn
311 Thaùi Vaên Lung ( Taây Ninh ), coâ coù gioïng ca raát
truyeàn caûm. Ñôn vò thöôøng toå chöùc haùt binh vaän keâu goïi
nguïy quaân trôû veà vôùi Caùch maïng ( Haït Gioáng Ñoû )
(2) Traän ñaùnh chieán thaéng do Ñ/c Nguyeãn Vaên Höôït. Trung
ñoaøn tröôûng Trung ñoaøn 308 Nguyeãn An Ninh chæ huy ñaõ
tieâu dieät ñoàn vaøm Caàn Xeù ( baøi vieát cuûa Trung töôùng
Nguyeãn Thôùi Böng )
TRAÀN VAÊN ÔN
1404
1408
1412
Peùtrus Kyù, Traàn Vaên Ôn
Cuøng vôùi caùc baïn xuoáng ñöôøng ñaáu tranh
“ Thaû ngay taát caû hoïc sinh
Toäi gì ? bò baét ? nguïc hình daõ man !”
Mieàn Nam giai ñoaïn laàm than
Thanh, thieáu nieân chòu voâ vaøn ñôùn ñau
Chín thaùng gieâng, ngaøy phong traøo *
Bieåu tình phaûn ñoái giöông cao laù côø
Suùng thöïc daân baén tuoåi thô !
Hoài chuoâng ñaõ ñieåm ñeán giôø vuøng leân
Chieán só Daân Chuû ñaàu tieân
87
* Traàn Vaên Ôn sinh ngaøy 14-4-1931 taïi xaõ Phöôùc Thaïnh, huyeän
Chaâu Thaønh, tænh Beán Tre. Cha Traàn Vaên Nghóa, chò lieät só Traàn
Thò Leã. Cuoäc bieåu tình ngaøy 9-1-1950 taïi Saøigoøn cuûa haèng ngaøn
hoïc sinh keùo ñeán dinh Thuû töôùng ñoøi thaû ngay caùc hoïc sinh, sinh
vieân bò baét. Khoâng ñaùp öùng maø Traàn Vaên Höõu coøn ra leänh “ Ñeán
12 giôø khoâng giaûi taùn seõ bò ñaøn aùp”. Quaù 12 giôø theo leänh Thuû
töôùng Traàn Vaên Höõu, coâng an, caûnh saùt duøng löu ñaïn cay, voøi
roàng ñaùn aùp taøn nhaãn ñoaøn bieåu tình. Hoïc sinh, sinh vieân choáng
traû quyeát lieät. Thaáy khoâng coù keát quaû boïn chuùng noå suùng vaøo
ñoaøn bieåu tình. Nhieàu hoïc sinh truùng ñaïn. Traàn Vaên Ôn laø hoïc
sinh tröôøng Peùtrus Kyù trong luùc ñang cuøng ngöôøi baïn khieâng Taï
Thò Thaâu ( nöõ sinh tröôøng Gia Long bò caûnh saùt ñaùnh ngaát ) thì bò
truùng ñaïn. Traàn Vaên Ôn hy sinh luùc 15 giôø 30 phuùt ngaøy 9-11950. Tang leã coù hôn 300 voøng hoa cuûa ñoàng baøo, trong ñoù coù
voøng hoa cuûa nhoùm ngöôøi Phaùp tieán boä ghi haøng chöõ “ Soldats
deùmocrates” ( Chieán só Daân Chuû), coù baêng vaûi ñoû chöõ vaøng
“thöông tieác Traàn Vaên Ôn”. Ñaùm tang Traàn Vaên Ôn ñaõ trôû
thaønh cuoäc bieåu döông löïc löôïng cuûa ñoàng baøo yeâu nöôùc.
88
HOÀ THÒ BI
1416
1420
Daàm möa daõi naéng chòu nhieàu
Lo cho chieán só thaân yeâu chieán tröôøng
Cheùn côm manh aùo tình thöông
Ra ñi töø luùc maøn söông phuû môø
Thieáu sinh quaân raát mong chôø
Khi hoaøng hoân xuoáng ra bôø ngoùng troâng
Caây vieát, quyeån vôû, xaø boâng
Hoùc Moân, ñeán taän caùnh ñoàng Paéc chieâng
1424
1428
Hoà Thò Bi, daùng dòu hieàn
Nhôù traän luït lôùn naêm Thìn khoù khaên
Thieáu sinh quaân raát gian nan
Löông khoâ muoái maém ñaõ mang kòp thôøi
Nhôø ai maø ñöôïc neân ngöôøi ?
Coâng ôn ñuøm boïc troïn ñôøi khoâng queân
1440
1444
Trong khaùng chieán choáng Phaùp, vuøng Hoùc Moân Baø Ñieåm
Ñöùc Hoøa thænh thoaûng xuaát hieän moät ngöôøi phuï nöõ. Ñoù laø coâ
Naêm Bi. Coâ nhai traàu luoân mieäng. Raát khoûe maïnh. Coâ vaùc noåi
moät bao gaïo ñi bình thöôøng nhö thanh nieân. Trung haäu ñaûm
ñang, yeâu nöôùc, theå hieän qua tình thöông yeâu ñoàng ñoäi, nhaát laø
daønh cho ñaùm Chieán Só Nhoû. Coâ keát cho ñaùm nhoû töøng chieác
khuy aùo, caét moùng tay, lo laéng töøng lon gaïo, mieáng khoâ, töøng
caây vieát, cuïc xaø boâng, noùn caloâ ñoäi treân ñaàu. Coâ ra ñi raát sôùm
vaø khi trôû veà thì ñaùm nhoû ñöôïc aên no vaø ngon. Coù laàn chieàu
Coâ veà treã, caû ñaùm nhoû ra bôø troâng ngoùng, khi thaáy boùng Coâ
xuaát hieän xa xa ñaùm nhoû raát laø möøng. Nhôù traän luït Nhaâm Thìn
naêm 1952. Coâ khoâng tieáp teá kòp thì ñaùm nhoû khoán khoå. Thi söû
huøng ca traân troïng ngöôøi nöõ anh huøng coù taám loøng nhaân haäu.
89
EM GAÙI QUEÂ RAÏCH GOÙC
1432
1436
Caûnh raïch Goùc chia hai beân
Meù traùi , giaëc Phaùp xaây leân boùt ñoàn
Phía phaûi daân soáng ngheà noâng
Coù caây caàu khæ giao thoâng hai bôø
Höøng ñoâng Taây boá raùp cô
AÀm aàm suùng noå ngheù tô heát hoàn
Cong ñuoâi noù phoùng baêng ñoàng
Sôï traâu chaïy laïc vôï choàng ví theo
Nôï, teân em gaùi nhaø ngheøo
Naáu côm cheû cuûi, boùng chieàu xieân xieân
Boán thaèng Taây baûo ñöùng leân
Laáy xuoàng ñöa gaáp sang beân kia bôø
Neáu coøn co cöï chaàn chôø
Suùng leân ñaïn saün oâng “ phô” töùc thì *
Ra raïch Nôï thaùo sôïi daây
Ghìm daàm cho boán thaèng Taây xuoáng xuoàng
* Phô = feu : Coù nghóa laø baén
Raïch Goùc, laø con raïch töø soâng Vaøm Coû Ñoâng chaïy vaøo chôï
nhoû ( Chôï Raïch Goùc, baây giôø goïi laø chôï Hieäp Hoøa, huyeän Ñöùc
Hoøa, tænh Long An ). Tröôùc ñaây, giöõa Raïch Goùc coù duy nhaát moät
caây caàu khæ qua laïi. Töø soâng Vaøm Coû Ñoâng vaøo, beân traùi Raïch
Goùc laø nhaø hoäi laøng, coù xaây boùt cao ñeå kieåm soaùt. Beân phaûi Raïch
Goùc laø xoùm nhaø laù löa thöa daân sinh soáng baèng ngheà noâng.
Moät buoåi chieàu, boïn lính Taây ñi caøn veà, chuùng moûi meät cho
neân thay vì phaûi ñi voøng laïi caàu khæ vöôït Raïch Goùc veà boùt nhö
boïn lính Vieät gian, boán thaèng Taây ñeán choøi nhaø daân. Chuùng thaáy
moät coâ gaùi tuoåi vöøa 15 tuoåi, lieàn chóa suùng ra leänh “ ra laáy xuoàng
ñöa gaáp oâng sang beân kia bôø”.
90
1448
1452
Taây khieâng naêm caùi thuøng vuoâng
Vôùi caây suùng naëng coù chaân ñen ngoøm
Thaèng ngoài tröôùc muõi vai khoøm
Coõng ba caây suùng, lôùn moàm “a - leâ” *
Ba thaèng ngoài giöõa im re
Chieác xuoàng chôû khaúm lím be nöôùc roài
Xoùc daàm cho chieác xuoàng troâi
Luïc bình hoa tím ñaâm choài löa thöa
Thuûy thaàn chöùng kieán ñoùn ñöa
Chieác xuoàng cui uùp cho vöøa loøng Taây
* A - leâ = aller : ñi
Sôï lính Taây coâ gaùi voäi thaùo daây buoäc chieác xuoàng, ghìm
daàm ñeå ñöa 4 thaèng Taây ñi. Moät thaèng xuoáng tröôùc vaùc treân
vai 3 khaåu suùng tröôøng ngoài ôû muõi. Ba thaèng coøn laïi, xuùm rinh
chuyeàn khaåu suùng ba chaân vaø naêm caùi thuøng saét coi boä naëng
laém. Chuùng laàn löôït xuoáng heát döôùi xuoàng. Chieác xuoàng
khaúm, nöôùc leùm be. Coâ gaùi ngoài sau bôi. Boán thaèng Taây ngoài
trong xuoàng ñeàu nhìn veà phía tröôùc. Baát ngôø coâ gaùi ñöa caây
daàm ñaåy khaåu suùng vaø khaåu suùng ngaõ sang moät beân. Hoát
hoaûng ba thaèng Taây ngoài giöõa ñöùng daäy toan giöõ khaåu suùng
laïi, noù sôï khaåu suùng loït xuoáng raïch. Chieác xuoàng maát thaêng
baèng, uùp. Ba thaèng Taây tay khoâng bì boõm loäi voâ bôø, duy nhaát
moät thaèng Taây ngoài ôû muõi vì ñeo treân vai tôùi 3 khaåu suùng
tröôøng cho neân chìm maát. Rieâng coâ gaùi, nhaân dòp xuoàng uùp coâ
laën theo choäp ñöôïc khaåu suùng, loâi nhaän xuoáng sình döôùi buïi
döùa. Sau ñoù coâ gaùi troài leân loäi veà choøi. Khi ba thaèng Taây leân
bôø beân kia chuùng la döõ doäi, lính ôû boùt chaïy ra thaät laø ñoâng.
Chuùng chaûy xuoáng raïch ñeå tìm vôùt thaèng Taây coøn chìm döôùi
raïch, nhöng boù tay khoâng tìm ñöôïc. Chuùng goïi taøu töø haõng
ñöôøng Hieäp Hoøa xuoáng vaø thaû löôùi keùo raø töø ngoaøi Vaøm voâ,
vôùt ñöôïc 3 khaåu suùng tröôøng vaø xaùc thaèng Taây, khoâng tìm
ñöôïc khaåu suùng vaø 5 thuøng ñaïn .
1456
1460
1464
Ba thaèng bì boõm taáp ngay
Leân bôø la bôù tuïi baây kieám tìm
Quaân Taây “khaùt nöôùc” cheát lìm
Boïn Vieät gian xuùm laën tìm öù hôi
Goïi taøu saét keùo löôùi boài
Vôùt xaùc xaâm löôïc sình troâi ra Vaøm
Gaëp Nôï vaøo luùc nöûa ñeâm
Chæ choã khaåu suùng, coõng ñem veà trình
Ñeán Queùo Ba vöøa bình minh
Tieác thöông cho ñoùa luïc bình taû tôi
91
Ñeán beân coâ gaùi uùp chieác xuoàng hoài chieàu döôùi ngoïn ñeøn muø u,
em noùi em teân laø Nôï, saùng naøy Taây ñi caøn noù baén suùng quaù xaù. Nghe
tieáng suùng, con traâu nhaø em hoaûng boû chaïy, ba maù em phaûi chaïy
theo ñeå tìm daãn noù veà, em ôû nhaø moät mình ñang naáu côm thì boán
thaèng Taây tôùi, baét em phaûi bôi xuoàng ñöa noù veà boùt. Haän maáy thaèng
Taây neân khi xuoàng ra giöõa raïch em uùp xuoàng, em nhaän khaåu suùng coù
chaân vôùi 5 thuøng saét choã buïi döùa, maáy anh xuoáng ñoù vôùt. Laën xuoáng
choã Nôï chæ, chuùng toâi vôùt ngay ñöôïc khaåu suùng. Trôøi toái, chuùng toâi
ñöa ñöôïc noù leân bôø “ traàn thaân”. “Nôï, yeân taâm xem nhö laø tai naïn
chìm xuoàng, boïn chuùng khoâng laøm gì em ñaâu, ñeå caùc anh mang suùng
veà ñôn vò tröôùc, roài seõ quay laïi ñoùn em sau”. Chuùng toâi heø nhau coõng
khaåu suùng loäi suoát ñeâm daàm möa, veà ñeán Queùo Ba ( chieán khu Ñoâng
Thaønh ) vöøa saùng. Trình dieän Chæ Huy Tröôûng Chi Ñoäi 5, Trung
Ñoaøn 305 Veä Quoác Ñoaøn Khu 7, baùo caùo söï vieäc, khaåu suùng vaø 5
thuøng ñaïn ñôïi leänh.
Ngay xeá hoâm ñoù, luùc ñang aên côm, trinh saùt veà baùo tin, giaëc
Taây noù troùi thuùc keù Nôï, loâi ra caàu Ñoû baén em hoài 10 giôø saùng. Chuùng
toâi buoâng cheùn côm xuoáng maø nöôùc maét töï nhieân chaûy. Coâ gaùi teân
Nôï ñaõ bò Taây baén cheát. Nôï maùu naøy boïn giaëc Taây phaûi traû baèng maùu.
Khaåu suùng naøy teân Nôï. Nôï seõ nhaû ñaïn thaúng vaøo boïn Taây ñoøi traû Nôï.
Nôï ôi ! em haõy mæm cöôøi. Maët nöôùc raïch Goùc trong xanh, khi lôùn khi
roøng chaéc chaén coøn chöùng kieán nhieàu caâu chuyeän thaät cuûa nhöõng
ngaøy Nam Boä khaùng chieán.
92
TOÂ KYÙ
1468
Anh Ba noùng, quôû tôi bôøi (1)
Taïi sao sô suaát boû ngöôøi theá kia ?
Neáu nhö cuøng daãn Nôï dìa
Thì ñaâu coù caûnh naõo neà ñau thöông !
Chò Naêm giuùp Nôï hoøm röông (2)
Baùo Huyønh Vaên Moät chaën ñöôøng Loäc Giang (3)
Nhaén Hai Böùa daøn lieân quaân (4)
1472
Ñoùn loõng töø ngaû Hoùc Moân keùo vaøo
Haõng ñöôøng thì ñeå ñoù tao (5)
Baän naøy dieät goïn thaèng ñaàu soû Taây
1484
(1) Anh Ba töùc Thieáu töôùng Toâ Kyù Phoù Tö leänh Khu 7, anh raát
thöông daân, treân ñöôøng haønh quaân gaëp daân ngheøo raùch röôùi,
beänh hoaïn, anh töøng côûi caû aùo ñang maëc cho daân. Ñoàng baøo
khaép vuøng Ñöùc Hoøa, Ñöùc Hueä raát thöông kính anh Ba. Hay tin
giaëc Taây ñaõ baén Nôï, anh Ba quôû. Taïi sao khoâng daãn Nôï veà
chieán khu. Thaät ra luùc ñoù phaûi coõng khaåu suùng quaù naëng. Trôøi
toái, möa, ñöôøng ñi raát khoù khaên, lo bò phuïc kích neân khoâng kòp
nghó ra. Döï ñònh saùng seõ röôùc Nôï, naøo hay …
(2) Chò Naêm hay Chò Naêm Bi, Thuû tröôûng Ban Coâng Taùc soá 12 laø
Ñaïi taù Hoà Thò Bi, anh huøng löïc löôïng voõ trang .
(3) Huyønh Vaên Moät Chi ñoäi tröôûng Chi ñoäi 15 Trung ñoaøn 308
Nguyeãn An Ninh, choát chaën ôû Loäc Giang ñoùn caùnh quaân Phaùp
töø Traûng Baøng xuoáng cöùu vieän ñaùm lính Taây ôû haõng ñöôøng
Hieäp Hoøa.
(4) Hai Böùa töùc Nguyeãn Vaên Böùa, Tröôûng phoøng taùc chieán Lieân
Quaân B, daøn caùnh quaân ôû Ñöùc Hoøa. Trong choáng Myõ laø Thieáu
töôùng Nguyeãn Hoàng Laâm
(5) Haõng ñöôøng Hieäp Hoøa khu coâng nghieäp mía ñöôøng cuûa Taây,
hieän nay Coâng ty mía ñöôøng Hieäp Hoøa
LEÂ THÒ KY
1476
1480
Ban coâng taùc soá möôøi hai
Leâ Thò Ky loït voøng vaây quaân thuø *
Troùi thuùc keù tröôùc cöûa tuø
Caét ñaàu cuûa chò mieång lu beå “saønh”
Gioàng oâng Hoà laø ñòa danh
Vaãn coøn truyeàn khaåu “töù linh” anh huøng
Tieåu ñoäi coâng taùc Kyù Con
Taám göông trung duõng daáu son ñeå ñôøi
93
Chò laø Phuïng giöõa baàu trôøi
Hoùa thaân lieät nöõ daùng ngöôøi maûnh mai
* Leâ Thò Ky sinh naêm 1935, queâ quaùn xaõ Phuù Hoøa Ñoâng, huyeän
Cuû Chi, Tp. Hoà Chí Minh. Daùng maûnh mai, thoâng minh, gan daï.
Thaùng 12/1947, treân ñöôøng ñi lieân laïc, Ky bò phuïc kích taïi gioàng
oâng Hoà, bò ñòch baét vôùi taøi lieäu ñang mang theo trong ngöôøi.
Chuùng bieát Ky laø chieán só cuûa Ban Coâng Taùc soá 12 (ñoái vôùi giaëc
ñaây laø caù lôùn sa löôùi). Ñaàu tieân chuùng duøng lôøi ngon ngoït duï doã
Ky, khoâng thaønh. Chuùng ñoåi thaùi ñoä, ra ñoøn ñaùnh ñaäp daõ man,
muïc ñích cuûa chuùng laø baét Ky phaûi daãn ñöôøng cho chuùng vaøo
haäu cöù cuûa Ban Coâng Taùc soá 12. Leâ Thò Ky cöï tuyeät, khoâng ñi,
khoâng khai theâm nöûa lôøi.Thaèng (La Baït) nhö con thuù döõ, maét ñoû
ngaàu, löng ñaãm moà hoâi, suøi boït meùp, noù ñaäp lu nöôùc, caàm mieång
lu beå to choàm tôùi naém ñaàu caét coå Leâ Thò Ky (ñang bò troùi thuùc
keù) baèng mieång lu noù caàm treân tay, roài chaët ñaàu neùm vaøo nhaø
giam. Hôn 50 anh chò em tuø nhìn thaáy, söûng soát. Cuøng ñöùng
“nghieâm” maëc nieäm ngöôøi chieán só nhoû coù yù chí kieân cöôøng baát
khuaát khoâng coù baïo löïc naøo lay chuyeån noåi. Roài ñoàng loøng phaù
traïi giam cuûa giaëc chaïy ra böng bieàn.Tieåu ñoäi Kyù Con cuûa Ban
Coâng Taùc soá12 coù treân chuïc chieán só , caû nam laãn nöõ tuoåi töø 1215. Nhaân daân ta ñaõ ñaët teân cho 4 chieán só trong tieåu ñoäi ñoù theo
teân boán con vaät thieâng lieâng goïi laø Töù Linh ( Long, Laân, Quy,
Phuïng ), Phuïng laø teân loaøi chim raát xinh ñeïp ñöôïc toân vinh ñaët
cho Leâ Thò Ky.( baøi vieát cuûa Thieáu töôùng Cao Long Hyû ñaêng
trong Haït Gioáng Ñoû NXB Toång Hôïp Tp.HCM ).
94
LEÃ LAO ÑOÄNG 1/5/1948
1488
Coâng öôùc quoác teá nhö vaày ...
“Leã Lao Ñoääng” ngöng baén ngay; hoøa bình
Moät thaùng naêm taïi Ñoâng Thaønh
Ngaøy hoäi vaên hoùa döïng nhanh leã ñaøi
Côø sao phaát phôùi tung bay
Ñaïi bieåu, quan khaùch chuyeàn tai goïi môøi
Khaép nôi veà döï thaät vui
1492
1496
1500
1508
Troø heà xeùt xöû phieân toøa voâ löông …
AÙn töû hình taïi Haøng Döông
“ Tieán Quaân Ca" chò kieân cöôøng haùt vang
Khoâng bòt maét, phaûi thaùo khaên
1512
Ñaâu caàn röûa toäi ; deïp maøn ñoù nha
Taïi Coân Ñaûo, ngaøy hai ba
Ñoaøn tuø chaùnh trò chaâu sa gioït daøi
Xem traän ñaù boùng ñoaøn ngöôøi hoan ca
Khoaûng ba giôø; Ña - coâ - ta
Vaø Beâ hai taùm löôïn xaø thaû bom (B.28)
Keùo daøi ñeán taän ñaàu hoâm
Thöông ñau khuûng khíp, caêm thuø giaëc Taây
Coâng öôùc quoác teá ai baøy ?
Côù sao boäi öôùc. Toäi naøy tính sao ?
Treân ba traêm xaùc ñoàng baøo
Buøn nhaày nhuïa maùu, ngheïn ngaøo chaáp tay !
Voõ Thò Saùu sinh naêm 1933 taïi xaõ Phöôùc Long Thoï, huyeän Long
Ñaát, thò traán Ñaát Ñoû, tænh Baø Ròa ( nay laø Baø Ròa –Vuõng Taøu )
Chò laø chieán só trinh saùt Ñoäi Coâng An Xung Phong Ñaát ñoû.
Trong traän dieät hai teân aùc oân Suoát vaø Ñay. Chò bò teân Keà ( moät
teân chæ ñieåm gian manh ñaõ ngaàm theo doõi chò töø laâu nhöng chò
chöa phaùt hieän ). Giaëc tuùm toùc chò, giaät teù ngöõa roài beû quaët hai
tay ra sau löng. Coøng. ( naêm 1950 ) Cai toång Toøng tra taán Chò
taïi boùt Ñaát Ñoû, nhöng khoâng moi ñöôïc lôøi khai naøo, sau cuøng
chuyeån giam chò taïi khaùm Chí Hoøa. Phieân toøa xöû chò Saùu khoâng
coù luaät sö, coâng chuùng, chæ coù teân chaùnh aùn keát toäi “ gieát ngöôøi,
phaù roái trò an, coù haønh vi choáng laïi nhaø nöôùc baûo hoä Phaùp”.
Tuyeân aùn töû hình ñem xöû töû taïi Coân Ñaûo. 4 giôø saùng ngaøy
23/1/1952 Giaùm thò tröôûng Passi ñeán sôû coø cuøng chuû sôû coø aùp
giaûi chò Voõ Thò Saùu veà vaên phoøng Giaùm thò tröôûng ñaõ coù maët
ñaày ñuû caùc teân Chaùnh aùn, coá ñaïo, ñoäi lính leâ döông vaø caû chuùa
ñaûo Jacty. Chò Saùu thaúng thöøng töø choái röûa toïâi vaø yeâu caàu
khoâng bòt maét. Chò bò xöû töû luùc 7 giôø ngaøy 23/1/1952. Moä chò
Voõ Thò Saùu hieän ñaët taïi Nghóa trang Haøng Döông, Coân Ñaûo.
Ngaøy1/5/1948. taïi Queùo Ba ( Chieán khu Ñoâng Thaønh ), laù côø
ñoû sao vaøng to lôùn nhaát phaát phôùi treân ñænh coät côø giöõa saân leã.
Quang caûnh uy nghi huøng vó. Caùc anh lôùn nhaän ñònh “Ñaây laø leã
hoäi vaên hoùa ñaàu tieân ñöôïc toå chöùc lôùn nhaát, chu ñaùo nhaát taïi
quaân khu 7, Ñoâng Thaønh ñeå phuïc vuï ñoàng baøo”. Khaùch veà döï
raát ñoâng, treân 3.000 ngöôøi laø ñaïi bieåu caùc taàng lôùp nhaân daân
Saøigoøn, Gia Ñònh, Chôï Lôùn, Trung Huyeän, Taây Ninh, caû kieàu
baøo ta ôû Nam Vang cuõng veà döï. Ai ai cuõng ñinh ninh raèng:
Ngaøy 1/5 leã Lao Ñoäng giaëc Phaùp seõ khoâng gaây chieán vì theá giôùi
coù coâng boá Coâng öôùc Quoác teá “Duø nôi naøo coù chieán tranh cuõng
phaûi ngöng baén ñeå moïi ngöôøi döï leã”. Khoaûng 3 giôø chieàu, trong
luùc moïi ngöôøi ñang xem ñaù banh, vui chôi aên uoáng quanh saân
thì töøng ñaøn Ñakota, B.28 cuûa giaëc Phaùp truùt bom xuoáng cho
ñeán toái. Treân 300 ñoàng baøo ta töû naïn. Ngaøy nay, taïi vò trí naøy
nhaân daân huyeän Ñöùc Hueä coù caäm taám bia caêm thuø ñeå ghi nhôù.
VOÕ THÒ SAÙU
1504
Traän dieät aùc oân : Suoát, Ñay
Chò Voõ Thò Saùu laàm cai toång Toøng
Giaëc tuùm toùc quaët tay coøng
Khaûo tra man rôï ñeå hoøng moi theâm …
Caén raêng chò Saùu vaãn im
Sau cuøng nhoát chò xaø lim Chí Hoøa
Chaùnh aùn, coá ñaïo baøy ra
95
96
ÑAÏI ÑIEÅM QUAÀN THAÀN
1516
Thoaït nhìn ñaõ noåi maøy ñay
Nhænh raâu, nanh - vuoát, thöa ngaøi coïp con
Doøm kyõ laø taám “ caïc - toâng” *
Taây sôn pheát veõ hình troâng tuyeät vôøi
1520
1524
“ Ñaïi Ñieåm Quaàn Thaàn” ñeå coi
Neáu nhö thích thuù treo nôi dinh ñöôøng
Nguyeãn Vaên Taâm quaû baát thöôøng
Ñem chöng taám lieãn phoâ tröông giöõa traøo
Khi hieåu ra, hoûi cuï naøo ?
Ngaøn naêm mieäng theá moät caâu xanh dôøn
1532
1536
* Caïc – toâng = carton laø loaïi giaáy daøy
Thaùng 6/1952 Phaùp cöû Nguyeãn Vaên Taâm laøm Thuû töôùng
buø nhìn, hai phoù thuû töôùng laø Ngoâ Thuùc Ñònh vaø Phan Vaên
Giaùo, toång tröôûng boä quoác phoøng Nghieâm Vaên Tri. Noäi caùc
Nguyeãn Vaên Taâm taêng cöôøng phaùt trieån “ quaân ñoäi quoác gia”
giaû hieäu ñeå choáng Coäng saûn, choáng khaùng chieán Nam Boä. Ñeán
thaùng 1/1953 noäi caùc Nguyeãn Vaên Taâm ñöôïc caûi toå, hai phoù
thuû töôùng laø Leâ Vaên Hoaïch vaø Nguyeãn Huy Lai, boä quoác
phoøng do Leâ Quang Huy naém. Vôùi söï vieän trôï cuûa Myõ, chuùng
raùo rieát thöïc hieän chaùnh saùch “ duøng ngöôøi Vieät, ñaùnh ngöôøi
Vieät” .YÙ nghóa caâu lieãn ñöôïc nho só trao cho Nguyeãn Vaên Taâm
vaø ñöôïc treo taïi phuû thuû töôùng : Ñaïi laø to; Ñieåm laø chaám. Ñaïi
Ñieåm laø chaám to, noùi laùi laø choù Taâm. Quaàn laø baày; Thaàn laø toâi.
Quaàn Thaàn laø baày toâi, noùi laùi laø boài Taây. Taùc giaû caâu ñoái naøy
laø moät nhaø nho yeâu nöôùc muoán vaïch maët Thuû töôùng Nguyeãn
Vaên Taâm laø teân boài Taây baùn nöôùc .
97
ÑIEÄN BIEÂN CHIEÁN THAÉNG LAÃY LÖØNG
1528
Khí – taøi quaân Phaùp nhieàu hôn
Só quan töôùng taù töø tröôøng lôùp ra
Ruùt Xa – laêng cöû Na – va
Vaïch ra chieán löôïc tinh ma cöïc kyø
Thöù nhaát bình ñònh Nam Kyø
Ñoäi quaân tinh nhueä Chaâu Phi taêng cöôøng
Thöù hai chieán thaéng Ñoâng Döông
Xoùa saïch Coäng saûn trung öông hình thaønh
Truy tìm baét Hoà Chí Minh
Xem ra keát thuùc chieán tranh tuyeät vôøi
Öu ñieåm laøm chuû baàu trôøi
Phaùt hieän toïa ñoä laø xôi taùi lieàn
Gaáp xaây caên cöù Ñieän Bieân
Taäp trung binh löïc traän tieàn möu saâu
Ngaøy 20/11/1953 Nava ñaõ cho thöïc hieän cuoäc haønh
quaân Castor ñöa 6 tieåu ñoaøn quaân duø ñaùnh chieám Ñieän Bieân
Phuû, vöøa ñeå yeåm trôï cho Lai Chaâu, vöøa baûo veä Thöôïng Laøo .
Ngaøy 3/12/1953 Nava taêng cöôøng xaây döïng Ñieän Bieân
Phuû thaønh moät cöù ñieåm. Toång soá binh löïc cuûa taäp ñoaøn cöù
ñiaåm Ñieän Bieân Phuû luùc cao nhaát laø 16.200 quaân goàm 12
tieåu ñoaøn vaø 7 ñaïi ñoäi boä binh, 3 tieåu ñoaøn phaùo binh, 1 tieåu
ñoaøn coâng binh, 1 ñaïi ñoäi taêng M24, 1 ñaïi ñoäi vaän taûi, 1 phi
ñoäi 12 maùy bay thöôøng tröïc boá trí thaønh 3 phaân khu, 49 cöù
ñieåm toå chöùc thaønh caùc cuïm cöù ñieåm ñeà khaùng coù hoûa löïc
maïnh. Caùc töôùng lónh, chaùnh khaùch Phaùp ñaõ ñeán taän nôi ñeå
kieåm tra ñeàu thoáng nhaát ñaùnh giaù taäp ñoaøn cöù ñieåm Ñieän
Bieân Phuû laø phaùo ñaøi khoång loà khoâng theå coâng phaù.
98
1540
1544
Ñoäi muõ nan, ñi deùp raâu
Chieán só Veä Quoác ñeà cao tinh thaàn
Soáng thì phuïc vuï nhaân daân
Cheát doøng maùu ñoû laø phaân boùn ñoàng
Boán ngaøn naêm gioáng Tieân Roàng
Vieät Nam toå quoác anh huøng muoân naêm
Lôøi Baùc Hoà, choáng ngoaïi xaâm
1548
Ñoaøn ngöôøi duõng só suùng caàm hieân ngang
Luùc keùo phaùo, maát thaêng baèng
Toâ Vónh Dieän phaûi lieàu thaân chaën gaøi
1560
Hình aûnh ngöôøi chieán só Veä Quoác ñoäi muõ nan, ñi ñoâi deùp
raâu ( deùp laøm baèng loáp xe hôi cuõ caét ra, xoû hai quai cao su ñeå
mang ) coù tinh thaàn chieán ñaáu raát cao. Ngaøy 15/3/1954 Trung
öông Ñaûng vaø Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ göûi ñieän khen ngôïi ñoäng
vieân caùn boä chieán só maët traän. Böùc ñieän nhaán maïnh “ Chieán dòch
naøy laø moät chieán dòch lòch söû cuûa quaân ñoäi ta, ta ñaùnh thaéng chieán
dòch naøy coù yù nghóa quaân söï vaø chính trò quan troïng”. Khi keùo
khaåu sôn phaùo leân vò trí cao, khaåu sôn phaùo bò maát thaêng baèng
tuoät xuoáng. Ngöôøi chieán só Toâ Vónh Dieän lao thaân vaøo cheøn
khoâng cho phaùo tuoät xuoáng. Söï hy sinh duõng caûm cuûa anh laø taám
göông saùng. Löïc löôïng chieán ñaáu ñaõ vaøo vò trí chôø leänh taán coâng .
Baùc Hoà caên daën “ Chaéc thaéng môùi ñaùnh”. Ñaïi töôùng Voõ
Nguyeân Giaùp ngöôøi chæ huy chieán dòch Ñieän Bieân Phuû luùc ñaàu
theo phöông chaâm “ñaùnh nhanh, thaéng nhanh” Trong khi ta ñang
gaáp ruùt chuaån bò thì Nava cuõng raùo rieát cuûng coá Ñieän Bieân Phuû
thaønh phaùo ñaøi khoång loà khoâng theå phaù vôõ. Vì vaäy Ñaïi töôùng Voõ
Nguyeân Giaùp ñaõ quyeát ñònh chuyeån sang “ Ñaùnh chaéc, Tieán
chaéc”. Quyeát ñònh naøy ñöôïc Baùc Hoà vaø Boä Chaùnh trò pheâ duyeät.
Chieán dòch Ñieän Bieân Phuû ñöôïc dieãn ra thaønh 3 ñôït : ñôït 1 baét
ñaàu töø 13/3. Ñôït 2 töø 30/3. Ñôït 3 töø 1/5 ñeán ngaøy 7/5/54 keát thuùc.
1552
1556
Phaùo ñöa vaøo vò trí ngay
Chôø leänh “noå suùng” hieän nay “saün saøng”
Traêm naêm noâ leä laàm than
Nam - Trung - Baéc bò ngoaïi bang hoaønh haønh
Gioù ôi ! chôù ñoäng laù caønh
Ñeå hoa chieán thaéng hình thaønh saéc höông
Chín naêm daõi naéng daàm söông
Giôø ñaây ñaõ choïn chieán tröôøng taán coâng
99
Suùng Veä Quoác baén ñoû noøng
Tieáng gaàm rung ñaát, löûa buøng tuyeán treân
Ñaïn töø phía ñòch xaû leàn
Ñeå hoøng chaën böôùc tieán leân phaùo ñaøi
Phan Ñình Gioùt laáp chaâu mai (1)
Thaân anh hoa ñoû tung bay giöõa trôøi
(1) Loã chaâu mai : coâng söï cuûa giaëc Phaùp coù nhöõng loã nhoû ñaët
suùng maùy, ñeå baén veà phía quaân Veä Quoác ñeå hoøng chaën böôùc tieán
quaân. Chieán só Phan Ñình Gioùt ñaõ lao thaúng ñeán loã chaâu mai duøng
chính thaân mình laáp loã chaâu mai. Ñòch im tieáng suùng.
Tieáng suùng Ñieän Bieân Phuû noå laø hoài chuoâng baùo töû cuûa chuû
nghóa thöïc daân cuõ, laø nieàm hy voïng khaùt khao cuûa ñoàng baøo caû
nöôùc ta, laø nieàm tin chôø ñôïi cuûa nhaân daân thuoäc ñòa treân toaøn theá
giôùi, ñoàng haønh tieán leân ñaáu tranh maïnh meõ ñeå thuû tieâu cheá ñoä
thöïc daân giaønh laïi quyeàn ñoäc laäp, töï do, nhaân phaåm.Traûi qua gaàn 9
naêm tieán haønh chieán tranh xaâm löôïc phi nghóa ôû Vieät Nam, nöôùc
Phaùp ñaõ bò toån thaát veà maët ngoaïi giao, thieät haïi naëng neà veà ngöôøi
vaø cuûa. Caøng môû roäng chieán tranh, thaát baïi caøng to lôùn. Giôø ñaây,
noäi boä chính giôùi Phaùp caøng phaân hoùa ñöa ñeán hình thaønh hai phaùi :
chuû hoøa vaø chuû chieán. Thaùng 7/1953 Hieäp ñònh ñình chieán ôû Trieàu
Tieân ñöôïc kyù keát ñaõ gaây tieáng vang lôùn, thuùc ñaåy xu theá giaûi quyeát
caùc cuoäc xung ñoät treân toaøn theá giôùi baèng con ñöôøng ñaøm phaùn
ngoaïi giao. Phe chuû hoøa Phaùp ñaáu tranh maïnh meõ hôn ñoøi chính
phuû Phaùp chaám döùt chieán tranh Ñoâng Döông .
100
1564
1568
Haøng tieáp teá thaû duø rôi
Gioù ñöa bay laïc thöông ngöôøi hoaøi mong
Sôï caùi cheát ñeán haõi huøng
Tröông ngay côø traéng ñeå hoøng thoaùt nguy
Thieáu töôùng Phaùp Ñôø - Caùt - tri
Löøng danh AÂu – AÙ. Laàm lìì vô tay
1572
Laù côø Quyeát Thaéng tung bay
Naéng hoàng röïc rôõ moät ngaøy vinh quang
Ñieän Bieân Phuû maõi veû vang
Vieät Nam thi söû ñaây trang oai huøng
1576
Toång soá só quan, haï só quan, binh só bò dieät vaø bò baét soáng laø
1.766 teân, trong ñoù coù Thieáu töôùng Ñôø Caùt - tri ( De Castries ), 10
Ñaïi taù vaø Trung taù, 353 só quan ( töø Thieáu uùy ñeán Trung taù), 57
maùy bay bò baén rôi vaø phaù huûy taïi maët traän. Quaân ta thu toaøn boä
vuõ khí, kho taøng vaät chaát kyõ thuaät cuûa Phaùp ôû Ñieän Bieân Phuû.
Chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû ñaõ keát thuùc oanh lieät cuoäc tieán
coâng chieán löôïc Ñoâng Xuaân naêm 1953 – 1954 cuûa quaân vaø daân
Vieät Nam, ñaùnh baïi keá hoaïch quaân söï Nava, laøm suïp ñoå nieàm hy
voïng cuûa caùc giôùi chöùc quaân söï vaø chaùnh trò ôû Phaùp, laøm xoay
chuyeån cuïc dieän chieán tranh, taïo cô sôû cho cuoäc ñaáu tranh ngoaïi
giao thaéng lôïi ôû Genevô ( Geneøve ).
Ngaøy 8/5/1954 Hoäi nghò quoác teá chaám döùt chieán tranh ôû
Ñoâng Döông khai maïc taïi Geneøve. Tham döï hoäi nghò naøy coù 9
nöôùc : Ñoaøn Lieân Xoâ do Moâloâtoáp ñöùng ñaàu, Ñoaøn ñaïi dieän Coäng
hoøa nhaân daân Trung Hoa do Chu AÂn Lai ñöùng ñaàu, ñoaøn Vieät
Nam Daân chuû Coäng hoøa do Phaïm Vaên Ñoàng ñöùng ñaàu, ñoaøn ñaïi
dieän chaùnh phuû Phaùp do Bi ñoân ( G. Bidault ) ñöùng ñaàu, ñoaøn ñaïi
dieän Myõ do EÁch mít ( Smit ) ñöùng ñaàu, ñoaøn ñaïi dieän Anh do I
ñôn ( Eden ) ñöùng ñaàu cuøng caùc ñoaøn ñaïi dieän cuûa chính quyeàn
Baûo Ñaïi (Nguyeãn Quoác Ñònh), chính phuû Vöông quoác Campuchia
( Nhieáp Tieân Long ) vaø chính phuû Vöông quoác Laøo ( Phoui
Sananikone ).
1580
1584
Ñi hay ÔÛ ñeàu vinh quang
Long lanh aùnh maét hai haøng chöïc rôi
Hai naêm taïm bieät ngöôøi ôi !
Hai naêm gaëp laïi nieàm vui traøn treà
Caàm tay giöõ chaëc cuøng theà
Saét son chung thuûy ngaøy veà gaëp nhau
Chieác khaên kyû nieäm xin trao
Caây ñaøn göûi laïi chôø caâu truøng phuøng
Phuùt giaây taïm bieät ngaäp ngöøng
Lôøi theà vaøng ñaù xin ñöøng coù queân
Sau Hieäp ñònh Geneøve 1954, löïc löôïng quaân ñoäi, caùn boä
ñaûng vieân Nam boä phaûi taäp keát ra Baéc, khaåu hieäu luùc baáy
giôø laø “ Ñi hay ÔÛû ñeàu vinh quang”. Nhöng trong ñaùy loøng
ngöôøi ñi vaø ngöôøi ôû laïi, tröôùc ngaõ reõ laøm sao traùnh khoûi
nhöõng doøng nöôùc maét ? Heïn nhau 2 naêm sau toång tuyeåt cöû
gaëp laïi.
Nhöng ñaâu ngôø raèng 20 naêm sau môùi gaëp laïi nhau thì maùi
ñaàu ñaõ baïc traéng, tình ngöôøi thuûy chung vôùi nuï cöôøi treân da
maët ñaõ nhieàu neáp nhaên. Hoï ñaõ hoäi ngoä taïi Loäc Ninh ôû ñoaïn
sau trong ngaøy chieán thaéng trao traû tuø binh.
101
TAÄP KEÁT RA BAÉC
102
MYÕ - DIEÄM TIEÂU DIEÄT BÌNH XUYEÂN
Tung taêng soùng nöôùc Cöûu Long
Chieác xuoàng xuoâi maùi giöõa doøng hoø vang
1588
1592
Ngoâ Ñình Dieäm naém chính quyeàn
Muïc tieâu phaûi dieät Bình Xuyeân töùc thôøi
Ñöôøng Höng Ñaïo suùng noå roài
Chôï Naêng Xy löûa ñoû ngôøi boác cao
Caàu chöõ Y xe taêng vaøo
Saøi Goøn – Chôï Lôùn xoân xao maáy ngaøy
Quaân “Bình Xuyeân” boû chaïy daøi
Myõ – Dieäm xoùa saïch boïn naøy cho yeân
“Nuoâi ong tay aùo uoång tieàn”
Quan ngaøi coá vaán cöôøi duyeân gaät ñaàu
1600
1604
1608
Sau khi ñöôïc Myõ ñöa leân ngoài gheá Thuû töôùng ngaøy
6/7/1954, Ngoâ Ñình Dieäm ñaõ ra söùc cuûng coá theá löïc taïi Mieàn
Nam töø vó tuyeán 17 trôû vaøo, duøng baïo löïc ñeå tieâu dieät quaân ñoäi
caùc giaùo phaùi Cao Ñaøi, Hoøa Haûo, Bình Xuyeân.
Neân phaân bieät, Chæ huy boä ñoäi Bình Xuyeân laø Döông Vaên
Döông hy sinh taïi Chaâu Phuù, Beán Tre ngaøy 16/01/1946. Keá
nhieäm laø Döông Vaên Haø ( em ruoät Döông Vaên Döông coøn goïi
laø anh naêm Haø ) Quyeát ñònh cuûa khu boä tröôûng Nguyeãn Bình
truy phong Ñ/c Döông Vaên Döông caáp thieáu töôùng. Ñoàng thôøi
caûi danh con keânh Lagrange ôû Ñoàng Thaùp Möôøi chaûy töø soâng
Vaøm Coû Taây tôùi gaåy Côø Ñen laø keânh Döông Vaên Döông.
Sau ñoù, moät boä phaän Bình Xuyeân theo Phaùp cuûa baûy
Vieãn bò Ngoâ Ñình Dieäm thaân Myõ tieâu dieät .
LUAÄT 10 - 59
1596
Ñoâ – la vieän trôï tuoân vaøo
Gia ñình cuûa Dieäm chia nhau chöùc quyeàn
103
Luaät möôøi, naêm chín vöøa tuyeân
Laø leâ maùy cheùm khaép Mieàn Nam, Trung
Ñaët Coäng saûn ôû ngoaøi voøng
Coân Sôn ñòa nguïc taän cuøng theá gian
Toøa aùn quaân söï khi ban
Toäi laø Vieät Coäng toáng giam tuø ñaøy
Cô quan maät vuï kheùo baøy
Thuû tieâu maát xaùc nhöõng ai choáng kình
Haàm “ a - xít” nghe thaát kinh
Khi quaêng xuoáng ñoù xaùc thaønh sình naâu
Muoán toàn taïi baèng caùch naøo ?
Bôùi töø naém ñaát hang saâu aån mình (1)
Baát ngôø ñòa ñaïo xoâng leân
Suùng Vieät Coäng ñaõ noå reàn bao phen …
Thaùng 3/1959 Dieäm tuyeân boá “ Ñaët Mieàn Nam trong tình
traïng chieán tranh”. Thaùng 5/1959 Dieäm ra luaät 10 - 59 thieát
laäp 3 toøa aùn quaân söï ñaëc bieät, coâng khai cheùm gieát ñoàng baøo
ta. Hoaøng Leä Kha bò xöû töû. Khoâng khí ñaøn aùp bao truøm khaép
Mieàn Nam.
(1) Caùc chieán só : Cao Taán Phan, Nguyeãn Vaên Nhuïy, Hoà Vaên
Xuaân, Nguyeãn Thaønh Khuoân vaø Leâ Vaên Haïng. ( Chieán só ôû laïi
mieàn Nam ) Nguyeân Thieáu sinh quaân caùc Trung ñoaøn thuoäc
mieàn Ñoâng Nam boä, ñaõ toå chöùc cuoäc soáng cuøng vôùi ñoàng baøo
trong loøng ñòa ñaïo Cuû Chi, töøng xoâng leân maët ñaát quyeát soáng
maùi vôùi keû thuø giaønh laïi cuoäc soáng töï do. “ Cuû Chi ñaát theùp
thaønh ñoàng” .
104
ÑOÀNG KHÔÛI BEÁN TRE
1612
Hai söông moät naéng ñaõ quen
Chæ mong cuoäc soáng bình yeân thaùng ngaøy
1616
1620
1624
Chính quyeàn cuûa boïn tay say
Höông, teà, ñieäp aùc ñoïa ñaøy noâng daân
Coù aùp böùc, coù ñaáu tranh
Moû Caøy, Bình Ñaïi, Chaâu Thaønh, Gioàng Troâm
Tay khoâng choáng boïn aùc oân
Röøng ngöôøi Ñoàng Khôûi vaây ñoàn heùt to
Ñi caøy phaûi ñöôïc aên no !
Noâng daân ñaâu phaûi traâu boø doát ngu ?
Ñaû ñaûo hieán phaùp Dieäm – Nhu
Döïa hôi lính Myõ maø huø doïa ñaây
Giaûi taùn chính quyeàn nguïy ngay
Suïc soâi khí theá nhöõng ngaøy lieät oanh
1628
1632
1636
1640
Taïi tænh Beán Tre, ngaøy 17/1/1960 cuoäc Ñoàng Khôûi xuaát
phaùt töø ba xaõ Ñònh Thuûy, Bình Khaùnh vaø Phöôùc Hieäp, roài
nhanh choùng lan ra toaøn huyeän Moû Caøy, Gioàng Troâm, Thaïnh
Phuù, Ba Tri, Chaâu Thaønh, Bình Ñaïi. Haøng vaïn ngöôøi ñaõ aøo
aït xuoáng ñöôøng, voõ trang giaùo maùc bao vaây caùc truï sôû hoäi
ñoàng xaõ, giaûi taùn caùc toå chöùc tay sai cuûa ñòch. Caùc thoân xaõ
ñaõ laäp toøa aùn tröøng trò nhöõng teân coù nôï maùu, tòch thu ruoäng
ñaát cuûa boïn ñòa chuû chia cho daân ngheøo. Ngaøy 22/3/1960
ñòch huy ñoäng hôn 1 vaïn quaân coù taøu chieán, xe taêng yeåm trôï,
môû cuoäc caøn queùt ñaãm maùu vaøo ba xaõ Ñònh Thuûy, Bình
Khaùnh vaø Phöôùc Hieäp. Nhaân daân ôû ñaây ñaõ ñaáu tranh chaùnh
trò vaø binh vaän, cuøng löïc löôïng vuõ trang ñaùnh moät soá traän
tieâu hao lôùn, buoäc ñòch phaûi chaám döùt caøn queùt. Sau hôn 1
thaùng. Cuoäc phaûn coâng lôùn cuûa ñòch vaøo vuøng ñieåm “Ñoàng
Khôûi” ñaõ bò thaát baïi
105
MAËT TRAÄN DAÂN TOÄC GIAÛI PHOÙNG MIEÀN NAM
Löïc löôïng ôû laïi mong manh
1644
1648
1652
106
Bò Nhu, Dieäm baét nguïc hình khaûo tra
Hieán phaùp Chính phuû Coäng hoøøa
Vieät Minh, Coäng Saûn goïi laø Coäng Noâ
Mieäng löôõi cuûa boïn haøm hoà
Beâu xaáu Ñoàng Khôûi, töï coâ laäp mình
Xaõ Taân Laäp huyeän Chaâu Thaønh
Maët traän Daân toäc hoïp haønh khaån tröông
Choâng gai vaïch loái tìm ñöôøng
Traêm nghìn uaát haän ñau thöông caêm thuø
Do ñaâu Nam Boä aâm u ?
Do ñaâu chieán só nguïc tuø cheát oan ?
Maët traän Giaûi phoùng Mieàn Nam
Taäp hôïp löïc löôïng choáng ngaên keû thuø
Vuøng queâ Cai Laäy, Myõ Tho
Chuaån bò traän ñaùnh “ thaät to” laàn ñaàu
Taïi AÁp Baéc nôi chieán haøo
Keânh raïch chaèng chòt ra vaøo khoù ñi
Hai Ñaïi taù Myõ chæ huy
Tung löïc löôïng maïnh coù phi phaùo caàn
Bao vaây boán phía eùp daàn
Möu moâ nuoát goïn, ba laàn doäi bom
Khi chuùng môû ñôït taán coâng
Laøn ñaïn choáng traû hieäp ñoàng ñeàu tay
Chín coá vaán Myõ guïc ngay
Nguïy quaân hoát hoaûng lui daøi ra xa
Chieán thaéng AÁp Baéc cuûa Ta
Baøi hoïc ñaùnh Myõ dieãn ra tuyeät vôøi
ÑAØN AÙP PHAÄT GIAÙO
Muøa Ñaûn Sinh laïi ñeán roài
Caám côø Phaät giaùo treo nôi coång chuøa
“ Caám tuï hoïp nghe roõ chöa ? (1)
1656
1660
1664
(1)
(2)
(3)
Neáu ai vi phaïm laø ñöa voâ tuø”ø
Phaät töû phaãn uaát daâng cao
Xuoáng ñöôøng phaûn ñoái aøo aøo khaép nôi
“ Töï nhieân baøy chuyeän nöïc cöôøi
Töï “roâ - ti” moät troø chôi bình thöôøng” (2)
“ Sau löng Phaät coù kyû cöông (3)
Hieán phaùp chöùng toû toâi ñöông caàm quyeàn
Thaày tu neáu muoán bình yeân
Phaûi tuaân hieán phaùp chaùnh quyeàn cuûa toâi”
1672
1676
Dieäm ra leänh caám treo côø Phaät giaùo tröôùc coång chuøa
vaø nghieâm caám tuï hoïp, vi phaïm bò baét.
Traàn Leä Xuaân traû lôøi phoûng vaán cuûa baùo chí : Chaúng
qua caùc thaày tu töï roâti….
Dieäm noùi : Sau löng Phaät giaùo trong nöôùc, haõy coøn
hieán phaùp, nghóa laø coù toâi ….
Sau söï kieän töï thieâu cuûa hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñöùc,
coøn nhieàu cuoäc töï thieâu khaùc dieãn ra trong ñoù coù Nhaát Chi
Mai. Ñoàng baøo Phaät töû xuoáng ñöôøng raàm roä quy moâ caøng
lôùn. Baùo chí trong vaø ngoaøi nöôùc ñöa tin, nhieàu vò laõnh ñaïo
theá giôùi phaûn ñoái.
NHAÁT CHI MAI
Nhaát Chi Mai, Nhaát Chi Mai
Ngoïn löûa buøng cao ñoû goùc ñaøi
Muoân vaïn traùi tim yeâu ngaét nhòp
Traêm nghìn caëp maét thaûm hôi cay
Trôøi nhö saäm laïi - Trôøi ñoàng caûm ?
Ñaát boãng rung leân - Ñaát chuyeån lay ?
Giöõa maáy voøng vaây vang tieáng heùt
Nhaát Chi Mai, Nhaát Chi Mai
NHÔÙ BOÀ TAÙT THÍCH QUAÛNG ÑÖÙC
Ñuoác hueä phöøng phöøng ngoïn boác cao
Soi ñöôøng chaùnh giaùc maõi ngaøn sau
Khoái tim nhaân loaïi chöøng soâi suïc
Caëp maét töø bi cuõng xoán xao
Thô tieác thöông traøn thô uaát ngheïn
Buùt caêm hôøn ñoäng buùt keâu gaøo
Khi gieo maàm khoå leân sum toát
Keát quaû nhaän toaøn vò ñôùn ñau
107
1668
OÂi ! caønh mai traéng nôû töôi
Giöõa côn phaùp naïn tuyeät vôøi saéc hoa
Neâu cao tam baûo ñaïo nhaø
Ñieàm nhieân ngoài vöõng giöõa toøa löûa nung
Voøng daây baïo löïc truøng truøng
Töø bi aùnh ñaïo saùng trong tuyeät vôøi
Röøng côø böôùm phaát leân roài
Ñaøi sen Boà taùt mæm cöôøi chuùng sinh
Hieán phaùp baát nghóa baát minh
Baát nhaân, baát ñöùc, baát bình, baát an
Töø ngaøn xöa aùnh ñaïo vaøng
Lyù, Traàn, Leâ, Nguyeãn, Quaû - Nhaân luaân hoài
108
1680
Khoùi cay muø mòt khaép nôi
Phaùt suùng baén thaúng ñoaøn ngöôøi heùt vang
Quaùch Thò Trang, Quaùch Thò Trang
Nöõ sinh ngaõ xuoáng treân ñaøng ñaáu tranh
1684
1688
Ngay boàn binh chôï Beán Thaønh
Caûnh saùt cöôùp xaùc, raát nhanh eùm lôø
Nhaø Ngoâ aên ñöùt cuoäc côø
Toaøn gia ñình trò moät giôø thöông ñau
Nhu aên huùt, Caån aên traàu (1)
Leä Xuaân aên vuïng, Dieäm raàu aên chay
Gieo chi toäi aùc theá naøy ?
Ngaøn thu mieäng theá keå hoaøi toäi danh
1692
1696
Cuoäc bieåu tình döï kieán tieán veà nhaø haùt ( Quoác Hoäi ) ñeå phaûn
ñoái söï ñaøn aùp Phaät giaùo cuûa sinh vieân hoïc sinh Phaät töû, ñoaøn nöõ sinh
daãn ñaàu. Coù tieáng suùng noå vaø löïu ñaïn cay tung muø mòt taïi boàn binh
chôï Beán Thaønh. Chò Trang truùng ñaïn… vaø bò caûnh saùt cöôùp xaùc mang
ñi, veà sau ñöôïc bieát chò Quaùch Thò Trang ñöôïc choân taïi chuøa Phoå
Quang Taân Sôn Nhaát, Phöôøng 2, Taân Bình .
QUAÙCH THÒ TRANG
Nôõ naøo chò boû chuùng em sao ?
Vieân ñaïn nghieät oan, maùu ñoû traøo
Buoâng loûng caùnh tay meàm ruõ xuoáng
Suïc soâi côø böôùm phaát bay cao
Goïng keàm baïo löïc ngaây ngoâ sieát
Khaùt voïng töï do laûnh loùt gaøo
Soáng cheát ñöøng treâu ñoaøn Phaät töû
Soáng laø danh döï cheát anh haøo
(1) Ngoâ Ñình Nhu, coá vaán huùt thuoác phieän, Ngoâ Ñình Caån ôû Hueá aên
traàu, Traàn Leä Xuaân aên vuïng, Dieäm aên chay theo Coâng giaùo. Cheá
ñoä Ngoâ suïp ñoå vaøo ngaøy 1/11/1963.
109
NGUYEÃN VAÊN TROÃI
Ñònh ñaët mìn, vieäc baát thaønh
Nguyeãn Vaên Troãi bò nguïc hình khaûo tra
1700
Möu saùt Maùc - Na - ma - ra (1)
Boä quoác phoøng Myõ gheù qua Saøigoøn
Thöïc hieän hoïc thuyeát Gioân - xôn …
Thoâng taán baùo chí daäp doàn loan tin
Du kích quaân Myõ La Tinh (1)
Ñeà nghò trao ñoåi tuø binh raïch roøi
Moãi beân seõ thaû moät ngöôøi
Nhöng bò boäi öôùc, thoùi ñôøi vaên minh !
Phuùt cuoái cuøng, aùn töû hình
Khoâng bòt maét “ Hoà Chí Minh muoân naêm”
Töøng lôøi noùi ñöôïc ghi aâm
Ñoùa hoa baát töû Quaûng Nam töôïng hình
(1) Nguyeãn Vaên Troãi laø thôï ñieän Chôï Quaùn. ñònh ñaët mìn taïi
chaân caàu Coâng lyù ( nay laø caàu Nguyeãn Vaên Troãi, ñöôøng Nam
Kyø Khôûi Nghóa, quaän III ) nhaèm möu saùt Boä tröôûng Quoác
phoøng Hoa Kyø Ngaøi Robert Strange McNamara ngaøy 2-51964, khoâng thaønh. OÂng bò baét luùc 22 giôø ngaøy 9-5-64. Ñöôïc
tin, toå chöùc du kích Venezuela tuyeân boá trao ñoåi Nguyeãn
Vaên Troãi vôùi Trung taù Michael Smolen maø Hoï ñang baét giöõ.
Boäi öôùc, sau khi vieân só quan khoâng quaân Myõ ñöôïc thaû thì
Nguyeãn Vaên Troãi thoï aùn töû hình taïi saân sau nhaø lao Chí Hoøa
luùc 9 giôø 45 phuùt ngaøy 15-10-1964. Phuùt cuoái, oâng toû ra raát
can ñaûm, khoâng chòu bòt maét vaø cha coá röõa toäi. Tieáng noùi
cuoái cuøng ñöôïc phoùng vieân ghi aâm :
“ Haõy nhôù laáy lôøi toâi : Ñaû ñaûo Ñeá quoác Myõ .
Hoà Chí Minh muoân naêm. Vieät Nam muoân naêm” .
Nguyeãn Vaên Troãi laø ngöôøi con thöù ba ( tö Troãi ) queâ quaùn taïi
laøng Thanh Quít, huyeän Ñieän Baøn, tænh Quaûng Nam.
110
1704
Cuoäc ñaûo chaùnh Döông Vaên Minh
Roài bò Nguyeãn Khaùnh leân giaønh chieác ngai
Minh, Khieâm, Khaùnh cuøng gheá daøi
1708
1712
1716
1720
1724
1728
1732
Phaùt, Ñöùc ñaûo huït rôi ñaøi naèm im
Khaùnh beøn toáng coå Minh, Khieâm
Söûu, Höông ñuûng ñænh leân yeân ngöïa queø
Phan Huy Quaùt raát leø nheø
Nguyeãn Vaên Thieäu ñuoåi ra heø ngoài chôi
Thieäu, Kyø treû khoûe saùnh ñoâi
Thieäu vöøa caát caùnh, Kyø rôi loït ñaøi
Thieäu - Höông chieáu thoï nguû say
Baøi ca taåu maõ thôû daøi taøn canh
Chieán tranh “ñaëc bieät” baát thaønh
Ních - xôn ra leänh ñöa quaân Myõ vaøo
Chieán tranh “cuïc boä” môû ñaàu
Chuùng huy ñoäng caû chö haàu tham gia
Thaùi, Phi, Haøn, OÁt - traây - li - a
Chuû tröông “tìm dieät” mang ra thi haønh
AÙ Ñoâng môû roäng chieán tranh
Noâng thoân bình ñònh , Vieät Minh luïi taøn
AÁp chieán löôïc choã nhoát daân
Trôøi Nam maùu leä tuoân traøn nôi nôi
Ñoäi quaân baûy traêm ngaøn ngöôøi
Ñaïn bay xeù gioù, bom rôi nöùt ñoàng
Maùy bay ñuû kieåu treân khoâng
Xe taêng loäi nöôùc vöôït soâng leo ñeøo
Nhaûy duø, thuûy boä, keùo theo
Nguïy quyeàn hoà hôûi caém neâu aên möøng
Cuoäc haønh quaân teân Gian - xôn
“ Beû gaõy xöông soáng” chieán tröôøng Taây Ninh
Muøa khoâ töôùng Oeùt - mo - len
Cöôøi töôi leân gioïng : chieán tranh theá naøy
111
1736
Tieàn ñoàn choáng Coäng ñaõ xaây
Naâng ly Vieät - Myõ vui say maën noàng
Vì sao con saùo sang soâng ?
1740
1744
1748
1752
1756
1760
1764
Thöông cho con saùo noãi loøng coâ ñôn
Ñeâm ñeâm saùo nhôù queâ höông
Caønh tre laû ngoïn tìm phöông bay veà
Saét son nguyeän giöõ lôøi theà
Coøn baêng ñaïn cuoái quyeát keâ ñaàu thuø
Tin chieán tröôøng ñöôïc truyeàn mau
Trung ñoaøn tinh nhueä ñaõ vaøo ñeán nôi
Traän thaéng rung nuùi ñoû trôøi
Maùy bay cuûa Myõ taû tôi phôi mình
Xe taêng ñoáng saét chình ình
Trung ñoaøn Bình Giaõ oai danh saùng ngôøi
Tieán vaøo Nam raát kòp thôøi
Saøi Goøn ñieåm heïn ñoaøn ngöôøi tieán coâng
Tôùi lui aån hieän daøi doøng
Luøi laø taïm aån hieän trong töùc thì
Hôn thua tính toaùn kyõ ñi
Chæ sai thôøi ñieåm moät ly thaát côø
Bao naêm chuaån bò ñôïi chôø
Maäu Thaân noåi daäy moät giôø troâng mong
Myõ - nguïy giaác nguû say noàng
Men xuaân ñaày ñuû hoa hoàng nhaïc hay
Baát ngôø Vieät Coäng hieän ñaày
Trong côn hoaûng loaïn quan thaày ngaû nghieâng
Côø Giaûi phoùng khaép Baûy Hieàn
Möøng xuaân toác chieán suùng reàn noå vang
Muõi hoûa löïc ñaùnh caét ngang
Saân bay nhoán nhaùo tröïc thaêng ñaûo voøng
Noù bay raø thaáp höôùng ñoâng
Muïc tieâu teân löûa khai noøng truùng ngay
112
1768
Ñoàng baøo yeâu nöôùc voã tay
Vieät Coäng vaøo nghóa ñòa Taây an toaøn
Xe taêng gaàm ruù ñoùn ñaøng
Chieác ñaàu truùng ñaïn naèm laên giöõa ñöôøng
1772
1776
1780
1784
1788
1792
1796
1800
Ñoäi quaân phoøng veä phi tröôøng
“Xaùp laù caø” ñaáu töng böøng taïi ñaây
Chuùng phaù soùng gaây nhieãu ñaøi
Ta maát lieân laïc trieån khai ñoäi hình
Cam ñaønh coá thuû naèm im
Chôø trôøi toái seõ doø tìm höôùng ra
Tin chieán söï ñeán moïi nhaø
Ñaøi phaùt thanh nguïy haùt ca lieân hoài
Chuùng chæ keâu goïi ít lôøi
Moïi ngöôøi nghæ teát veà nôi ban ñaàu
Baûy Hieàn ta ñaõ ruùt saâu
Höôùng ra xa loä gaáp thaâu ñoäi hình
Toáp xung kích vöôït qua yeân
Ñuoâi bò ñòch chaën ñoäi hình caét hai
Toáp ñaàu veà ñeán Baøu Trai
Toáp sau keït laïi phaûi quay Bình Ñieàn
Taïi vuoâng ñaát xaõ Taân Kieân
Trung ñoaøn Bình Giaõ ghi teân anh huøng
Traän Maäu Thaân laø chieán coâng
Raïng danh quaân söû Tieân Roàng ngaøn xuaân
Vöôït treân tuyeán löûa chín taàng
“Caàu haøng khoâng” laäp khoâng quaân thi haønh
Vieân cô tröôûng : Vöông Troïng Sinh
Chuyeán bay ñònh meänh vieát thaønh baøi ca
Quyeát taâm baûo veä sôn haø
Thöøa Thieân - Hueá hieän ñoùa hoa saéc hoàng
Ñau ñaàu Toång thoáng Gioân - xôn
Taïi sao söï kieän ra noâng noãi naøy ?
Oeùt - mo - len voäi trình baøy
Cöùu nguïy thì phaûi ñoåi thay caáp kyø
113
1804
“Queùt” vaø “ Giöõ” Vieät hoùa ñi
Ñaùnh hoaøi chöa chaéc laøm gì ñöôïc ñaâu
Cöû ngöôøi ñaøm phaùn mau mau
Boán beân dieän kieán chaøo nhau luaän baøn
1808
1812
1816
Phaûi Vieät Nam hoùa chieán tranh
Quaân nguïy sôùm theá “ñaøn anh” thaát thaàn
Ngöng neùm bom ôû Baéc phaàn
Maøu da xaùc cheát thay daàn töø ñaây
Mieàn Nam gioït leä chaûy daøi
Khi nghe tin baùo treân ñaøi phaùt thanh
Vieäc ñaùnh Myõ chöa hoaøn thaønh
Röøng ñaày hieåm trôû neân ñaønh ñöùng nghieâm
Phuùt maëc nieäm gioù röøng im
Höôùng veà Haø Noäi traùi tim anh huøng
Trôøi Nam ñaát Baéc nghìn truøng
Quaân ñoaøn daâng troïn chieán coâng veà Ngöôøi
Ñaùnh cho Myõ cuùt Nguïy rôi
Quaân ñoaøn caûm töû tuyeân lôøi saét son
Hay tin treân ñaøi phaùt thanh Baùc ñaõ ra ñi, chuùng con nôi
röøng saâu bieát laøm sao ? Coù caùch naøo ? Thoâi ñaønh treo laù côø leân
vaø taát caû taäp hoïp laïi. Ñöùng nghieâm roài khoùc … Chuùng con theà
ñaùnh cho Myõ cuùt, nguïy nhaøo. Vieät Nam seõ Töï do Ñoäc laäp ñeå
hoaøn thaønh chí nguyeän cuûa Baùc.
AI ?
Moät saùng Ba Ñình trònh troïng tuyeân
“ Vieät Nam Ñoäc Laäp” tieán leân thuyeàn
Ñöùc taøi leøo laùi cô ñoà vöõng
Trí duõng trau doài saùch löôïc chuyeân
Theá giôùi vaên minh toân ñaïi giaùc
Naêm chaâu kính taùn ñaáng kyø duyeân
Ra ñi ñeå laïi tôø di chuùc
Daân Vieät thaám nhuaàn nhöõng yù khuyeân
114
NGUYEÃN THAÙI BÌNH
1820
1824
Nguyeãn Thaùi Bình göûi Ních - xôn
“Taùn phaù, gieát choùc seõ khoâng ñöôïc gì”
Vuõ khí huûy dieät tinh vi
Chæ gieo thaûm hoïa cöïc kyø khoå ñau
Hoøa bình nhaân loaïi khaùt khao
Ñaây laø mô öôùc ñoàng baøo queâ toâi
“Tình thöông, coâng lyù muoân ñôøi”
Dieàu haâu moùng vuoát ñeán hoài suy vong
1828
1832
1836
Nguyeãn Thaùi Bình ( 1948 – 1972 ) queâ ôû laøng Tröôøng Bình,
huyeän Caàn Giuoäc, tænh Long An, laø hoïc sinh gioûi ñöôïc hoïc
boång AID du hoïc sang Myõ. Laù thô göûi Toång thoáng Myõ Nixon
trích ñoaïn “ Thöa oâng Toång thoáng, ñeå taøn phaù, gieát choùc ôû
Vieät Nam hay khaép Ñoâng döông, trong tay oâng coù taát caû vuõ
khí toái taân, gieát ngöôøi hieäu nghieäm nhaát ( hoùa hoïc, sinh vaät,
ñieän töû ) coøn toâi haønh ñoäng vì tình thöông yeâu, vì hoøa bình vaø
coâng lyù. Toâi chæ coù loøng tin vaøo nhaân loaïi. Hieän nay, bom duy
nhaát laø traùi tim toâi. Traùi tim coù theå noå vì toâi chaáp nhaän söï hy
sinh vì ñaïi nghóa keâu goïi tình thöông yeâu ñeå khoâi phuïc nieàm
tin cuûa con ngöôøi vaøo coâng lyù, ñeå thöùc tænh löông taâm…”.
Nguyeãn Thaùi Bình tham gia nhieàu dieãn ñaøn taïi New York
ñoøi traû töï do cho tuø chaùnh trò taïi Vieät Nam. Bò truïc xuaát veà
nöôùc. Ngaøy 2-7-72 khi maùy bay B.747 cuûa haõng haøng khoâng
Panam ñaùp xuoáng Taân Sôn Nhaát. Nguyeãn Thaùi Bình bò caûnh
saùt Myõ baén 5 phaùt suùng vaøo traùi tim anh. Moät cuoäc tuaàn haønh
cuûa 2.000 sinh vieân Ñaïi hoïc Washington ñaõ dieãn ra sau ñoù
ñeå töôûng nieäm Nguyeãn Thaùi Bình.
Teân anh hieän nay ñöôïc ñaët cho quyõ hoïc boång daønh giuùp
ñôõ cho nhöõng hoïc sinh ngheøo hoïc gioûi .
115
1840
1844
1848
1852
Vieät Nam hoùa cuûa Ních - xôn
Nguïy môû chieán dòch Lam Sôn, Haï Laøo
Traän naøy so löïc thaáp cao
Myõ muoán kieåm soaùt loái vaøo Mieàn Nam
“Boùp cuoáng hoïng baét phaûi caâm”
Nghe qua thì deã thöû laøm ñöôïc khoâng ?
Ñoaøn quaân trang bò taän cuøng
Vieät - Myõ taùc chieán hieäp ñoàng khaån tröông
Ñöôøng soá chín choïn chieán tröôøng
Beâ naêm hai doïn saïch ñöôøng tieán voâ
Nuùi röøng ñaõ saün naám moà
Vuøi quaân Myõ - nguïy ngaøn thu laïnh luøng
Baàu trôøi Haø Noäi, Haûi Phoøng
Muïc tieâu oanh kích taäp trung ñeâm ngaøy
Phaùo ñaøi bay “beâ naêm hai” ( B.52)
Neùm bom lieân tuïc möôøi hai ngaøy lieàn
Bieát bao maùi aám trô neàn !
Thuû ñoâ coät khoùi boác leân chín taàng
Ñaây laø thöû thaùch toaøn daân
Haäu phöông huûy dieät chieán traøng ñoåi thay
Ních - xôn pheâ chuaån vieäc naøy
Ñeå hoøng gôõ gaïc chuoãi ngaøy thua ñau
Roàâng Tieân noøi gioáng anh haøo
Nghìn truøng baïo löïc ngaång ñaàu tieán leân
Tinh thaàn chieán ñaáu trui reøn
Ngoïïn côø ñoäc laäp giöõa neàn trôøi trong
116
Chuaån bò chieán ñaáu ñaõ xong
Ñaëc coâng Röøng Saùc vöôït soâng tieán vaøo *
1856
1860
1864
1868
1872
1876
1880
OÂm chaát noå boø xuyeân raøo
Muïc tieâu maáy uï xaêng daàu naèm yeân
Khai hoûa mìn noå chaùy lieàn
Saøi Goøn rung chuyeån khoùi ñen ngaát trôøi
Leâ Baù Öôùc cuøng ñoaøn Möôøi *
Caùch ñaùnh taùo baïo vaøo nôi nghieät naøy
Toång kho chaùy ruïi maáy ngaøy
Nguïy quyeàn aáp uùng maët maøy ngaãn ngô
Ngoài trong “Nhaø Traéng” thaån thôø
Ních – xôn ra leänh coøn chôø ñôïi chi
Kyù ngay Hieäp ñònh Pa – ri
Giôø xin keát thuùc söû thi ñöôïc roài
Yeâu caàu oâng ruùt quaân thoâi
Hoøa bình seõ ñeán töùc thôøi AÙ chaâu
Nuï cöôøi nôû raát xaõ giao
Hoäi tröôøng roän raõ noùi chaøo haân hoan
Loäc Ninh nhoän nhòp ñoùn ñoaøn
Tuø chaùnh trò ñaûo Coân Sôn chuyeån veà
Traûi bao naêm thaùng xa queâ
Khaûo tra chuoàng coïp naõo neà taám thaân
Traùi tim chung thuûy veïn toaøn
Ngöôøi chieán só Veä Quoác Ñoaøn hoâm nay
Möøng vui maø leä chaûy daøi
Keå sao xieát chuyeän tuø ñaøy thaûm thöông
Khi ngöôøi taäp keát leân ñöôøng
Thì ngöôøi ôû laïi queâ höông chòu nhieàu …
1884
1888
1892
1896
1900
1904
1908
* Myõ neùn bom CBU ( Cluster bomb incendiary device ) loaïi
bom coù söùc taøn phaù khuûng khíp gaàn ñoaøn chieán thaéng taïi
Loäc Ninh.
* Ñaïi taù Leâ Baù Öôùc vò chæ huy Ñoaøn 10 Ñaëc coâng Röøng
Saùc
117
Giôø ñaây ta laïi gaëp nhau
Laù côø chieán thaéng bay cao giöõa trôøi
Khaên tay ngaøy tröôùc ñaâu roài ?
Caây ñaøn bom ñaïn taû tôi chaúng coøn !
Chöõ tình chung vaãn saét son
Chöõ tình vónh vieãn vaãn coøn trô trô
Maùi ñaàu giôø ñaõ baïc phô
Rung rung caây buùt baøi thô deät vaàn
Chieàu buoâng söông phuû traéng ngaàn
Tìm nôi thanh tònh thaû laàn ra ñaây
Baát ngôø caùt buïi tung bay *
Ngoïn ñoài bieán maát haän ai loãi nghì … ?
Xöa Phuø Ñoång ngöïa saét phi
Giaëc AÂn taùn xaùc, giôø thì chaùu con
Chieán só treû vöôït nuùi non
Haønh quaân thaàn toác, daëm moøn Tröôøng Sôn
Giaëc thuø xaûo quyeät baát nhôn
Haøng raøo ñieän töû canh chöøng ngaøy ñeâm
Môû ñaàu chieán dòch Taây Nguyeân
Ñaùnh chia caét xuoáng taän mieàn bieån xa
Moät vuøng giaûi phoùng bao la
Buoân Meâ Thuoät xuoáng taän Nha Trang roài
Thieäu thaát kinh, leänh thaùo lui
Coá ñoâ Hueá cuõng loù moøi ruùt eâm
Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi,Thöøa Thieân
Baøi ca chieán thaéng vang leân “treân ñaøi”
Saøi Goøn ñieåm heïn “coù ngay”
Traêm naêm noâ leä moät giaây oai huøng
118
Giöõ möôøi saùu caàu vöôït soâng *
1912
1916
1920
- VÒ QUOÁC HY SINH, THI SÖÛ LÖU DANH THÔØI KÍNH TROÏNG
- THAM OÂ TEÄ NAÏN, NHAÂN DAÂN MIEÄT THÒ THEÅ TRAÀM KHA
Traàn Vaên Danh goùp chieán coâng laãy löøng
Xe taêng thaúng tieán dinh trung
Gaàm leân khí phaùch phaù tung cöûa vaøo
Theo sau muoân vaïn ñoàng baøo
Vui möøng phaán khôûi vaãy chaøo hoâ vang
Vieät Nam, ca khuùc khaûi hoaøn
Döông Vaên Minh ñöùng taàn ngaàn xuoâi tay
“ Ñaàu haøng” caàm buùt kyù ngay
Trôøi Xuaân aám naéng côø bay rôïp trôøi
Trôøi Vieät Nam ñeïp tuyeät vôøi
Trôøøi thanh bình khaép baàu trôøi Vieät Nam
1924
1928
* Giöõ vöõng 16 caây caàu troïng yeáu. Ñaëc bieät nhaát laø traän ñaùnh
chieám giöõ caàu Raïch Chieác ñeå Ñoaøn Quaân Giaûi Phoùng Mieàn
Nam tieán vaøo Saøi Goøn. Chieác xe taêng ñi ñaàu huùc saäp caùnh cöûa
saét vaøo dinh Toång thoáng nguïy quyeàn, ñoàng baøo Saøi Goøn, Chôï
Lôùn, Gia Ñònh traøn ngaäp hai beân ñöôøng, phaát côø Giaûi Phoùng
chaøo möøng, Döông Vaên Minh kyù vaên baûn ñaàu haøng.
Luùc 12 giôø ñeâm 30/4/1975 ngöôøi con öu tuù laøng Thôùi Tam
Thoân, cöïu hoïc sinh tröôøng baù ngheä Cao Thaéng, chieán só xuaát
saéc cuûa ngaønh tình baùo… Ñöôïc ñaëc caùch quaân haøm Thieáu
töôùng. Thieáu töôùng Traàn Vaên Danh. Phoù Chuû tòch UÛy Ban
Nhaân Daân Tp. HCM
Thi phaåm Vieät Nam Thi Söû Huøng Ca khôûi söï töø naêm 1997.
Baûn thaûo trình ba nhaø xuaát baûn ñeàu bò traû, möôøi boán thaùng
roøng raõ ôû nhaø xuaát baûn toång hôïp Tp. HCM môùi ñöôïc caáp giaáy
pheùp xuaát baûn. Sau ñoù boán naêm ra toøa aùn nhaân daân Tp. HCN,
2006 – 2010. Sau cuøng môùi ñöôïc pheùp taùi baûn ! Ngaàn aáy gian
nan …
1932
1934
Töø khai quoác maáy nghìn naêm
Bao göông choáng giaëc ngoaïi xaâm tuyeät vôøi
“ Giöõ ñoaøn keát nhö con ngöôi
Giöõa troøng maét ñeå nhìn ñôøi lieät oanh”
Vì daân, vì nöôùc löu danh
Tham oâ teä naïn, theå thaønh traàm kha
Xaây döïng coâng ích nöôùc nhaø
Moïi ngöôøi no aám söû ca oai huøng
Ñaõ mang doøng maùu Laïc Hoàng
Neâu cao só khí Tieân Roàng hôn non
Di Chuùc göûi laïi chaùu con
Hai chöõ “ñoaøn keát” saét son veïn gìn
Nhö vaøng, nhö ngoïc ñinh ninh
Ñaây laø chaân lyù keát tinh raïng ngôøi.
Traêng - Ñen caïn toõ raïch roøi
Töông lai beàn vöõng gioáng noøi Roàng Tieân
Trong “ Di Chuùc” ñeå laïi Baùc Hoà vieát … ( xin trích ñoaïn sau
ñaây ) :
… “ Nhôø ñoaøn keát chaët cheõ, moät loøng moät daï phuïc vuï giai
caáp, phuïc vuï nhaân daân, phuïc vuï Toå quoác, cho neân töø ngaøy
thaønh laäp ñeán nay, Ñaûng ta ñaõ ñoaøn keát, toå chöùc vaø laõnh ñaïo
nhaân daân ta haêng haùi ñaáu tranh tieán töø thaéng lôïi naøy ñeán thaéng
lôïi khaùc.
Ñoaøn keát laø moät truyeàn thoáng cöïc kyø quyù baùu cuûa Ñaûng vaø
cuûa daân ta. Caùc ñoàng chí töø Trung öông ñeán caùc chi boä caàn
phaûi giöõ gìn söï ñoaøn keát nhaát trí trong Ñaûng nhö giöõ gìn con
ngöôi cuûa maét mình …”.
119
VIEÄT NAM THI SÖÛ HUØNG CA
TRAÀN TRÍ TRUNG
Chòu traùch nhieäm xuaát baûn
Bieân taäp
Söûa baûn in
Trình baøy
AÛnh bìa
: Ñaøo Troïng Ñöùc
: Vaân Anh
: Haøn Só
: Traàn Trí Trung
Haøn só TRAÀN TRÍ TRUNG
Hieän cö nguï taïi soá 72 Phan Xích Long,
Phöôøng 2, quaän Phuù Nhuaän.TP.HCM
Ñieän thoaïi : 08.39902858
- Xem thêm -