Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Viện trợ phát triển chính thức của liên minh châu âu cho việt nam giai đoạn từ n...

Tài liệu Viện trợ phát triển chính thức của liên minh châu âu cho việt nam giai đoạn từ năm 1995 đến năm 2015

.PDF
28
103
88

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------- HÀ THỊ THANH PHƢỢNG VIỆN TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC CỦA LIÊN MINH CHÂU ÂU CHO VIỆT NAM GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 1995 ĐẾN NĂM 2015 Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế Mã số: 60310206 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Bùi Hồng Hạnh Hà Nội - 2016 LỜI CẢM ƠN Trước tiên cho phép tôi bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến PGS. TS. Bùi Hồng Hạnh - Khoa Quốc tế học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội, người đã tận tình hướng dẫn và giúp tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin kính gửi lời cảm ơn đến các giáo viên các bộ môn và Khoa Quốc tế học, các cán bộ của Khoa Đào tạo sau Đại học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã hết sức quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường. Tôi cũng xin gửi lời chân thành đến Trung tâm Nghiên cứu Châu Âu, Thư viện Quốc gia Hà Nội, Thư viện khoa Quốc tế học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trung tâm thông tin thư viện Học viện Ngoại giao đã tạo điều kiện cho tôi tiếp cận các nguồn tài liệu phục vụ cho việc viết luận văn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn động viên, cổ vũ tôi trong suốt quá trình học tập. Hà nội, ngày 05 tháng 12 năm 2016 Học viên Hà Thị Thanh Phượng LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn với đề tài: “Viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Việt Nam giai đoạn từ năm 1995 đến năm 2015” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Luận văn có sự kế thừa, tham khảo các công trình nghiên cứu của những người đi trước và có sự bổ sung những tư liệu, kết quả nghiên cứu mới. Các số liệu, trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, được sử dụng trung thực. Tác giả Hà Thị Thanh Phƣợng MỤC LỤC Nội dung Trang DANH MỤC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ CHO CHÍNH SÁCH VIỆN TRỢ PHÁT TRIỂN 9 CHÍNH THỨC CỦA LIÊN MINH CHÂU ÂU CHO VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và vai trò của Viện trợ phát triển chính thức (ODA) 9 1.2. Chính sách của EU về ODA 11 1.2.1. Đồng thuận Châu Âu về phát triển 11 1.2.2. Gắn kết chính sách về phát triển 13 1.2.3. Ưu tiên trong chính sách ODA của EU tại Châu Á 15 1.2.4. Các lĩnh vực ưu tiên của EU cho ODA 16 1.3. Nền tảng quan hệ Việt Nam - EU 18 Tiểu kết chương 1 21 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VIỆN TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH 22 THỨC CỦA LIÊN MINH CHÂU ÂU CHO VIỆT NAM (1995 - 2015) 2.1. Giai đoạn 1995 - 2008 23 2.1.1. Bối cảnh và chính sách ODA của EU cho Việt Nam (1995 - 2008) 23 2.1.2. Giải ngân và sử dụng ODA của EU cho Việt Nam (1995 - 2008) 35 2.2. Giai đoạn 2009 - 2015 44 2.2.1. Bối cảnh và chính sách ODA của EU cho Việt Nam (2009 - 2015) 45 2.2.2. Giải ngân và sử dụng ODA của EU cho Việt Nam (2009 - 2015) 54 Tiểu kết chương 2 62 CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ VÀ KIẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH 64 3.1. Nhận xét về chính sách ODA của EU cho Việt Nam 64 3.2. Đánh giá về việc triển khai chính sách ODA của EU tại Việt Nam 67 3.3. Kiến nghị chính sách 76 Tiểu kết chương 3 80 KẾT LUẬN 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO 85 PHỤ LỤC Phụ lục 1: Những ràng buộc khi cung cấp ODA của một số nước thành viên EU 94 Phụ lục 2: Ưu tiên hỗ trợ trong ODA dành cho Việt Nam của một số đối tác 95 phát triển Phụ lục 3: Giải ngân ODA của EU theo lĩnh vực năm 2007 97 Phụ lục 4: Tình hình giải ngân ODA của các nhà tài trợ EU tại Việt Nam 98 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASEAN DAC Association of South East Asian Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Nations Á Development Assistance Ủy ban hỗ trợ phát triển Committee DCI Development Cooperation Instrument Công cụ Hợp tác Phát triển EC European Commission Ủy ban Châu Âu Euro Euro Đồng tiền chung Châu Âu EU European Union Liên minh Châu Âu FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GNI Gross National Income Tổng thu nhập quốc dân GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm trong nước IMF International Monetary Fund Qũy Tiền tệ quốc tế MDG Milennium Development Goal Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ MUTRAP Multilateral Trade Assistance Dự án Hỗ trợ Thương mại đa biên Organisation MIC Middle Income contries Nước có thu nhập trung bình ODA Official Development Assistance Viện trợ phát triển chính thức OECD Organisation for Economic Cooperation Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PCA Partnership Cooperation Hiệp định Đối tác và Hợp tác toàn Agreement diện Việt Nam - EU Social-Economic Development Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội SEDP Plan SP Country Strategy Paper Bản chiến lược quốc gia UNDP United Nations Development Chương trình Phát triển Liên Hợp Programme quốc USD United State dollar Đô la Mỹ WB World Bank Ngân hàng Thế giới WTO World Trade Organisation Tổ chức Thương mại thế giới DANH MỤC BẢNG BIỂU TT Chi tiết Trang Bảng 2.1: Giá trị ODA cam kết và giải ngân giai đoạn 2001-2008 của 36 Bảng 1 EU cho Việt Nam 2 Bảng 2.2: Giá trị ODA giải ngân giai đoạn 2009-2014 của EU cho 55 Việt Nam 3 Bảng số 3.1: ODA Cam kết của EC cho Châu Phi so với các khu vực 66 khác giai đoạn 2008 - 2013 4 Bảng 3.2. Những điểm tương đồng và khác biệt chủ yếu trong ODA 66 của EU cho Việt Nam và Châu Phi 5 Bảng 3.3. Chỉ số phát triển con người của Việt Nam từ năm 1985 - 68 2014 Biểu đồ 1 Biểu đồ 2.2: Cam kết hỗ trợ của EU cho Việt Nam giai đoạn 2009 - 55 2015 2 Biểu đồ 2.3: Giải ngân của EU cho Việt Nam năm 2014 theo loại 56 hình thức hỗ trợ 3 Biểu đồ 2.4: Giải ngân viện trợ không hoàn lại của EU tại Việt Nam 56 năm 2014 4 Biểu đồ 2.5: Các cam kết của EU năm 2015 theo hình thức hỗ trợ 57 5 Biểu đồ 2.6: Cam kết viện trợ không hoàn lại của EU cho Việt Nam 57 năm 2015 Hộp 1 Hộp 2.1: Chương trình Hỗ trợ Khu vực tư nhân Việt Nam (VPSSP) 43 2 Hộp 2.2: Dự án thí điểm tuyến đường sắt đô thị thí điểm Nhổn - ga 59 Hà Nội MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày 22 tháng 10 năm 1990, Cộng đồng Châu Âu lúc đó tiền thân của Liên minh Châu Âu (EU)1 ngày nay, và Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao. Sau 5 năm, ngày 17 tháng 07 năm 1995 Hiệp định khung về quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Uỷ Ban Châu Âu (EC) (gọi tắt là Hiệp định FCA) được ký kết và bắt đầu có hiệu lực vào ngày 01 tháng 06 năm 1996, cung cấp cơ sở pháp lý cho mối quan hệ song phương nói chung cũng như chiến lược hỗ trợ phát triển chính thức của EU cho Việt Nam nói riêng. Năm 2015 đánh dấu mốc 20 năm chính sách viện trợ phát triển chính thức (ODA) của EU cho Việt Nam. EU là nhà tài trợ hợp tác phát triển lớn nhất thế giới với mức viện trợ năm 2014 chiếm 55% tổng mức viện trợ, đạt 74,1 tỷ USD. Cùng với các nước thành viên EU, viện trợ từ Iceland, Nauy và Thụy sỹ đã nâng mức viện trợ của Châu Âu lên 61% tương đương 82,7 tỷ USD viện trợ toàn cầu2. ODA luôn chiếm một vị trí quan trọng trong quan hệ của EU với các nước đang phát triển. Hiện nay EU là nhà tài trợ song phương lớn thứ hai về ODA và là nhà cung cấp viện trợ không hoàn lại lớn nhất của Việt Nam với tổng ODA cam kết trong giai đoạn 1996 - 2010 là hơn 12 tỷ USD góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam3. Thông qua các kế hoạch chiến lược hợp tác song phương, nguồn ODA của EU dành cho Việt Nam, chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực như phát triển nông thôn, phát triển nguồn nhân lực, y tế, giáo dục, hỗ trợ kỹ thuật, cải cách hành chính, tư pháp, ngân hàng, tài chính và hội nhập kinh tế quốc tế. Các chương trình hợp tác phát triển giúp Việt Nam thúc đẩy cải cách toàn diện và phát triển bền vững, góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội và đạt được các Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ (MDG). 1 Bao gồm cả Uỷ ban Châu Âu và các nước thành viên 2 European Union Deligation of the European Commission to Vietnam, Blue Book (2015) https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/bluebook_2015.pdf, cập nhật ngày 16/11/2016 3 Quan hệ với Liên minh Châu Âu, 2012 http://chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/quanhevoicactochucquocte?categor yId=100002827&articleId=10050422, cập nhật ngày 16/11/2016 1 Theo xếp loại của Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức hợp tác và Phát triển kinh tế, Việt Nam nằm ở nhóm các quốc gia thu nhập trung bình thấp với mức GNI bình quân đầu người năm 2010 là 1270 USD và năm 2015 là 1560 USD4. Trở thành một nước có thu nhập trung bình (MIC), mặc dù trung bình thấp, song các nhà tài trợ áp dụng đối với Việt Nam một chính sách tài trợ như một nước có thu nhập trung bình không có ngoại lệ. Theo đó, tính chất, quy mô, cơ cấu, điều kiện và phương thức cung cấp ODA cho Việt Nam của các đối tác phát triển cũng có sự thay đổi. Trong bối cảnh gặp nhiều khó khăn về kinh tế và chịu nhiều tác động tiêu cực của giai đoạn “hậu khủng hoảng” hiện nay, EU vẫn cam kết tiếp tục viện trợ 400 triệu Euro cho Việt Nam giai đoạn 2014 - 2020, tiếp tục giúp đỡ Việt Nam trong nhiều lĩnh vực ưu tiên, bao gồm phát triển con người, ủng hộ tiến trình cải cách kinh tế và xã hội, hỗ trợ Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế. Điều này cho thấy quan hệ đối tác và hợp tác toàn diện EU - Việt Nam ngày càng đi vào thực chất và hiệu quả5. Việt Nam và EU đều thể hiện quyết tâm chính trị đưa mối quan hệ lên tầm cao mới. Việc nghiên cứu đánh giá ODA của EU cho Việt Nam giai đoạn 1995 - 2015 rút ra bài học kinh nghiệm nhằm có đối sách phù hợp hơn trong bối cảnh mới, tiếp tục phát triển quan hệ hợp tác toàn diện EU - Việt Nam là cần thiết. Chính vì vậy thực hiện đề tài này có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao. 2. Tình hình nghiên cứu Có một số công trình nghiên cứu về ODA cho Việt Nam đã trên nhiều phương diện khác nhau và đã đạt được những kết quả nhất định. Có thể chia các công trình nghiên cứu theo nhóm sau: 2.1. Ở nƣớc ngoài Các công trình nghiên cứu của học giả nước ngoài mà trong luận văn tiếp cận được: Andrew Hardy (2015), “25 years of progress and friendship”, Delegation of the European Union, Ha noi: tác giả đã mô tả một số dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển quan hệ EU - Việt Nam từ năm 1990 đến năm 2015. 4 http://databank.worldbank.org/data/views/reports/tableview.aspx?isshared=true, cập nhật ngày 16/11/2016 Việt Nam - Liên minh Châu Âu: Hướng tới phát triển bền vững, 13/11/2014, http://tapchicongsan.org.vn/Home/The-gioi-van-de-su-kien/2014/30263/Viet-Nam-Lien-minh-chau-Auhuong-toi-phat-trien-ben.aspx, cập nhật ngày 16/11/2016 5 2 Bluebook 2002, 2009, 2010, 2012, 2014, 2015 của EU tại Việt Nam. Stephen Booth and Sian Herbert (2011), EU external aid: Who is it for?, Open Eupore xuất bản: phân tích và đưa ra những đánh giá về viện trợ của EU, trong đó chủ yếu đề cập đến những vẫn đề còn tồn tại trong viện trợ của EU cho Châu Phi như: Thiếu tập trung cho đói nghèo; Chi phí quản trị cao và quan liêu; Quản lý yếu kém gây tình trạng lãng phí và thiếu minh bạch… Từ đó tác phẩm đưa ra những kiến nghị như viện trợ của EU cần phân bổ đồng đều, tập trung cho đói nghèo như đã cam kết trong Hiệp định đối tác Contonou 2000 và Đồng thuận 2005, đồng thời xây dựng cơ chế quản lý viện trợ hiệu quả hơn. Nhóm Ngân hàng Thế giới, (2013), “Đánh giá khung tài trợ cho cơ sở hạ tầng Địa phương ở Việt Nam (Báo cáo cuối cùng)”, Ngân hàng Quốc tế cho Tái Thiết và Phát triển, Hà Nội. Đây là Báo cáo cuối cùng của một chương trình cố vấn kỹ thuật của WB được thực hiện trong giai đoạn 2012 - 2013 cho Chính phủ Việt Nam được thực hiện dưới sự chỉ đạo của bà Victoria Kwakwa (Giám đốc quốc gia, WB tại Việt Nam), bà Jennifer Sara (Giám đốc phụ trách Phát triển bền vững của WB tại Việt Nam), ông Abhas Jha (Giám đốc phụ về Cơ sở hạ tầng của WB).... Quan điểm đưa ra trong báo cáo này là của các tác giả đánh giá về khung tài trợ cho cơ sở hạ tầng Địa phương ở Việt Nam cho đến năm 2013. Các báo cáo như: EC (2014), Annual Report 2014 on the European Union’s Development and external assistance policies and their implementation in 2013, UNDP (2015), Briefing note for contries on the 2015 Human Development Report: Vietnam, Báo cáo về“Vai trò của hợp tác đa phương trong thực hiện chương tình nghị sự phát triển bền vững sau 2015” của tác giả Pratibha Mehta - Điều phối viên Liên Hợp Quốc và Trưởng Đại diện thường trú UNDP. 2.2. Ở Việt Nam * Nhóm công trình nghiên cứu nói chung về ODA cho Việt Nam: Nguyễn Thị Hương, (2014), 20 năm quan hệ Viện trợ phát triển giữa Việt Nam và các nhà tài trợ (1993 - 2013), Khóa luận tốt nghiệp, Khoa Kinh tế Quốc tế Học viện Ngoại giao. Tác giả làm rõ thực trạng 20 năm quan hệ viện trợ phát triển giữa Việt Nam và các nhà tài trợ nói chung từ năm 1993 đến năm 2013. Trần Thị Hải, (2014), Vai trò của ODA đối với hội nhập kinh tế của Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Khoa Kinh tế Quốc tế - Học viện Ngoại giao. Tác giả phân tích cụ thể vai trò của ODA đến với hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, đưa ra 3 một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và sự hiểu biết về vai trò và bản chất của viện trợ nước ngoài, đồng thời hướng tới việc hoàn thiện hệ thống pháp lý nhằm giải quyết những bất cập trong việc sử dụng và quản lý vốn ODA. Trần Thị Hồng Thủy, (2016), Viện trợ phát triển chính thức (ODA) trong bối cảnh Việt Nam trở thành nước có thu nhập trung bình (MIC), Luận án Tiến sĩ kinh tế, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả phân tích vai trò của ODA đối với Việt Nam trong bối cảnh Việt Nam trở thành nước MIC. * Nhóm công trình nghiên cứu nói chung về quan hệ EU - Việt Nam: Phạm Thị Thu Hương, (2014), Quan hệ Hợp tác - Đối tác toàn diện Việt Nam - Liên minh Châu Âu: Thành tựu và triển vọng, Luận văn Thạc sĩ, Học viện Ngoại giao. Tác giả phân tích quá trình xây dựng quan hệ đối tác - hợp tác toàn diện Việt Nam - EU, đánh giá thuận lợi khó khăn trong tiến trình hợp tác từ đó nêu ra một số khuyến nghị chính sách cho Việt Nam. Nguyễn Quang Thuấn (2009),Quan hệ kinh tế Việt Nam - Liên minh Châu Âu: thực trạng và triển vọng, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. Cuốn sách phân tích thực trạng quan hệ hợp tác kinh tế Việt Nam - EU từ năm 1995 đến năm 2008 với ba nội dụng chính là thương mại, đầu tư và hợp tác phát triển chính thức. Trên cơ sở đó sẽ đưa ra những định hướng, giải pháp thúc đẩy quan hệ hợp tác kinh tế Việt Nam EU cho đến giai đoạn năm 2020. Đinh Công Tuấn (Chủ biên) (2011), Liên minh Châu Âu hai thập niên đầu thế kỷ XXI, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. Cuốn sách phân tích, nghiên cứu, đánh giá những vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội của EU trong giai đoạn 2000 - 2010, đánh giá những tác động của xu hướng phát triển của EU đối với thế giới, khu vực Châu Âu và Việt Nam trong thời gian tới. Nguyễn An Hà (Chủ biên) (2013), Điều chỉnh chính sách phát triển của một số quốc gia chủ chốt Châu Âu giai đoạn khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. Cuốn sách đi sâu vào phân tích sự điều chỉnh chiến lược phát triển của EU giai đoạn tới năm 2020 trên cơ sở nhận diện bối cảnh mới sau khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế toàn cầu và những nhân tố tác động tới khu vực của các quốc gia này. Cuốn sách đánh giá các tác động, rút ra một số gợi mở cho Việt Nam trong triển khai chiến lược phát triển bền vững về kinh tế môi trường và xã hội cũng như thúc đẩy quan hệ hợp tác với EU. 4 Ngoài ra còn có không ít các bài báo trên các tạp chí chuyên ngành, các báo cáo kinh tế như: “Ngoại giao Việt Nam trong 25 năm đổi mới” của tác giả Phan Doãn Nam, “Việt Nam - Liên minh Châu Âu hướng tới phát triển bền vững” của tác giả Hoa Nguyễn; Báo cáo số 7501/BC-BKHĐT ngày 01/11/2011 của Vụ Kinh tế đối ngoại, Bộ Kế hoạch và Đầu tư… * Nhóm công trình nghiên cứu trực tiếp EU và chính sách ODA của EU: Kiều Thanh Nga, (2015), Viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Châu Phi từ năm 2000 đến nay, Luận án Tiến sĩ kinh tế, Học viện Khoa học Xã hội - Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội. Tác giả phân tích vai trò ODA của EU đối với Châu Phi từ năm 2000 đến năm 2014. * Nhóm công trình nghiên cứu trực tiếp về ODA của EU cho Việt Nam: Đỗ Tá Khánh và các cộng sự, (2008), Viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Việt Nam, Báo cáo tổng quan - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Viện nghiên cứu Châu Âu - Viện Khoa học Xã hội Việt Nam. Tác giả đánh giá khái quát về tình hình cung cấp ODA của EU cho Việt Nam; chính sách hợp tác của Việt Nam trong việc nhận và sử dụng ODA của EU đến năm 2008 và đưa ra một số giải pháp nhằm thu hút và sử dụng hiệu quả vốn ODA đến từ EU. Trần Thị Thanh Huyền, (2009), Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) của Liên minh Châu Âu (EU) đối với phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ kinh tế đối ngoại, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả phân tích tác động nguồn vốn ODA của EU tới phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam đến năm 2009 và đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao khả năng thu hút và sử dụng ODA của EU đối với Việt Nam. Hiện nay trong bối cảnh thế giới có nhiều biến đổi to lớn và sâu sắc, ảnh hưởng toàn diện và mạnh mẽ đến mọi quốc gia như: Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ thế giới năm 2008… Việc chính thức ký Hiệp định Hợp tác - Đối tác toàn diện giữa Việt Nam và EU (PCA) năm 2012 và kết thúc cơ bản đàm phán Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU năm 2015 là những sự kiện quan trọng, tạo đà cho việc phát triển quan hệ song phương đi vào chiều sâu và thực chất trên tất cả các lĩnh vực. Có thể thấy với cách tiếp cận ở nhiều mức độ khác nhau, tất cả các công trình trên đã phân tích những nội dung đến ODA của EU cho Việt Nam đến năm 2009 hoặc những bài viết chỉ đề cập một phần trong chính sách ODA trong quan hệ EU và Việt Nam, chưa đủ để đánh giá viện trợ ODA của EU cho Việt Nam từ mục 5 tiêu đến nội dung và những kết quả đã đạt được cũng như những vấn đề còn tồn tại. Đặc biệt, chưa có công trình nào nghiên cứu chính sách ODA của EU cho Việt Nam từ năm 1995 đến 2015, đánh dấu mốc 20 năm viện trợ ODA của EU cho Việt Nam. Từ đó đưa ra định hướng về ODA trong bối cảnh Việt Nam là nước có thu nhập trung bình thấp trong thời gian tới đồng thời có những kiến nghị về chính sách nhằm giúp Việt Nam có những điều chỉnh, xây dựng một chính sách hợp tác phát triển hoàn thiện, thu hút, sử dụng nguồn vốn ODA của EU. Vì vậy, đề tài: “Viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Việt Nam giai đoạn 1995 - 2015” là một việc làm cần thiết, mang tính thời sự, nhằm bổ sung và hoàn thiện hơn nội dung này. Những công trình nghiên cứu của các tác giả nêu trên là nguồn tài liệu quý giá cho tác giả tham khảo để hoàn thành luận văn của mình. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn: Làm sáng tỏ chính sách ODA của EU cho Việt Nam từ năm 1995 đến năm 2015. Luận văn đưa ra quan điểm và định hướng về ODA trong bối cảnh Việt Nam là nước MIC trong thời gian tới, đồng thời có những kiến nghị về chính sách nhằm giúp Việt Nam có những điều chỉnh, xây dựng một chính sách hợp tác phát triển hoàn thiện, thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA của EU . Về nhiệm vụ nghiên cứu: Thứ nhất: Xem xét cơ sở của chính sách cung cấp ODA của EU cho Việt Nam. Thứ hai: Đánh giá thực trạng triển khai ODA của EU cho Việt Nam từ năm 1995 đến năm 2015. Thứ ba: Đánh giá, xem xét đặc điểm chính sách ODA của EU cho Việt Nam, đưa ra định hướng về ODA trong bối cảnh Việt Nam là một nước có thu nhập trung bình thấp trong thời gian tới, đồng thời có những kiến nghị về chính sách nhằm giúp Việt Nam điều chỉnh, xây dựng một chính sách hợp tác phát triển hoàn thiện, thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA của EU. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu Chính sách và thực trạng ODA của EU (bao gồm EC và các nước thành viên) cho Việt Nam. 6 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian: từ năm 1995 đến 2015. Năm 1995 EC và Việt Nam ký kết Hiệp định FCA, cung cấp cơ sở pháp lý cho mối quan hệ song phương nói chung cũng như chiến lược hỗ trợ phát triển chính thức của EU cho Việt Nam nói riêng. Chiến lược ODA của EU dành cho Việt Nam có những thay đổi theo từng thời kỳ. Nó phụ thuộc rất nhiều vào chiến lược hợp tác của EU với Việt Nam nói riêng và với khu vực Đông Nam Á nói chung. Năm 2012 Việt Nam và EU đã chính thức ký kết hiệp định PCA, Hiệp định này chính thức thay thế cho Hiệp định FCA năm 1995. EU và Việt Nam đều thể hiện quyết tâm chính trị, đưa mối quan hệ lên một tầm cao mới, đưa quan hệ Việt Nam - EU thành mối quan hệ đối tác toàn diện và bền vững. Năm 2015 đánh dấu mốc 20 năm chính sách ODA của EU cho Việt Nam. Bên cạnh đó đánh giá chính sách ODA của EU cho Việt Nam thông qua việc so sánh với chính sách ODA của EU cho Châu Phi. Phạm vi không gian: EU, Việt Nam. Phạm vi lĩnh vực: Viện trợ phát triển chính thức của EU cho Việt Nam. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu tư liệu tổng hợp. Đây là phương pháp nhằm khai thác các nguồn tài liệu gốc hoặc thứ cấp như: các tài liệu lịch sử, các báo cáo nhanh của các cơ quan chức năng, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, chính trị, hoạt động xã hội... Sử dụng phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế như: Các cấp độ phân tích, lịch sử, phân tích văn bản, hệ thống - cấu trúc đa ngành - liên ngành, phân tích chính sách, phân tích tác động, phân tích hợp tác quốc tế và dự báo làm sáng tỏ vấn đề cần nghiên cứu trong phạm vi đề tài. Ngoài ra luận văn áp dụng phương pháp tổng hợp, thống kê, so sánh được sử dụng trong việc xử lý các nguồn tài liệu. 6. Đóng góp của luận văn Sau khi hoàn thành các mục tiêu nghiên cứu, tác giả hy vọng luận văn sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về quá trình phát triển của chương trình ODA của EU cho Việt Nam giai đoạn từ năm 1995 đến năm 2015. Luận văn đưa ra quan điểm và định hướng về ODA trong bối cảnh Việt Nam là nước MIC trong thời gian tới, đồng thời có những kiến nghị về chính sách nhằm giúp Việt Nam có những điều chỉnh, 7 xây dựng một chính sách hợp tác phát triển hoàn thiện, thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA của EU. Luận văn cũng đồng thời là tài liệu tham khảo phục vụ công tác nghiên cứu, giảng dạy và học tập về chính sách đối ngoại của Việt Nam cũng như về quan hệ EU - Việt Nam. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được chia làm 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở cho Chính sách viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Việt Nam Chương này tập trung vào tìm hiểu vào 3 nội dung chủ yếu: Khái niệm và vai trò của ODA; Chính sách của EU về ODA; Các lĩnh vực ưu tiên của EU cho ODA; Quan hệ Việt Nam - EU. Chƣơng 2: Thực trạng viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Việt Nam (1995 - 2015) Chương này tác giả trình bày và phân tích chính sách ODA của EU cho Việt Nam theo 2 giai đoạn: - Giai đoạn 1995 - 2008 gồm có: Bối cảnh và chính sách ODA của EU cho Việt Nam; Giải ngân và sử dụng ODA của EU cho Việt Nam. - Giai đoạn 2009 - 2015 gồm có: Bối cảnh và chính sách ODA của EU cho Việt Nam; Giải ngân và sử dụng ODA của EU cho Việt Nam. Chƣơng 3: Đánh giá và Kiến nghị chính sách Nhận xét về chính sách ODA của EU cho Việt Nam thông qua việc so sánh với chính sách ODA của EU cho Châu Phi; Đánh giá việc triển khai ODA của EU tại Việt Nam. Từ đó đề xuất quan điểm và định hướng về ODA trong bối cảnh Việt Nam là nước MIC và kiến nghị chính sách nhằm giúp Việt Nam có những điều chỉnh, xây dựng một chính sách hợp tác phát triển hoàn thiện, thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA của EU trong thời gian tới. 8 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ CHO CHÍNH SÁCH VIỆN TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC CỦA LIÊN MINH CHÂU ÂU CHO VIỆT NAM Khái niệm và vai trò về Viện trợ phát triển chính thức (ODA) 1.1. Khái niệm về Viện trợ phát triển chính thức (ODA) đã được nhiều tổ chức và học giả đưa ra trong đó đáng chú ý là khái niệm của của Ủy ban Hỗ trợ phát triển (DAC) thuộc Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD). Phần lớn các nước EU là thành viên của OECD. Theo tổ chức này: ODA là “dòng tài chính chính thức được quản lý nhằm mục tiêu thúc đẩy phát triển kinh tế và phúc lợi ở các nước đang phát triển, trong đó một phần viện trợ không hoàn lại chiếm tối thiểu 25%. Thông qua thỏa thuận, dòng vốn ODA bao gồm các khoản đóng góp của các cơ quan Chính phủ của nước tài trợ, tại tất cả các cấp, cho các nước đang phát triển và cho các thể chế đa phương. Sự tiếp nhận ODA bao gồm việc giải ngân của các nhà tài trợ song phương và các thể chế đa phương”. Các khoản cho vay của các cơ quan tín dụng xuất khẩu với mục đích duy nhất là thúc đẩy xuất khẩu không được xem là ODA6. Theo khái niệm của Việt Nam được quy định trong Quy chế quản lý và sử dụng nguồn viện trợ phát triển chính thức, ban hành kèm theo Nghị định 131/2006/NĐ-CP ngày 09/11/2006 của Chính phủ là “hoạt động hợp tác phát triển giữa Nhà nước hoặc Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam với nhà tài trợ là Chính phủ nước ngoài, các tổ chức tài trợ song phương và các tổ chức liên quốc gia hoặc liên Chính phủ”7. Các hình thức cung cấp ODA gồm: i) ODA không hoàn lại: là hình thức cung cấp ODA không phải hoàn trả lại cho nhà tài trợ; ii) ODA vay ưu đãi (hay còn gọi là tín dụng ưu đãi”: là khoản vay với các điều kiện ưu đãi về lãi suất, thời gian ân hạn và thời gian trả nợ, bảo đảm “yếu tố không hoàn lại” (còn gọi là “thành tố hỗ trợ”) đạt ít nhất 35% đối với các khoản vay có ràng buộc và 25% đối với các khoản vay không ràng buộc (Xem thêm Phụ lục 1); 6 https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=6043, cập nhật ngày 16/11/2016 Quy chế quản lý và sử dụng nguồn viện trợ phát triển chính thức, ban hành kèm theo Nghị định 131/2006/NĐ-CP ngày 09/11/2006 của Chính Phủ, tr.1 7 9 iii) ODA vay hỗn hợp: là các khoản viện trợ không hoàn lại hoặc các khoản vay ưu đãi được cung cấp đồng thời với các khoản tín dụng thương mại nhưng tính chung lại có “yếu tố không hoàn lại” đạt ít nhất 35% đối với các khoản vay có ràng buộc và 25% đối với các khoản vay không ràng buộc. Về thực chất, ODA là sự chuyển giao một phần thu nhập quốc gia từ các nước phát triển sang các nước đang và chậm phát triển. Theo cách hiểu chung nhất, ODA là khoản viện trợ không hoàn lại, có hoàn lại hoặc các khoản tín dụng ưu đãi (cho vay dài hạn và lãi suất thấp) của các Chính phủ, các tổ chức phi Chính phủ, các tổ chức các tổ chức quốc tế dành cho các nước đang và chậm phát triển. Như vậy, một khoản tài trợ được coi là nguồn vốn ODA nếu đáp ứng đủ 3 điều kiện sau: (i) Các khoản tài trợ này được các tổ chức chính thức (Chính phủ, các tổ chức liên Chính phủ, các tổ chức phi Chính phủ, hoặc Liên Hợp Quốc hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận); (ii) Mục tiêu của ODA là giúp các nước tiếp nhận sử dụng vốn ODA trong các lĩnh vực xóa đói, giảm nghèo; nông nghiệp và phát triển nông thôn; cơ sở hạ tầng xã hội như giáo dục, y tế, bảo vệ môi trường; các vấn đề xã hội như tạo việc làm, phòng chống dịch bệnh, phòng chống các tệ nạn xã hội; cải cách hành chính, tư pháp, tăng cường năng lực của cơ quan quản lý nhà nước, cải cách thể chế; (iii) Thành tố hỗ trợ phải đạt ít nhất 25%, đây là chỉ số biểu hiện tính ưu đãi của ODA so với khoản vay thương mại theo điều kiện thị trường và được xác định trên tổ hợp các yếu tố: lãi suất, thời gian ân hạn, thời hạn cho vay, số lần trả nợ trong năm và tỷ lệ chiết khấu. Vai trò của ODA: Đối với nước tài trợ ODA: Tăng cường vai trò ảnh hưởng đối với thế giới; thực hiện mục tiêu an ninh - quốc phòng hoặc theo đuổi mục đích chính trị; tiếp cận thị trường mới và mở rộng thị trường trong nước; hỗ trợ các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, di cư, chủ nghĩa khủng bố…); khai thác tài nguyên. Đối với nước tiếp nhận: ODA góp phần thúc đẩy tăng trưởng dài hạn và giảm nghèo ở những nước tiếp nhận. ODA có tính ưu đãi bởi trừ những khoản viện trợ không hoàn lại ít nhất là 25% tổng số vốn vay thì phần cho vay có lãi suất thấp hơn khoản vay thương mại thông thường (các khoản vay thông thường là 10 10%/năm). Tuy nhiên, các nước tiếp nhận phải đối mặt với những thách thức trong mỗi khoản ODA8 như: - Điều kiện ràng buộc của ODA khiến cho quyền làm chủ của bên nhận viện trợ yếu khi đáp ứng những điều kiện theo hướng có lợi cho bên cung cấp viện trợ, nhiều nước nhận viện trợ trở thành nước vay nợ với lãi suất cao; - Các nước nhận viện trợ có thể gặp những rủi ro do đồng tiền của nước viện trợ tăng giá; - Tạo nên sự phân biệt đối xử trong việc cung cấp ODA khi chỉ những quốc gia nào thỏa mãn được điều kiện do bên cung cấp ODA đưa ra mới nhận được sự viện trợ; - Tình trạng sử dụng lãng phí ODA do trình độ quản lý yếu, thiếu kinh nghiệm trong tiếp nhận và sử dụng ODA, tạo điều kiện cho tham nhũng gia tăng. Vì vậy, nguồn vốn ODA đối với Việt Nam đóng vai trò bổ sung cho nguồn vốn trong nước: giúp Việt Nam tiếp thu các thành tựu khoa học, kỹ thuật hiện đại; hoàn thiện cơ cấu kinh tế; giúp tăng cường khả năng thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài và thúc đẩy mở rộng đầu tư phát triển trong nước. Bên cạnh đó, ODA còn được xem là yếu tố quan trọng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tăng khả năng tham gia vào các thể chế kinh tế toàn cầu, thúc đẩy sự hình thành mối quan hệ đối tác công - tư nhờ việc cải cách các doanh nghiệp quốc doanh…. 1.2. Chính sách của EU về ODA 1.2.1. Đồng thuận Châu Âu về Phát triển Năm 1975 EU đã đi tiên phong trong việc đề ra các chính sách phát triển, kể từ khi thực hiện Công ước Lomé đầu tiên. Hơn nữa, theo Hiệp ước Liên minh Châu Âu, các quốc gia thành viên và EC bắt buộc phải cộng tác với nhau và phối hợp các hoạt động hợp tác phát triển cùng với nhiều vấn đề khác. Yêu cầu này càng quan trọng khi EU mở rộng, kết nạp thêm thành viên (năm 2013 tổng cộng có 28 nước), những nước cũng hoạt động tích cực trong lĩnh vực hợp tác phát triển. Có thể nói Hài hòa, Điều phối và Lồng ghép là mối quan tâm chủ yếu của EU. EU cũng là một thành viên tích cực trong xây dựng chương trình nghị sự quốc 8 Kiều Thanh Nga, (2015), Viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Châu Phi từ năm 2000 đến nay, Luận án Tiến sĩ kinh tế, Học viện Khoa học Xã hội - Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội, tr 26-28. 11 tế nhằm nâng cao hiệu quả viện trợ. Tháng 3/2002 Hội đồng Châu Âu đã đồng ý thực hiện những hành động cụ thể về điều phối chính sách và hài hòa hóa các thủ tục trước năm 2004. Sự cam kết này được khẳng định thêm thông qua một số cam kết tương tự trong Đồng thuận Monterrey. Đáp lại cam kết chính trị đó, tháng 6/2002, các nước thành viên EU quyết định yêu cầu Uỷ ban Châu Âu triển khai những sáng kiến thí điểm ở 4 nước: Ma - rốc, Nicaragua, Mozambique và Việt Nam. EU đã áp dụng những kinh nghiệm thu được từ những sáng kiến thí điểm này để xây dựng Kế hoạch hành động của EU. Kế hoạch hành động này đã được trình bày tại Diễn đàn cấp cao Paris (Paris HLF) vào tháng 2 - 3/2005. EU thông qua Tuyên bố Paris về Hiệu quả viện trợ. Ngày 16/12/2005 Hội đồng Châu Âu đã phê chuẩn “Đồng thuận Châu Âu về Phát triển”9. Văn kiện này đưa ra cho EU một tầm nhìn chung về giá trị, mục tiêu, nguyên tắc và phương tiện cho phát triển, đồng thời nhấn mạnh viện trợ nhiều hơn và tầm quan trọng của viện trợ. Đồng thuận Châu Âu về Phát triển buộc các quốc gia thành viên EU và EC cam kết đảm bảo rằng: - Tất cả các hỗ trợ nâng cao năng lực cần thực hiện thông qua các chương trình được điều phối và tham gia nhiều hơn của các nhà tài trợ. - 50% sự hỗ trợ của các nhà tài trợ sẽ được thông qua các hệ thống Chính Phủ. - Không lập thêm những Ban quản lý Dự án mới. - Số nhiệm vụ không được điều phối giảm 50%. Nội dung chính của Đồng thuận Châu Âu về Phát triển thể hiện những cam kết mạnh mẽ trong công cuộc xóa đói giảm nghèo, cung cấp viện trợ nhiều hơn và hiệu quả hơn cũng như thúc đẩy chính sách gắn kết phát triển, xây dựng một thế giới hòa bình và công bằng. Tuyên bố bao gồm 2 nội dung chính: Nội dung thứ 1 tập trung vào: “Tầm nhìn phát triển EU”. Trong nội dung này, Cộng đồng Châu Âu và các nước thành viên được hướng dẫn cụ thể trong các hoạt động hợp tác phát triển tại tất cả các quốc gia đang phát triển. Với mục tiêu căn bản là xóa đói giảm nghèo, phát triển bền vững, đảm bảo nhân quyền và quản trị tốt, dựa 9 Đỗ Tá Khánh và các cộng sự, (2008), Viện trợ phát triển chính thức của Liên minh Châu Âu cho Việt Nam, Báo cáo tổng quan - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Viện nghiên cứu Châu Âu - Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, tr.14-16 12 trên quy tắc tôn trọng quyền tự chủ, quan hệ đối tác, quan hệ chính trị ở chiều sâu, tham gia xã hội dân sự, bình đẳng giới, ngăn ngừa xung đột sắc tộc. Với mục tiêu viện trợ nhiều hơn và hiệu quả hơn, EU cam kết:  Vốn viện trợ đạt 0,7% tổng thu nhập quốc dân (GNI) đến năm 2015 (0,56% vào năm 2010 là mục tiêu trung hạn);  Thực hiện hỗ trợ phát triển cộng đồng ổn định hơn;  Thực thi và giám sát các cam kết về hiệu quả viện trợ;  Từng bước tăng cường phương thức viện trợ ngân sách, tăng cường tính tự chủ;  Tiếp tục xóa nợ và tăng cường giãn nợ;  Tăng cường phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau giữa Cộng đồng Châu Âu và các quốc gia thành viên. Thúc đẩy chính sách gắn kết phát triển: nhấn mạnh đến mục tiêu hợp tác trong tất cả các chính sách có thể tác động đến các nước đang phát triển và đảm bảo rằng các chính sách này hỗ trợ cho các mục tiêu phát triển. Nội dung thứ hai của bản tuyên bố tập trung phản ánh Chính sách Phát triển của Cộng đồng Châu Âu. Mỗi nước, EC sẽ hướng hoạt động viện trợ của mình vào một số lĩnh vực. Có 9 lĩnh vực ưu tiên gồm: thương mại và hội nhập khu vực; môi trường và quản lý bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; cơ sở hạ tầng, thông tin liên lạc và giao thông; nước sạch và năng lượng; phát triển nông thôn, kế hoạch sử dụng đất, nông nghiệp và an ninh lương thực; quản lý, dân chủ, nhân quyền và hỗ trợ về mặt kinh tế và thể chế; cải cách; ngăn ngừa xung đột; phát triển nhân lực; gắn kết xã hội và việc làm. Trong tất cả các vấn đề trên, Cộng đồng Châu Âu sẽ ưu tiên 4 vấn đề sau: dân chủ, quản lý tốt, nhân quyền, quyền trẻ em; bình đẳng giới; môi trường bền vững; chống đại dịch HIV/AIDS. Năm 2006, EU đã thảo luận các bước cụ thể về cách thức để tổ chức tốt hơn việc phân công lao động giữa các nước thành viên với nhau. 1.2.2. Gắn kết chính sách về phát triển Hỗ trợ tài chính là một cách riêng rẽ chưa đủ để giúp các nước đang phát triển đạt các MDG, mà việc thực thi các chính sách phi viện trợ cũng góp phần quan trọng vào việc đạt được các mục tiêu này.Việc thực thi hiệu quả sự gắn kết chính sách của các quốc gia phát triển sẽ giúp các quốc gia đang phát triển tiến gần hơn 13
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan