Tài liệu Vị trí các tác phẩm viết cho piano của l.v.beethoven trong đào tạo piano chuyên nghiệp tại việt nam

BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM TRỊNH MINH TRANG VỊ TRÍ CÁC TÁC PHẨM PIANO CỦA LUDWIG VAN BEETHOVEN TRONG ĐÀO TẠO PIANO CHUYÊN NGHIỆP TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC HÀ NỘI, 2020         i       LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.   Hà nội ngày 15 tháng 5 năm 2020 Tác giả luận án Trịnh Minh Trang     ii     MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1   Chương 1 L.V. BEETHOVEN – NHỮNG ĐÓNG GÓP ĐỐI VỚI NGHỆ THUẬT PIANO CỔ ĐIỂN .......................................................................................................................................... 10   1.1. Những sáng tác cho Piano ................................................................................................. 10   1.1.1. Một số đặc điểm âm nhạc ............................................................................................... 11   1.1.2. Đặc điểm pedal............................................................................................................... 21   1.1.3. Những nét đặc trưng của Sonata, Concerto và Biến tấu .................................................. 30   1.1.4. Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven tại một số cuộc thi âm nhạc hàng đầu thế giới ................................................................................................................................................ 43   1.2. L.v. Beethoven trong lĩnh vực biểu diễn và sư phạm Piano ................................................. 44   1.2.1. Nghệ sĩ Piano xuất chúng ............................................................................................... 44   1.2.2. Trong lĩnh vực sư phạm Piano ........................................................................................ 50   Tiểu kết Chương 1 .................................................................................................................... 58   Chương 2 VAI TRÒ CÁC TÁC PHẨM VIẾT CHO PIANO CỦA BEETHOVEN TRONG ĐÀO TẠO PIANO CHUYÊN NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .................................................................... 60   2.1. Khái quát về các cơ sở đào tạo và các thế hệ giảng viên Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam ................................................................................................................................................ 60   2.1.1. Các cơ sở đào tạo ........................................................................................................... 60   2.1.2. Những nhà giáo có nhiều đóng góp cho sự nghiệp đào tạo Piano chuyên nghiệp ............. 61   2.2. Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong chương trình học Piano chuyên nghiệp 65   2.2.1. Môn Piano chuyên ngành ............................................................................................... 66   2.2.2. Trong đào tạo tài năng âm nhạc ..................................................................................... 73   2.3. Tác dụng của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven đối với HSSV VN ...................... 76   2.3.1. Rèn luyện kỹ thuật cơ bản ............................................................................................... 76   2.3.2. Phát huy ưu điểm và khắc phục hạn chế .......................................................................... 84   2.3.3. Đối với sinh viên sau khi tốt nghiệp Đại học và tiếp tục phát triển sự nghiệp................... 90   2.3.4. Những hạn chế còn tồn tại .............................................................................................. 91   Tiểu kết Chương 2 .................................................................................................................... 93   Chương 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢNG DẠY ................................. 94   3.1. Thực hiện đầy đủ và chính xác các chỉ dẫn biểu diễn của Beethoven .................................. 94   3.1.1. Các chỉ dẫn về sắc thái (dynamic)................................................................................... 95   3.1.2. Các chỉ dẫn về tốc độ (Tempo) ........................................................................................ 99   3.1.3. Các chỉ dẫn về kỹ thuật phát âm tiếng đàn (Articulation) .............................................. 101   3.2. Các phương pháp bổ trợ để thể hiện đúng phong cách âm nhạc của Beethoven................ 105   3.2.1. Tổng quan bối cảnh lịch sử của tác phẩm ..................................................................... 106   3.2.2. Phương pháp so sánh đặc trưng phong cách ................................................................. 107   3.2.3. Phương pháp nghe và cảm nhận ................................................................................... 108   3.2.4. Thống kê ....................................................................................................................... 109   3.2.5. Lựa chọn bản nhạc phù hợp .......................................................................................... 110   3.3. Quan sát thực nghiệm giảng dạy một số tác phẩm tiêu biểu ............................................. 112   3.4. Thực nghiệm sư phạm...................................................................................................... 136   3.4.1. Mục tiêu thực nghiệm ................................................................................................... 136   3.4.2. Cách thức thực nghiệm ................................................................................................. 136   3.4.3. Thông tin tổ chức thực nghiệm ...................................................................................... 137   3.4.4. Tổng kết sau quá trình thực nghiệm sư phạm. ............................................................... 138   3.5. Áp dụng quan điểm đàn Piano “cất tiếng hát” và tư duy giao hưởng trong đệm Piano cho Thanh nhạc ............................................................................................................................ 139   Tiểu kết Chương 3 .................................................................................................................. 144   KẾT LUẬN ...............................................................................................................................145         iii       DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt       Viết tắt   Anhang (nghĩa là Phụ lục trong tiếng Đức)   Anh   Chính quy   CQ Dài hạn DH Đại học ĐH Giáo sư GS   Phó Giáo sư   PGS   Học sinh sinh viên   HSSV   Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam   HVÂNQGVN   Ludwig van Beethoven L.v. Beethoven Nghệ sĩ nhân dân NSND Nghệ sĩ ưu tú NSƯT Nghiên cứu khoa học NCKH Nghiên cứu sinh   NCS   Nhà xuất bản NXB   Như trên   Nt Opus   Op   Tài liệu tham khảo TLTK Thành phố Hồ Chí Minh Tp. HCM Tiến sĩ   TS   Trang tr   Trung cấp   TC   Trung học   TH   Variationen Var Việt Nam VN   Work without Opus number WoO     iv       VIẾT TẮT CÁC SONATA, CONCERTO VÀ BIẾN TẤU VIẾT CHO PIANO ĐỘC TẤU CỦA BEETHOVEN SONATA Viết đầy đủ     Viết tắt (1) trong luận án Viết tắt (2) trong luận án     No. 1 f-moll (Opus 2 No. 1)   Sonata số 1 (Op.2) Sonata số 1   No. 2 A-Dur (Opus 2 No. 2)   Sonata số 2 (Op.2) Sonata số 2   No. 3 C- Dur (Opus 2 No. 3) Sonata số 3 (Op.2) Sonata số 3   No. 4 Es-Dur (Opus 7) Sonata số 4 (Op.7) Sonata số 4   No. 5 c-moll (Opus 10 No. 1) Sonata số 5 (Op.10) Sonata số 5   No. 6 F-Dur (Opus 10 No. 2) Sonata số 6 (Op.10) Sonata số 6   No. 7 D- Dur (Opus 10 No. 3) Sonata số 7 (Op.10) Sonata số 7   No. 8 “Pathétique” c- moll (Opus 13) Sonata số 8 (Op.13)   “Pathétique” Sonata số 8   No. 9 E- Dur (Opus 14 No. 1) Sonata số 9 (Op.14) Sonata số 9   No. 10 G- Dur (Opus 14 No. 2) Sonata số 10 (Op.14) Sonata số 10   No. 11 B- Dur (Opus 22) Sonata số 11 (Op.22) Sonata số 11   No. 12 As- Dur (Opus 26) Sonata số 12 (Op.26) Sonata số 12   No. 13 “Sonata quasi una Fantasia” Es- Dur (Opus 27 No. 1) Sonata số 13 (Op.27)   “Sonata quasi una Fantasia” Sonata số 13   No. 14 “Sonata quasi una Fantasia” cis- moll (Opus 27 No. 2) Sonata số 14 (Op.27)   “Sonata quasi una Fantasia” Sonata số 14   No. 15 D- Dur (Opus 28) Sonata số 15 (Op.28) Sonata số 15   No. 16 G- Dur (Opus 31 No. 1) Sonata số 16 (Op.31) Sonata số 16   No. 17 d- moll (Opus 31 No. 2) Sonata số 17(Op.31) Sonata số 17   No. 18 Es- Dur (Opus 31 No. 3) Sonata số 18 (Op.31) Sonata số 18   No. 19 g- moll (Opus 49 No. 1) Sonata số 19 (Op.49) Sonata số 19   No. 20 G- Dur (Opus 49 No. 2) Sonata số 20 (Op.49) Sonata số 20     v       No. 21 “Waldstein” C- Dur (Opus 53) Sonata số 21 (Op.53) “Waldstein” Sonata số 21   No. 22 F- Dur (Opus 54) Sonata số 22 (Op.54) Sonata số 22   No. 23 “Appasionata” f- moll Sonata số 23 (Op.57) Sonata số 23   (Opus 57) “Appasionata” No. 24 “Therese” Fis- Dur (Opus 78) Sonata số 24 (Op.78) “Therese” Sonata số 24   No. 25 G- Dur (Opus 79) Sonata số 25 (Op.79) Sonata số 25   No. 26 “Les Adieux” Es- Dur (Opus 81a) Sonata số 26 (Op. 81a) “Les Adieux” Sonata số 26   No. 27 e- moll (Opus 90) Sonata số 27 (Op. 90) Sonata số 27   No. 28 A- Dur (Opus 101) Sonata số 28 (Op. 101) Sonata số 28   No. 29 “Hammerklavier” B- Dur (Opus 106) Sonata số 29 (Op. 106)   “Hammerklavier” Sonata số 29   No. 30 E- Dur (Opus 109) Sonata số 30 (Op. 109) Sonata số 30   No. 31 As- Dur (Opus 110) Sonata số 31 (Op. 110) Sonata số 31   No. 32 c- moll (Opus 111) Sonata số 32 (Op. 110) Sonata số 32   CONCERTO Viết đầy đủ Viết tắt (1) trong luận án Viết tắt (2) trong luận án No. 1 C- Dur (Opus 15) Concerto số 1  (Op.15) Concerto số 1   No. 2 B- Dur (Opus 19) Concerto số 2 (Op.19) Concerto số 2   No. 3 c- moll (Opus 37) Concerto số 3 (Op.37) Concerto số 3   No. 4 G- Dur (Opus 58) Concerto số 4 (Op.58) Concerto số 4   No. 5 “Emperor” Es- Dur (Opus 73) Concerto số 5 (Op. 73) Concerto số 5   BIẾN TẤU Viết đầy đủ     Viết tắt trong luận án 9 Variationen Es - Dur WoO 63 Biến tấu WoO 63 6 Variationen F - Dur WoO 64 Biến tấu WoO 64 24 Variationen D - Dur WoO 65 Biến tấu WoO 65 13 Variationen A - Dur WoO 66 Biến tấu WoO 66   vi           12 Variationen C - Dur WoO 68 Biến tấu WoO 68 9 Variationen A - Dur WoO 69 Biến tấu WoO 69 6 Variationen G - Dur WoO 70 Biến tấu WoO 70 12 Variationen A - Dur WoO 71 Biến tấu WoO 71 8 Variationen C - Dur WoO 72 Biến tấu WoO 72 10 Variationen B - Dur WoO 73 Biến tấu WoO 73 7 Variationen F- Dur WoO 75 Biến tấu WoO 75 8 Variationen F – Dur WoO 76 Biến tấu WoO 76 6 Leichter Variationen G- Dur WoO 77 Biến tấu WoO 77 6 Variationen F – Dur Opus 34 Biến tấu Op. 34 15 Variationen Es - Dur Opus 35 Biến tấu Op. 35 7 Variationen C - Dur WoO 78 Biến tấu WoO 78 5 Variationen D - Dur WoO 79 Biến tấu WoO 79 32 Variationen c - moll WoO 80 Biến tấu WoO 80 6 Variationen D - Dur Opus 76 Biến tấu Op. 76 33 Veränderungen C - Dur Opus 120 Biến tấu Op. 120 8 Variationen B – Dur Anhang 10 Biến tấu Anh 10   vii       DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên bảng Nội dung Trang Bảng 1 Một số nét đặc trưng trong Concerto viết cho Piano và 36 dàn nhạc của Beethoven Bảng 2 Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong 66 chương trình đào tạo chuyên ngành Piano trình độ Trung học dài hạn tại khoa Piano HVÂNQGVN Bảng 3 Các tác phẩm viết cho Piano độc tấu cùng dàn nhạc 67 của Beethoven môn Piano Trình độ Đại học và Cao học tại khoa Piano HVÂNQGVN     Bảng 4 So sánh về độ khó các Sonata viết cho Piano của 68 Beethoven trong chương trình đào tạo tại Khoa Piano HVÂNQGVN với đánh giá của G. Henle Verlag Bảng 5 So sánh về độ khó các Concerto viết cho Piano và dàn 70 nhạc của Beethoven trong chương trình đào tạo tại Khoa Piano HVÂNQGVN  với đánh giá của G. Henle Verlag Bảng 6 Tổng kết về tỉ lệ lựa chọn các Sonata/ Biến tấu và 71 Concerto viết cho Piano và dàn nhạc của Beethoven và các tác giả khác trong chương trình tốt nghiệp của HSSV và Học viên Cao học tại khoa Piano HVÂNQGVN Bảng 7 Tổng  kết về các bản Sonata của Beethoven viết cho 73 Piano được các thí sinh Bảng B và C lựa chọn Bảng 8 Các dấu luyến trong các tác phẩm cho Piano của 101 Beethoven Bảng 9 Các ký hiệu staccato, tenuto, mezzo staccato, 103 leggieramente của Beethoven   viii       DANH MỤC BIỂU ĐỒ Tên biểu đồ     Nội dung Trang Biểu đồ 1 Thống kê số lượng Giảng viên- HSSV tại các cơ sở 60 đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam Biểu đồ 2 Tỉ lệ thí sinh Bảng B- Vòng II lựa chọn Sonata của 74 các tác giả Biểu đồ 3 Tỉ lệ thí sinh Việt Nam Bảng B -Vòng 2 lựa chọn 74 Sonata của các tác giả Biểu đồ 4 Tỉ lệ thí sinh Bảng C- Vòng I lựa chọn Sonata của 75 các tác giả Biểu đồ 5 Tỉ lệ thí sinh Việt Nam Bảng C- Vòng 1 lựa chọn 75 Sonata của các tác giả     ix     Các khái niệm, thuật ngữ, định nghĩa được sử dụng trong công trình nghiên cứu o   Âm hình đệm nốt bass Alberti: được đặt theo tên của nhạc sĩ Domenico Alberti (1770-1740). Cho dù ông không phải là người đầu tiên sử dụng, nhưng ông là người thường xuyên sử dụng rộng rãi trong các tác phẩm của ông với các nốt của hợp âm xuất hiện theo thứ tự: nốt thấp nhất- nốt cao nhất- nốt ở giữa- nốt cao nhất [79, 7]. Ví dụ: o   Biến khúc: hình thức biến tấu bao gồm sự trình bày của chủ đề và sau đó là hàng loạt sự nhắc lại của chủ đề ấy nhưng có sự thay đổi, đó là những biến khúc [20, 113]. Đôi khi còn gọi là Biến tấu nhỏ. Trong luận án sử dụng từ “Biến khúc” để nói về khái niệm này. Các ví dụ nốt nhạc trong luận án được lấy từ bản in bằng tiếng Đức ghi ký hiệu là Var. o   Các tác phẩm tiêu biểu viết cho Piano của L.v. Beethoven: Beethoven sáng tác rất nhiều tác phẩm cho Piano ở nhiều hình thức và thể loại khác nhau. Trong luận án đề cập đến các tác phẩm viết cho Piano tiêu biểu của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam với tiêu chí là các tác phẩm viết cho Piano độc tấu hoặc Piano chơi độc tấu cùng dàn nhạc, có tính phổ cập cao, được sử dụng nhiều. Đó là 32 Sonata viết cho Piano độc tấu, 05 Concerto cho Piano và dàn nhạc, hơn 20 Biến tấu viết cho Piano độc tấu. o   Đàn Piano cất tiếng hát:  trong phong cách chơi legato của mình, Beethoven mong muốn kết hợp giữa việc tạo ra âm sắc vang lên như giọng hát của đàn Piano và cách chơi đàn thể hiện giống như việc cất tiếng hát [72, 72]. o   Factura: lý thuyết factura và sử dụng thuật ngữ factura là thành tựu của nghệ thuật âm nhạc Nga- Xô Viết [52, 2-3] Đó chính là cấu trúc, cấu tạo của các yếu tố của âm nhạc và sự tổng hợp các yếu tố được kết hợp theo ý đồ của mỗi nhạc sĩ trong một tác phẩm: giai điệu, phần đệm, bè bass, các bè giữa và bè giai điệu đi liền bậc (counter melody). Factura thường rất đa dạng như factura giai điệu, factura hòa thanh, factura phức điệu hay chủ điệu… [52]. o   Giảng viên đệm đàn cho Thanh nhạc:  tại Khoa Thanh nhạc ở các trường đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp tại Việt nam như Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Học viện Âm nhạc Huế, Nhạc viện Tp. HCM đều có các nghệ sĩ chơi phần nhạc đệm cho HSSV cũng như hỗ trợ cho các giảng viên chuyên ngành trong các giờ lên lớp, thi và tham gia biểu diễn. Đây là một ngành nghề đặc thù, vừa mang tính nghệ sĩ, vừa mang tính trợ giảng và hoạt động trong môi trường đào tạo và biểu diễn chuyên nghiệp.         x     o   Kỹ thuật kinh điển  và nền tảng: là kỹ thuật cơ bản, sử dụng rộng rãi và các kỹ thuật khó khác có thể phát triển từ những kỹ thuật này. o   Mạch đập tiết tấu:  mạch đập tiết tấu là một thuật ngữ và lý thuyết âm nhạc được các nghệ sĩ Nga -Xô Viết xây dựng, phát triển. Đây là một thành tựu của nền nghệ thuật âm nhạc Nga- Xô Viết. Theo Alexander Borisovich Goldenweiser: “Ở đây rõ nét nguyên tắc duy vật biện chứng ‘tính thống nhất của các mặt đối lập’. Một mặt, mỗi một ý nhạc có một tiết tấu riêng của mình, còn về mặt khác, tất cả nội dung trong một tác phẩm được kết nối bởi một mạch đập chung” [28,25]. o   Nghệ thuật xếp ngón tay: khái niệm xếp ngón tay được Carl Philipp Emmanuel Bach đưa ra lần đầu và sau này- nhiều nghệ sĩ cuối thế kỷ XVIII- XIX trong đó có Beethoven, Hummel và Czerny cũng đề cập đến. Nghệ thuật xếp ngón tay không chỉ là biết chọn trình tự ngón tay thuận lợi nhất và phù hợp nhất với yêu cầu kỹ thuật mà ở mức cao hơn, đó là nắm vững những thói quen chuyển động chắc chắn, khi mà mỗi mô hình nốt nhạc (dù là gam, rải hay một chuỗi nhóm nốt) tương ứng với tổ hợp ngón tay chính xác [35]. o   Ngôn ngữ âm nhạc của một tác giả: là những thủ pháp sáng tác đặc trưng của một tác giả. o   Pedal ngón tay: theo nhà nghiên cứu Banowetz, kỹ thuật chơi Piano có thuật ngữ thông dụng pedal “ngón tay” là một trong số trợ thủ truyền thống rất hiệu quả để tạo ra âm thanh legato giống như sử dụng pedal phải. Các nốt được giữ bằng ngón tay trong lúc không sử dụng pedal phải hoặc thay thường xuyên pedal phải. Việc giữ các nốt qua nhau như vậy, người chơi có thể đem lại ảo giác âm thanh ngân dài hơn như âm thanh tạo ra bằng cách dậm pedal phải không bị ngắt quãng [53, 24]. o   Phong cách: được hiểu như bản thân chính tác phẩm được người nghệ sĩ thể hiện và được người nghe hiểu cặn kẽ với tất cả các chi tiết của ngôn ngữ âm nhạc. Có thể nói về phong cách như phương pháp sáng tác của tác giả hay là những đặc trưng ngôn ngữ của nhạc sỹ, về phong cách như là một dấu ấn riêng hay là một nét đặc biệt cá nhân trong sáng tác âm nhạc (D.A. Diadlov, Phong cách như là một lĩnh vực quan trọng trong thể hiện âm nhạc, Viện Hàn lâm Quốc gia LB. Nga, 2011). o   Phương pháp “Thể hiện phong cách âm nhạc của Beethoven” hay “Chơi ra chất Beethoven” trong tác phẩm viết cho Piano của ông: được tổng kết từ lý thuyết và điều chỉnh trong quá trình khảo sát thực nghiệm của luận án, để hỗ trợ HSSV VN xử lý tác phẩm thể hiện đúng phong cách của Beethoven hiệu quả hơn.         xi     o   Sắc thái (dynamic): trong tiếng Việt, từ “sắc thái” mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Từ “sắc thái” trong luận án được dùng với ý nghĩa chỉ về âm lượng to nhỏ o   Vòng kết bằng sắc thái: hiệu ứng âm thanh tạo ra bằng sắc thái được Beethoven hay sử dụng ở Coda của chương III trong các Concerto viết cho Piano của ông: sắc thái nhỏ dần (diminuendo) kết hợp với tốc độ chậm dần rồi bất ngờ chuyển sang sắc thái to dần (crescendo) kết hợp với tốc độ nhanh [31,19].         1   PHẦN MỞ ĐẦU 1.   Lý do chọn đề tài Ludwig van Beethoven là một nhạc sĩ vĩ đại của nhân loại. Ông là một trong những đại diện xuất sắc của trường phái Cổ điển Viên, người kế tục sự nghiệp của nhạc sĩ thiên tài W.A. Mozart [26,151]. Lịch sử âm nhạc thế giới đánh giá rất cao L.v. Beethoven với vai trò là một người có đóng góp vô cùng quan trọng và quyết định trong lịch sử phát triển của nghệ thuật Piano thế giới, trong đó tất yếu có cả nền nghệ thuật Piano non trẻ của Việt Nam. Ở Việt Nam, đàn Piano đã được du nhập từ những năm đầu của thế kỷ XX [3], nhưng nghệ thuật Piano chỉ được tiến hành đào tạo chuyên nghiệp từ khi thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam năm 1956. Trải qua hơn sáu mươi năm phát triển đến nay, hệ thống đào tạo Piano chuyên nghiệp của nước ta được đánh giá là một trong những loại hình nghệ thuật có quy trình đào tạo tương đối hoàn chỉnh. Piano cũng là bộ môn sớm hoàn thiện giáo trình cho các cấp học. Trong đó, tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven được sử dụng khá phổ biến và rộng rãi trong các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam ở trình độ khác nhau và chiếm một vị trí hàng đầu, xuyên suốt từ đào tạo bậc Trung học dài hạn cho đến Đại học và Cao học. Đó là những tác phẩm có hiệu quả lớn trong việc trang bị cho HSSV VN về tư duy nghệ thuật và kỹ năng làm chủ cây đàn Piano trên mọi phương diện. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy rằng: ở nước ta, hiện vẫn chưa có công trình nghiên cứu khoa học chuyên sâu tìm hiểu, đánh giá một cách đầy đủ và toàn diện về các đặc điểm và giá trị của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam và dành cho HSSV VN. Đối với ngành đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam hiện đang là một trong những ngành đi đầu trong lĩnh vực đào tạo âm nhạc cổ điển, một ngành nghệ thuật đang trên con đường hội nhập với thế giới, thì công trình nghiên cứu khoa học chuyên sâu về những tác phẩm Piano của L.v. Beethoven dưới góc độ sư phạm và biểu diễn sẽ đóng góp một phần trong việc nâng cao chất lượng đào tạo tại Việt Nam. Ở đây chúng tôi không có ý định đi sâu phân tích theo góc độ của các nhà lý luận âm nhạc. Với ý nghĩa to lớn về nghệ thuật sư phạm và biểu diễn của các tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven, chúng tôi đã đi vào nghiên cứu đề tài: “Vị trí các tác phẩm Piano của Ludwig van Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam” nhằm mục đích đánh giá ảnh hưởng của các tác phẩm viết cho Piano của L.v.     2     Beethoven tới sự nghiệp đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Qua đó đưa ra các khuyến nghị để nâng cao hiệu quả sử dụng các tác phẩm viết cho Piano của ông trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. 2.   Lịch sử đề tài 2.1. Một số công trình tiêu biểu nghiên cứu về Beethoven ở nước ngoài Cho đến nay, ở nước ngoài đã có rất nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu tổng thể về sự nghiệp sáng tác, nghệ thuật biểu diễn hay đi sâu vào biểu diễn từng thể loại tác phẩm viết cho Piano của Beethoven1 (các ghi chú ký hiệu bằng số có trong luận án được diễn giải trong mục Chú giải ghi chú ở cuối Phụ lục). Qua phân tích, đánh giá các công trình có liên quan mật thiết nhất đến đề tài của luận án, có thể tổng kết những vấn đề nổi bật mà NCS kế thừa và làm cơ sở cho nghiên cứu của mình, cụ thể được chia thành các nhóm sau: 2.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu tổng quan: Đó là các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven và các công trình nghiên cứu mang tính kinh điển về biểu diễn các tác phẩm cho Piano của Beethoven, được tái bản nhiều lần và cho đến nay vẫn luôn được các nhà Beethoven học và các nghệ sĩ Piano tham chiếu. Luận án xin điểm qua một số công trình tiêu biểu sau: Công trình nghiên cứu khoa học “Lịch sử nghệ thuật biểu diễn Piano” của tác giả Alecxeev (А.Алексеев – История фортепианного искусства), Nhà xuất bản Âm nhạc Matxcova, 1972, sau đó bổ sung và tái bản năm 1980, 1982, 1988 [26]. Dưới góc độ sư phạm và biểu diễn, trong một chương dài hơn 30 trang, tác giả khắc hoạ cho chúng ta về chân dung của L.v. Beethoven- không chỉ là một nhạc sỹ vĩ đại của nhân loại mà còn là một nghệ sĩ Piano xuất chúng đương thời. Ông đã tổng kết những vấn đề xung quanh việc thể hiện đặc điểm âm nhạc của Beethoven và biểu diễn, xử lý tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Tuyển tập các bài nghiên cứu: “Biểu diễn các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven như thế nào?” (tạm dịch) do Dasimova chủ biên Как исполнять Бетховена Засимова А, Nhà xuất bản Классика –XXI- (2007) [29]. Trong tuyển tập này, tác giả tổng hợp nhiều bài nghiên cứu của nhiều nhà sư phạm và biểu diễn Piano trên thế giới đề cập tới nhiều vấn đề xung quanh việc biểu diễn và xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven như: sắc thái, nghệ thuật pedal, những nguyên tắc xếp ngón tay, giới thiệu sâu về tổng thể cách thể hiện 32 Sonata viết cho Piano và nhiều vấn đề chung trong biểu diễn các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Nội dung tuyển tập trên giúp cho các nghệ sĩ Piano định hình được những nguyên tắc cơ         3     bản cũng như hướng dẫn gợi mở rất nhiều vấn đề quan trọng trong xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. The Pianist’s Guide to Pedalling, tạm dịch “Hướng dẫn về pedal cho các nghệ sĩ Piano” của Joseph Banowetz, nhà xuất bản Indiana University Press (1992) [53]. Tác giả nghiên cứu kỹ lưỡng cấu tạo và chức năng cũng như tác dụng của các loại pedal trên đàn Piano cũng như sự thay đổi của pedal trên đàn Piano từ thời đầu đến hiện đại. Một đóng góp quan trọng là tác giả đã tổng kết cách xử lý pedal trên Piano hiện đại của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng qua các thời kỳ với những ví dụ minh hoạ cụ thể. Ông dành riêng 2 chương đề cập đến pedal trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Công trình của Newman William S. (1988), “Beethoven đúng như Beethoven. Chơi nhạc của ông theo cách của ông- Beethoven on Beethoven. Playing His Piano Music His Way”. New York: Norton [67]. Để viết cuốn này, nhà nghiên cứu đã bỏ ra 17 năm (từ 1971 sau khi ông xuất bản cuốn Perfomance Practices in Beethoven’s Piano Sonatas [66] vì có nhiều nội dung và vấn đề cần nghiên cứu chi tiết) để nghiên cứu các lĩnh vực liên quan đến biểu diễn tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Theo ông, điểm xuất phát khi nghiên cứu về biểu diễn âm nhạc của Beethoven là lựa chọn bản nhạc, sau đó đến vấn đề cây đàn Piano mà Beethoven đã sáng tác trên đó, những mong muốn của ông đối với cây đàn Piano, tiếp sau là đến tốc độ và sự linh hoạt của tốc độ trong tác phẩm của Beethoven và tiếp tới là các vấn đề về hệ thống ký hiệu biểu diễn, nhóm tiết tấu, chỉ dẫn sắc thái, nốt hoa mỹ, pedal... 2.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về bản nhạc, phân tích, hướng dẫn chơi: Đó là các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven ở nhiều thể loại và hình thức, nghiên cứu về bản thảo viết tay của nhạc sỹ, bản nhạc Urtext2 và các bản hiệu đính biên tập bản nhạc các tác phẩm cho Piano của Beethoven có uy tín cao, tiêu biểu là: Các bản nhạc urtext như Bella Walner& Hansen [91], Ratz& Schenker [93], Wiener Urtext [94]. Các bản biên tập hiệu đính, trong đó có phần lưu ý biểu diễn 32 Sonatas và 05 Concerto Beethoven sáng tác cho Piano của nhiều tác giả trong đó nổi bật là Carl Czerny [50],[54], Ignace Moscheles3 [88], Frank Kullak4 [87], Dr. Hans von Bülow5 & Dr. Sigmund Lebert6 [83]; Alfredo Casella7 [85]; Donald Francis Tovey8 & Harold Craxton9 [90]; Artur Schnabel [89]; A.Goldenweiser10 [30], [95]; Claudio Arrau [82]… Trong các bản biên tập này, bên cạnh việc kiểm tra lại bản nhạc theo bản thảo viết tay và Urtext, các tác giả cũng đưa ra ghi chú của mình về thể hiện tác phẩm. Ví dụ, Schnabel, bên cạnh bản gốc và bản in đầu tiên, đã đưa ra ghi chú về         4     chỉ dẫn cho các bản Sonata. Các ghi chú này có thể được chia thành 5 nhóm như sau: ý kiến về cao độ của nốt và các dấu nhấn; về tốc độ; về ký hiệu sắc thái; về ký hiệu kỹ thuật phát âm tiếng đàn; về bản nhạc nói chung [54, 43]. Hoặc A.B. Goldenweiser trong cuốn Фортепианные сонаты Бетховена / “Tuyển tập Sonata Beethoven” [30], [95] của ông đã nghiên cứu và hiệu đính 32 sonata khá mẫu mực. Trong đó ông- như một nghệ sĩ Piano và nhà sư phạm, người biên tập nhiều kinh nghiệm đã dày công và phân tích kỹ lưỡng, hướng dẫn cách tập luyện chi tiết từng Sonata từ số 1 đến số 32. H.A.Harding. Analysis of form in Beethoven’s Sonatas/ Phân tích cấu trúc các bản Sonata của Beethoven. Novello& Company limited, England, số hoá từ Cornell University Library [59]. Quyển sách phân tích cấu trúc của tất cả các bản Sonata viết cho Piano của Beethoven rất ngắn gọn nhưng đầy đủ và rõ ràng. Tác giả còn đưa ra những phân tích về giọng của từng chủ đề hay hình thức và sự tương đồng với các bản Sonata khác . 2.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp biểu diễn Piano và sáng tác   Bên cạnh những công trình nghiên cứu kinh điển của Schindler11 [71], Thayer12 [77]… là nhiều công trình mới của Skoroneck [72], Kinderman [63]. Trong số đó cần phải kể đến “Ludwig van Beethoven” của tác giả A. Alosvang13 Nhà xuất bản Văn hoá- người dịch Lan Hương [27]. Cuốn sách nói về cuộc đời, quá trình học tập, sự nghiệp biểu diễn Piano và sáng tác của ông, sự ngưỡng mộ đối với ông của những người đương thời thời. Cuốn The Great Pianists: From Mozart to the Present (1987) tạm dịch “Các nghệ sĩ Piano vĩ đại: Từ Mozart đến Hiện tại”. Cuốn sách nói về kỹ thuật chơi Piano của những nghệ sĩ Piano nổi tiếng bắt đầu từ Mozart. Cuốn sách có một chương dành riêng về nghệ thuật chơi đàn Piano của Beethoven. Tác giả nêu lên những quan điểm chơi đàn của Beethoven thông qua các phân tích, qua cách ông hướng dẫn Czerny dạy cháu ông, cách Beethoven chơi đàn Piano qua mô tả chân thực của người đương thời về ông, các loại đàn mà Beethoven có. Những vấn đề chưa được đề cập đến trong các công trình nêu trên mà luận án tập trung giải quyết: Với cách tiếp cận về phương pháp nghiên cứu của nước ngoài là đi sâu vào những vấn đề chi tiết cụ thể và việc nghiên cứu về Beethoven đã bắt đầu từ thế kỷ XIX đến nay. Nhiều công trình nghiên cứu mới về các vấn đề xung quanh cuộc đời, sự nghiệp sáng tác và phong cách thể hiện các tác phẩm của Beethoven vẫn đang phát         5     triển mạnh mẽ. Thêm vào đó, đối với những đặc trưng trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam, với đặc thù riêng của HSSV Việt Nam, chúng tôi có thể khẳng định cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nước ngoài nào đem lại một cơ sở lý thuyết tổng quan về con người, sự nghiệp, phong cách thể hiện tác phẩm cho Piano của Beethoven trong lĩnh vực sư phạm và biểu diễn Piano áp dụng cho HSSV VN, tại Việt Nam. 2.2. Các công trình nghiên cứu về nghệ thuật Piano của Việt Nam: Đa số các công trình nghiên cứu của người Việt Nam đều đi sâu vào nghiên cứu các vấn đề trong nghệ thuật sáng tác và đào tạo Piano chuyên nghiệp. Vì đề tài nghiên cứu của luận án gắn với đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam nên chúng tôi thu nhận được nhiều điều bổ ích từ những công trình nghiên cứu - các luận án tiến sĩ của các tác giả Việt Nam như sau: “Nghệ thuật Piano Việt Nam” của GS.TS-NGND Trần Thu Hà, năm 1997 [3]. Đây là công trình khoa học đầu tiên của Việt Nam nghiên cứu chuyên sâu về cây đàn Piano. Công trình đã trình bày sâu sắc, kỹ lưỡng quá trình hình thành và du nhập cây đàn Piano từ phương Tây vào Việt Nam, phân tích và đánh giá phương pháp sư phạm qua các giai đoạn từ thời Pháp thuộc đến những năm 80 của thế kỷ XX. Thông qua những kết quả nghiên cứu này, tác giả đã chứng minh nghệ thuật Piano Việt Nam phát triển qua các giai đoạn từ không chuyên nghiệp đến chuyên nghiệp và mặc dù còn rất non trẻ nhưng đã bước đầu đạt được những thành tựu xứng đáng được ghi nhận: hoàn thiện hệ thống đào tạo từ bậc trung cấp đến đại học, xây dựng được nội dung giảng dạy, giáo trình chi tiết cho từng năm học, đội ngũ giảng viên ngày càng nhiều kinh nghiệm… Đặc biệt đề tài đã tổng hợp và hệ thống hơn hai trăm các tác phẩm của các nhạc sỹ Việt Nam viết cho Piano, mô tả một cách tổng thể về đời sống âm nhạc Việt Nam trước thời kỳ đổi mới trong tất cả các lĩnh vực. Trong luận án đề cập ảnh hưởng của những nguyên tắc đào tạo của trường phái Nga Xô Viết tới nghệ thuật Piano ở Việt Nam. Có thể nói kết quả nghiên cứu này đã đóng góp rất lớn vào nguồn tài liệu sử dụng cho đào tạo nghệ thuật Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam sau này cũng như việc lưu trữ và phát triển nghệ thuật Piano Việt Nam. “Sonata và Concerto cho Piano của các nhạc sĩ Việt Nam: Sự kết hợp giữa đặc điểm dân tộc và truyền thống của âm nhạc phương Tây” của PGS.TS. Tạ Quang Đông năm 2003 [2]. Đề tài này đi sâu vào nghiên cứu về ảnh hưởng giữa âm nhạc truyền thống Việt Nam và âm nhạc cổ điển châu Âu qua các bản Sonata và Concerto cho Piano của các nhạc sỹ Việt Nam; so sánh những đặc điểm giống và khác nhau trong         6     các bản Sonata và Concerto cho Piano của các nhạc sĩ Việt Nam giai đoạn 1956-2002. Qua đó chứng minh được sự giao lưu và phát triển các yếu tố hình thức, hòa âm, phức điệu… giữa âm nhạc Piano Việt Nam và phương Tây. “Lịch sử văn hóa âm nhạc Việt Nam: Mối tương quan giữa những hình thức âm nhạc dân gian và âm nhạc chuyên nghiệp”, 2003, PGS. TS. Nguyễn Huy Phương [10]. Luận án đã nghiên cứu lịch sử văn hóa âm nhạc Việt Nam từ thời kỳ lập nước cho tới cuối thế kỷ XX dựa trên quan điểm, sự tương tác giữa những hình thức âm nhạc dân gian và chuyên nghiệp. Qua ba chương luận án, tác giả đã xác định những giai đoạn khác nhau của sự hình thành các hình thức âm nhạc truyền thống, tìm hiểu những thể loại chính trong âm nhạc truyền thống Việt Nam nhằm xác định nguồn gốc và phân loại chúng một cách chính xác: Hoặc mang tính dân gian hay chuyên nghiệp; Hoặc bắt đầu ở bản địa hay mang yếu tố ngoại nhập, tác giả trình bày mối quan hệ “truyền thống dân gian và chuyên nghiệp”, hệ thống lại các thể loại âm nhạc Việt Nam đồng thời nghiên cứu sự hình thành và phát triển văn hóa âm nhạc chuyên nghiệp theo kiểu châu Âu tại Việt Nam. “Sự phát triển của nghệ thuật Piano Việt Nam” của PGS. TS. Nguyễn Minh Anh [1]. Đây có thể xem là nghiên cứu nối tiếp liền mạch với công trình nghiên cứu của GS.TS-NGND Trần Thu Hà. Tác giả tổng kết lại sự phát triển nghệ thuật Piano Việt Nam, tổng kết các thành tựu đã đạt được trong hơn 50 năm qua (đặc biệt là giai đoạn mở cửa 1990-2010). Qua đó tác giả đưa ra đề xuất một số vấn đề quan trọng về sư phạm Piano nhằm hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo Piano tại Việt Nam trong giai đoạn mới. Với các vấn đề chính như: Sự thả lỏng, cách xác định và xây dựng câu nhạc, nghệ thuật sử dụng pedal. Đây là các vấn đề không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn mang tính nghệ thuật, giúp cho quá trình nâng cao thẩm mỹ âm nhạc và phát triển tư duy sáng tạo nghệ thuật đối với người học Piano chuyên nghiệp. Bên cạnh đó đã có một số luận án Tiến sĩ của các nhà sư phạm và biểu diễn Piano như “Những bản Etude của Claude Debussy: Thẩm mỹ và biểu diễn” của TS. Đào Trọng Tuyên [13]; “Mối liên hệ giữa các chất liệu âm nhạc của Việt Nam và châu Âu trong sáng tác của các nhạc sĩ thế kỷ XX” của TS. Đặng Ngọc Giang Quân [12]. “Piano Concerto cho tay trái của Maurice Ravel” của TS. Trần Nguyệt Linh [8]. Gần đây nhất là luận án tiến sĩ của: TS. Nguyễn Hoàng Phương đề tài “Nghệ thuật đệm và hoà tấu thính phòng trong đào tạo ngành Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam”[11]; TS. Hà Mai Hương “Vai trò của Piano trong nâng cao mặt bằng kiến thức chung của các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam”[6]; TS. Triệu         7     Tú My “Ảnh hưởng của âm nhạc Chopin trong nghệ thuật Piano chuyên nghiệp của Việt Nam” [9]. Bộ giáo trình “Phân tích tác phẩm âm nhạc” (tập 1 và 2) cho bậc Đại học của PGS. TS. Nguyễn Thị Nhung trong đó có phần viết về các hình thức âm nhạc cùng với những phân tích về hình thức trong một số Biến tấu, Sonata và Concerto viết cho Piano và dàn nhạc của Beethoven [21]. Sách “Một số vấn đề cốt lõi trong đào tạo Piano chuyên nghiệp ở Việt Nam” [14] của PGS. TS. Nguyễn Minh Anh nói về những vấn đề HSSV VN hay gặp phải ở các tác phẩm viết cho Piano nói chung và các biện pháp xử lý, trong đó có sử dụng nhiều ví dụ minh hoạ là các bản Sonata và Concerto viết cho Piano và dàn nhạc của Beethoven. Qua tổng hợp tình hình nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước, cho đến nay chưa có một công trình chuyên sâu nào đề cập đến lĩnh vực những sáng tác cho Piano của Beethoven gắn với công tác biểu diễn và sư phạm của Việt Nam. Chính vì những điểm nêu trên, cần thiết phải có một công trình nghiên cứu khoa học tổng quan và chuyên sâu, chứng minh ảnh hưởng và vị trí các tác phẩm cho Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Trong đó cung cấp một nền tảng lý thuyết và thực tiễn về Beethoven như một Nhạc sỹ- Nghệ sĩ Piano- Nhà sư phạm, về các tác phẩm viết cho Piano của ông dưới góc độ sư phạm và biểu diễn, đưa ra những lưu ý về thể hiện một số tác phẩm Piano tiêu biểu của ông cho HSSV chuyên ngành Piano Việt Nam. 3.   Mục đích và mục tiêu nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Xây dựng mối quan hệ khoa học biện chứng giữa các tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven được sử dụng nhiều trong đào tạo tại Việt Nam đối với việc phát huy thế mạnh và khắc phục nhược điểm của HSSV VN chuyên ngành Piano trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu: - Ảnh hưởng của các tác phẩm tiêu biểu viết cho Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. - Nâng cao hiệu quả xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven để thể hiện đúng phong cách âm nhạc của ông.