Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Vê nuê xuê la những năm đầu thế kỉ xxi và quan hệ với việt nam...

Tài liệu Vê nuê xuê la những năm đầu thế kỉ xxi và quan hệ với việt nam

.PDF
106
68
66

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ KHÁNH VÂN VÊ-NÊ-XU-Ê-LA NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XXI VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: Quan hệ quốc tế MÃ SỐ: 60 31 40 Giáo viên hƣớng dẫn: TS. LÊ THẾ QUẾ Hà Nội - 2010 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Vê-nê-xu-ê-la nằm ở khu vực Nam Mỹ (với tổng diện tích hơn 912 nghìn km2 và dân số trên 26 triệu người), có vị trí địa - chính trị quan trọng, giàu tài nguyên khoáng sản phong phú (dầu khí, than đá, quặng sắt, kim cương, vàng kẽm), có điều kiện tự nhiên cho trồng trọt và chăn nuôi (rừng chiếm 39% lãnh thổ). Dầu lửa là ngành kinh tế quan trọng nhất của Vê-nê-xuê-la, đứng thứ 5 trên thế giới về sản xuất và xuất khẩu dầu lửa, chiếm hơn 80% kim ngạch xuất khẩu, đóng góp 1/2 thu ngân sách Chính phủ và 1/3 GDP. Cách đây 200 năm, dưới sự lãnh đạo của người anh hùng dân tộc Ximôn Bô-li-va, nhân dân Vê-nê-xu-ê-la đã anh dũng đứng lên đấu tranh chống lại ách đô hộ của Chủ nghĩa thực dân, giành lại tự do cho Tổ quốc, mở ra một trang sử mới cho đất nước Vê-nê-xu-ê-la nói riêng và các nước Mỹ Latinh nói chung. Ngày nay, tiếp bước truyền thống hào hùng đó, Tổng thống Vê-nê-xuê-la U-gô Cha-vết đã khởi xướng cuộc Cách mạng Bô-li-va mang ý nghĩa xã hội và nhân văn sâu sắc nhằm biến ước mơ của Bô-li-va trở thành hiện thực. Nhân dân Vê-nê-xu-ê-la đã đạt được nhiều thành công trong tiến trình xây dựng một nước Vê-nê-xu-ê-la phồn vinh và phát triển, ngày càng nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế. Trong thế kỷ trước, tình hình chính trị tại Vê-nê-xu-ê-la gặp nhiều bất ổn, các chế độ độc tài quân sự thay nhau cầm quyền. Năm 1998, Tổng thống U-gô Cha-vết đắc cử, ra sức củng cố bộ máy nhà nước, đẩy mạnh các biện pháp cải cách kinh tế-xã hội, phê phán mạnh chủ nghĩa tự do mới về kinh tế, tuyên bố tính chất Xã hội chủ nghĩa của cuộc cách mạng Bô-li-va với mô hình Chủ nghĩa xã hội mới kiểu Vê-nê-xu-ê-la. Từ năm 2004 đến 2008, nền kinh tế 2 phục hồi và liên tục phát triển. Bằng việc sử dụng nguồn lợi lớn từ dầu khí, Chính phủ đã đầu tư cho các chương trình xã hội, cải thiện mức sống của các tầng lớp nhân dân lao động và tăng cường hợp tác, liên kết khu vực. Những chính sách tiến bộ ấy đã nhận được sự đồng tình và ủng hộ mạnh mẽ của nhân dân lao động và các lực lượng dân chủ, tiến bộ ở khu vực Mỹ La tinh và trên thế giới. Dưới chính quyền U-gô Cha-vết, Vê-nê-xu-ê-la thực hiện đường lối đối ngoại đề cao độc lập và chủ quyền dân tộc, chống cường quyền; đề cao tinh thần đoàn kết, hợp tác và liên kết Mỹ Latinh - Ca-ri-bê, đặc biệt tăng cường quan hệ hợp tác chiến lược với Cu-ba; sử dụng nguồn lực dầu khí dồi dào để tập hợp lực lượng với các nước trong và ngoài khu vực; chủ trương đẩy mạnh quan hệ với Nga nhằm tạo thế cân bằng với quan hệ chính trị - ngoại giao căng thẳng với Mỹ, ưu tiên phát triển với các nước xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc, Việt Nam. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, Vê-nê-xu-ê-la là nước có phong trào quần chúng rộng lớn, đoàn kết và ủng hộ Việt Nam. Nhiều nhân vật trong chính giới hiện nay thuộc thế hệ đã từng tham gia phong trào đó và tiếp tục giành cho Việt Nam những tình cảm tốt đẹp. Với truyền thống hữu nghị và đoàn kết vốn có, quan hệ giữa Vê-nê-xu-ê-la và Việt Nam thời gian qua tiếp tục phát triển tích cực trên tất cả các lĩnh vực: quan hệ chính trị được tăng cường thông qua trao đổi đoàn gia tăng nhanh ở tất cả các cấp; trao đổi kinh tế - thương mại tiếp tục tăng trưởng, tuy nhiên còn rất khiêm tốn so với quan hệ chính trị; hai nước luôn phối hợp và ủng hộ lẫn nhau trong khuôn khổ đa phương. Việc thúc đẩy phát triển quan hệ các mặt giữa Vê-nê-xu-ê-la với Việt Nam, nhất là về kinh tế - thương mại và đầu tư là một trong các mục tiêu đối ngoại của Việt Nam trong thời gian tới. Chính vì vậy, việc nghiên cứu về Vê-nê-xu-ê-la nhằm thúc đẩy mối quan hệ giữa hai nước là cần thiết 3 vì lợi ích chung của cả hai dân tộc. Để có cơ sở khoa học nhằm góp phần thúc đẩy và phát triển mạnh hơn nữa quan hệ các mặt giữa hai nước, việc nghiên cứu, đánh giá tình hình Vê-nê-xu-ê-la và xác định các mặt thuận lợi, hạn chế trong quan hệ hợp tác song phương và từ đó đề xuất một số gợi ý, kiến nghị là điều hết sức cần thiết. Do đó, tác giả đã quyết định chọn đề tài “Vê-nê-xu-ê-la những năm đầu thế kỷ XXI và quan hệ với Việt Nam” làm đề tài Luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hướng nghiên cứu về Vê-nê-xu-ê-la những năm đầu thế kỷ XXI và mối quan hệ với Việt Nam, cho đến nay chưa có một công trình nghiên cứu nào mang tính hệ thống, kể cả trong nước và ngoài nước. Có chăng chỉ là những bài viết nghiên cứu đơn lẻ về Mỹ la tinh, về Vê-nê-xu-ê-la, về mối quan hệ giữa hai nước như: “Học tập kinh nghiệm Việt Nam và các nước Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XX để phát triển xã hội chủ nghĩa thế kỷ XXI” (Aprender la Experiencia de Vietnam y los paises socialistas del sifglo XX) của tác giả Alberto Blanco đăng trên báo Universal ngày 10/8/2010; bài “Chính sách của Cha-vết hướng tới Châu Á- Thái Bình Dương” (La política de Chavez hacia Asia- Pacífico) đăng ngày 20/6/2010 trên báo El Mundo của tác giả Leonel Fernandez; “Mỹ Latinh: Triển vọng sáng sủa hơn thực tế” (America Latina, la perspective es mas segura que la actualidad) của Victor Thomas đăng trong Tạp chí Thời báo Tài chính ngày 10/7/2007; bài viết “Sự lựa chọn theo đường lối xã hội chủ nghĩa (XHCN) hay cái bẫy của chủ nghĩa dân tuý? Các dân tộc Mỹ La tinh trong phòng thí nghiệm của một sự lựa chọn chính trị”( La Opción socialista o la trampa populista de los pueblos latinoamericanos en el 4 laboratorio de una alternativa política) của tác giả Sonja Albrecht đăng trong Tạp chí “Instituto Internacional de Gobernabilidad”, năm 2002 ngày 16/01. Bài của tác giả Petras, James Forbes “Những làn gió mới đến từ cánh tả hay luồng không khí nóng đến từ cánh hữu” (Nuevos vientos desde la izquierda o aire caliente desde una nueva derecha), USA, 28/5/2007 hay các bài viết “Làn sóng cánh tả Mỹ Latinh: Nguyên nhân và kết quả chủ yếu” của tác giả Nguyễn Hoàng Giáp đăng trong Tạp chí “Châu Mỹ ngày nay”, năm 2007, số 3; “Lịch sử hình thành và phát triển của nhà nước Vê-nê-xu-ê-la độc lập” của tác giả Đỗ Minh Tuấn đăng trong Tạp chí “Châu Mỹ ngày nay”, năm 2005, số 5; “Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI ở Vê-nê-xu-ê-la: những nhiệm vụ cơ bản và cấp bách” của tác giả Nguyễn Viết Thảo đăng trong Tạp chí ”Lý luận Chính trị”, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2008, số 3. Báo cáo “Vê-nê-xu-ê-la: Những thách thức của cách mạng vẫn còn ở phía trước” của Uỷ ban Kinh tế Mỹ Latinh – Ca-ri-bê của Liên hiệp quốc đăng trong “Tạp chí Cộng sản”, số 808 tháng 02/2010. Tham khảo đặc biệt của Thông tấn xã Việt Nam với nhan đề “U-gô Cha-vết quân đội hoá xã hội Vênê-xu-ê-la” ngày 23/2/2006. Như vậy, mặc dù ở ta đã có một số công trình nghiên cứu nhưng chỉ giới hạn trong việc phân tích một số đặc thù, tiềm năng của khu vực và tập trung vào một số đối tượng cụ thể chứ chưa có công trình nào nghiên cứu về Vê-nê-xu-ê-la đầu thế kỷ XXI và mối quan hệ song phương giữa Việt Nam và quốc gia này. Vì vậy, cả trong nước và ngoài nước, đề tài“Vê-nê-xu-ê-la những năm đầu thế kỷ XXI và quan hệ với Việt Nam” là đề tài hoàn toàn mới không trùng lặp với bất kỳ đề tài nghiên cứu nào từ trước đến nay. 3. Đối tƣợng & phạm vi nghiên cứu 5 + Đối tượng nghiên cứu của đề tài là Vê-nê-xu-ê-la đầu thế kỷ XXI và mối quan hệ của Việt Nam với Vê-nê-xu-ê-la. + Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu Vê-nê-xu-ê-la trong những năm đầu thế kỷ XXI. Tuy nhiên, đề tài nghiên cứu Vê-nê-xu-ê-la lùi xa thời gian từ sau chiến tranh thế giới lần thứ hai và mối quan hệ, hợp tác giữa Việt Nam và Vê-nê-xu-ê-la trong giai đoạn hiện nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ đặt ra trong luận văn tác giả luận văn sử dụng các phương pháp lịch sử, phương pháp nghiên cứu quốc tế, phương pháp thống kê, tổng hợp các tài liệu thu thập được đồng thời tiến hành trao đổi, tham khảo ý kiến các chuyên gia về khu vực Mỹ Latinh. 5. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận văn gồm 3 chương: Chương 1, luận văn nghiên cứu khái quát về tình hình chính trị, xã hội của Vê-nê-xu-ê-la từ sau chiến tranh thế giới thứ hai. Đặc biệt tập trung phân tích nội dung cuộc cách mạng Bô-li-va và Chủ nghĩa xã hội Thế kỷ XXI. Cụ thể, nghiên cứu mục tiêu của cuộc cách mạng Bô-li-va. Các biện pháp của Chính phủ nhằm xây dựng Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI tại Vê-nê-xu-ê-la và những khó khăn và thách thức đối với Chính phủ mới khi thực hiện công cuộc cách mạng. Chương 2, luận văn đi sâu phân tích tình hình mới ở Vê-nê-xu-ê-la trong những năm đầu thế kỷ XXI (2000-2010). Trong đó, nghiên cứu bối cảnh quốc tế và khu vực. Tập trung nghiên cứu và phân tích tình hình Vê-nêxu-ê-la từ năm 2000 đến nay về an ninh - chính trị; về kinh tế - xã hội, về đường lối đối ngoại, cũng như triển vọng Vê-nê-xu-ê-la trong những năm tới (triển vọng tình hình chung và triển vọng lực lượng thiên tả và cấp tiến). 6 Chương 3, luận văn nghiên cứu thực trạng mối quan hệ giữa Việt Nam và Vê-nê-xu-ê-la về chính trị - ngoại giao; về kinh tế - thương mại và về quan hệ hợp tác trên các lĩnh vực khác. Lợi ích của hai bên trong phát triển quan hệ song phương. Đồng thời nghiên cứu triển vọng của quan hệ Việt Nam - Vênê-xu-ê-la và đưa ra một số kiến nghị nhằm thúc đẩy mối quan hệ song phương giữa hai nước ngày càng hiệu quả và thiết thực. CHƢƠNG 1 KHÁI QUÁT VỀ VÊ-NÊ-XU-Ê-LA 1.1. VÊ-NÊ-XU-Ê-LA TỪ SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI ĐẾN CUỐI THẾ KỶ XX 1.1.1. Về tình hình chính trị - xã hội 7 Thời kỳ giữa thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX , đánh dấu một giai đoạn đầy biến động của lịch sử Vê-nê-xu-ê-la với những cuộc khủng hoảng chính trị và các chế độ độc tài quân sự thay nhau cầm quyền. Năm 1935, sau khi nhà độc tài quân sự Hoan Vi -xên-tê Gô -mế t qua đời thì phong trào dân chủ mới loại bỏ được sự thống trị của quân đội. Năm 1945, chế độ độc tài bị lật đổ, Hiến pháp mới được thông qua. Đảng hành động dân chủ và Đảng dân chủ Thiên chúa giáo thay nhau nắm quyền. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, xã hội Vê-nê-xu-ê-la trở nên vô cùng đa dạng bởi những dòng người nhập cư từ Nam Âu như I-ta-li-a, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, cũng như những nước Mỹ La tinh nghèo hơn đã đến đất nước này. Năm 1958, Vê-nê-xu-ê-la đã bắt đầu tổ chức bầu cử tự do, nhưng thực tế vẫn nằm trong thời kỳ dân chủ Pun-tô Phi-hô kéo dài từ những năm đầu của thập niên 1960 đến tận năm 1999. Đây là cơ chế dân chủ mang tên Hiệp định Pun-tô Phi-hô mà nội dung là xác định các luật lệ để các đảng phái chính trị cùng tồn tại sau khi chấm dứt thời kỳ độc tài quân sự. Bảy chính phủ cầm quyền trong thời kỳ này đều đã thất bại trong điều hành đất nước, đẩy Vê-nêxu-ê-la vào tình trạng bất ổn về chính trị. Tình trạng vi phạm nhân quyền, bất bình đẳng xã hội diễn ra phổ biến, tham nhũng cửa quyền, đói nghèo đã đến mức nghiêm trọng khiến người dân mất tin tưởng vào chính quyền, vào chế độ dân chủ hiện tại. Nguyên nhân chính là trong thời kỳ này Vê-nê-xu-ê-la đi theo con đường “chính sách tự do mới” dành cho thị trường vai trò thống soái mà Mỹ muốn áp đặt cho Tây bán cầu. Tư tưởng chủ đạo của “chủ nghĩa tự do mới” là xóa bỏ nhà nước phúc lợi; không can thiệp vào kinh tế tài chính; thị trường dùng quy luật cung cầu để tự điều chỉnh, sắp xếp sản xuất và tiêu dùng, lao động và tiền lương, xuất khẩu và nhập khẩu; tư hữu hóa toàn bộ hệ thống nền 8 kinh tế và không cần sản xuất thay thế nhập khẩu. Những “đơn thuốc tự do mới” nói trên thực chất là thủ đoạn thâm hiểm để chiếm nguồn tài nguyên dầu lửa lớn lao của quốc gia Nam Mỹ này. Thâ ̣p kỷ 80, được xem như “Thâ ̣p kỷ bi ̣đánh mấ t” của Mỹ Latinh nói chung và Vê-nê-xu-ê-la nói riêng. Tình trạng trên kéo dài đến tận những năm cuố i của thế kỷ XX , tình hình chiń h tri ̣của Vê -nê-xu-ê-la vẫn không ổ n đinh ̣ , kinh tế phát triể n trì trê ̣ , thâ ̣m chí GDP biǹ h quân trong những năm này có mức tăng trư ởng âm, chính vì vậy Vê-nê-xu-ê-la sa lầy trong lạc hậu, đói nghèo và trở thành một trong những khu vực có tình trạng bất bình đẳng xã hội và vi phạm nhân quyền nhiều nhất thế giới. Tình trạng ảm đạm về kinh tế và sự nổi lên của nhiều vấn nạn xã hội những năm cuối thế kỷ có thể xem như một hồi chuông cảnh báo về những điểm yếu của khu vực. Cuộc khủng hoảng kinh tế vừa qua đã chứng tỏ sự sụp đổ của mô hình kinh tế thị trường tự do được áp dụng không hợp lý trong nhiều năm qua ở Vê-nê-xu-ê-la. Sự áp đặt chủ nghĩa tự do mới đã làm Vê-nêxu-ê-la phụ thuộc ngày càng nặng nề vào tư bản độc quyền nhất là tư bản Mỹ, khiến lợi ích quốc gia và nền độc lập dân tộc bị phương hại nghiêm trọng. Tình hình này ở Vê-nê-xu-ê-đã phản ánh sự bất lực của các chính phủ hiện tại, đòi hỏi phải có những thay đổi sâu sắc đưa đất nước thoát khỏi tình trạng trì trệ nói trên. Chính vì vậy, đồng thời với sự thức tỉnh ý thức dân tộc, các phong trào đấu tranh của tầng lớp nhân dân lao động vì mục tiêu dân sinh, dân chủ và tiến bộ xã hội diễn ra ngày càng mạnh mẽ. Kết quả là cuối thập niên 90 của thế kỷ XX, các lực lượng cánh tả khu vực Mỹ Latinh nói chung và ở Vê-nê-xu-ê-la nói riêng đã liên tiếp giành thắng lợi trong các cuộc bầu cử tổng thống, đưa đến sự ra đời của hàng loạt chính phủ cánh tả ở nhiều nước. 9 Thực tế trên là một trong những nhân tố quan trọng thúc đẩy công cuộc cải cách ở Vê-nê-xu-ê-la. Năm 1998, U-gô Cha-vế t thủ lĩnh của Đảng Phong trào nền Cộng hòa V (MVR) và là ứng cử viên của Liên minh yêu nước đã trúng cử Tổng thống. Sau khi lên cầm quyền, (2/1999) Tổng thống đã ra sức củng cố bộ máy nhà nước, tiến hành cải tổ bộ máy lập pháp, tư pháp và hành pháp, có nhiều biện pháp cải cách mạnh mẽ về kinh tế và xã hội đẩy mạnh chống nghèo đói, tham nhũng và được sự ủng hộ mạnh mẽ của dân chúng. Vê-nê-xu-ê-la theo thể chế cộng hòa, trong Cơ quan hành pháp Tổng thống là người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ. Tổng thống được bầu theo phổ thông đầu phiếu, nhiệm kỳ 6 năm có thể tái tranh cử hai nhiệm kỳ liên tiếp. Tổng thống có quyền bổ nhiệm phó tổng thống và quyết định quy mô và thành phần của nội các và bổ nhiệm các thành viên với sự phê chuẩn của Quốc hội. Tổng thống có thể đề nghị Quốc hội sửa đổi các điều luật nhưng Quốc hội cũng có thế phủ quyết đề nghị của Tổng thống nếu đa số phản đối. Cơ quan lập pháp của Vê-nê-xu-ê-la là Quốc hội. Quốc hội nhất viện Vê-nê-xu-ê-la gồm 167 ghế, nhiệm kỳ 5 năm, trong đó 3 ghế dành cho người thổ dân, số còn lại do bầu cử. Trong cuộc bầu cử Quốc hội ngày 04/12/2005, do các lực lượng chính trị đối lập không tham gia, các đảng của Liên minh cầm quyền hoặc thân Chính phủ giành được toàn bộ 167 ghế. Các đại biểu có nhiệm kỳ 5 năm và được bầu lại tối đa thêm 2 nhiệm kỳ nữa. Cơ quan tư pháp của Vê-nê-xu-ê-la là tối cao là tòa án tối cao có 32 thẩm phán do Quốc hội bổ nhiệm, nhiệm kỳ 12 năm. Vê-nê-xu-ê-la có nhiều đảng chính trị như: Phong trào Cộng hòa thứ năm (MVR), Phong trào Tiến lên Chủ nghĩa xã hội (MAS), Đảng Hành động Dân chủ (AD, thành lập 1936), Đảng Dân chủ Xã hội Thiên chúa giáo 10 (COPEI, 1946), Đảng Công lý Tổ quốc cho tất cả (PPT), Chúng ta có thể (PODEMOS).) vv.. 1.1.2. Về tình hình kinh tế Từ thập niên 1950 đến thập niên 1980, Vê-nê-xu-ê-la là một trong những cường quốc kinh tế tại Mỹ Latinh. Thu nhập bình quân của Vê-nê-xuê-la gia tăng nhanh chóng đã thu hút rất nhiều lao động từ khắp nơi trên thế giới. Ngành kinh tế đóng góp nhiều nhất cho kinh tế Vê-nê-xu-ê-la là Công nghiệp dầu mỏ, chiếm tới 1/3 GDP, 80% giá trị xuất khẩu với nguồn thu ngoại tệ và hơn một nửa ngân sách nhà nước, sản xuất dầu mỏ giữ vị trí chủ đạo, đứng thứ 5 trên thế giới. Tuy nhiên đến cuối thập niên 1980, giá dầu thế giới giảm mạnh dẫn đến nền kinh tế Vê-nê-xu-ê-la sa sút nhanh chóng. Sau các cuộc khủng hoảng kinh tế 1973-1975 và 1980-1982, chịu tác động và sức ép của Mỹ và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), nhất là sau cuộc khủng hoảng nợ nước ngoài trầm trọng diễn ra trong thập niên 80 của thế kỷ XX - “ 1 thập niên mất mát” , các nước Mỹ Latinh nói chung và Vê-nê-xu-ê-la đã chuyển từ mô hình phát triển hướng nội khuyến khích sản xuất thay nhập khẩu sang mô hình kinh tế thị trường tự do mới với các đặc trưng cơ bản là: giảm tới mức tối thiểu sự can thiệp của nhà nước đối với nền kinh tế; thực hiện tư nhân hoá tới mức tối đa, tự do hoá thương mại và đầu tư; cắt giảm phúc lợi xã hội.... Tuy nhiên, mô hình phát triển mới này chỉ có tác dụng khuyến khích nhất thời. Cuộc khủng hoảng tài chính Mê-hi-cô (1994) và cuộc khủng hoảng tài chính và tiền tệ Châu Á (1997) khiến kinh tế Vê-nê-xu-ê-la bị ảnh hưởng mạnh. Sau gần 30 năm áp dụng mô hình này, Vê-nê-xu-ê-la lâm vào khủng hoảng kinh tế-xã hội sâu sắc, kinh tế tăng trưởng âm. Nợ nước ngoài rất lớn và tăng nhanh. Đến năm 1999 hơn 80% dân số Vê-nê-xu-ê-la 1 Bộ Ngoại giao (2005), Việt Nam- Châu Mỹ thách thức và cơ hội, Học viện quan hệ quốc tế, Hà Nội, tr. 27. 11 2 sống trong cảnh nghèo đói , hệ thống an sinh xã hội bị phá sản, nhiều trẻ em bị bỏ rơi, phải sống trong những đường cống ngầm. Lạm phát lên tới 200%, thất nghiệp 14%. Chênh lệch giàu nghèo ngày càng tăng. Xuất phát từ tình hình thực tế của Vê-nê-xu-ê-la trong những năm cuối thế kỷ XX, tiến hành cải cách thực sự là bước đi mang tính tất yếu. Cải cách là sự lựa chọn hợp lý nhất để đưa Vê-nê-xu-ê-la thoát khỏi tình hình hiện tại. Hơn nữa thay đổi tình trạng bất công của xã hội hiện tại, xây dựng một xã hội dân chủ ấm no, quyền con người được tôn trọng luôn là ước mơ ngàn đời của những người dân nghèo Vê-nê-xu-ê-la, họ ủng hộ ông Cha-vế t - ứng cử viên Tổng thống vốn xuất thân từ tầng lớp bình dân và đã từng sống trong những khu phố nghèo vì ông đã cam kết đem lại một tương lai mới cho họ. Họ coi ông là niềm hy vọng cuối cùng giúp thoát khỏi tình cảnh nghèo khổ, khốn cùng. Và khi lên nắm quyền, nhà chính trị yêu nước này đã không làm thất vọng các cử tri của mình. 1.1.3. Về chính sách đối ngoại Trong suốt thế kỉ XX, đặc biệt từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, mặc dù còn có một số tranh chấp lãnh thổ với hai nước láng giềng Cô-lôm-bi-a và Gu-y-a-na song Vê-nê-xu-ê-la vẫn chủ trương duy trì quan hệ hữu hảo với hầu khắp các nước Mỹ La tinh cũng như các nước phương Tây. Sau khi đắc cử tổng thống năm 1998, U-gô Cha-vết đã lãnh đạo đất nước Vê-nê-xu-ê-la theo đường lối cánh tả với học thuyết của chủ nghĩa Bôli-va và Chủ nghĩa xã hội (CNXH) thế kỷ XXI cho châu Mỹ. Vê-nê-xu-ê-la thực hiện chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ. Mối quan hệ ngoại giao với 2 Đỗ Minh Tuấn (2005), Lị ch sử hình thành và phát triển của nhà nước Vê-nê-xu-ê-la độc lâp, tạp chí Châu Mỹ ngày nay, số 5, tr. 60. 12 các nước theo đường lối cánh tả và xã hội chủ nghĩa tại Mỹ Latinh được đẩy mạnh, nhất là với Bô-li-vi-a và Cu-ba khi cả ba nước thiết lập một hiệp định thương mại nhằm ngăn cản ảnh hưởng của Mỹ vào khu vực. Với Mỹ, Vê-nê-xu-ê-la duy trì quan hệ, nhưng cảnh giác và tập hợp lực lượng nhằm đối phó sức ép của Mỹ. Mặc dù quan hệ ngoại giao giữa Vênê-xu-ê-la và Mỹ có nhiều bất đồng về chính trị, nhưng ít có khả năng đổ vỡ hoàn toàn vì Vê-nê-xu-ê-la là nước cung cấp dầu lửa lớn thứ hai cho Mỹ, chiếm 15% nhu cầu nhập khẩu của Mỹ . Với Cô-lôm-bi-a, nước láng giềng, một đồng minh của Mỹ, Vê-nê-xuê-la thận trọng trong quan hệ. Với Châu Âu, Vê-nê-xu-ê-la tiếp tục tăng cường quan hệ trên cơ sở bình đẳng cùng có lợi, đặc biệt với các nước công nghiệp phát triển như Tây Ban Nha, Pháp, Nga. Với Châu Á, ưu tiên phát triển với các nước xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc, Việt Nam. Vê-nê-xu-ê-la và Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao từ ngày 8/12/1989. Nhƣng ngay trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc, Vê-nê-xu-ê-la là nƣớc có phong trào quần chúng đoàn kết và ủng hộ Việt Nam rộng lớn, nhiều ngƣời trong phong trào đó hiện đang đảm nhiệm những cƣơng vị lãnh đạo đất nƣớc và tiếp tục dành cho Việt Nam những tình cảm tốt đẹp. Việt Nam đã mở Đại sứ quán tại thủ đô Ca-ra-cát vào tháng 9/2005 và Vê-nê-xu-ê-la mở Đại sứ quán tại Hà Nội vào tháng 1/2006. Đặc biệt, kể từ sau khi U-gô Cha-vế t đắc cử, với truyền thống hữu nghị và đoàn kết vốn có, quan hệ giữa Vê-nê-xu-ê-la và Việt Nam tiếp tục phát triển tích cực trên tất cả các lĩnh vực: quan hệ chính trị, quan hệ 13 kinh tế đƣợc tăng cƣờng thông qua việc gia tăng trao đổi đoàn ở tất cả các cấp, các hiệp định, hợp đồng, dự án đƣợc nghiên cứu triển khai. 1.2. CUỘC CÁCH MẠNG BÔ-LI-VA VÀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI THẾ KỶ XXI Nhân dịp kỷ niệm 200 năm ngày sinh của vị Anh hùng dân tộc Xi-môn Bô-li-va (24/7/1783 - 24/9/1983), một nhóm sĩ quan quân đội Vê-nê-xu-ê-la 3 có tinh thần yêu nước và ngưỡng mộ Bô-li-va đã thành lập tổ chức “EB-200” với mục tiêu đấu tranh nhằm đưa đất nước thoát khỏi cuộc khủng hoảng trầm trọng. Lúc đó U-gô Cha-vết Phri-át là một sĩ quan trẻ, đã tham gia và sau đó nhanh chóng trở thành lãnh tụ của phong trào này. Cuộc đời binh nghiệp của ông đã kết thúc vào ngày 13/02/1992 khi ông đang là trung tá, lữ đoàn trưởng lữ đoàn dù mang tên Ni-cô-lát Bri-xê-nhô và đã chỉ huy 300 quân dưới quyền tiến hành đảo chính quân sự nhằm lật đổ chính quyền đương thời. Cuộc đảo chính thất bại, Cha-vết bị bắt và cầm tù, nhưng tên tuổi ông trở nên nổi tiếng trong cả nước. Sau hai năm ở tù, ông được ân xá với điều kiện không được trở lại quân ngũ. Sau khi ra tù, Cha-vết bắt đầu hoạt động chính trị. Ông vận động các bạn chiến đấu và một số đảng viên các đảng cánh tả lập ra Phong trào nền Cộng hòa V thông qua đấu tranh nghị trường để nắm chính quyền, thực hiện mục tiêu cách mạng theo tinh thần Bô-li-va. Trong cuộc bầu cử Quốc hội tháng 11-1998, MVR giành được 21,3% phiếu bầu, trở thành đảng lớn thứ hai của đất nước, chỉ đứng sau Đảng Hành động dân chủ (chiếm 21,7% phiếu bầu). Để đảm bảo cho thắng lợi trong cuộc bầu cử Tổng thống diễn ra vào ngày 06/12/1998, MVR đã vận động các đảng cánh tả như Đảng Cộng sản (PCV), Phong trào Tiến lên chủ nghĩa xã hội (MAS), Đảng Tổ quốc 3 Viết tắt cuả 2 từ tiếng Tây Ban Nha Ejército Bolivar-200, có nghĩ a “Quân đội Bô-li-va 200” 14 cho tất cả (PPT)… lập ra Khối Liên minh Yêu nước (PP). Ứng cử viên của PP, U-gô Cha-vết đã giành được 56,5% phiếu bầu, trở thành Tổng thống cánh tả đầu tiên không chỉ ở Vê-nê-xu-ê-la mà còn ở cả Mỹ Latinh vào thời điểm đó. Ngay từ đầu, U-gô Cha-vết đã xác định tính chất của phong trào này như sau: “Chúng tôi gọi đây là cuộc Cách mạng Bô-li-va bởi vì mục tiêu mà chúng tôi theo đuổi là tiến hành một cuộc cách mạng, thực hiện một cuộc cải cách chính trị, xã hội, kinh tế và văn hóa dựa trên nền tảng tư tưởng của Bôli-va. Tư tưởng này như là một cái cây có ba rễ/cội nguồn: Cội nguồn Bô-liva với tư tưởng đấu tranh chống ách đô hộ của thực dân Tây Ban Nha, giành độc lập, tự do, quyền bình đẳng và thống nhất các quốc gia Mỹ La tinh trong 4 một đại liên bang; Cội nguồn Xa-mô-ra với tư tưởng bảo vệ chủ quyền dân 5 tộc, đoàn kết quân đội với nhân dân và Cội nguồn Rô-bin-sơn , chủ trương đấu tranh mang lại tự do, hạnh phúc và bình đẳng cho mọi công dân. Cái cây đó chính là hệ tư tưởng của chúng tôi”. 1.2.1. Mục tiêu của cuộc các mạng Bô-li-va Sau khi đắc cử Tổng thống (nhậm chức tháng 02/1999), Tổng thống Ugô Cha-vết đã cụ thể hoá các mục tiêu của cuộc Cách mạng Bô-li-va là: Đấu tranh giành lại quyền tự quyết, bảo vệ độc lập dân tộc; đảm bảo sự tham gia của toàn dân vào quá trình cách mạng, thông qua các cuộc bầu cử, trưng cầu dân ý và các hình thức dân chủ rộng rãi khác; xây dựng nền kinh tế tự chủ, đề cao đạo đức phục vụ nhân dân, phân chia lại một cách công bằng nguồn thu nhập từ dầu lửa (nguồn thu chính của kinh tế Vê-nê-xu-ê-la), đấu tranh chống 4 Ezequiel Zamora, một vị tướng nổi tiếng của phong trào khởi nghĩ a ở Vê-nê-xu-ê-la đầu thế kỷ XIX và được nhân dân Vê-nê-xu-ê-la tôn thờ với danh hiệu “Vị tướng của Nhân dân”. 5 Simon Rodriguez Robinson, thầy giáo của Simon Bolivar, được tôn vinh là “Người thầy của nền giáo dục nhân dân, của tinh thần tự do và bình đẳng”. 15 nạn tham nhũng và nghèo đói; gắn việc thực hiện tư tưởng của Bô-li-va với trường phái chân chính nhất của Thiên chúa giáo, bởi vì “người xã hội chủ 6 nghĩa đầu tiên trong thời đại chúng ta chính là Chúa Giê-xu” . Tiếp tục phát triển tư tưởng của Bô-li-va lên một bước cao hơn, Tổng thống U-gô Cha-vết đã chuyển cuộc “Cách mạng Bô-li-va” thành “Chủ nghĩa xã hội Thế kỷ XXI” và chủ trương áp dụng mô hình này không chỉ ở Vê-nê7 xu-ê-la mà còn ở tất cả các nước Mỹ Latinh . Về mặt lý luận, Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI của Vê-nê-xu-ê-la mới ở trong giai đoạn đầu, chưa trở thành một học thuyết hoàn chỉnh mang tính khoa học, mà chỉ mới là những đường nét lớn, những luận điểm có tính chủ đạo cho lý luận và thực tiễn, đề cập đến tư tưởng và những mục tiêu cần đạt được trong quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới. Chính Tổng thống Cha-vết đã đề nghị các học giả, các nhà nghiên cứu trong nước tiếp tục thảo luận vấn đề này. Theo Hai-xơ Đi-ơ-tơ-ríc Xtê-phan, nhà tư tưởng và cố vấn chính trị chủ chốt của Tổng thống U. Cha-vết, mục tiêu chính của cuộc “C ách mạng Bô-li-va” là : thay vì chuyên chính vô sản, sẽ thực hiện việc xây dựng một nền dân chủ rộng rãi trong đó mọi người dân , được tập hơ ̣p trong các tổ chức cộng đồng dân cư, đều được quyền tự do tham gia vào quá trình cải tạo xã hội như Xi-môn Bô-li-va đã từng thực hiện trước đây (dựa trên luận điểm này, Tổng thống U. Cha-vết đã thành lập hàng vạn Ủy ban Bô-li-va ở mọi khu phố, làng, xã trong cả nước để ủng hộ và bảo vệ cách mạng). Về kinh tế, mô hình kinh tế của Chủ nghĩa xã hội của Thế kỷ XXI không dựa trên quy luật của giá cả thị trường, tức là không dựa trên quy luật của kinh tế thị trường, mà dựa trên một “nền kinh tế của những giá trị”, nghĩa là nền kinh tế 6 “Revolución Bolivariana”, Wikipedia, la Enciclopedia Libre, 9/2007. 7 Phát biểu nhân dị p thăm Cu-ba tháng 10/2007, Tổng thống U-gô Cha-vết nêu ý tưởng thành lập một “Liên bang các nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩ a châu Mỹ dựa trên tư tưởng Bolivar”, Prensa Latina, 15/10/2007. 16 phải dựa vào giá trị lao động được sử dụng để làm ra sản phẩm hàng hoá hay dịch vụ chứ không phải dựa vào quy luật cung - cầu. Theo ông, việc áp dụng lý thuyết này sẽ chấ m dứt chế độ người bóc lột người, loại bỏ quyền lực và ảnh hưởng của các nhà tư bản và cho phép thực hiện một nền dân chủ thực sự về mặt kinh tế và xã hội, trong đó lợi ích của các công ty lớn không còn khả năng lấn át lợi ích chung của xã hội, điều mà bất cứ xã hội dân chủ nào cũng 8 cần phải có . Không chỉ chịu ảnh hưởng của tư tưởng tiến bộ của Bô-li-va và của những vị anh hùng dân tộc trong thời kỳ đấu tranh chống thực dân Tây Ban Nha giành độc lập, U-gô Cha-vết còn là người ngưỡng mộ và chịu nhiều ảnh hưởng của các lãnh tụ cánh tả theo đường lối mác-xít nổi tiếng ở Mỹ Latinh như Chủ tịch Cu-ba Phi-đen Ca-xtơ-rô, cố Tư lệnh Chê Ghê-va-ra và cố Tổng thống Chi-lê Xan-va-đo A-gien-đê cũng như tư tưởng nhân đạo của Thiên chúa giáo. Ông định nghĩa: “Chủ nghĩa xã hội của Thế kỷ XXI phải dựa trên các nguyên tắc của tình đoàn kết, bác ái, yêu thương, tự do và bình đẳng nhằm cải tạo một cách triệt để toàn bộ cơ cấu chính trị, kinh tế và xã hội của đất nước” và ông cho rằng “Chủ nghĩa xã hội Thế kỷ XXI ở Vê-nê-xu-ê-la còn có nguồn gốc từ Chủ nghĩa Mác và Kinh Thánh”. Tại cuộc gặp gỡ với các linh mục và giáo chủ Thiên chúa giáo ở Thủ đô Ca-ra-cát (01/2007), Tổng thống U. Cha-vết nói: “Tôi khuyên các vị hãy đọc Mác, Lê-nin và tìm lại trong Kinh Thánh để thấy rằng chủ nghĩa xã hội đã có sẵn trong các tác 9 phẩm đó rồi” . 8 9 Socialismo del siglo XXI, La Enciclopedia Libre, 9/2007 Phát biểu của Tổng thống U-gô Cha-vết, 2007 17 Với đường lối chung của cuộc cách mạng Bô-li-va là Nhà nước có trách nhiệm, vai trò trung tâm, hướng dẫn và đồng hành cùng nhân dân trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Quốc sách của Cha-vết là phải xây dựng một mô hình kinh tế mới theo hướng XHCN. Để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI, Nhà nước phải nắm vai trò quản lý ngành khai thác dầu khí, kiểm soát chặt tài chính, tiền tệ và thực hiện chương trình phúc lợi xã hội, y tế, giáo dục; điều phối lại ruộng đất cho người cày; xóa nạn mù chữ, cung cấp lương thực, thực phẩm miễn phí và dịch vụ y tế cho người nghèo. Tổng thống U-gô Cha-vết cho rằng những giải pháp nhằm thúc đẩy kinh tế ở nước này không phải là hướng theo chủ nghĩa tư bản (CNTB). Ông khẳng định, chỉ có chủ nghĩa xã hội mới giải quyết được tình trạng nghèo khổ của người dân và bất bình đẳng trong xã hội, mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho nhân dân. Ông tuyên bố ủng hộ việc xây dựng một nền dân chủ XHCN mang tính nhân đạo, lấy con người chứ không phải máy móc làm trung tâm phát triển trên mọi mặt của đời sống. U-gô Cha-vết khẳng định, mô hình “Chủ nghĩa xã hội của thế kỷ XXI” mà Vê-nê-xu-ê-la muốn xây dựng sẽ “không bác bỏ mà trái lại sẽ cần đến khu vực kinh tế tư nhân, chừng nào nó còn phục vụ cho đất nước và cho sự phát triển” của Vê-nê-xu-ê-la. Mô hình kinh tế XHCN của Vê-nê-xu-ê-la sẽ duy trì các doanh nghiệp quốc doanh và tư nhân hiện nay nhưng Chính phủ sẽ hỗ trợ thiết lập các doanh nghiệp sản xuất xã hội chuyên sản xuất các hàng hóa và dịch vụ phục vụ nhân dân, không phân biệt đối xử và không có đặc quyền theo đẳng cấp. Các doanh nghiệp này sẽ là tài sản liên doanh của Nhà nước và người lao động và sẽ dựa trên kế hoạch hóa có sự tham gia ý kiến của tập thể doanh 18 nghiệp. Nhà nước cũng sẽ có các biện pháp khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân muốn trở thành doanh nghiệp xã hội theo hình thức quản lý và phân chia lợi nhuận với người lao động, nhưng quá trình tập thể hóa các doanh nghiệp tư nhân này là hoàn toàn tự nguyện. Các doanh nghiệp nhà nước phải là mũi nhọn trong sản xuất xã hội và được thiết lập trên cơ sở các ủy ban ruộng đất, thủy lợi, hội đồng địa phương và các hình thức tổ chức xã hội hiện có. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp tư nhân nào ký thỏa thuận tín dụng hoặc các hợp đồng với Tổng công ty dầu mỏ quốc doanh Vê-nê-xu-ê-la cũng phải ký các thỏa thuận thúc đẩy các dự án xã hội để chia sẻ lợi nhuận với người lao động và đóng góp một phần thu nhập của họ nhằm giúp đỡ thành lập các doanh nghiệp tập thể. 1.2.2. Các biện pháp của chính phủ nhằm xây dựng Chủ nghĩa xã hội Thế kỷ XXI Trong diễn văn tại Lễ nhậm chức, Tổng thống U-gô Cha-vết đã tuyên bố: “Cách mạng Vê-nê-xu-ê-la đang bước vào một giai đoạn mới với Dự án quốc gia Xi-môn Bô-li-va 2007 - 2021 hướng tới mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội ở đất nước này.” Dự án có 5 nội dung chủ yếu, được xem như 5 động lực của công cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Vê-nê-xu-ê-la: 1) Luật quyền hạn đặc biệt; 2) Cải cách hiến pháp; 3) Giáo dục nhân dân; 4) Cải tổ các cơ quan quyền lực; 5) Tăng cường quyền lực công xã. Để những động lực trên được khởi động và phát huy vai trò của nó, nhằm xây dựng Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI, cách mạng Vê-nê-xu-ê-la đã và đang nỗ lực thực hiện một số biện pháp như sau: 19 - Một là tháo dỡ bộ máy nhà nước tư sản bằng biện pháp hiến định. Để hệ thống quyền lực nhân dân phải được thay thế hệ thống quyền lực nhà nước tư sản. Nguyên lý của Chủ nghĩa mác-xít về nhu cầu đập tan bộ máy nhà nước tư sản vẫn giữ nguyên giá trị thực tiễn đối với cách mạng Vê-nê-xu-ê-la. Bởi vì cho đến nay, bộ máy nhà nước ở Vê-nê-xu-ê-la, về cơ bản, vẫn là bộ máy nhà nước tư sản cũ nhưng lại hoạt động trong bối cảnh cách mạng. Chính vì vậy, bộ máy đó không thể là công cụ để giai cấp tư sản áp đặt sự thống trị của mình đối với xã hội. Mặt khác, bộ máy ấy cũng chưa trở thành công cụ để chính phủ của tổng thống U-gô Cha-vết thiết lập chính quyền thật sự của nhân dân; thậm chí còn là không gian cho các thế lực quan liêu, đối lập phá hoại sự nghiệp cách mạng. Như vậy, hệ thống quyền lực nhân dân là đối trọng với hệ thống quyền lực nhà nước do các chính quyền tư sản trước kia thiết lập trên phạm vi toàn quốc. Chỉ khi nào hệ thống quyền lực nhân dân thay thế được hệ thống quyền lực nhà nước tư sản thì Vê-nê-xu-ê-la mới có một hệ thống quyền lực của cách mạng - nhân tố không thể thiếu cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI. Chính vì vậy, cần phải tháo dỡ bộ máy nhà nước tư sản bằng biện pháp hiến định. Để cải tạo và thay thế bộ máy nhà nước đó, các lực lượng cách mạng Vê-nê-xu-ê-la trước hết cần tiến hành cải cách, điều chỉnh, thay đổi Hiến pháp hiện hành nhằm đưa tư tưởng của Xi-môn Bô-li-va vào trong Hiến pháp, đồng thời đổi quốc hiệu từ Cộng hoà Vê-nê-xu-ê-la thành Cộng hoà Bô-li-va Vê-nê-xu-ê-la. Trong hiến pháp cần phải nêu rõ nhiệm vụ của chính quyền mới là chống đế quốc, bảo vệ độc lập, chủ quyền, quyền tự quyết, tôn trọng nhân quyền; nêu nguyên tắc xây dựng một Nhà nước của nhân dân, vì nhân dân; thành lập chính quyền nhân dân ở tất cả các cấp, từ trung ương đến địa 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan