Tài liệu Văn hóa làng nghề truyền thống tỉnh hải dương tiềm năng và giải pháp phát triển du lịch

Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng Lêi c¶m ¬n! .. Trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò tµi khãa luËn tèt nghiÖp, sinh viªn ®· nhËn ®-îc sù gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cña c¸c thµy c« trong vµ ngoµi khoa V¨n Hãa Du LÞch - Tr-êng ®¹i häc D©n LËp H¶i Phßng. Em xin ®-îc göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn c¸c thµy c«! §Æc biÖt, ®-îc göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn Thµy Lª Thanh Tïng, ng-êi ®· gióp sinh viªn hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. Em xin bµy tá lêi c¶m ¬n s©u s¾c! H¶i Phßng, ngµy 17 th¸ng 6 n¨m 2009 Sinh Viªn: TrÇn ThÞ Thu DiÔn. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -1- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng Môc lôc 1. LÝ do chän ®Ò tµi ................................................................................................ 1 2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi ....................................................................... 2 3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu...................................................................... 3 4. Nh÷ng quan ®iÓm vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................. 4 5. Bè côc cña khãa luËn ......................................................................................... 4 Ch-¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ v¨n hãa lµng nghÒ truyÒn thèng vµ du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng 1.1. C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi ................................................................................ 5 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm lµng nghÒ truyÒn thèng ......................................... 5 1.1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm ...................................................................................... 5 1.1.1.2. §Æc ®iÓm cña lµng nghÒ truyÒn thèng ...................................................... 7 1.1.1.3. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lµng nghÒ truyÒn thèng ........................ 7 1.1.2. Vai trß cña lµng nghÒ truyÒn thèng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ................. 8 1.2. V¨n hãa lµng nghÒ vµ lµng nghÒ truyÒn thèng.......................................... 9 1.2.1. Lµng nghÒ vµ v¨n hãa lµng nghÒ ............................................................... 9 1.2.2. Lµng nghÒ truyÒn thèng .......................................................................... 11 1.3. Du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng ............................................................... 12 1.4. Vai trß cña du lÞch trong ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng............. 13 1.5. Vai trß cña lµng nghÒ truyÒn thèng trong ph¸t triÓn du lÞch ................... 14 1.6. §¸nh gi¸ tæng hîp c¸c tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ........................................... 15 1.6.1. C¸c chØ tiªu chung ®¸nh gi¸ c¸c ®iÓm du lÞch......................................... 15 1.6.1.1. §é hÊp dÉn.............................................................................................. 15 1.6.1.2. Thêi gian ho¹t ®éng du lÞch.................................................................... 15 1.6.1.3. Møc ®é ph¸ huû c¸c thµnh phÇn tù nhiªn t¹i.......................................... 16 1.6.1.4. VÞ trÝ cña ®iÓm du lÞch ............................................................................ 16 1.6.1.5. C¬ së h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt kü thuËt du lÞch ......................................... 17 1.6.1.6. HiÖu qu¶ kinh tÕ du lÞch ......................................................................... 17 1.6.2. Thang ®iÓm ®¸nh gi¸ ................................................................................. 18 1.7. TiÓu kÕt ......................................................................................................... 20 TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -2- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng Ch-¬ng 2: TiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh H¶i D-¬ng. 2.1. Tæng qu¸t vÒ tØnh H¶i D-¬ng ....................................................................... 21 2.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý ................................................................................................ 21 2.1.2. LÞch sö h×nh thµnh ..................................................................................... 22 2.1.3. D©n sè vµ nguån nh©n lùc ......................................................................... 23 2.2. TiÒm n¨ng vµ thùc tr¹ng ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh ................. 28 2.2.1. Lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh h¶i D-¬ng ................................................... 28 2.2.1.1. Giíi thiÖu c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh H¶i D-¬ng ......................... 28 2.2.2. TiÒm n¨ng thùc tr¹ng ph¸t triÓn ................................................................ 31 2.2.2.1. Lµng gèm Chu §Ëu ................................................................................ 31 2.2.2.2. Lµng ch¹m kh¾c gç §«ng Giao .............................................................. 36 2.2.2.3. Lµng thªu ren Xu©n NÎo ........................................................................ 41 2.2.2.4. Lµng nghÒ b¸nh gai Ninh Giang ............................................................ 46 2.2.2.5. Lµng nghÒ b¸nh ®Ëu xanh H¶i D-¬ng .................................................... 52 2.3. KÕt qña viÖc ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh c¸c ®iÓm du lÞch lµng nghÒ ................... 56 2.3.1. §é hÊp dÉn................................................................................................. 56 2.3.2. Thêi gian ho¹t ®éng du lÞch....................................................................... 59 2.3.3. VÞ trÝ ®Þa lý cña ®iÓm du lÞch ..................................................................... 60 2.3.4. C¬ së h¹ tÇng vËt chÊt kü thuËt.................................................................. 61 2.3.5. ChØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ ........................................................................... 62 2.3.6. Søc chøa kh¸ch du lÞch .............................................................................. 62 2.3.7. Møc ®é ph¸ huû cña c¸c thµnh phÇn tù nhiªn t¹i ®iÓm du lÞch ................. 63 2.4. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh H¶i D-¬ng .................... 64 2.5. TiÓu kÕt ......................................................................................................... 73 Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng. 3.1. Môc tiªu vµ ®Þnh h-íng ph¸t triÓn. .............................................................. 74 3.1.1. §Þnh h-íng ph¸t triÓn ................................................................................ 74 3.1.2. Môc tiªu ph¸t triÓn .................................................................................... 74 TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -3- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng 3.2. C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng ........... 75 3.2.1. §Èy m¹nh c«ng t¸c b¶o tån lµng nghÒ truyÒn thèng ................................. 75 3.2.2. TËp trung ®Çu t- x©y dùng vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ vµ .............................. 77 3.2.2.1. §Çu t- vèn thóc ®Èy ho¹t ®éng du lÞch ph¸t triÓn. ................................. 77 3.2.2.2. §Çu t- vèn ®Ó x©y dùng, c¶i t¹o, n©ng cÊp............................................. 78 3.2.3. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ®a d¹ng hãa s¶n phÈm du lÞch.. ................................ 78 3.2.4. T¨ng c-êng ho¹t ®éng qu¶ng b¸, qu¶ng c¸o cho du lÞch .......................... 80 3.2.5. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nguån nh©n lùc t¹i c¸c lµng nghÒ. ............................ 81 3.2.6. Gi¶i ph¸p vÒ t«n t¹o tµi nguyªn theo quan ®iÓm ph¸t triÓn.. ..................... 82 3.3. TiÓu kÕt. ........................................................................................................ 83 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ ........................................................................................ 84 Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................................. 87 Lêi më ®Çu TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -4- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng 1. Lý do chän ®Ò tµi H¶i D-¬ng víi vÞ trÝ tiÕp gi¸p thñ ®«, ngay tõ xa x-a m¶nh ®Êt nµy ®· cã nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng tÝch cùc cña v¨n hãa Th¨ng Long, héi tô trong m×nh mét ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn phong phó. H¶i D-¬ng x-a kia lµ mét vïng ®Êt thuÇn n«ng - truyÒn thèng cña v¨n hãa x-a lµ mét n-íc n«ng nghiÖp, mang tÝnh thêi vô cao, ng-êi n«ng d©n chØ vÊt v¶ vµo nh÷ng dÞp mïa cßn thêi gian r¶nh rçi ng-êi ta cã thÓ lµm nh÷ng viÖc kh¸c. Ng-êi n«ng d©n ViÖt Nam víi b¶n tÝnh cÇn cï s¸ng t¹o ®· lµm ra nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng ®Ó phôc vô cho cuéc sèng hµng ngµy cña hä, kh«ng nh÷ng vËy c¸c s¶n phÈm nµy cßn rÊt sinh ®éng vµ tinh x¶o, mang tÝnh thÈm mÜ cao mµ nã cßn ®-îc ®em b¸n trªn thÞ tr-êng. Sù ph¸t triÓn cña x· héi kh«ng ngõng t¨ng, nhu cÇu cña con ng-êi n¶y sinh ngµy cµng nhiÒu s¶n phÈm thñ c«ng dÇn cã c¬ héi ®-îc khai th¸c vµ ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy thu nhËp tõ s¶n phÈm thñ c«ng lµ kh«ng nhá, thËm chÝ kh«ng thÊp h¬n nghÒ trång lóa v× vËy mµ h×nh thµnh lªn c¸c lµng nghÒ tõ mét bé phËn n«ng d©n cã tay nghÒ. Do vËy cã thÓ coi lµng nghÒ truyÒn thèng lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña n«ng th«n ViÖt Nam. Vïng §ång B»ng Ch©u Thæ S«ng Hång lµ c¸i n«i tËp trung héi tô nhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng: Hµ T©y, Hµ Néi, B¾c Ninh, Th¸i B×nh vµ H¶i D-¬ng còng lµ tØnh cã nhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng. Theo nguån tµi liÖu lÞch sö, trªn m¶nh ®Êt nµy ®· tõng tån t¹i vµ ph¸t triÓn h¬n 100 lµng nghÒ truyÒn thèng kh¸c nhau, sau ®ã v× nhiÒu lÝ do nh-: chiÕn tranh, thiªn tai, sù c¹nh tranh, thay ®æi vÒ thÞ tr-êng nªn nhiÒu lµng nghÒ bÞ mai mét, thÊt truyÒn. HiÖn nay chØ cßn 36 lµng nghÒ, trong ®ã cã kho¶ng 10 lµng nghÒ truyÒn thèng cßn ho¹t ®éng s«i næi, víi nhiÒu s¶n phÈm thñ c«ng ®éc ®¸o thiÕt thùc lu«n ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cao cho ng-êi lao ®éng. Vµ ®iÒu ®Æc biÖt quan träng cã ý nghÜa lµ nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng ®-îc lµm tõ chÝnh bµn tay cña ng-êi n«ng d©n ViÖt Nam nªn cã søc hÊp dÉn lín ®èi víi kh¸ch du lÞch. H¶i D-¬ng lµ tØnh n»m gÇn trung t©m §ång B»ng B¾c Bé: Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh. Ngoµi nh÷ng thÕ m¹nh vÒ c¶nh quan thiªn nhiªn, nh÷ng nÐt v¨n hãa ®éc ®¸o, ®Æc s¾c phôc vô cho ph¸t triÓn du lÞch th× lµng nghÒ truyÒn thèng còng lµ mét thÕ m¹nh cña tØnh. Trong nh÷ng n¨m qua du lÞch lµng nghÒ ®ù¬c chó träng ph¸t triÓn vµ kh«ng n»m ngoµi xu h-íng vµ h-ëng øng ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng ph¸t triÓn du lÞch cña c¶ n-íc, du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng b¾t ®Çu manh nha. C¸c ch-¬ng TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -5- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng tr×nh du lÞch tíi th¨m c¸c lµng nghÒ lu«n lµ nh÷ng ch-¬ng tr×nh hÊp dÉn ®èi víi du kh¸ch, ®Æc biÖt lµ kh¸ch quèc tÕ. Tham gia c¸c ch-¬ng tr×nh du lÞch lµng nghÒ, du kh¸ch cã thÓ tËn m¾t nh×n thÊy s¶n phÈm ®-îc lµm ra thÕ nh- thÕ nµo, chøng kiÕn bµn tay khÐo lÐo cña ng-êi thî h¬n n÷a ®-îc t×m hiÓu v¨n hãa truyÒn thèng cña ®Êt n-íc con ng-êi ViÖt Nam qua gãc nh×n v¨n hãa lµng nghÒ. ChÝnh v× lÏ ®ã, tØnh H¶i D-¬ng vµ c¸c c«ng ty du lÞch ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng xóc tiÕn ®-a h×nh ¶nh du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng tíi kh¸ch du lÞch nh- tæ chøc c¸c ch-¬ng tr×nh giao l-u t×m hiÓu “vÒ víi lµng gèm Chu §Ëu”, “c«ng nhËn lµng ch¹m kh¾c gç §«ng Giao” lµ lµng nghÒ truyÒn thèng tiªu biÓu cña tØnh, vÒ víi khu du lÞch sinh th¸i ®éng KÝnh Chñ - lµng nghÒ ch¹m kh¾c ®¸ KÝnh Chñ; “th-ëng thøc trµ cïng b¸nh ®Ëu xanh, b¸nh gai H¶i D-¬ng” vµ x©y dùng nhiÒu dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng. Trªn c¬ së t×m hiÓu vµ thÊy ®-îc nh÷ng tiÒm n¨ng mµ c¸c lµng nghÒ mang l¹i nªn tØnh H¶i D-¬ng ®· cã kÕ ho¹ch kh«i phôc c¸c lµng nghÒ chÝnh v× vËy mµ ng-êi viÕt ®· lùa chän ®Ò tµi khãa luËn: “V¨n hãa lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh H¶i D-¬ng - tiÒm n¨ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch” nh»m giíi thiÖu mét sè lµng nghÒ tiªu biÓu, ph¶n ¸nh thùc tr¹ng ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch ®ång thêi ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng cña tØnh trong thêi gian tíi. 2. Môc ®Ých vµ nhiÖn vô cña ®Ò tµi - Môc ®Ých cña ®Ò tµi mµ ng-êi viÕt nghiªn cøu lµ th«ng qua viÖc t×m hiÓu vÒ c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, nh÷ng gi¸ trÞ vµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch t¹i c¸c lµng nghÒ ®Ó t¹o ra nh÷ng ®Þa chØ du lÞch lµng nghÒ ®¸ng tin cËy cho du kh¸ch trong vµ ngoµi n-íc. §Ò tµi tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß cña lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng; thùc tr¹ng ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng hiÖn nay; h¬n n÷a ng-êi viÕt còng mong muèn t×m ra gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng cña ®Þa ph-¬ng trong t-¬ng lai. - NhiÖm vô cña ®Ò tµi: tæng quan nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lµng nghÒ truyÒn thèng vµ du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng; chän lùa c¸c ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tµi nguyªn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng; trªn c¬ së ®ã tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ ®-a ra mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng trong giai ®o¹n tiÕp sau ®ã. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -6- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng 3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t-îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ gi¸ trÞ cña c¸c lµng nghÒ, v¨n hãa lµng nghÒ, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch, thùc tr¹ng ho¹t ®éng du lÞch vµ nh÷ng ®Þnh h-íng, gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, ®-a ho¹t ®éng du lÞch vµo c¸c lµng nghÒ. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng trong 5 lµng nghÒ truyÒn thèng tiªu biÓu ®· vµ ®ang ®-a vµo khai th¸c trong du lÞch lµ: 1. Lµng nghÒ truyÒn thèng gèm Chu §Ëu. 2. Lµng nghÒ truyÒn thèng gç §«ng Giao. 3. Lµng nghÒ truyÒn thèng thªu ren Xu©n NÎo. 4. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµm b¸nh gai Ninh Giang. 5. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµm b¸nh ®Ëu xanh H¶i D-¬ng 4. Nh÷ng quan ®iÓm vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ®Ò tµi khãa luËn sö dông c¸c quan ®iÓm vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: + Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng. + Quan ®iÓm ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng. + Ph-¬ng ph¸p kh¶o s¸t, ®iÒu tra thùc ®Þa. + Ph-¬ng ph¸p tæng hîp, so s¸nh, thèng kª. + Ph-¬ng ph¸p b¶n ®å, biÓu ®å. 5. Bè côc cña khãa luËn Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc, kho¸ luËn chia lµm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: C¬ së lÝ luËn vÒ v¨n hãa lµng nghÒ truyÒn thèng vµ du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng. Ch-¬ng 2: TiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh H¶i D-¬ng. Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -7- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng Ch-¬ng 1: Cë Së Lý LUËN VÒ V¨N HO¸ LµNG NGHÒ TRUYÒN THèNG Vµ DU LÞCH LµNG NGHÒ TRUYÒN THèNG 1.1. C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi HiÖn nay, ngay tõ trung -¬ng ch-a cã quy ®Þnh thèng nhÊt vÒ viÖc ®¸nh gi¸, x¸c ®Þnh c¸c lµng nghÒ ë tõng vïng, ®Þa ph-¬ng vµ nh÷ng ®ît nghiªn cøu kh¸c nhau th-êng ®-a ra nh÷ng tiªu chÝ kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh vÒ tiªu chuÈn cña c¸c lµng nghÒ. Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy, lµng nghÒ truyÒn thèng H¶i D-¬ng ®Ò cËp ®Õn n¨m trªn tæng sè m-êi lµng nghÒ truyÒn thèng tiªu biÓu cña TØnh. 1.1.1. kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm lµng nghÒ truyÒn thèng 1.1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm + Tæ chøc: lµ viÖc lµm cho mét vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi nµo ®ã trë thµnh mét chØnh thÓ cã mét cÊu t¹o, mét cÊu tróc vµ cã nh÷ng chøc n¨ng nhÊt ®Þnh, lµ viÖc lµm cho vÊn ®Ò quan t©m trë nªn cã nÒ nÕp ®Ó tiÕn hµnh mét ho¹t ®éng nµo ®ã cã hiÖu qu¶ nhÊt. + S¶n xuÊt kinh doanh: lµ qu¸ tr×nh sö dông c¸c nguån lùc ®Çu t- vµo lao ®éng, vèn, trang thiÕt bÞ... ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm hµng hãa ®¸p øng nhu cÇu cña con ng-êi nh»m môc tiªu sinh lêi vµ nh÷ng môc tiªu kh¸c. + Lµng nghÒ: khi mét lµng nghÒ nµo ®ã ë n«ng th«n cã mét hay nhiÒu lµng nghÒ thñ c«ng ®-îc t¸ch khái n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt kinh doanh ®éc lËp th× ®ã lµ lµng nghÒ. Lµng nghÒ truyÒn thèng còng lµ ®¬n vÞ d©n c- cïng s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng cã tõ l©u ®êi, nh÷ng s¶n phÈm nµy cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng ®Æc tr-ng cho vïng vµ con ng-êi ë ®ã. A C B A: lµng nghÒ n«ng th«n. B: lµng nghÒ tiÓu thñ c«ng cæ truyÒn. C: lµng nghÒ truyÒn thèng. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -8- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng + NghÖ nh©n: lµ nh÷ng ng-êi cã tay nghÒ cao tréi, ®-îc lao ®éng lµnh nghÒ tÝn nhiÖm, suy t«n vµ ®-îc nhµ n-íc c«ng nhËn. + Lao ®éng lµnh nghÒ: Lµ nh÷ng lao ®éng ®· th«ng th¹o c«ng viÖc, cã kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt, cã thÓ ®ang lµm thî c¶, h-íng dÉn kÜ thuËt cho mäi ng-êi. Lao ®éng lµnh nghÒ ®èi lËp víi lao ®éng kh«ng lµnh nghÒ. + Lµng nghÒ: Lµ lµng (th«n, Êp) ë n«ng th«n cã ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ph¸t triÓn tíi møc trë thµnh nguån sèng chÝnh hoÆc nguån thu nhËp quan träng cña ng-êi d©n trong lµng. VÒ mÆt ®Þnh l-îng lµng nghÒ lµ lµng cã tõ 35 - 40% sè hé trë nªn cã tham gia ho¹t ®éng ngµnh nghÒ vµ cã thÓ sinh sèng b»ng chÝnh nguån thu nhËp tõ ngµnh nghÒ (thu nhËp ngµnh nghÒ chiÕm trªn 50% thu nhËp cña c¸c hé) vµ gi¸ trÞ s¶n l-îng chiÕm 50% gi¸ trÞ s¶n l-îng cña ®Þa ph-¬ng. + Lµng nghÒ truyÒn thèng: Bao gåm nh÷ng nghÒ thñ c«ng nghiÖp cã tõ tr-íc thêi Ph¸p thuéc cßn tån t¹i ®Õn nay (tõ khi h×nh thµnh ®Õn nay kho¶ng 100 n¨m trë lªn), kÓ c¶ nh÷ng nghÒ ®-îc c¶i tiÕn hoÆc sö dông m¸y mãc hiÖn ®¹i ®Ó hç trî s¶n xuÊt nh-ng vÉn tu©n thñ nh÷ng c«ng nghÖ truyÒn thèng. Lµ lµng nghÒ (®¹t ®-îc nh÷ng tiªu chÝ nhtrªn) ®· h×nh thµnh tõ l©u ®êi (100 n¨m trë lªn), s¶n phÈm cã tÝnh c¸ch riªng biÖt ®-îc nhiÒu n¬i biÕt ®Õn. CÇn chó ý, cã nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng l©u ®êi, næi tiÕng nh-ng nay vÉn ph¸t triÓn cÇm chõng, kh«ng æn ®Þnh gÆp nhiÒu khã kh¨n, thËm chÝ cã nh÷ng lµng nghÒ ®· vµ ®ang mai mét, nªn ®èi víi nh÷ng lµng nghÒ ®· tõng cã 50 hé hoÆc 1/3 tæng sè hé hay lao ®éng cïng lµm mét nghÒ truyÒn thèng còng ®­îc gäi lµ “lµng nghÒ truyÒn thèng”. + Lµng nghÒ míi: Lµ nh÷ng lµng nghÒ míi ®-îc h×nh thµnh do ph¸t triÓn tõ nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng hoÆc tiÕp thu nh÷ng nghÒ míi vµ ®¹t ®-îc nh÷ng tiªu chÝ trªn. Tõ kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña lµng nghÒ nãi trªn ta cã thÓ thÊy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ nghÒ gi¶i quyÕt ®-îc mét phÇn lín c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra víi c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n nh-: t¹o c¬ héi viÖc lµm gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®éi ngò lao ®éng n«ng th«n, gi¶m hiÖn t-îng di d©n ra thµnh TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 -9- Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng thÞ, ®a d¹ng s¶n phÈm x· héi n«ng th«n, t¨ng thu nhËp n©ng cao ®êi sèng, d©n trÝ ng-êi d©n, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®-a tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ sö dông c¬, ®iÖn khÝ hãa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, gãp phÇn n©ng cao c¬ së h¹ tÇng, gi¶m c¸c hiÖn t-îng tÖ n¹n trong x· héi, gãp phÇn æn ®Þnh t×nh h×nh an ninh n«ng th«n… vµ ®iÓm quan träng n÷a lµ duy tr× c¸c s¶n phÈm cña lµng nghÒ thñ c«ng, duy tr× vµ gi÷ g×n nÐt truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc ®· ®-îc bao thÕ hÖ ng-êi ViÖt Nam ta hun ®óc lªn. 1.1.1.2. §Æc ®iÓm cña lµng nghÒ truyÒn thèng Tuy cã nhiÒu lo¹i lµng nghÒ truyÒn thèng kh¸c nhau, nh-ng chóng ®Òu cã mét sè ®Æc ®iÓm chung sau ®©y: - Sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña lµng nghÒ truyÒn thèng lu«n g¾n liÒn víi lµng nghÒ n«ng th«n. - C¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ra ®êi c¸ch ®©y nhiÒu thÕ hÖ vµ nghÒ mang tÝch chÊt “gia truyÒn”. - Th-êng g¾n liÒn víi n«ng nghiÖp, tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp nªn hÇu hÕt c¸c lµng nghÒ cã vèn ®Çu t- thÊp. - Mét sè lo¹i s¶n phÈm cña c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng mang tÝnh chÊt nghÖ thuËt cao, ®ã lµ sù kÕt tinh v¨n hãa l©u ®êi cña cho «ng ta. 1.1.1.3. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lµng nghÒ truyÒn thèng SÏ cã nhiÒu lµng nghÒ cïng tån t¹i ë nhiÒu vïng kh¸c nhau vµ cho ra ®êi cïng lo¹i s¶n phÈm song ch-a ch¾c chóng ®· xuÊt hiÖn cïng thêi. Sù h×nh thµnh c¸c lµng nghÒ th-êng qua nh÷ng c¸ch thøc sau: - C¸c lµng nghÒ ®-îc h×nh thµnh do mét nhãm nghÖ nh©n tõ n¬i kh¸c tíi truyÒn d¹y. - C¸c lµng nghÒ do sù s¸ng t¹o cña c¸ nh©n hay nhãm ng-êi nµo ®ã ë trong lµng, cïng víi thêi gian nh÷ng kÜ thuËt ®ã kh«ng ngõng hoµn thiÖn vµ lan truyÒn. Kh«ng Ýt lµng nghÒ h×nh thµnh chñ yÕu do mét c¸ nh©n cã c¬ héi tiÕp xóc giao l-u nhiÒu n¬i cã ý thøc häc hái ®Ó truyÒn l¹i cho lµng quª hä. - Mét sè lµng nghÒ xuÊt hiÖn do chñ tr-¬ng chÝnh s¸ch cña nhµ cÇm quyÒn hoÆc ®Þa ph-¬ng. §Ó c¸c lµng nghÒ nµy tån t¹i vµ ph¸t triÓn l©u dµi th× nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 10 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng ®-îc tho¶ m·n: - GÇn m¹ch m¸u giao th«ng thuû bé quan träng. ë nh÷ng vÞ trÝ nµy hµng hãa trao ®æi dÔ dµng, ®ã lµ ®iÒu rÊt quan träng trong s¶n xuÊt kinh doanh. - GÇn n¬i tiªu thô hay nh÷ng thÞ tr-êng chÝnh. Qua nghiªn cøu kh¶o s¸t cho thÊy c¸c lµng nghÒ th-êng tËp trung ë nh÷ng vïng phô cËn cña c¸c thµnh phè lín hoÆc vïng tËp trung ®«ng ®óc d©n c-. - Mét ®iÒu kiÖn kh¸c lµ c¸c lµng nghÒ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®-îc lµ do søc Ðp vÒ kinh tÕ ë vïng ®ã, cã thÓ lµ ruéng ®Êt nÕu chØ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th× thu nhËp kh«ng ®¶m b¶o cho cuéc sèng buéc hä ph¶i t×m c¸ch lµm g× ®ã ®Ó t¨ng thu nhËp. 1.1.2. Vai trß cña lµng nghÒ truyÒn thèng trong qóa tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n. C¸c lµng nghÒ, ®Æc biÖt lµ c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ngµy cµng cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n. - C¸c lµng nghÒ gãp phÇn t¹o viÖc lµm, ph©n c«ng lao ®éng, thu hót lao ®éng d- thõa còng nh- lao ®éng n«ng nhµn ë n«ng th«n, ViÖt Nam lµ quèc gia chñ yÕu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã gÇn 75% d©n sè n«ng th«n, tèc ®é t¨ng d©n sè hµng n¨m t¨ng kh¸ cao, tèc ®é ®« thÞ hãa cao lµm cho ®Êt ®ai s¶n xuÊt n«ng nghiÖp b×nh qu©n ngµy cµng gi¶m. Nguyªn nh©n nµy lµm cho thu nhËp tõ n«ng nghiÖp thÊp, lùc l-îng lao ®éng nhµn rçi t¨ng nhanh. Ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp thu hót nguån lao ®éng nhµn rçi rÊt m¹nh, nã lµm gi¶m t×nh tr¹ng kh«ng cã viÖc lµm lóc n«ng nhµn vµ lùc l-îng lao ®éng Ýt ruéng trong thêi vô n«ng nghiÖp. Chóng ta kh«ng coi mét sè ngµnh nghÒ lµ phô n÷a mµ h·y coi chóng nh- mét nghÒ thùc thô bëi nhiÒu n¬i, nhiÒu ngµnh nghÒ mang l¹i cho ng-êi lao ®éng thu nhËp cao h¬n tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - C¸c lµng nghÒ ho¹t ®éng sÏ thu hót ®-îc nguån vèn tõ bªn ngoµi, quan träng h¬n lµ trong sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn trong d©n. Tõng gia ®×nh, tõng hé th× sè vèn tù cã lµ kh«ng lín nh-ng víi -u thÕ sè ®«ng nguån vèn ®-îc sö dông lµ rÊt lín. Nguån vèn tù cã trong d©n ®ã kh«ng chØ lµ vèn b»ng tiÒn, mµ ®ã cßn lµ vèn cè ®Þnh trong x©y dùng c¬ b¶n. HÇu hÕt c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt ®Òu tiÕt kiÖm sö dông diÖn tÝch nhµ ë (nh- nghÒ méc, nghÒ lµm bón, nghÒ dÖt…) tiÕt kiÖm ®-îc TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 11 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng nguån vèn rÊt lín cho x©y dùng nhµ x-ëng. - Mét vÊn ®Ò quan träng cña ph¸t triÓn lµng nghÒ lµ gãp phÇn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô, lµm gi¶m tû xuÊt träng cña ngµnh n«ng nghiÖp trong thu nhËp cña vïng n«ng th«n, t¹o ®iÒu kiÖn rót ng¾n kho¶ng c¸ch kinh tÕ gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ. - Lµng nghÒ kh«ng chØ cã vai trß quan träng trong b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc. Mét sè hµng hãa thñ c«ng truyÒn thèng ®· v-ît lªn khái hµng hãa tiªu dïng th«ng th-êng mµ nã mang tÝnh nghÖ thuËt cao, ®Æc tr-ng cho v¨n hãa lµng x· ViÖt Nam. B¹n bÌ quèc tÕ tíi ViÖt Nam qua nh÷ng s¶n phÈm nµy. 1.2. V¨n ho¸ lµng nghÒ vµ lµng nghÒ truyÒn thèng . 1.2.1. Lµng nghÒ vµ v¨n hãa lµng nghÒ . Lµng lµ ®¬n vÞ quÇn c- cña con ng-êi. Theo nhµ nghiªn cøu d©n téc häc TrÇn Tõ, lµng lµ tÕ bµo sèng cña x· héi ViÖt, lµ s¶n phÈm tiÕt ra tõ qu¸ tr×nh ®Þnh c- vµ céng c- cña ng-êi ViÖt trång trät. Lµng lµ tæ chøc x· héi hoµn chØnh nhÊt, mçi lµng cã mét hÖ thèng thiÕt chÕ dùa theo c¸c nguyªn t¾c tËp hîp ng-êi gåm xãm ngâ, dßng hä, phe gi¸p… vµ ®©y chÝnh lµ c¸i l«i ®Ó h×nh thµnh nªn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Mçi lµng nghÒ cã nh÷ng ®Æc tr-ng kh¸c nhau ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng tiªu biÓu ®éc ®¸o chÝnh ®iÒu ®ã lµm nªn v¨n hãa lµng nghÒ truyÒn thèng vµ ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng quan niÖm vµ c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ lµng nghÒ. Theo tiÕn sÜ Ph¹m C«n S¬n trong cuèn “lµng nghÒ truyÒn thèng ViÖt Nam” lµng nghÒ ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: “Lµng nghÒ lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh cæ x-a mµ còng cã nghÜa lµ mét n¬i quÇn c- ®«ng ng-êi, sinh ho¹t cã tæ chøc, cã kØ c-¬ng tËp qu¸n riªng theo nghÜa réng. Lµng kh«ng nh÷ng lµ mét lµng sèng chuyªn nghÒ mµ cïng nghÒ sèng hîp quÇn ®Ó ph¸t triÓn c«ng ¨n viÖc lµm. C¬ së v÷ng ch¾c cña lµng nghÒ lµ sù võa lµm ¨n tËp thÓ, võa lµm ¨n kinh tÕ, võa gi÷ g×n b¶n s¾c d©n téc vµ c¸ biÖt cña ®Þa ph­¬ng” . Xem xÐt lµng nghÒ theo gãc ®é kinh tÕ, theo D­¬ng B¸ Ph­îng trong “B¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ th×: “lµng nghÒ lµ lµng ë n«ng th«n cã mét hoÆc mét sè nghÒ thñ c«ng t¸ch h¼n ra khái thñ c«ng nghiÖp vµ kinh doanh ®éc lËp. Thu nhËp tõ c¸c nghÒ ®ã chiÕm tØ TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 12 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng träng cao trong tæng gi¸ trÞ cña toµn lµng”. Lµng nghÒ theo c¸ch ph©n lo¹i vÒ thêi gian gåm cã: lµng nghÒ truyÒn thèng vµ lµng nghÒ míi. C¶ hai lo¹i lµng nghÒ ®Òu cã vÞ trÝ kh¸c nhau trong ph¸t triÓn du lÞch. Tuy nhiªn t¸c gi¶ chØ ®i s©u t×m hiÓu du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng v× cã nhiÒu ý nghÜa trong ph¸t triÓn du lÞch . Nh- vËy lµng nghÒ ®-îc nh×n nhËn ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. VËy v¨n hãa lµng nghÒ th× sao ? Tr-íc tiªn muèn ®i vµo t×m hiÓu vÒ v¨n hãa lµng nghÒ chóng ta sÏ cïng nhau ®i xem xÐt vµ thÈm ®Þnh kh¸i niÖm v¨n hãa ®Ó lµm s¸ng tá gi¸ trÞ cña lµng nghÒ truyÒn thèng. V¨n hãa lµ s¶n phÈm do con ng-êi s¸ng t¹o, cã tõ thuë b×nh minh cña x· héi loµi ng-êi. ë Ph-¬ng §«ng, v¨n hãa theo tiÕng Trung Quèc cã nghÜa lµ gi¸ trÞ v¨n hãa: tøc lµ c¸ch cai trÞ mang h×nh thøc ®Ñp ®Ï kÕt hîp víi gi¸o hãa. B¶n th©n tõ “v¨n” lµ sù biÓu hiÖn ra bªn ngoµi, lµ vÎ ®Ñp do mµu s¾c t¹o ra, nã biÓu hiÖn thµnh mét hÖ thèng quy t¾c øng xö ®-îc xem lµ ®Ñp ®Ï. ë Ph-¬ng T©y, v¨n hãa: theo phiªn ©m Latinh b¾t nguån tõ 2 nghÜa: - Cultusagri: trång trät ë ngoµi ®ång. - Cultusanimi: trång trät tinh thÇn, nghÜa lµ gi¸o dôc con ng-êi, con ng-êi chØ cã v¨n hãa th«ng qua gi¸o dôc dï v« ý thøc hay cã ý thøc, con ng-êi kh«ng thÓ tù nhiªn cã v¨n hãa nh- tù nhiªn b¶n th©n con ng-êi cã c¬ thÓ; cßn cã nghÜa lµ gi¸o dôc båi d-ìng tinh thÇn con ng-êi ®Ó cã nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp. V¨n hãa kh«ng ph¶i lµ cô thÓ c¸i g× c¶, kh«ng ph¶i phong tôc tËp qu¸n hay t«n gi¸o tÝn ng-ìng, v¨n hãa còng kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n c¸c kÜ thuËt s¶n xuÊt, v¨n hãa còng kh«ng ph¶i lµ c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi, v¨n hãa còng kh«ng ph¶i lµ ¨n uèng, quÇn ¸o, nhµ cöa mµ v¨n hãa chÝnh lµ dÊu Ên cña mét céng ®ång lªn mäi hiÖn t-îng tinh thÇn, vËt chÊt cña céng ®ång ®ã. VÒ ®Þnh nghÜa v¨n hãa, hiÖn nay cã trªn 400 ®Þnh nghÜa cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau. ë ®©y t¸c gi¶ xin ®-a ra ®Þnh nghÜa v¨n hãa cña PGS. TS khoa häc TrÇn Ngäc Thªm: “v¨n hãa lµ mét hÖ thèng h÷u c¬ c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 13 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng do con ng-êi s¸ng t¹o vµ tÝch lòy qua qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn, trong sù t-¬ng t¸c gi÷a con ng­êi víi m«i tr­êng tù nhiªn vµ x· héi”. Mçi ®Þa ph-¬ng, mçi lµng cã nhiÒu lµng nghÒ kh¸c nhau hoÆc gièng nhau nh-ng ë mçi lµng nghÒ l¹i cã nh÷ng ®Æc tr-ng kh¸c nhau tõ nguyªn liÖu, c¸ch thøc ®Õn quy tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. Vµ ®iÒu quan träng khi s¶n phÈm lµm ra cã c¸ch sö dông víi nh÷ng ph-¬ng thøc kh¸c nhau. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o ra v¨n hãa lµng nghÒ. ChÝnh sù tinh tÕ vµ khÐo lÐo cña nh÷ng nghÖ nh©n thñ c«ng ®· t¹o nªn nhiÒu nÐt v¨n hãa riªng mang nhiÒu ®Æc tr-ng trong s¶n phÈm cña m×nh lµm ra. Nh- vËy, c¸c lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng víi nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ lu«n lµ s¶n phÈm cã søc hót lín ®èi víi du kh¸ch. Kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng gi¶n ®¬n mµ nh÷ng s¶n phÈm nµy cßn phôc vô ®êi sèng sinh ho¹t cña ng-êi d©n cïng víi bÒ dµy lÞch sö ®-îc l-u truyÒn qua biÕt bao thÕ hÖ vµ ®-îc g×n gi÷ cho ®Õn ngµy h«m nay th× c¸c lµng nghÒ lu«n mang trong m×nh nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa lÞch sö to lín. 1.2.2. Lµng nghÒ truyÒn thèng. Kh¾p n¬i trªn ®Êt n-íc ViÖt Nam ®©u ®©u còng cã c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng vµ c¶ phè nghÒ tËp trung nhiÒu nhÊt ë ®ång b»ng S«ng Hång: Hµ Néi - Hµ T©y - Th¸i B×nh. HiÖn nay trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, du lÞch lµng nghÒ rÊt ®-îc chó ý, ë ViÖt Nam du lÞch lµng nghÒ b¾t ®Çu ph¸t triÓn kh¸ch du lÞch ®Õn c¸c lµng nghÒ thñ c«ng ®Ó t×m hiÓu, mua s¾m ngµy cµng ®«ng ®Æc biÖt lµ kh¸ch du lÞch quèc tÕ. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ lµng cæ truyÒn lµm nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng: thî thñ c«ng phÇn nhiÒu lµ hä xuÊt th©n tõ nh÷ng ng-êi n«ng d©n, trong lao ®éng s¶n xuÊt hä nhËn thÊy nÕu lµm ®-îc nh÷ng c«ng cô, s¶n phÈm mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong c«ng viÖc vµ lµm cho s¶n phÈm cña m×nh tinh x¶o h¬n tõ ®ã hä s¸ng t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm phôc vô cho lîi Ých cña m×nh. Tõ ®ã s¶n phÈm thñ c«ng ra ®êi hay nãi c¸ch kh¸c s¶n phÈm thñ c«ng phÇn nhiÒu lµ s¶n phÈm ®-îc lµm ra tõ chÝnh bµn tay cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt cña hä hay chÝnh do yªu cÇu chuyªn m«n ho¸ cao ®· t¹o ra nhiÒu ng-êi thî chuyªn s¶n xuÊt hµng truyÒn thèng ngay t¹i lµng cña m×nh. Khi nãi ®Õn mét lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng nghÜa lµ quan t©m tíi tÝnh hÖ thèng, toµn diÖn cña lµng nghÒ ®ã tøc lµ ph¶i chó TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 14 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng träng ®Õn mÆt kh«ng gian vµ thêi gian bªn c¹nh ®ã cßn cã mét mÆt ®¬n lÎ cña mét lµng nghÒ, trong ®ã yÕu tè quyÕt ®Þnh lµ nghÖ nh©n s¶n phÈm, th- ph¸p, kÜ thuËt vµ nghÖ thuËt trong tõng s¶n phÈm . Tõ c¸c lµng nghÒ s¶n xuÊt ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng thiÕt yÕu cho cuéc sèng ®Õn nh÷ng lµng nghÒ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm tinh x¶o, t«n vinh gi¸ trÞ cuéc sèng. Tõ c¸c lµng nghÒ ®ßi hái mét søc khoÎ tèt, sù lao ®éng cËt lùc vÊt v¶ ®Õn nh÷ng lµng nghÒ tËn h-ëng t-ëng chõng nh- thËt nhµn h¹. Nh-ng tÊt c¶ ®Ó t¹o ra bÊt cø s¶n phÈm nµo còng ®Òu ®ßi hái mét tÊm lßng nhiÖt huyÕt, sù tinh tÕ cña trÝ ãc vµ sù khÐo lÐo cña ®«i bµn tay ng-êi thî . Lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng lµ trung t©m s¶n xuÊt hµng thñ c«ng n¬i quy tô nh÷ng nghÖ nh©n vµ nhiÒu hé gia ®×nh chuyªn lµm nghÒ l©u ®êi vµ c¸c hé nµy cã sù hç trî vµ liªn kÕt víi nhau trong s¶n xuÊt, b¸n s¶n phÈm theo kiÓu ph-êng héi hoÆc lµ kiÓu hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, cïng tæ nghÒ vµ c¸c thµnh viªn lu«n cã ý thøc tu©n thñ c¸c h-¬ng -íc chÕ ®é vµ gia téc cïng ph-êng nghÒ trong qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn ®· h×nh thµnh nghÒ ngay trªn ®¬n vÞ c- tró lµng xãm cña hä. Lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng do tuyÖt ®¹i bé phËn d©n sè lµm nghÒ cæ truyÒn hoÆc mét vµi dßng hä chuyªn lµm nghÒ l©u ®êi, kiÓu cha truyÒn con lèi s¶n phÈm cña dßng hä ch¼ng nh÷ng thiÕt dông mµ h¬n n÷a cßn lµ hµng cao cÊp tinh x¶o, ®éc ®¸o vµ næi tiÕng vµ d-êng nh- kh«ng ®©u s¸nh b»ng. Lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng cã vai trß vµ t¸c dông rÊt lín, tÝch cùc ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ, x· héi, nã thùc sù trë thµnh ®¬n vÞ kinh tÕ tiÓu thñ c«ng nghiÖp cña lµng. Do tÝnh chÊt kinh tÕ hµng ho¸ thÞ tr-êng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Nh- vËy c¸c lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng víi nhiÒu s¶n phÈm thñ c«ng mÜ nghÖ kh«ng chØ lµ nh÷ng s¶n phÈm phôc vô cho ®êi sèng sinh ho¹t cña ng-êi d©n mµ víi bÒ dµy lÞch sö ®-îc l-u truyÒn qua biÕt bao thÕ hÖ vµ ®-îc g×n gi÷ cho tíi tËn h«m nay th× c¸c lµng nghÒ lu«n mang trong m×nh nh÷ng gi¸ trÞ lÞch sö to lín. Vµ còng chÝnh v× vËy c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ®· trë thµnh mét tµi nguyªn v« cïng hÊp dÉn ®èi víi ho¹t ®éng du lÞch nªn ngµy nay thÕ hÖ trÎ cÇn coi v¨n ho¸ lµng nghÒ truyÒn thèng lµ mét vËt b¸u gia truyÒn cña tæ tiªn cÇn ®-îc g×n gi÷ b¶o TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 15 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng tån vµ ph¸t triÓn. 1.3. Du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng. Du LÞch lµng nghÒ truyÒn thèng thuéc lo¹i h×nh du lÞch v¨n hãa - t×m vÒ víi céi nguån nh-ng nh×n chung kh¸i niÖm du lÞch lµng nghÒ thñ c«ng vÉn cßn kh¸ míi mÎ ë n-íc ta ®i. Do vËy khi xem xÐt kh¸i niÖm du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng, tr-íc tiªn ta ®i tõ kh¸i niÖm du lÞch v¨n hãa, Theo TiÕn SÜ TrÇn Nh¹n trong: (du lÞch vµ kinh doanh du lÞch ) “th× du lÞch v¨n ho¸ lµ lo¹i h×nh du lÞch mµ du kh¸ch muèn thÈm nhËn bÒ dµy lÞch sö, di tÝch v¨n ho¸, nh÷ng phong tôc tËp qu¸n cßn hiÖn diÖn… bao gåm hÖ thèng ®×nh, chïa, nhµ chïa , lÔ héi, c¸c phong tôc tËp qu¸n vÒ ¨n, ë, mÆc, giao tiÕp" Ngoµi ra cßn nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ du lÞch v¨n ho¸ nh- trong gi¸o tr×nh “Quy ho¹ch du lÞch” cña Bïi ThÞ H¶i YÕn th×: du lÞch v¨n ho¸ lµ h×nh thøc du lÞch dùa vµo b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc víi sù tham gia cña céng ®ång nh»m b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng. §èi víi lµng nghÒ truyÒn thèng th× ®ã chÝnh lµ phÇn v¨n hãa phi vËt thÓ v× ®ã lµ n¬i chøa ®ùng kho tµng kinh nghiÖm kÜ thuËt, nh÷ng bÝ quyÕt quý b¸u gia truyÒn cña mét dßng téc vÒ c¸ch thøc lµm, nguyªn liÖu, kÜ thuËt vµ quy tr×nh ®Õn viÖc t¹o ra mét s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng. Vµ nÕu nhËn thøc vµ t×m hiÓu mét c¸ch s©u s¾c h¬n th× s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng cßn chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ vËt thÓ kh¸c nh-: c¸c di tÝch lÞch sö, ®Òn, chïa cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¸c lµng nghÒ, c¸c s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng… Nh- vËy c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ®· trë thµnh mét tµi nguyªn quý gi¸, trë thµnh nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®Æc s¾c cho tõng lµng quª ViÖt Nam x-a vµ nay. Vµ ®Ó gi÷ g×n ®-îc nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng cña mçi lµng nghÒ th× s¶n phÈm lµm ra ph¶i cã gi¸ trÞ v¨n ho¸, lÞch sö ®Ó cuèn hót du kh¸ch ®Õn th¨m quan. Kh¸ch du lÞch ®Õn ®©y chÝnh lµ ®Ó t×m c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ®ã. V× vËy mµ du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng ®-îc xÕp vµo lo¹i h×nh du lÞch v¨n ho¸. Tõ ®ã du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: “du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng lµ lo¹i h×nh du lÞch v¨n hãa mµ qua ®ã du kh¸ch ®-îc thÈm nhËn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn mét lµng nghÒ cæ truyÒn cña mét d©n téc TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 16 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng nµo ®ã” 1.4. Vai trß cña du lÞch trong ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng Ho¹t ®éng du lÞch ®-îc tæ chøc t¹i c¸c lµng nghÒ gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc g×n gi÷ kh«i phôc vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ. Vµ nã cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ thñ c«ng, cô thÓ nh- sau : - T¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng-êi d©n ®Þa ph-¬ng t¨ng thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cho ng-êi d©n trong lµng. - T¨ng doanh thu vµ doanh sè b¸n s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng trong c¸c lµng nghÒ. - Ho¹t ®éng du lÞch gãp phÇn kh«i phôc, ph¸t triÓn vµ t¹o c¬ héi ®Çu tcho c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. - Th«ng qua viÖc mua b¸n s¶n phÈm cña du kh¸ch quèc tÕ khi ®Õn th¨m c¸c lµng nghÒ ®· t¹o c¬ héi xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng mµ kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ. - T¹o c¬ héi giao l-u v¨n ho¸ b¶n ®Þa vµ v¨n ho¸ cña kh¸ch du lÞch n-íc ngoµi. 1.5. Vai trß cña lµng nghÒ truyÒn thèng trong ph¸t triÓn du lÞch C¸c lµng nghÒ truyÒn thèng víi nhiÒu s¶n phÈm thñ c«ng mÜ nghÖ lu«n lµ s¶n phÈm cã søc hót lín ®èi víi du kh¸ch. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ c¶ mét m«i tr-êng v¨n hãa - kinh tÕ - x· héi vµ c«ng nghiÖp truyÒn thèng l©u ®êi. Nã b¶o l-u nh÷ng tinh hoa nghÖ thuËt vµ kÜ thuËt truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c ®óc kÕt ë nhiÒu thÕ hÖ nghÖ nh©n tµi hoa. M«i tr-êng v¨n hãa lµ lµng quª víi c©y ®a, bÕn n-íc, s©n ®×nh, c¸c ho¹t ®éng lÔ héi, phong tôc tËp qu¸n vµ nhiÒu nÕp sèng mang ®Ëm nÐt d©n gian. Phong c¶nh lµng nghÒ cïng víi nhiÒu gi¸ trÞ chøa ®ùng bªn trong lµng nghÒ truyÒn thèng sÏ lµ ®iÓm du lÞch lÝ t-ëng cho du kh¸ch, ®Æc biÖt lµ du kh¸ch quèc tÕ ®Õn th¨m quan t×m hiÓu vµ mua s¾m t¹i c¸c lµng nghÒ. Kh¸ch du lÞch ®Õn víi c¸c ®iÓm du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng cßn mong muèn chiªm ng-ìng, mua s¾m c¸c s¶n phÈm thñ c«ng lµm vËt kØ niÖm trong chuyÕn ®i du lÞch cña m×nh. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ n¬i s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 17 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng phÈm thñ c«ng mÜ nghÖ ®éc ®¸o, cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao, tiªu biÓu cho c¶ mét d©n téc, ®Þa ph-¬ng m×nh. Vµ nhu cÇu mua s¾m cña du kh¸ch lµ kh«ng nhá v× vËy c«ng nghÖ th«ng tin ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu tinh tÕ vµ ®a d¹ng ®ã. Nh- vËy du lÞch vµ du lÞch lµng nghÒ cã mèi quan hÖ t¸c ®éng t-¬ng hç lÉn nhau, lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy nhau cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nh-ng nã lµ sù t¸c ®éng cña hai mÆt. Bªn c¹nh nh÷ng lîi Ých nh÷ng ®iÒu kiÖn thu©n lîi th× còng n¶y sinh nhiÒu khã kh¨n bÊt cËp. §óng lµ ho¹t ®éng du lÞch mang l¹i lîi Ých kinh tÕ kh«ng nhá nh-ng chÝnh lÝ do nµy th× kh«ng Ýt c¸c mÆt hµng truyÒn thèng ®-îc s¶n xuÊt mét c¸ch cÈu th¶ kÐm chÊt l-îng vµ ®iÒu quan träng lµ lµm mÊt gi¸ trÞ v¨n hãa. V× nÕu ch¹y theo sè l-îng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu mua cña du kh¸ch th× lµm Èu, kÐm chÊt l-îng lµm mÐo mã gi¸ trÞ ch©n thùc cña truyÒn thèng, lµm sai lÖch h×nh ¶nh cña nÐt v¨n hãa b¶n ®Þa. ChÝnh v× vËy viÖc g×n gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng, nhiÒu nÐt v¨n hãa ®éc ®¸o tinh tÕ cña s¶n phÈm lµ vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. 1.6. §¸nh gi¸ tæng hîp tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng tØnh H¶i D-¬ng 1.6.1. C¸c chØ tiªu chung ®¸nh gi¸ c¸c ®iÓm du lÞch lµng nghÒ. 1.6.1.1. §é hÊp dÉn. §é hÊp dÉn cña kh¸ch du lÞch lµ ®iÓm du lÞch lµng nghÒ, lµ yÕu tè tæng hîp vµ th-êng x¸c ®Þnh b»ng vÎ ®Ñp cña phong c¶nh, sè hiÖn t-îng di tÝch, kho¶ng thêi gian h×nh thµnh lµng nghÒ, quan träng nhÊt lµ tÝnh ®Æc s¾c vµ ®éc ®¸o cña c¸c s¶n phÈm lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng, cã thÓ chia lµm 4 møc sau: - RÊt hÊp dÉn: lµng nghÒ cã phong c¶nh ®Ñp, ®a d¹ng, cã lÞch sö h×nh thµnh trªn 500 n¨m, cã nhiÒu hiÖn t-îng di tÝch vµ mét vµi hiÖn t-îng di tÝch ®éc ®¸o ®-îc xÕp h¹ng quèc gia. S¶n phÈm thñ c«ng ®Æc s¾c ®éc ®¸o cã tÝnh chÊt tiªu biÓu cho nghÖ thuËt d©n téc cña ®Þa ph-¬ng; cã thÓ kÕt hîp ph¸t triÓn trªn hai lo¹i h×nh du lÞch. - Kh¸ hÊp dÉn: lµng nghÒ cã phong c¶nh ®Ñp, ®a d¹ng, cã lÞch sö h×nh thµnh trªn 500 n¨m, cã nhiÒu hiÖn t-îng di tÝch. S¶n phÈm thñ c«ng ®éc ®¸o, cã tÝnh chÊt tiªu biÓu cho nÒn nghÖ thuËt cña ®Þa ph-¬ng; cã thÓ kÕt hîp ph¸t triÓn hai lo¹i h×nh du lÞch. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 18 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng - Trung b×nh: lµng nghÒ cã phong c¶nh ®Ñp, cã lÞch sö h×nh thµnh d-íi 500 n¨m, cã nhiÒu hiÖn t-îng di tÝch. S¶n phÈm thñ c«ng kh¸ ®Æc s¾c ®éc ®¸o, cã tÝnh chÊt tiªu biÓu; cã thÓ kÕt hîp ph¸t triÓn trªn hai lo¹i h×nh du lÞch. - KÐm: phong c¶nh ®¬n ®iÖu, cã mét vµi hiÖn t-îng di tÝch, s¶n phÈm kÐm ®Æc s¾c; cã thÓ kÕt hîp ph¸t triÓn tõ 1 - 2 lo¹i h×nh du lÞch. 1.6.1.2.Thêi gian ho¹t ®éng du lÞch. Thêi gian ho¹t ®éng du lÞch ®-îc x¸c ®Þnh bëi sè thêi gian thuËn lîi nhÊt cho viÖc triÓn khai c¸c ho¹t ®éng du lÞch. Thêi gian ho¹t ®éng du lÞch quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt th-êng xuyªn hay mïa vô cña ho¹t ®éng du lÞch, tõ ®ã cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn ph-¬ng thøc khai th¸c, ®Çu t-, kinh doanh phôc vô t¹i ®iÓm du lÞch. Cã thÓ chia lµm 4 møc sau: - RÊt dµi: cã trªn 200 ngµy trong n¨m cã thÓ triÓn khai tèt ho¹t ®éng du lÞch vµ trªn 180 ngµy trong n¨m cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp nhÊt. - Kh¸ dµi: cã 150 - 200 ngµy trong n¨m cã thÓ triÓn khai tèt ho¹t ®éng du lÞch vµ 120 - 180 ngµy trong n¨m cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp nhÊt. - Trung b×nh: cã 100 - 120 ngµy trong n¨m cã thÓ triÓn khai tèt ho¹t ®éng du lÞch vµ 90 - 120 ngµy trong n¨m cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp nhÊt. - Ng¾n: ChØ d-íi 100 ngµy trong n¨m cã thÓ triÓn khai tèt ho¹t ®éng du lÞch vµ d-íi 90 ngµy trong n¨m cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp. 1.6.1.3. Møc ®é ph¸ hñy cña c¸c thµnh phÇn tù nhiªn t¹i ®iÓm du lÞch. Møc ®é ph¸ huû cña c¸c thµnh phÇn tù nhiªn t¹i ®iÓm du lÞch lµ nãi tíi kh¶ n¨ng bÒn v÷ng cña c¸c thµnh phÇn vµ bé phËn tù nhiªn tr-íc ¸p lùc cña ho¹t ®éng du lÞch, cña kh¸ch du lÞch vµ c¸c ®èi t-îng kh¸c nh- (thiªn tai..) cã thÓ chia lµm 4 møc sau: - RÊt bÒn v÷ng: kh«ng cã thµnh phÇn hay bé phËn tù nhiªn nµo bÞ ph¸ huû, nÕu cã th× ë møc ®é kh«ng ®¸ng kÓ, ho¹t ®éng du lÞch diÔn ra liªn tôc. - Kh¸ bÒn v÷ng: cã tõ 1 - 2 thµnh phÇn hay bé phËn tù nhiªn bÞ ph¸ ho¹i ë møc ®é nhÑ, cã kh¶ n¨ng tù phôc håi, ho¹t ®éng du lÞch diÔn ra th-êng xuyªn. - Trung b×nh: cã tõ 1 - 2 thµnh phÇn hay bé phËn tù nhiªn bÞ ph¸ ho¹i ®¸ng kÓ, ph¶i cã sù phôc håi cña con ng-êi míi nhanh ®-îc, ho¹t ®éng du lÞch cã thÓ bÞ h¹n chÕ. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 19 - Khãa luËn tèt nghiÖp Tr-êng §HDL H¶i Phßng - KÐm bÒn v÷ng: cã tõ 1 - 2 thµnh phÇn hay bé phËn tù nhiªn bÞ ph¸ ho¹i nÆng, ph¶i cã sù phôc håi cña con ng-êi, ho¹t ®éng du lÞch bÞ gi¸n ®o¹n. 1.6.1.4. VÞ trÝ cña ®iÓm du lÞch. VÞ trÝ cña ®iÓm du lÞch víi n¬i cung cÊp nguån kh¸ch du lÞch chñ yÕu cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc triÓn khai ho¹t ®éng du lÞch ë ®ã. Cã thÓ chia lµm 4 møc sau: - RÊt thÝch hîp: kho¶ng c¸ch d-íi 40 km, thêi gian ®i ®-êng nhá h¬n 1 giê, cã thÓ ®i l¹i b»ng 2 - 3 lo¹i ph-¬ng tiÖn th«ng dông. - Kh¸ thÝch hîp: kho¶ng c¸ch tõ 40 - 60 km, thêi gian ®i ®-êng kho¶ng 1 - 2 giê, cã thÓ ®i l¹i b»ng 2 - 3 lo¹i ph-¬ng tiÖn th«ng dông. - Trung b×nh: Kho¶ng c¸ch 60 - 80km, thêi gian ®i ®-êng kho¶ng 2 giê, cã thÓ ®i l¹i b»ng 1 - 2 ph-¬ng tiÖn. - KÐm: Kho¶ng c¸ch trªn 80 km, thêi gian ®i ®-êng lµ 3 giê, cã thÓ ®i l¹i b»ng mét lo¹i ph-¬ng tiÖn. 1.6.1.5. C¬ së h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt kü thuËt du lÞch. C¬ së h¹ tÇng, c¬ së vËt chÊt kü thuËt lµ nh÷ng yÕu tè quan träng trong kinh doanh du lÞch vµ ®-îc quan t©m hµng ®Çu v× kh¶ n¨ng sinh lîi lín víi thêi gian quay vßng vèn ng¾n. C¬ së h¹ tÇng nh- hÖ thèng ®-êng giao th«ng tíi c¸c lµng nghÒ, c¬ së vËt chÊt kü thuËt phôc vô nh- khu c¬ së l-u tró, ¨n uèng, khu vui ch¬i gi¶i trÝ, c¸c cöa hµng tr-ng bµy vµ b¸n s¶n phÈm. Nã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng du lÞch, thiÕu nã th× ho¹t ®éng du lÞch kh«ng thÓ tiÕn hµnh thËm chÝ ph¶i ®×nh chØ hoÆc nÕu cã thÓ triÓn khai th× sÏ cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, lµm ph-¬ng h¹i ®Õn ®é bÒn v÷ng cña m«i tr-êng tù nhiªn. N¬i nµo ch-a x©y dùng ®uîc th× n¬i ®ã dï cã ®iÒu kiÖn tµi nguyªn du lÞch thuËn lîi ®Õn mÊy còng vÉn chØ tån t¹i ë d¹ng tiÒm n¨ng, cã thÓ chia lµm 4 møc sau: - RÊt tèt: cã s¬ së vËt chÊt kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng du lÞch ®ång bé, ®ñ tiÖn nghi ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. - Kh¸ tèt: cã s¬ së vËt chÊt kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng du lÞch t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ, tiÖn nghi ®¹t tiªu chuÈn quèc gia. - Trung b×nh: cã ®-îc mét sè c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt kü thuËt du lÞch nh-ng ch-a ®ång bé, ch-a ®ñ tiÖn nghi. TrÇn ThÞ Thu DiÔn - VHL101 - 20 -