Tài liệu Vận dụng kế toán quản trị trong các công ty kinh doanh và chiết nạp sản phẩm gas

MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU ......................................................................................................................1 CHÖÔNG I. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN ÑEÅ VAÄN DUÏNG KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC DOANH NGHIEÄP 1.1. TOÅNG QUAN VEÀ KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ...........................................................7 1.1.1 Khaùi nieäm, muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa keá toaùn quaûn trò.............................7 1.1.1.1 Khaùi nieäm keá toaùn quaûn trò .......................................................................7 1.1.1.2 Muïc tieâu cuûa keá toaùn quaûn trò...................................................................8 1.1.1.3 Nhieäm vuï cuûa keá toaùn quaûn trò..................................................................8 1.1.2 Ñoái töôïng söû duïng vaø vò trí cuûa keá toaùn quaûn trò trong heä thoáng quaûn trò doanh nghieäp .................................................................................................9 1.1.2.1 Ñoái töôïng söû duïng thoâng tin cuûa keá toaùn quaûn trò ...................................9 1.1.2.2 Vò trí cuûa keá toaùn quaûn trò trong heä thoáng quaûn trò doanh nghieäp ..........9 1.1.3 So saùnh giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ..................................10 1.1.3.1 Moái lieân heä giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò .........................10 1.1.3.2 Sự khác nhau giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò.......................10 1.1.4 YEÂU CAÀU VAØ KYÕ THUAÄT NGHIEÄP VUÏ CÔ BAÛN CUÛA KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ ..................................................................................................11 1.1.4.1 Kyõ thuaät nghieäp vuï cô baûn cuûa keá toaùn quaûn trò ....................................11 1.1.4.2 Caùc yeâu caàu veà thoâng tin keá toaùn quaûn trò .............................................12 1.2. MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ.........................14 1.2.1 Keá toaùn quaûn trò chi phí ..............................................................................14 1.2.1.1 Phaân loaïi chi phí .....................................................................................14 1.2.1.1.1 Phaân loaïi chi phí theo chöùc naêng hoaït ñoäng....................................14 1.2.1.1.2 Phaân loaïi chi phí theo moái quan heä vôùi thôøi kyø xaùc ñònh lôïi nhuaän 15 1.2.1.1.3 Phaân loaïi chi phí theo caùch öùng xöû chi phí ......................................16 1.2.1.1.4 Phaân loaïi chi phí söû duïng trong kieåm tra vaø ra quyeát ñònh .............20 1.2.1.2 Phöông phaùp taäp hôïp chi phí ..................................................................22 1.2.1.2.1 Phöông phaùp tröïc tieáp .......................................................................22 1.2.1.2.2 Phöông phaùp phaân boå .......................................................................22 1.2.1.3 Trung taâm chi phí....................................................................................24 1.2.2 Keá toaùn quaûn trò haøng toàn kho ....................................................................25 1.2.3 Laäp döï toaùn ngaân saùch................................................................................28 Keát luaän chöông 1...............................................................................................................30 CHÖÔNG II. THÖÏC TRAÏNG AÙP DUÏNG KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC COÂNG TY KINH DOANH VAØ CHIEÁT NAÏP SAÛN PHAÅM GAS 2.1 TOÅNG QUAN VEÀ SAÛN PHAÅM GAS, ÑAËC TRÖNG CUÛA BAÙO CAÙO QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC COÂNG TY KINH DOANH VAØ CHIEÁT NAÏP GAS ...........31 2.1.1 GAS – moät loaïi saûn phaåm coù tính chaát ñaëc thuø..........................................31 2.1.2 2.1.3 Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng gas.....................................32 Ñaëc tröng cuûa baùo caùo quaûn trò trong caùc coâng ty kinh doanh vaø chieát naïp gas…. ............................................................................................................33 2.2 THÖÏC TRAÏNG VAÄN DUÏNG KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC DOANH NGHIEÄP KINH DOANH VAØ CHIEÁT NAÏP SAÛN PHAÅM GAS ........................34 2.2.1 Thöïc traïng veà tình hình kinh doanh cuûa caùc coâng ty gas hieän nay ..........34 2.2.2 Thöïc traïng veà heä thoáng toå chöùc keá toaùn cuûa moät soá caùc coâng ty gas......34 2.2.2.1 Khaûo saùt 1................................................................................................35 2.2.2.2 Khaûo saùt 2................................................................................................39 2.2.2.3 Khaûo saùt 3................................................................................................42 2.2.2.4 Khaûo saùt 4................................................................................................45 2.3 ÑAÙNH GIAÙ CHUNG VAØ PHAÂN TÍCH CAÙC NGUYEÂN NHAÂN HAÏN CHEÁ VIEÄC VAÄN DUÏNG KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC DOANH NGHIEÄP KINH DOANH VAØ CHIEÁT NAÏP SAÛN PHAÅM GAS ........................................47 2.3.1 Ñaùnh giaù chung veà tình hình vaän duïng keá toaùn quaûn trò cuûa caùc coâng ty gas hieän nay ................................................................................................48 2.3.1.1 Veà coâng taùc toå chöùc, phaân coâng phaân nhieäm .........................................48 2.3.1.2 Veà phaàn haønh keá toaùn..............................................................................48 2.3.2 Nguyeân nhaân khaùch quan...........................................................................49 2.3.3 Nguyeân nhaân chuû quan...............................................................................50 Keát luaän chöông 2...............................................................................................................51 CHÖÔNG III. CAÙC GIAÛI PHAÙP CÔ BAÛN ÑEÅ VAÄN DUÏNG KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC COÂNG TY KINH DOANH VAØ CHIEÁT NAÏP SAÛN PHAÅM GAS 3.1 Quan ñieåm cuûa vieäc vaän duïng keá toaùn quaûn trò trong caùc coâng ty kinh doanh vaø chieát naïp gas ...................................................................................................52 3.2 Cô sôû ñeå xaây döïng heä thoáng keá toaùn quaûn trò ....................................................53 3.3 Caùc giaûi phaùp ñeå vaän duïng keá toaùn quaûn trò trong caùc coâng ty kinh doanh vaø chieát naïp saûn phaåm gas .......................................................................................54 3.3.1 Toå chöùc boä maùy boä maùy keá toaùn ...............................................................54 3.3.2 Thieát laäp trung taâm chi phí .........................................................................58 3.3.3 Toå chöùc heä thoáng chöùng töø soå saùch taøi khoaûn keá toaùn .............................60 3.3.3.1 Toå chöùc heä thoáng chöùng töø trong doanh nghieäp .....................................60 3.3.3.2 Toå chöùc heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn .......................................................62 3.3.3.3 Toå chöùc heä thoáng soå saùch keá toaùn ..........................................................64 3.3.4 Keá toaùn quaûn trò chi phí ..............................................................................66 3.4.4.1 Keá toaùn quaûn trò chi phí mua haøng.........................................................66 3.4.4.2 Keá toaùn quaûn trò chi phí baùn haøng ........................................................71 3.4.4.2.1 Chi phí baùn haøng trong caùc coâng ty kinh doanh gas ........................71 3.4.4.2.2 Keá toaùn quaûn trò chi phí bình gas .....................................................73 3.4.4.3 Chi phí quaûn lyù doanh nghieäp trong caùc coâng ty kinh doanh gas.........75 3.4.4.4 Aùp duïng phöông phaùp phaân boå chi phí theo hoaït ñoäng (Activity-Based Costing -ABC) trong caùc coâng ty kinh doanh gas ..................................77 3.4.5 Laäp döï toaùn ngaân saùch cuûa coâng ty ...........................................................80 3.4.5.1 Döï toaùn tieâu thuï saûn phaåm......................................................................81 3.4.5.2 Döï toaùn mua haøng ...................................................................................82 3.4.5.3 Döï toaùn chi phí baùn haøng........................................................................82 3.4.5.4 Döï toaùn chi phí quaûn lyù doanh nghieäp ...................................................83 3.4.5.5 Döï toaùn keát quaû saûn xuaát kinh doanh .....................................................83 Keát luaän chöông 3...............................................................................................................83 KEÁT LUAÄN ........................................................................................................................85 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Neàn kinh teá Vieät nam ñang treân ñaø phaùt trieån vaø treân con ñöôøng hoäi nhaäp ñeå cuøng hoøa nhòp chung vôùi neàn kinh teá quoác teá. Trong boái caûnh ñoù, caùc doanh nghieäp Vieät nam cuõng phaûi coù nhöõng böôùc chuyeån mình ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån, trong ñoù, thay ñoåi caùch quaûn lyù cuõ coøn mang naëng neàn kinh teá bao caáp ñeå taïo ra lôïi theá caïnh tranh cho doanh nghieäp mình laø voâ cuøng quan troïng. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, söï caïnh tranh khoác lieät nhaèm môû roäng thò phaàn vaø naâng cao lôïi nhuaän thì keá toaùn khoâng chæ ñôn thuaàn laø caùc baùo caùo taøi chính maø keá toaùn phuïc vuï cho coâng taùc quaûn trò thöïc söï laø moät nhu caàu caàn thieát cho hoaït ñoäng quaûn lyù vaø ñieàu haønh doanh nghieäp. Ñeå ra quyeát ñònh, caùc nhaø quaûn trò phaûi coù caùc thoâng tin lieân quan. Caùc thoâng tin naøy coù theå ñöôïc cung caáp tröôùc, trong vaø sau khi tieán haønh hoaït ñoäng do nhu caàu cuûa quaûn lyù. Moät trong nhöõng thoâng tin lieân quan quan troïng ñoù laø thoâng tin keá toaùn. Ngöôøi ta thöôøng goïi keá toaùn laø ngoân ngöõ kinh doanh vì noù cung caáp caùc thoâng tin lieân quan ñeán toaøn boä hoaït ñoäng trong doanh nghieäp cho nhaø quaûn lyù, cho nhaø ñaàu tö…. Tuy nhieân, cho ñeán nay, ôû Vieät Nam, thoâng tin keá toaùn quaûn trò phuïc vuï cho muïc ñích quaûn lyù vaãn chöa ñöôïc phaùt huy taùc duïng nhieàu vaø caâu hoûi ñang ñöôïc ñaët ra cho coâng taùc keá toaùn quaûn trò laø laøm caùch naøo ñeå coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng thoâng tin keá toaùn coù ñoä tin caäy cao cho caùc nhaø quaûn trò? Thoâng tö 53/2006/TT-BTC ra ñôøi ngaøy 12 thaùng 6 naêm 2006 höôùng daãn aùp duïng keá toaùn quaûn trò trong doanh nghieäp ñaõ cho caùc nhaø quaûn trò doanh nghieäp vaø caùc chuyeân vieân keá toaùn coù moät gôïi yù veà coâng taùc keá toaùn quaûn trò doanh nghieäp, nhöng vaãn khoâng traùnh khoûi coøn chung chung. Bôûi vì, keá toaùn quaûn trò coù tính ñaëc thuø laø phuïc vuï nhu caàu quaûn trò cuûa doanh nghieäp. Cuõng chính vì vaäy, noù khoâng coù khuoân maãu chung cho taát caû caùc loaïi hình doanh nghieäp. Vì nhöõng lyù do ñoù, toâi choïn ñeà taøi: “Vaän duïng keá toaùn quaûn trò trong caùc coâng ty kinh doanh vaø chieát naïp saûn phaåm Gas” laøm noäi dung nghieân cöùu hy voïng ñoùng goùp kieán thöùc cuï theå hôn ñeå giuùp caùc doanh nghieäp ngaønh gas thöïc hieän toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò cuûa doanh nghieäp mình. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø taïo caùc moät böùc tranh cuï theå veà coâng taùc keá toaùn quaûn trò cho caùc doanh nghieäp ngaønh gas, giuùp caùc doanh nghieäp coù theâm kieán thöùc ñeå xaây döïng, caûi thieän thieát keá heä thoáng keá toaùn ñeå nhaèm cung caáp caùc thoâng tin keá toaùn höõu ích kòp thôøi, coù ñoä tin caäy cao cho caùc nhaø quaûn trò ra caùc quyeát ñònh quaûn lyù. Taùc giaû hy voïng ñeà taøi seõ ñoùng goùp tích cöïc vaøo vieäc caûi thieän tình hình hieän nay cuûa caùc coâng ty gas, ñoù laø: Chi phí quaù nhieàu, chöa coù cô caáu toå chöùc phuø hôïp, chöa tìm ñöôïc loaïi hình kinh doanh thích hôïp.... 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu • Ñeà taøi ñöôïc nghieân cöùu döïa treân quan ñieåm coi keá toaùn chi phí laø moät boä phaän khoâng taùch rôøi cuûa keá toaùn quaûn trò, chính vì vaäy, nghieân cöùu veà keá toaùn chi phí chính laø nghieân cöùu moät boä phaän cuûa keá toaùn quaûn trò. • Vì muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø trang bò kieán thöùc toát hôn veà coâng taùc keá toaùn quaûn trò cho caùc doanh nghieäp ngaønh gas, vaø saâu xa hôn laø giuùp caùc doanh nghieäp coù moät coâng cuï quaûn lyù toát hôn ñeå caûi thieän tình traïng hieän nay. Vì vaäy, phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø ñi saâu vaøo caùc vaán ñeà: − Quaûn trò chi phí − Phöông phaùp taäp hôïp chi phí − Quaûn trò haøng toàn kho − Thieát laäp caùc trung taâm chi phí − Döï toaùn ngaân saùch • Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi chæ giaønh cho caùc doanh nghieäp kinh doanh gas coù kho chöùa vaø xöôûng chieát naïp gas maø khoâng ñeà caäp tôùi caùc ñaïi lyù mua baùn gas nhoû leû. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeà taøi nghieân cöùu döïa treân phöông phaùp luaän duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû. Töø thöïc tieãn nghieân cöùu, taùc giaû phaân tích thöïc traïng, thaáy ñöôïc nguyeân nhaân cuûa nhöõng toàn taïi roài ñöa ra caùc giaûi phaùp khaéc phuïc. Ñeå ruùt ra nhöõng toàn taïi cuûa thöïc tieãn veà coâng taùc keá toaùn quaûn trò cuûa caùc doanh nghieäp ngaønh gas, taùc giaû söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu lòch söû, phöông phaùp heä thoáng, phaân tích, toång hôïp. Ngoaøi ra, taùc giaû coøn toång hôïp caùc kieán thöùc töø caùc moân hoïc lieân quan nhö keá toaùn, kieåm toaùn, quaûn trò hoïc, heä thoáng thoâng tin quaûn lyù…. laøm neàn taûng ñeå vaän duïng kieán thöùc vaøo ñeà taøi phuïc vuï cho thöïc tieãn. 5. Keát caáu cuûa ñeà taøi Veà boá cuïc, ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, ñeà taøi goàm ba phaàn chính: - Chöông 1: Cô sôû lyù luaän ñeå vaän duïng keá toaùn quaûn trò trong caùc doanh nghieäp - Chöông 2: Thöïc traïng aùp duïng keá toaùn quaûn trò trong caùc coâng ty kinh doanh vaø chieát naïp saûn phaåm gas - Chöông 3: Caùc giaûi phaùp cô baûn ñeå vaän duïng keá toaùn quaûn trò trong caùc coâng ty kinh doanh vaø chieát naïp saûn phaåm gas. Do thôøi gian nghieân cöùu coù giôùi haïn neân ñeà taøi nghieân cöùu naøy chaéc haún coù nhieàu thieáu soùt vaø haïn cheá. Ñeå ñeà taøi cuûa mình ñöôïc hoaøn thieän hôn vaø coù tính thöïc teá cao hôn, toâi raát mong nhaän ñöôïc söï ñoùng goùp cuûa Quyù Thaày Coâ; Caùc doanh nghieäp kinh doanh vaø chieát naïp saûn phaåm Gas- ñoái töôïng nghieân cöùu söû duïng ñeà taøi; caùc baïn vaø taát caû nhöõng ai quan taâm ñeán lónh vöïc naøy. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 05 naêm 2007 CHÖÔNG I CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN ÑEÅ VAÄN DUÏNG KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TRONG CAÙC DOANH NGHIEÄP 1.1. TOÅNG QUAN VEÀ KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ 1.1.1 Khaùi nieäm, muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa keá toaùn quaûn trò 1.1.1.1 Khaùi nieäm keá toaùn quaûn trò Muoán hieåu veà khaùi nieäm keá toaùn quaûn trò, tröôùc heát phaûi hieåu keá toaùn laø gì? Coù raát nhieàu caùc khaùi nieäm veà keá toaùn, tuy nhieân theo luaät keá toaùn Vieät nam thì: Keá toaùn laø vieäc thu thaäp, xöû lyù, kieåm tra, phaân tích vaø cung caáp thoâng tin kinh teá, taøi chính döôùi hình thöùc giaù trò, hieän vaät vaø thôøi gian lao ñoäng. Töø ñoù, luaät keá toaùn Vieät nam cho raèng: Keá toaùn taøi chính laø vieäc thu thaäp, xöû lyù, kieåm tra, phaân tích vaø cung caáp thoâng tin kinh teá , taøi chính baèng baùo caùo taøi chính cho ñoái töôïng coù nhu caàu söû duïng thoâng tin cuûa ñôn vò keá toaùn. Keá toaùn quaûn trò laø vieäc thu thaäp, xöû lyù, phaân tích vaø cung caáp thoâng tin kinh teá, taøi chính theo yeâu caàu quaûn trò vaø quyeát ñònh kinh teá, taøi chính trong noäi boä ñôn vò keá toaùn. Theo thoâng tö 53/2006/TT-BTC, khaùi nieäm veà keá toaùn quaûn trò coøn chi tieát theâm: Keá toaùn quaûn trò nhaèm cung caáp caùc thoâng tin veà hoaït ñoäng noäi boä cuûa doanh nghieäp nhö: Chi phí töøng boä phaän (trung taâm chi phí), töøng coâng vieäc, saûn phaåm; Phaân tích, ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän vôùi keá hoaïch veà doanh thu, chi phí, lôïi nhuaän; quaûn lyù taøi saûn, vaät tö, tieàn voán, coâng nôï; Phaân tích moái quan heä giöõa chi phí vôùi khoái löôïng vaø lôïi nhuaän; Löïa choïn thoâng tin thích hôïp cho caùc quyeát ñònh ñaàu tö ngaén haïn vaø daøi haïn; Laäp döï toaùn ngaân saùch saûn xuaát, kinh doanh;...nhaèm phuïc vuï vieäc ñieàu haønh, kieåm tra vaø ra quyeát ñònh kinh teá. 1.1.1.2 Muïc tieâu cuûa keá toaùn quaûn trò Moãi thôøi kyø hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp hay cuûa baát kyø toå chöùc naøo cuõng ñeàu coù moät muïc tieâu laøm kim chæ nam. Ñoù laø yeáu toá quan troïng ñeå ñi ñeán söï thaønh coâng cuûa caùc hoïat ñoäng. Caùc muïc tieâu ñoù coù theå laø muïc tieâu lôïi nhuaän, muïc tieâu gia taêng thò phaàn, muïc tieâu giaûm thieåu chi phí, muïc tieâu doanh thu, hay muïc tieâu söû duïng voán hieäu quaû ñeå ñöa ra caùc quyeát ñònh veà ñaàu tö…. Traùch nhieäm löïa choïn muïc tieâu cuûa toå chöùc thuoäc veà caùc nhaø quaûn trò caáp cao cuûa toå chöùc ñoù. Muïc tieâu cuûa keá toaùn quaûn trò cuõng khoâng theå naèm ngoaøi muïc tieâu ñoù. Tuy nhieân, keá toaùn quaûn trò laø cung caáp thoâng tin noäi boä cho caùc nhaø quaûn trò theo yeâu caàu cuûa caùc nhaø quaûn trò. Chính vì vaäy, muïc tieâu cuûa keá toaùn quaûn trò chính laø cung caáp thoâng tin cho caùc nhaø quaûn trò caùc caáp ñeå caùc nhaø quaûn trò ñaùnh giaù vieäc thöïc hieän hoaït ñoäng cuûa toå chöùc trong hieän taïi vaø giuùp nhaø quaûn trò caáp cao ñeà ra muïc tieâu vaø phöông höôùng hoaït ñoäng cuûa toå chöùc trong töông lai. 1.1.1.3 Nhieäm vuï cuûa keá toaùn quaûn trò Theo thoâng tö 53/2006/TT-BTC ngaøy 12/6/2006, nhieäm vuï cuûa keá toaùn quaûn trò laø: • Thu thaäp, xöû lyù thoâng tin, soá lieäu keá toaùn theo phaïm vi, noäi dung keá toaùn quaûn trò cuûa ñôn vò xaùc ñònh theo töøng thôøi kyø. • Kieåm tra, giaùm saùt caùc ñònh möùc, tieâu chuaån, döï toaùn. • Cung caáp thoâng tin theo yeâu caàu quaûn trò noäi boä cuûa ñôn vò baèng baùo caùo keá toaùn quaûn trò. • Toå chöùc phaân tích thoâng tin phuïc vuï cho yeâu caàu laäp keá hoaïch vaø ra quyeát ñònh cuûa Ban laõnh ñaïo doanh nghieäp. 1.1.2 Ñoái töôïng söû duïng vaø vò trí cuûa keá toaùn quaûn trò trong heä thoáng quaûn trò doanh nghieäp 1.1.2.1 Ñoái töôïng söû duïng thoâng tin cuûa keá toaùn quaûn trò Nhö chuùng ta ñaõ bieát, thoâng tin keá toaùn taøi chính chuû yeáu ñeå nhaèm phuïc vuï caùc ñoái töôïng söû duïng coù lieân quan ôû beân ngoaøi toå chöùc. Coøn thoâng tin keá toaùn quaûn trò thì caùc nhaø quaûn lyù ñieàu haønh beân trong toå chöùc laø ñoái töôïng söû duïng. Caùc thoâng tin keá toaùn taøi chính chæ thöïc söï laø thoâng tin caàn thieát ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù, nhöng thaät söï chöa phaûi laø ñuû, ñoù chæ laø nhöõng thoâng tin veà quaù khöù, nhöõng thoâng tin maø caùc nhaø quaûn lyù caàn laø ñeå laäp vaø thöïc hieän keá hoaïch, kieåm soaùt vaø ra nhöõng quyeát ñònh cho hieän taïi vaø töông lai. Nhöõng thoâng tin keá toaùn ñoù laø keá toaùn quaûn trò. Nhö vaäy, ñoái töôïng cuûa keá toaùn quaûn trò laø caùc nhaø quaûn lyù caùc caáp ñieàu haønh caùc toå chöùc, doanh nghieäp. 1.1.2.2 Vò trí cuûa keá toaùn quaûn trò trong heä thoáng quaûn trò doanh nghieäp Trong neàn kinh teá coøn chöa phaùt trieån, keá toaùn quaûn trò chöa ñöôïc quan taâm, keá toaùn quaûn trò chæ nhö laø phuï so vôùi keá toaùn taøi chính. Nhöng, khi neàn kinh teá phaùt trieån, keá toaùn quaûn trò ra ñôøi nhö laø moät nhu caàu cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi, nhaát laø khi coù söï taùch rôøi quyeàn sôû höõu cuûa chuû sôû höõu doanh nghieäp vaø quyeàn quaûn lyù cuûa caùc nhaø quaûn trò doanh nghieäp. Vai troø quan troïng cuûa keá toaùn quaûn trò laø cung caáp thoâng tin giuùp caùc nhaø quaûn lyù ra caùc quyeát ñònh, hoaïch ñònh chieán löôïc trong töông lai. Chính vì vaäy, keá toaùn quaûn trò khoâng chæ laø moät moân khoa hoïc trong chuyeân ngaønh keá toaùn thöïïc hieän vieäc ghi cheùp ño löôøng, tính toaùn, thu thaäp, toång hôïp...maø noù coøn gaén lieàn vôùi chöùc naêng quaûn trò. Vì vaäy, noù thöïc söï laø coâng cuï vaø nhöõng taøi lieäu quí giaù cuûa caùc nhaø quaûn trò. Toå chöùc hoaëc doanh nghieäp naøo chöa coù keá toaùn quaûn trò hoaëc chöa phaùt huy ñöôïc vai troø cuûa noù thì caùc quyeát ñònh veà quaûn lyù chæ laø caûm tính, baûn naêng, seõ mang laïi nhieàu ruûi ro cho doanh nghieäp. 1.1.3 So saùnh giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò 1.1.3.1 Moái lieân heä giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò − Keá toaùn quaûn trò vaø keá toaùn taøi chính ñeàu ñeà caäp ñeán caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh hoaëc caùc söï kieän kinh teá cuûa doanh nghieäp, caû hai ñeàu coù yeâu caàu ñònh löôïng caùc keát quaû saûn xuaát kinh doanh vaø ñeàu nhaèm thoûa maên hai muïc tieâu cô baûn cuûa doanh nghieäp: Lôïi nhuaän vaø khaû naêng traû nôï. Vì vaäy, caû hai ñeàu quan taâm ñeán thu nhaäp, chi phí, taøi saûn, nguoàn voán vaø quaù trình löu chuyeån tieàn cuûa doanh nghieäp. − Keá toaùn quaûn trò cung caáp thoâng tin cho caùc nhaø quaûn trò thöïc hieän caùc chöùc naêng hoaïch ñònh, kieåm soaùt. Trong hoaïch ñònh, keá toaùn quaûn trò seõ söû duïng caùc thoâng tin quaù khöù ñeå öôùc tính thu nhaäp vaø chi phí trong töông lai. Coøn trong kieåm soaùt, keá toaùn quaûn trò seõ phaân tích keát quaû ñaït ñöôïc baèng caùch so saùnh giöõa thöïc teá vôùi keá hoaïch, töø ñoù ñöa ra caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå kieåm soaùt tình hình thu nhaäp vaø chi phí. Nhö vaäy, soá lieäu cuûa keá toaùn quaûn trò vaø keá toaùn taøi chính coù söï nhaát trí vôùi nhau caøng laøm cho thoâng tin ñöôïc cung caáp seõ ñaùng tin caäy hôn. − Keá toaùn quaûn trò vaø keá toaùn taøi chính ñeàu coù moái lieân heä traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù. Keá toaùn quaûn trò bieåu hieän traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù caùc caáp beân trong doanh nghieäp. Keá toaùn taøi chính bieåu hieän traùch nhieäm cuûa nhaø quaûn trò caáp cao nhaát. Do vaäy, ngöôøi ta thöôøng noùi keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò laø hai maët cuûa moät quaân baøi quaûn lyù. 1.1.3.2 Sự khác nhau giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò Theo Ray H. Garrison, taùc giaû cuûa Managerial Accouting, coù 8 ñieåm khaùc nhau giöõa keá toaùn quaûn trò vaø keá toaùn taøi chính: − Keá toaùn quaûn trò nhaán maïnh vieäc cung caáp döõ kieän cho caùc nhaø quaûn lyù − Keá toaùn quaûn trò ñaët troïng taâm cho töông lai nhieàu hôn − Keá toaùn quaûn trò khoâng bò chi phoái bôûi nhöõng nguyeân taéc keá toaùn chung ñöôïc thöøa nhaän − Keá toaùn quaûn trò nhaán maïnh ñeán tính thích hôïp vaø tính linh ñoäng cuûa caùc döõ kieän − Keá toaùn quaûn trò ít chuù troïng ñeán tính chính xaùc cuûa döõ lieäu maø chuù troïng nhieàu ñeán caùc döõ lieäu phi tieàn teä − Keá toaùn quaûn trò chuù troïng ñeán caùc boä phaän cuûa moät toå chöùc hôn laø chæ xem xeùt toå chöùc nhö laø toång theå. − Keá toaùn quaûn trò xuaát phaùt töø nhieàu ngaønh khaùc nhau − Keá toaùn quaûn trò khoâng coù tính phaùp leänh 1.1.4 YEÂU CAÀU VAØ KYÕ THUAÄT NGHIEÄP VUÏ CÔ BAÛN CUÛA KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ 1.1.4.1 Kyõ thuaät nghieäp vuï cô baûn cuûa keá toaùn quaûn trò Ngoaøi caùc kyõ thuaät nghieäp vuï cuûa keá toùan noùi chung, keá toùan quaûn trò coøn söû duïng moät soá kyõ thuaät nghieäp vuï rieâng ñeå xöû lyù thoâng tin cung caáp cho yeâu caàu cuûa hoïat ñoäng quaûn trò: − Nhaän dieän vaø thieát keá thoâng tin: Ñeå coù theå cung caáp caùc thoâng tin keá toaùn caàn thieát, phuø hôïp cho caùc nhaø quaûn trò, ngöôøi laøm coâng taùc keá toaùn quaûn trò phaûi bieát nhaän dieän caùc thoâng tin caàn thieát ñeå thu thaäp vaø thieát keá chuùng thaønh caùc baùo caùo chính xaùc, roõ raøng, deã hieåu vaø nhanh nhaát. Chaúng haïn ñoái vôùi thoâng tin chi phí, keá toùan quaûn trò phaûi nhaän dieän chi phí töø nhieàu caùc goùc ñoä khaùc nhau nhaèm thieát keá caùc thoâng tin chi phí sao cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa nhaø quaûn trò. Vôùi caùch phaân loïai chi phí theo ñoái töôïng taäp hôïp chi phí, keá toùan quaûn trò coù theå cung caáp caùc thoâng tin veà chi phí cho töøng boä phaän, töøng vuøng, töøng loïai hình kinh doanh, ñaùnh gía traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù boä phaän… Ngaøy nay, coâng taùc keá toùan ñöôïc tieán haønh nhôø caùc phaàn meàm keá toaùn giuùp cho vieäc thieát keá thoâng tin theo nhieàu chieàu caøng trôû neân thuaän lôïi, chæ vieäc nhaäp caùc thoâng tin keá toaùn moät laàn, phaàn meàm seõ cho pheùp laáy döõ lieäu theo nhieàu chieàu ñaùp öùng yeâu caàu khaùc nhau cuûa nhaø quaûn lyù. − Phaân tích thoâng tin: Sau khi taäp hôïp vaø phaân loaïi thoâng tin, keá toaùn phaûi bieát aùp duïng caùc phöông phaùp phaân tích ñeå coù theå kieåm soaùt thoâng tin, döï baùo ñöôïc keát quaû cuûa hoaït ñoäng trong töông lai... Caùc phöông phaùp phaân tích thöôøng ñöôïc söû duïng nhö phöông phaùp so saùnh, phöông phaùp xaùc ñònh caùc nhaân toá aûnh höôûng... − Thieát keá baùo caùo: Töø caùc thoâng tin coù ñöôïc, tuøy theo yeâu caàu cuûa nhaø quaûn trò vaø tuøy theo ñaëc ñieåm cuûa töøng doanh nghieäp maø nhaân vieân keá toaùn quaûn trò xaây döïng maãu bieåu ñaùp öùng vai troø tö vaán quaûn lyù cuûa keá toaùn quaûn trò ñoái vôùi hoaït ñoäng quaûn trò trong toå chöùc. − Truyeàn ñaït thoâng tin döôùi daïng moâ hình, phöông trình vaø ñoà thò: Beân caïnh vieäc cung caáp thoâng tin döôùi daïng maãu bieåu, keá toaùn quaûn trò coøn söû duïng caùc hình thöùc moâ hình, ñoà thò ñeå laøm roõ hôn cho ngöôøi söû duïng, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng thoâng tin phaûn aùnh xu höôùng bieán ñoäng hay phaùt trieån cuûa ñoái töôïng ñang nghieân cöùu. 1.1.4.2 Caùc yeâu caàu veà thoâng tin keá toaùn quaûn trò − Thoâng tin phaûi ñöôïc ghi nhaän ñuùng caùch: Yeâu caàu naøy ñoøi hoûi keá toaùn phaûi trình baøy ñuùng baûn chaát, noäi dung nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh giuùp cho ngöôøi söû duïng thoâng tin keá toaùn coù theå ñöa ra caùc quyeát ñònh chính xaùc. Thoâng tin phaûi ñöôïc ghi nhaän ñuùng caùch coù nghóa laø, ñoù laø söï tuaân thuû caùc nguyeân taéc veà ghi nhaän, phöông phaùp tính giaù; quaûn lyù haøng toàn kho; phöông phaùp khaáu hao taøi saûn coá ñònh; phöông phaùp phaân boå chi phí... − Thoâng tin phaûi kòp thôøi: Yeâu caàu naøy ñoøi hoûi thoâng tin keá toaùn cung caáp phaûi kòp thôøi theo yeâu caàu cuûa nhaø quaûn trò ñeå giuùp cho nhaø quaûn trò coù caùi nhìn toång quaùt veà tình hình hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, töø ñoù ñöa ra caùc quyeát ñònh kòp thôøi nhaèm muïc tieâu taêng lôïi ích kinh teá cho doanh nghieäp; − Thoâng tin phaûi ñaày ñuû vaø coù heä thoáng: yeâu caàu thoâng tin cung caáp phaûi phaûn aùnh ñaày ñuû caùc maët hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh ñeå ngöôøi söû duïng thoâng tin coù theå ñaùnh giaù caùc vaán ñeà moät caùch coù heä thoáng vaø toaøn dieän; − Thoâng tin phaûi thích hôïp: Thoâng tin keá toaùn cung caáp coøn caàn phaûi thích hôïp vôùi nhöõng nhu caàu ñeå ra caùc quyeát ñònh kinh teá cuûa ngöôøi söû duïng. Thoâng tin ñöôïc coi laø thích hôïp khi phaûn aùnh ñöôïc caùc söï kieän xaûy ra trong quaù khöù, ñang xaûy ra trong hieän taïi vaø xu höôùng seõ xaûy ra trong töông lai; − Thoâng tin döôùi daïng so saùnh ñöôïc: Coù nghóa laø ngöôøi söû duïng phaûi coù thoâng tin cuûa nhieàu kyø (kyø tröôùc, kyø naøy) ñeå phaân tích xu höôùng bieán ñoäng, hoaëc coù theå so saùnh vôùi caùc doanh nghieäp khaùc trong cuøng ngaønh. Do ñoù, caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh cuøng baûn chaát caàn ñöôïc ghi nhaän, xöû lyù nhaát quaùn qua caùc kyø keá toaùn. − Ñaûm baûo tính baûo maät cuûa thoâng tin: Ñaây laø moät trong nhöõng yeâu caàu quan troïng cuûa thoâng tin keá toaùn. Thoâng tin keá toaùn laø keát quaû cuûa moät quaù trình xöû lyù caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh trong kyø. Tuøy theo töøng ñoái töôïng söû duïng maø thoâng tin ñöôïc cung caáp seõ döôùi caùc daïng khaùc nhau. Vì vaäy, ngoaøi nhöõng yeâu caàu cuï theå veà cung caáp thoâng tin döôùi daïng baét buoäc theo qui ñònh cuûa nhaø nöôùc, caùc thoâng tin cung caáp cho caùc nhaø quaûn trò ñeå ra caùc quyeát ñònh veà quaûn lyù tuy khoâng baét buoäc, maø theo yeâu caàu quaûn lyù cuûa doanh nghieäp cuõng phaûi ñöôïc baûo maät. 1.2. MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ 1.2.1 Keá toaùn quaûn trò chi phí 1.2.1.1 Phaân loaïi chi phí Chi phí phaùt sinh trong suoát quaù trình hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Ñoái vôùi moät doanh nghieäp saûn xuaát, chi phí phaùt sinh töø khaâu saûn xuaát ñeán khaâu tieâu thuï saûn phaåm. Nhöng ñoái vôùi moät toå chöùc thöông maïi thì chi phí phaùt sinh töø khaâu mua haøng ñeán khaâu tieâu thuï. Ñeå ño löôøng vaø phaûn aùnh chi phí chính xaùc, chi phí ñöôïc xem xeùt treân nhieàu goùc ñoä: 1.2.1.1.1 Phaân loaïi chi phí theo chöùc naêng hoaït ñoäng Phaân loaïi chi phí theo chöùc naêng hoaït ñoäng laø xaùc ñònh roõ vai troø vaø chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa chi phí trong suoát quaù trình hoaït ñoäng taïi caùc doanh nghieäp vaø cung caáp thoâng tin coù heä thoáng cho vieäc laäp baùo caùo taøi chính. Trong caùc coâng ty thöông maïi, hoaït ñoäng chuû yeáu laø mua vaø baùn haøng hoùa, ngoaøi ra chöùc naêng quaûn lyù doanh nghieäp laø chöùc naêng khoâng theå thieáu trong baát kyø moät toå chöùc kinh teá naøo. Vì vaäy, phaân loaïi chi phí theo chöùc naêng hoaït ñoäng trong coâng ty thöông maïi ñöôïc chia ra laøm ba loaïi sau: ™ Chi phí mua haøng laø toaøn boä caùc chi phí lieân quan ñeán quaù trình chuyeån quyeàn sôû höõu haøng hoùa töø nhaø cung caáp ñeán doanh nghieäp. Chi phí naøy bao goàm hai phaàn: Giaù mua haøng hoùa vaø caùc chi phí lieân quan ñeán quaù trình thu mua haøng hoùa. Giaù mua haøng hoùa: Laø bieåu hieän baèng tieàn cuûa giaù trò haøng hoùa treân thò tröôøng hay laø giaù goác cuûa haøng hoùa ñöôïc mua vaøo ghi treân hoùa ñôn. Chi phí thu mua haøng hoùa: Laø caùc chi phí lieân quan tôùi quaù trình mua haøng hoùa. Tröôøng hôïp doanh nghieäp mua haøng hoùa ñeå baùn laïi nhöng vì lyù do naøo ñoù phaûi gia coâng, sô cheá, taân trang, phaân loaïi choïn loïc ñeå laøm taêng theâm giaù trò hoaëc khaû naêng baùn cuûa haøng hoùa thì taát caû caùc chi phí naøy goïi laø chi phí thu mua haøng hoùa. Ngoaøi ra, caùc chi phí baûo hieåm haøng hoùa, chi phí vaän chuyeån boác xeáp, tieàn thueâ kho baõi, caùc khoaûn hao huït töï nhieân phaùt sinh, vaø thueá nhaäp khaåu, cuøng vôùi caùc chi phí trong thuû tuïc nhaäp khaåu haøng hoùa ñoái vôùi haøng hoùa nhaäp khaåu… ñöôïc goïi laø chi phí thu mua haøng hoùa. ™ Chi phí baùn haøng: bao goàm toaøn boä caùc chi phí caàn thieát ñeå ñaûm baûo vieäc thöïc hieän ñöa haøng hoùa tôùi tay khaùch haøng bao goàm caùc chi phí nhö: chaøo haøng, tieáp thò, giôùi thieäu saûn phaåm, quaûng caùo, khuyeán maõi, vaän chuyeån, boác dôõ, ñoùng goùi haøng hoùa, löông cuûa nhaân vieân baùn haøng, chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh cuûa khaâu baùn haøng vaø nhöõng chi phí thueâ kho baõi ñeå döï tröõ haøng hoùa,… ™ Chi phí quaûn lyù doanh nghieäp: Laø toaøn boä caùc chi phí caàn thieát lieân quan ñeán vieäc toå chöùc haønh chính, keá toaùn vaø caùc hoaït ñoäng vaên phoøng cuûa doanh nghieäp. Ñoù laø caùc chi phí veà löông nhaân vieân boä phaän quaûn lyù doanh nghieäp, chi phí vaên phoøng phaåm, coâng cuï lao ñoäng, chi phí thueâ nhaø, tieàn thueâ ñaát, thueá moân baøi, khaáu hao taøi saûn coá ñònh cuûa boä phaän vaên phoøng…Caùc khoaûn chi phí khoâng theå phaân loaïi laø chi phí baùn haøng. Hình 1.1 seõ bieåu thò doøng chi phí cuûa moät coâng ty thöông maïi. 1.2.1.1.2 Phaân loaïi chi phí theo moái quan heä vôùi thôøi kyø xaùc ñònh lôïi nhuaän Neáu nhìn chi phí döôùi goùc ñoä thôøi gian, chi phí ñöôc chia ra laøm hai loaïi: Chi phí thôøi kyø vaø chi phí saûn phaåm ™ Chi phí thôøi kyø: Laø nhöõng khoaûn chi phí phaùt sinh trong kyø keá toaùn duø doanh nghieäp coù phaùt sinh doanh thu hay khoâng. Chi phí thôøi kyø ñöôïc tính heát vaøo phí toån trong kyø ñeå xaùc ñònh keát quaû saûn xuaát kinh doanh, tuy nhieân caùc chi phí naøy khoâng phaûi laø yeáu toá caáu thaønh giaù voán cuûa haøng hoùa mua veà maø ñöôïc xeáp vaøo hai loaïi, ñoù laø chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp. ™ Chi phí saûn phaåm: laø chi phí phaùt sinh trong quaù trình saûn xuaát saûn phaåm hoaëc mua haøng hoùa. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp saûn xuaát, chi phí naøy bao goàm nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp, chi phí nhaân coâng tröïc tieáp vaø chi phí saûn xuaát chung. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp thöông maïi, khoâng coù hoaït ñoäng saûn xuaát thì chi phí saûn phaåm phaùt sinh trong quaù trình thu mua haøng hoùa. Chi phí naøy luoân gaén lieàn vôùi töøng ñôn vò saûn phaåm, haøng hoùa khi chuùng saûn xuaát ra hoaëc ñöôïc mua vaøo. Vì vaäy, khi saûn phaåm haøng hoùa chöa ñöôïc tieâu thuï vaø naèm toàn kho chôø baùn thì chi phí naøy keát tinh trong saûn phaåm, haøng hoùa döôùi daïng giaù trò caùc nguoàn löïc, nhöng khi ñöôïc ñem tieâu thuï thì giaù trò naøy trôû thaønh phí toån ñeå xaùc ñònh keát quaû kinh doanh. 1.2.1.1.3 Phaân loaïi chi phí theo caùch öùng xöû chi phí Tröôùc heát, caùc nhaø quaûn trò caàn phaûi hieåu theá naøo laø caùch öùng xöû cuûa chi phí? Ñoù laø möùc ñoä thay ñoåi hay phaûn öùng cuûa chi phí dieãn ra khi hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh thay ñoåi. Muïc tieâu cuûa phöông phaùp phaân loaïi naøy laø giuùp caùc nhaø quaûn trò hieåu roõ hôn veà söï thay ñoåi cuûa chi phí trong vieäc thöïc hieän caùc phöông aùn khaùc nhau ñeå nhaèm coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén, traùnh ñöôïc nhöõng thaát baïi. Theo caùch phaân loaïi naøy, chi phí goàm coù ba loaïi: ™ Biến phí: Laø bieåu hieän baèng tieàn cuaû nhöõng nguoàn löïc tieâu hao thay ñoåi theo möùc ñoä hoaït ñoäng. Khi hoaït ñoäng baèng khoâng thì bieán phí baèng khoâng, nhöng khi hoaït ñoäng taêng gaáp ñoâi thì soá tieàn bieåu hieän cuûa bieán phí cuõng taêng gaáp ñoâi vaø ngöôïc laïi. Tuy nhieân, bieán phí tính treân moät ñôn vò saûn phaåm thì khoâng thay ñoåi, nhöng chæ coù thay ñoåi khi coù söï taùc ñoäng cuûa yeáu toá beân ngoaøi. Bieán phí thöôøng goàm caùc khoaûn chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp, chi phí nhaân coâng tröïc tieáp, chi phí bao bì, ñoùng goùi saûn phaåm...Trong caùc doanh nghieäp thöông maïi, chi phí giaù mua haøng hoùa laø bieán phí vaø taát caû caùc chi phí thu mua haøng hoùa tính treân moät ñôn vò saûn phaåm ñeàu laø bieán phí. Phöông trình bieåu dieãn bieán phí: Y=bx Vôùi: Y: Bieán phí x: Möùc hoaït ñoäng b: Bieán phí tính cho moät ñôn vò hoaït ñoäng Xeùt veà tính chaát taùc ñoäng, bieán phí ñöôïc chia laøm hai loaïi: Bieán phí tyû leä vaø bieán phí caáp baäc Bieán phí tyû leä: Laø loaïi bieán phí coù quan heä tyû leä thuaän tröïc tieáp vôùi bieán ñoäng cuûa möùc hoaït ñoäng caên cöù. Bieán phí tyû leä goàm caùc khoaûn chi phí nhö: Chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp, nhaân coâng tröïc tieáp, chi phí haøng hoùa mua ñeå baùn, hoa hoàng baùn haøng… Giaù mua haøng hoùa Mua haøng Chi phí thu mua haøng hoùa Giaù haøng hoùa nhaäp kho Doanh thu − Kho Xuaát haøng ñeå baùn LIFO, FIFO, Weighed Average Giaù voán haøng baùn = Laõi goäp − Baùn haøng Ñieàu haønh DN Tieáp thò, quaûng caùo, löông nhaân vieân baùn haøng..... Chi phí haønh chính, löông nhaân vieân VP..... Chi phí baùn haøng − Chi phí quaûn lyù DN = Laõi thuaàn Hình 1.1 Sô ñoà doøng chi phí cuûa moät coâng ty thöông maïi Toång chi phí Bieán phí caáp baäc: Laø loaïi bieán phí chæ thay ñoåi khi möùc ñoä hoaït ñoäng caên cöù nhieàu vaø roõ raøng. Bieán phí caáp baäc khoâng ñoåi khi möùc ñoä hoaït ñoäng caên cöù thay ñoåi ít. Ñieàu ñoù coù nghóa laø bieán phí caáp baäc thay ñoåi khi quan heä tyû leä thuaän vôùi möùc ñoä hoaït ñoäng nhöng khoâng theo tyû leä thuaän tröïc tieáp. Ñöôøng bieåu dieãn cuûa bieán phí caáp baäc khoâng coù daïng ñöôøng thaúng nhö bieán phí tyû leä maø coù daïng baäc thang. Hình 1.2 Ñöôøng bieåu dieãn cuûa bieán phí caáp baäc nhö sau: Chi phí 0 Möùc hoaït ñoäng Bieán phí caáp baäc goàm nhöõng khoaûn chi phí nhö: Chi phí nhaân coâng giaùn tieáp, chi phí baûo trì maùy moùc….Muïc tieâu cuûa vieäc nghieân cöùu bieán phí caáp baäc giuùp caùc nhaø quaûn trò naém ñöôïc khaû naêng cung öùng nguoàn löïc cuûa töøng baäc ñeå traùnh vieäc huy ñoäng quaù nhieàu caùc nguoàn löïc so vôùi nhu caàu, gaây laõng phí. ™ Ñònh phí: Laø nhöõng khoaûn chi phí khoâng bieán ñoåi khi möùc ñoä hoaït ñoäng thay ñoåi trong phaïm vi phuø hôïp, nhöng tính treân moät ñôn vò hoaït ñoäng caên cöù thì thay ñoåi. Phaïm vi phuø hôïp laø phaïm vi ñöôïc qui ñònh baèng möùc hoaït ñoäng toái thieåu vaø möùc hoaït ñoäng toái ña cuûa doanh nghieäp, hay coù theå noùi laø phuï thuoäc vaøo qui moâ hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, maø qui moâ hoaït ñoäng coù theå xeùt döôùi nhieàu goùc ñoä nhö: khoái löôïng saûn phaåm saûn xuaát, ñòa baøn hoaït ñoäng, … Khi möùc hoaït ñoäng phaùt trieån vöôït quaù phaïm vi phuø hôïp thì ñònh phí buoäc phaûi thay ñoåi ñeå phuø hôïp. Ñieàu naøy, coù theå hieåu nhö vieäc phaûi taêng theâm ñaàu tö trang thieát bò, maùy moùc…ñeå ñaùp öùng nhu caàu taêng cuûa möùc hoaït ñoäng. Nhö vaäy, khi möùc hoaït ñoäng taêng, giaûm trong phaïm vi phuø hôïp thì toång ñònh phí khoâng thay ñoåi. Ñònh phí goàm nhöõng khoaûn nhö chi phí khaáu hao maùy moùc, thieát bò, tieàn thueâ vaên phoøng, baûo hieåm, quaûng caùo… Coù hai loaïi ñònh phí: Ñònh phí baét buoäc vaø ñònh phí khoâng baét buoäc. Ñònh phí baét buoäc: Laø nhöõng loaïi ñònh phí maø nhaø quaûn lyù khoâng deã caét giaûm khi möùc ñoä hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp thay ñoåi hoaëc thaäm chí hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh bò giaùn ñoaïn. Loaïi chi phí naøy thöôøng coù baûn chaát laâu daøi vì chuùng lieân quan ñeán naêng löïc saûn xuaát hay caáu truùc cô baûn cuûa toå chöùc. Ví duï nhö chi phí lieân quan ñeán khaáu hao taøi saûn coá ñònh, chi phí ñeå baûo trì moät daây chuyeàn saûn xuaát…Vì vaäy, caùc quyeát ñònh thay ñoåi veà ñònh phí baét buoäc laø khoù coù theå xaûy ra. Tuy nhieân, trong nhöõng ñieàu kieän hoaøn caûnh thay ñoåi, caùc nhaø quaûn trò caàn coù nhöõng quyeát ñònh khoân ngoan ñeå giaûm chi phí cho doanh nghieäp khi maø khoaûn ñònh phí khoâng coøn höõu hieäu nöõa. Ñònh phí khoâng baét buoäc hay coøn goïi laø ñònh phí tuøy yù: Laø nhöõng khoaûn ñònh phí maø nhaø quaûn trò coù theå quyeát ñònh möùc ñoä hoaëc thay ñoåi deã daøng khi laäp keá hoaïch haøng naêm. Ví duï nhö: chi phí quaûng caùo, chi phí ñaøo taïo nhaân vieân, nghieân cöùu vaø phaùt trieån…. ™ Chi phí hoãn hôïp: Laø loaïi chi phí maø baûn thaân noù goàm caû yeáu toá bieán phí vaø ñònh phí. ÔÛ möùc hoaït ñoäng caên baûn, chi phí hoãn hôïp theå hieän caùc ñaëc ñieåm cuûa ñònh phí, quaù möùc ñoù noù laïi theå hieän ñaëc ñieåm cuûa bieán phí. Neáu vieäc phaân tích naøy ñöôïc thöïc hieän moät caùch caån thaän thì seõ cho pheùp vieäc laäp keá hoaïch, kieåm soaùt trôû neân chính xaùc hôn trong caùc ñieàu kieän cuï theå. Coù ba phöông phaùp phaân tích chi phí hoãn hôïp thaønh bieán phí vaø ñònh phí, ñoù laø phöông phaùp cöïc ñaïi - cöïc tieåu, phöông phaùp ñoà thò phaân taùn vaø phöông phaùp bình phöông beù nhaát. 1.2.1.1.4 Phaân loaïi chi phí söû duïng trong kieåm tra vaø ra quyeát ñònh ™ Chi phí tröïc tieáp vaø chi phí giaùn tieáp: Ñeå ñöa ra caùc quyết đñịnh kinh doanh, người quản lyù phaûi naém ñöôïc ñoái töôïng taïo phí. Ñoù laø ñoái töôïng maø nhaø quaûn trò muoán bieát giaù thaønh taïo ra caùc hoaït ñoäng cuûa ñoái töôïng ñoù hay giaù thaønh cuûa ñoái töôïng ñoù. Ñoái töôïng ñoù coù theå laø moät boä phaän, phoøng ban trong moät toå chöùc, moät hoaït ñoäng, moät saûn phaåm hay moät dòch vuï… Xeùt theo moái lieân heä vôùi ñoái töôïng taïo phí thì: Chi phí tröïc tieáp: Laø chi phí coù theå deã daøng nhaän daïng vôùi moät ñoái töôïng taïo phí vaø coù theå tính thaúng hoaëc tính toaøn boä cho ñoái töôïng taïo phí ñoù. Noù phaùt sinh, toàn taïi vaø phaùt trieån cuøng vôùi söï phaùt sinh, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa ñoái töôïng taïo phí. Noùi caùch khaùc, noù laø chi phí caáu thaønh saûn phaåm, gaén lieàn vôùi moät saûn phaåm hoaëc dòch vuï nhaát ñònh hoaøn thaønh. Chí phí naøy thöôøng laø chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp vaø nhaân coâng tröïc tieáp… Chi phí giaùn tieáp: Laø chi phí khoâng theå deã daøng nhaän daïng vôùi moät ñoái töôïng taïo phí vaø do ñoù, khoâng theå tính thaúng hoaëc toaøn boä cho moät ñoái töôïng taïo phí. Vì vaäy, chi phí naøy thöôøng ñöôïc phaân boå cho nhieàu ñoái töôïng taïo phí. Chi phí naøy laø nhöõng khoaûn chi phí gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng phuïc vuï, hoã trôï cho söï phaùt sinh, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa nhieàu caùc ñoái töôïng taïo phí. Caùc chi phí naøy coù theå laø: naêng löôïng, lao ñoäng giaùn tieáp, löông quaûn lyù, chi phí thueâ, baûo hieåm vaø khaáu hao…Coù moät caùch töông ñoái ñeå phaân bieät laø chi phí naøy bao goàm chi phí ngoaøi chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp vaø chi phí lao ñoäng tröïc tieáp. ™ Chi phí kieåm soaùt ñöôïc vaø khoâng kieåm soaùt ñöôïc: Laø nhöõng chi phí phaûn aùnh phaïm vi quyeàn haïn cuûa nhaø quaûn trò trong vieäc ñöôïc pheùp quyeát ñònh moät khoaûn chi phí naøo ñoù. Tuøy theo caáp baäc cuûa nhaø quaûn trò maø khoaûn chi phí naøo ñoù coù theå laø kieåm soaùt ñöôïc hay khoâng. Moät khoaûn chi phí coù theå laø khoâng kieåm soaùt ñöôïc vôùi moät nhaø quaûn trò caáp thaáp nhöng laïi laø kieåm soaùt ñöôïc vôùi moät nhaø