Tài liệu Vận dụng dạy học tích hợp trong tác phẩm văn học địa phương dô tả dô tà – mạnh lê

PHẦN 1:ĐẶT VẤN ĐỀ I.Lí do chọn đề tài: 1.Xuất phát mục tiêu của môn ngữ văn -Môn ngữ văn ở trường phổthông có mục tiêu là hình thành,phát triển cho học sinh năng lực tiếp nhận văn bản và năng lực tạo lập văn bản.Góp phần phát triển những phẩm chất cao đẹp đó là tình yêu thiên nhiên tình yêu quê hương đất nước,Ý thức với cội nguồn tự hào về lịch sử dân tộc,yêu thích cái đẹp cái thiện và có cảm xúc lành mạnh có hứng thú học tập góp phần giữ gìn phát huy các giá trị văn hóa Việt Nam.Chính các tác phẩm văn học trong nhà trường là ngữ liệu là phương tiện để đạt mục tiêu đó 2.Xuất phát từ mục tiêu của chương trình địa phương -Trong dòng chảy của văn học nước nhà,văn học địa phương cũng hình thành và phát triển.Văn học địa phương là những sáng tác văn học của các tác giả trong một khu vực,địa phương cụ thể.Nó phản ánh đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng dân cư của địa bàn cư chú nhất định và mang bản sắc riêng độc đáo có tính chất đặc thù vùng miền.Dạy học chương trình địa phương là yêu cầu cấp thiết trong chương trình đổi mới giáo dục.Dạy học chương trình địa phương với mục đích gắn kết những kiến thức học sinh được học trong nhà trường với những vấn đề đang đặt ra trong cộng đồng cũng như cho mỗi địa phương.Khai thác bổ sung và phát huy vốn hiểu biết về văn học địa phương làm phong phú và sáng tỏ thêmchương trình chính khóa.Từ đó giúp học sinh hiểu biết và hòa nhập với môi trường mà mình đang sống,có ý thức tìm hiểu góp phần giữ gìn bảo vệ các giá trị văn hóa của quê hương đồng thời giáo dục lòng tự hào về quê hương xứ sở 3.Xuất phát từ thực trạng dạy học chương trình địa phương -Nhiệm vụ của người giáo viên văn là giúp học sinh khám phá các tác phẩm văn học địa phương để thưởng thức giá trị cái hay cái đẹp của tác phẫm từ đó phát triển trí tuệ của học sinh.Môt giờ dạy học văn có hiệu quả là giờ học mà học sinh chủ động và hứng thú,tích cực còn giáo viên là người dẫn dắt để học sinh khám phá tác phẩm văn học ấy.Nhưng trước thực trạng học sinh thờ ơ với môn văn thờ ơ với nhữngtác phẩmvăn học địa phương trong đó có nguyên nhân những giờ dạy học tác phẩm văn học địa phương còn nghèo nàn,nhàm chán,không gây được hứng thú cho học sinh.Giáo viên chưa thẩm thấu tác phẩm bởi vậy không tìm được hướng dẫn dắt học sinh khai thác tác phẩm.hơn nữa nhiều giáo viên chưa sử dụng kỹ thuật dạy học tích hợp nên hiệu quả giờ dạy chưa cao Qua thực tế giảng dạy tôi nhận thấy để một giờ dạy học chương trình địa phương thành công người giáo viên có sự sáng tạo,đổi mới trong phương pháp dạy học.Tôi nhận thấy phương pháp dạy học tích cực với kĩ thuật tích hợp liên môn có nhiều ưu điểm.Tôi đã áp dụng và thấy thành công.Bởi vậy tôi muốn trao đổi cùng đồng nghiệp kinh nghiệm: Vận dụng dạy học tích hợp trong tác phẩm văn học địa phương:Dô tả dô tà – Mạnh Lê II.MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 1 . Việc sử dụng tích hợptrong thiết kế bài giảngcho văn bản : “Dô tả dô tà” không nằm ngoài mục đích chung của chương trìnhngữ văn nói chung, và văn học địa phương nói riêng. Với đề tài nghiên cứu này tôinhằm đến mục đích cụ thể là: Cung cấp những kiến thức chi tiết, khoa học, phongphú cho giờ dạy; tạo ra niềm say mê, hứng thú với tiết học văn bản địa phương. Và với một mức độ nào đó sáng kiến có thể thành tài liệu tham khảocho Giáo viên và học sinh các trường trong tỉnh. III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU -Là học sinh khối 9 trường THCS Yên Tâm, năm học 2018-2019 IV.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Phương pháp quan sát. - Phương pháp điều tra giáo dục. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm PHẦN 2:GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1.CƠ SỞ LÍ LUẬN Chương trình đổi mới giáo dục đã được nghị quyết hội nghị trung ương 8 khóa XI thông qua đó là đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào đạo đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa công nghiệp hóa đất nước trong đó những vẫn đề lớn cấp thiết cần đổi mới đó là mục tiêu nội dung phương pháp.Trong quá trình đổi mới cần tkế thừa phát huy những thành tựu,phát triển những nhân tố mới.Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí đào tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triền toàn diện năng lực và phẩm chất người học.Học đi đôi với hành lí luận gắn với thực tiễn nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội.Chủ động phát huy mặt tích cực đổi mới hệ thống giáo dục theo hướng mở tiến tới mục tiêu tổng quát giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng,khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân yêu gia đình yêu quê hương tổ quốc Chương trình giáo dục địa phương đã được hướng dẫn thực hiện của Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa đã ban hành khung phân phối chương trình ngữ văn địaphương THCS. Phân phối chương trình Ngữ văn THCS đã dành một thời lượng cụthể và xác định cho từng tiết dạy phần văn học địa phương ở các lớp THCS. Tổngsố tiết chương trình ngữ văn địa phương Thanh hóa là 21 tiết . Cùng với khung phân phối chương trình sở giáo dục và đào tạo Thanh Hóa cũng phát hành bộ sách giáo khoa địa phương bao gồm 3 môn: Ngữ Văn ,Lịch sử,Địa lí. Bộ sách đã cung cấp những kiến thức cơ bản cho học sinh. Trong đó bộsách ngữ văn địa phương tích hợp 3 phân môn: Văn- Tiếng việt- Tập làm văn.Chương trình, nội dung này cũng sẽ góp phần bồi dưỡng, giáo dục ý thức tìm hiểu,giữ gìn, phát huy truyền thống văn học tỉnh Thanh Hóa, cũng như tinh thần, ý thứcvà hành động giữ gìn và bảo vệ truyền thống văn hóa nơi các em học sinh đangsinh sống. Phần văn học trong chương trình đóng vai trò rất quan trọng 2 bởi nó ảnhhưởng quyết định đến việc học sinh có yêu thích chương trình ngữ văn địa phươngvà học tập tốt hay không. Để đạt mục tiêu trên thì việc thiết kế bài giảng cho các tiết học ngữ văn địa phương là một yêu cầu mang tính cấp bách và hết sức thiết thực đối với việc dạy của giáo viên và việc học của học sinh.trong đó không thể thiếu kĩ thuật tích hợp a.Quan điểm tích hợp trong dạy học nói chung. Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp” Dạy học tích hợp có nghĩa là đưa những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học các môn học như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống, giáo dục pháp luật, giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo, giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông... Tích hợp là một trong những quan điểm GD đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung DH trong nhà trường phổ thông và trong xây dựng chương trình môn học ở nhiều nước trên thế giới Ưu điểm với học sinh Trước hết, các chủ đề liên môn, tích hợp có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc. Điều quan trọng hơn là các chủ đề tích hợp, liên môn giúp cho học sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn. Ưu điểm với giáo viên Đối với giáo viên thì ban đầu có thể có chút khó khăn do việc phải tìm hiểu sâu hơn những kiến thức thuộc các môn học khác. Tuy nhiên khó khăn này chỉ là bước đầu và có thể khắc phục dễ dàng bởi hai lí do sau Một là, trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác và vì vậy đã có sự am hiểu về những kiến thức liên môn đó; Hai là, với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học Quan điểm tích hợp và phương pháp dạy học theo hướng tích hợp đã được GV tiếp nhận. Phần lớn GV lựa chọn mức độ tích hợp “liên môn” hoặc tích hợp “nội môn”. Các bài dạy theo hướng tích hợp sẽ làm cho nhà trường gắn liền với thực tiễn cuộc sống, với sự phát triển của cộng đồng làm cho HS có nhu cầu học tập để giải đáp được những thắc mắc, phục vụ cho cuộc sống của mình và cộng đồng. Học theo hướng tích hợp sẽ giúp cho các em quan tâm hơn đến con người và xã hội ở xung quanh mình, việc học gắn liền với cuộc sống đời thường là yếu tố để các em học tập 3 b. Quan điểm tích hợp trong dạy học Ngữ văn: Dạy học tích hợp trong ngữ văn là hình thức liên kết những kiến thức giao thoa với môn ngữ văn như lịch sử địa lí giáo dục công dân âm nhạc rèn luyên kĩ năng sống,giáo dục bảo vệ di sản văn hóa địa phương... để học sinh tiếp thu kiến thức vận dụng vào cuộc sống và ngược lại từ cuộc sống để giải quyết các vấn đề liên quan đến môn học Vận dụng kiến thức liên môn trong văn học có vai trò quan trọng trong thực tiến dạy học. giúp giáo viên có sự hiểu biết sâu sắc kiến thức giữa các môn, các nghành khoa học tự nhiên,khoa học xã hội, đạo đức… Tạo kiến thức tổng hợp cho giáo viên linh hoạt,sáng tạo chủ động trong giảng dạy giúp cho bài giảng hấp dẫn đạt hiệu quả cao Thiết kế bài dạy học Ngữ văn theo quan điểm tích hợp không chỉ chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà cần thiết phải xây dựng một hệ thống việc làm, thao tác tương ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt HS từng bước thực hiện để chiếm lĩnh đối tượng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp, tránh áp đặt một cách làm duy nhất. Giờ học Ngữ văn theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức hợp đòi hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung tích hợp, chứ không phải sự tác động các hoạt động, kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung riêng rẽ thuộc “nội bộ phân môn”. Công việc thiết kế bài giảng cho văn bản“dô tả dô tà” trong chương trình ngữ văn địa phương lớp 9 là cả một quá trình dày công nghiên cứu,sưu tầm,chắtlọc. Các phương pháp dạy học tích cực được đưa vào,tích hợp với kiến thức lịchsử, địa lí, âm nhạc phong phú, hệ thống câu hỏi nhiều mức độ, đảm bảo khai tháchết được giá trị của văn bản. Đáp ứng yêu cầu của hoạt động dạy và học chươngtrình ngữ văn địa phương. 2.THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM thiết kế giữ vai trò quan trọng trong việc thành công của giờ dạy, trong việc tạo sự yêu mến, hứng thú với môn học của học sinh. Nhưng trongchương trình ngữ văn địa phương THCS lại đang thiếu điều kiện này. Qua việc trao đổi và nắm bắt thông tin từ các đơn vị trường học có cấp học THCS trên địa bàn huyện nhà những năm qua. Tôi nhận thấy một thực trạngchung là các tiết dạy-học ngữ văn địa phương hiệu quả chưa cao. Thực trạng trên có nguyên nhân từ nhiều phía. * Về phía giáo viên: Thực tế dạy - học chương trình Ngữ văn và địa phương của Thanh Hóa từ trước đến nay, giáo viên vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, từ nội dung đến cách thứctiến hành, trong đó khó khăn lớn nhất là nội dung dạy - học. Giáo viên chưa cóđiều kiện sưu tầm, biên soạn một chương trình, nội dung môn Ngữ văn địa phương để phục vụ công trong tác giảng dạy. Do đó, tiết học chỉ thực hiện một cách miễn cưỡng,chiếu lệ tài liệu tham khảo để thiết kế bài giảng rất ít. Nếu có chủ yếu nằm rải rác ở các bài báo, các phóng sự truyền hình, các chuyên đề, tiểu 4 luận,các tạp chí văn học nghệ thuât địa phương. Phải cần rất nhiều thời gian để sưu tầm.Tuy nhiên những tài liệu này cũng chỉ đề cấp đến một khía cạnh nào đó của vấn đề.Sách giáo khoa ngữ văn địa phương nội dung cũng đơn giản, chủ yếu đặt ramục tiêu, vấn đề chung chung, khái quát. Điều này sẽ có tác động hai mặt: nó vừalà phần mở, phần chủ động, linh hoạt trong dạy và học kích thích sự tìm tòi, sángtạo của thầy và trò nhưng đồng thời cũng dễ tạo tâm lí thả nổi, buông xuôi. Sách thiết kế bài giảng ngữ văn địa phương nội dung ngắn gọn, chưa có phần tích hợp...Vì vậy việc dạy học chương trình địa phương hiện nay phụ thuộc nhiều vào trình độ, tâm huyết của giáo viên. Giáo viên nào biết nhiều thì dạy nhiều,giáo viên nào biết ít thì dạy ít, gây ra nhiều cách hiểu khác nhau. Mục đích dạy họcngữ văn địa phương chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. * Về phía nhà trường: Một số đồ dùng dạy học phục vụ cho một số tiết học như ti vi,, sách tham khảo, băng hình …đang còn thiếu. Nhà trường chưa đủ điều kiện về kinh tế, tài chính và thời gian để giáo viênvà học sinh thực hiện những chuyến đi thực tế, được tận mắt nhìn, tận tai nghe về các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, tiếp xúc với các nhà thơ, nhàvăn tiêu biểu của địa phương. * Về phía học sinh Học sinh chưa được giao tiếp rộng, trình độ nhận thức còn hạn chế, việc tự học ở nhà hoặc tự sưu tầm những nội dung theo yêu cầu của giáo viên hầu như chưa thực hiện được. - Các em học sinh không hứng thú với tiết dạy, thò ơ, chán nản khi đến tiết ngữ văn địa phương nhất là các tiết văn bản. * Kết quả tiết học địa phương: Theo số liệu điều tra ở khối 9 năm học 20172018 số học sinh yêu thích tiết học rất ý, còn số học sinh chưa yêu thích thì quá hơn một nửa. Cụ thể như sau: Kết quả điều tra khi học sinh chưa được áp dụng SKKN năm học STT Khối Lớp HS Được Hỏi 1 2 9A 9B 36 31 Chưa Bình yêu thích thường 12 23 15 5 Yêu Thích Ghi Chú 9 3 Nhìn thấy thực trạng dạy học các tiết văn bản trong chương trình địa phương hiện nay và nhận rõ vai trò của thiết kế bài giảng chi tiết, khoa học cho một tiết dạy. Tôi đã dành nhiều thời gian nghiên cứu, sưu tầm, chọn lọc tài liệu để tạo ra Thiết kế bài giảng cho tiết văn bản “Dô tả dô tà “trong chương trình ngữ văn địa phương lớp 9. Tôi xin đưa ra đây để đồng nghiệp tham khảo, góp ý, bổ sung và hoàn thiên. 3. CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ SỬ DỤNG ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ Trước hết về quan điểmtôi đồng tình với khẳng định của phó giáo sư tiến sĩ Nguyễn Xuân Thành (phó vụ trưởng vụ giáo dục): “Khó khăn của giáo viên khi dạy tích hợp liên môn không nằm nhiều ở vấn đề nội dung mà ở vấn đề 5 phương pháp dạy học”.Nhận thức được điều đó tôi đã học tập và đưa ra phương pháp dạy tích hợp cho tác phẩm địa phươnggồm sáu bước như sau: 1.Xác định, mục tiêu bài học - Theo chuẩn kiến thức kĩ năng để xác định mục tiêu về kiến thức,kĩ năng,thái độ của bài học từ đó để tìm mục tiêu và địa chỉ tích hợp 2.Xác định mục tiêu tích hợp -Nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh -Làm cho học sinh có khả năng tiếp cận vấn đề với vấn đề thực tiễn.Học sinh có kiến thức về vấn đề phải giải quyết và phân tích được tình huống phát hiện được vấn đề đặt ra VD: Dạy tác phẩm dô tả dô tà là giúp học sinh cảm nhận được vẻ đẹp của đất và người xứ Thanh.MôtThanh Hóa địa nhân linh kiệt,có truyền thống văn hóa,lịch sử lâu đời;Con người hiếu học lao động cần cù lạc quan yêu đời thương yêu đùm bọc lẫn nhau giàu tinh thần chống ngoại xâm.Dô tả dô tà khắc họa một Thanh Hóa đangxuôi dòng lịch sử.Qua mỗi chặng buồn vui trên đường phát triền con người Thanh Hóa lại hò nhau đồng lòng cùng nhau để quê hương tiến về phía trước.Dẫu cho bao thế hệ đã đi qua thì tinh thần ấy trở thành bài ca đẹp đẽ sống mãi với thời gian. 3. Tìm địa chỉ tích hợp :Đây là khâu quan trọng trong tích hợp liên môn bởi cốt lõi của tích hợp là phải chỉ ra được “địa chỉ tích hợp. nếu thiếu sự lựa chọn thì chỉ là tích hợp vô cảm vô thức làm biến dạng tiết học nên soạn bài phải chọn nội dung tích hợp phù hợp Dạy tác phẩm thơ Dô tả dô tà,địa chỉ tích hợp của tôi là : a.Giới thiệu bài mới tích hợp âm nhạc nghe “khúc tình ca sông Mã” để tạo không khí cho lớp học,tâm thế cho học sinh và đó cũng chính là âm thanh vang vọng,âm hưởng cho cả bài b.Tích hợp địa lí vị trí hình ảnh sông mã và xem video “rau má sứ Thanh” để cảm nhận được những hình ảnh đặc trưng của Thanh Hóa c. - Tích hợp lịch sử :Hình ảnh vua Lê Chúa Trịnhgiúp học sinh hiểu được Thanh Hóa là vùng đất có nhiều hiền tài Tích hợp hình ảnh Nguyễn Quán nho-tâm gương hiếu học và hình ảnh trống đồng đông sơn để học sinh cảm nhận được Thanh Hóa là vùng đất có truyền thống văn hóa lâu đời => Những tích hợp trên giúp học sinh hiểu được Thanh Hóa là vùng địa nhân linh kiệt d.Tích hợp âm nhạc một đoạn trong bài “dân ca đi cấy” tích hợp đoạnvideolàng nghề đúc đồng giúp học sinh cảmnhận được vẻ đẹp cần cù,tài hoa trong lao động e.Tích hợp đoạn phim tài liệu cây cầu huyền thoại để hiểu người Thanh Hóa anh hùng trong chiến đấu chống giặc ngoại xâm g.Tích hợp hình ảnh Thanh Hóa ngày nay:khu công nghiệp Nghi Sơn,Bỉm Sơn,Lam Sơn và danh lam thắng cảnh Sầm Sơn giúp học sinh cảm nhận được Thanh Hóa vẫn đang vượt lên tiến về phía trước bằng tinh thần đồng lòng dốc trí e.Tổng kết:Tích hợp âm nhạc 6 - Tạo độ lắng trong cảm nhận và khơi gợi sự xúc động cho người học để từ đó khẳng định giá trị của tác phẩm 4. Tích hợp -Tích hợp liên môn nhằm mở rộng kiến thức trong bài học với kiến thức các môn khác,các nghành khác cũng như kiến thức đời sống để làm giầu vốn hiểu biết và nhân cách học sinh - Phương pháp dạy học theo hướng tích hợp là lồng ghép nội dung tích hợp vào các bài dạy, tùy theo từng môn học mà lồng ghép tích hợp ở các mức độ như liên hệ, lồng ghép bộ phận hay là toàn phần,( Phần nội dung bài học, phần bài tập hay là tổng kết toàn bài...) Khi tích hợp giáo viên cần sử dụng ngôn từ kết nối sao cho lô gic và hài hòa....từ đó giáo dục và rèn kĩ năng sống, giá trị sống cho học sinh. - Để nâng cao hiệu quả của môn học tích hợp, giáo viên có thể sử dụng một số phương pháp để dạy học tích hợp như sau: + Dạy học theo dự án. + Phương pháp trực quan. + Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề. + Phương pháp khăn trải bàn . . . . . . + Sử dụng sơ đồ tư duy 5.Thiết kế giáo án - Giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn không phải là một bản đề cương kiến thức để giáo viên lên lớp giảng giải, truyền thụ áp đặt cho học sinh, mà là một bản thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho HS thực hiện trong giờ lên lớp để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục đích giáo dục và giáo dưỡng của bộ môn. Đó là bản thiết kế gồm hai phần hợp thành hữu cơ: Một là, hệ thống các tình huống dạy học được đặt ra từ nội dung khách quan của bài dạy, phù hợp với tính chất và trình độ tiếp nhận của học sinh. Hai là, một hệ thống các hoạt động, thao tác tương ứng với các tình huống trên do giáo viên sắp xếp, tổ chức hợp lí nhằm hướng dẫn HS từng bước tiếp cận, chiếm lĩnh bài học một cách tích cực và sáng tạo. - Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bám chặt vào những kiến thức các bộ môn có liên quan. - Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bảo đảm nội dung và cấu trúc đặc thù nhưng không gò ép vào một khuôn mẫu cứng nhắc mà cần tạo ra những chân trời mở cho sự tìm tòi sáng tạo trong các phương án tiếp nhận của học sinh, trên cơ sở bảo đảm được chủ đích, yêu cầu chung của giờ học. - Nội dung dạy học của thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải làm rõ những tri thức và kĩ năng cần hình thành, tích luỹ cho HS qua phân tích, chiếm lĩnh kiến thức; mặt khác, phải chú trọng nội dung tích hợp giữa tri thức bộ môn mình dạy với các bộ môn khác. 6. Tổ chức giờ dạy. 7 - Tổ chức giờ học trên lớp là tiến trình thực thi bản kế hoạch phối hợp hữu cơ hoạt động của giáo viên và học sinh theo một cơ cấu sư phạm hợp lí, khoa học, trong đó giáo viên giữ vai trò, chức năng tổ chức, hướng dẫn, định hướng chứ không phải truyền thụ áp đặt một chiều. học sinh được đặt vào vị trí trung tâm của quá trình tiếp nhận, đóng vai trò chủ thể cảm thụ, nhận thức thẩm mĩ, trực tiếp tiến hành hoạt động tiếp cận, khám phá, chiếm lĩnh kiến thức. - Tổ chức hoạt động đọc hiểu vận dụng kiến thức liên môn trên lớp, giáo viên phải chú trọng mối quan hệ giữa học sinh và nội dung dạy học, phải coi đây là mối quan hệ cơ bản, quan trọng nhất trong cơ chế giờ học. Muốn vậy, giáo viên phải từ bỏ vai trò, chức năng truyền thống là truyền đạt kiến thức có sẵn cho học sinh, còn học sinh không thể duy trì thói quen nghe giảng, ghi chép, học thuộc, rồi “làm bài” theo lối tái hiện, sao chép, làm thui chột dần năng lực tư duy sáng tạo, khả năng tự đọc, tự tìm tòi, xử lí thông tin, tổ chức các kiến thức một cách sáng tạo. GIÁO ÁN DẠY HỌC TÍCH HỢP Tiết 40 CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA PHƯƠNG PHẦN VĂN DÔ TẢ DÔ TÀ -Mạnh Lê- A.MỤC TIÊU : - Học sinh được bổ sung những hiểu biết về văn hoá địa phương bằng việc hiểu và cảm được bài thơ Dô tả dô tà. 1. Kiến thức : - Hiểu và cảm được thơ Dô tả dô tà với đặc trưng của đất và người Thanh Hóa 2. Kĩ năng: Rèn kĩ năng đọc và cảm nhận thơ ca. 3. Giáo dục: Tình yêu quê hương đất nước và tự hào hơn về truyền thống quê hương. 4. Định hướng hình thành năng lực: a. Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân. - Tự nghiên cứu bài học ( soạn bài, đọc tác phẩm). - Năng lực giải quyết vấn đề: các tình huống nảy sinh trong quá trình tiếp cận tác phẩm. - Năng lực tư duy. - Năng lực tự quản lí (quản lí nhóm, thời gian cho phép của một hoạt động). 8 b. Nhóm năng lực về quan hệ xã hội. - Năng lực giao tiếp - Hợp tác nhóm. c. Nhóm năng lực công cụ. - Năng lực sử dụng ngôn ngữ: Biết sử dụng ngôn ngữ chính xác, truyền cảm, hấp dẫn, lôi cuốn. B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên : - Thiết bị: Máy chiếu, máy tính, băng đĩa. - Sách địa phương, tài liệu tham khảo liên quan đến nội dung bài học. 2. Học sinh: - Tài liệu về tác giả Mạnh Lê - Chuẩn bị bài phần đọc- hiểu văn bản. C. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP 1. Ổn định lớp,kiểm tra bài cũ ( Kiểm tra việc chuẩn bị bài) 2.Bài mới :Bước vào bài học hôm nay cô cùng các em lắng nghe bài hát: Khúc tình ca sông Mã của nhạc sỹ Nguyễn Trọng Tạo:Đó là âm hưởng của điệu hò sông Mã, cái âm hưởng dạt dào khỏe khoắn âm vang trên dòng sông lịch sử quê ta đã quen thuộc với người dân xứ Thanh từ thuở lọt lòng. Và hôm nay cô cùng các em sẽ xuôi dòng sông Mã cùng với con thuyền thơ của một người con xứ Thanh để thể hiện tình yêu với quê cha đất tổ của mình bằng những vần thơ giản dị, mộc mạc mà sâu nặng nghĩa tình. Đó chính là nhà thơ Mạnh Lê với bài thơ “Dô tả dô tà”. 3. Tiến trình dạy học HOẠT ĐỘNG 1 : TÌM HIỂU CHUNG 1. Phương pháp kĩ thuật: - Đăt vấn đề, gợi tìm, 2. Hình thức tổ chức hoạt động: Hoạt động nhóm. 9 3. Phương tiện dạy học: Máy chiếu, máy tính. - Phiếu hoạt động nhóm. Hoạt động của giáo viên và học sinh * GV Giao nhiệm vụ: Nội dung chính I. Tìm hiểu chung. GV yêu cầu cá nhân đọc thầm bằng mắt phần chú thích * SĐP trang 36.Tư duy và bổ sung hoàn thiện đầy đủ thông tin về tác giả Mạnh Lê 1. Tác giả: - Mạnh Lê (1953-2008) - Trình bày những hiểu biết của em về nhà thơ. HS: Nhận nhiệm vụ. - Cử đại diện tổ, nhóm. GV : Cô cảm ơn các em đã báo cáo khá đầy đủ những thông tin về tác giả Mạnh Lê. Cô bổ sung, nhấn manh thêm một vài đặc điểm về thơ ông: Nhà thơ Mạnh Lê (04/4/1953- 15/4/2008) tại xã Thiệu Trung huyện Thiệu Hóa tỉnh Thanh Hóa; quê hương của của nhà bác học Lê Văn Hưu một vùng quê giàu truyền thống văn hóa. Though của ongang với Lang Chef một làng nhỏ bên sông Chu và nighuslongtrue thống. Tiếng chày thậm thịch giã đất và ánh lửa nấu đồng đã ngấm vào máu thịt của ông thăng hoa trong thơ ông thành một giọng điệu thơ Mạnh Lê âm âm tiếng đất tiếng đồng. Thơ của ông có cái mạch ngầm nguồn cội làng quê chan chứa cái tình mộc mạc của mẹ của bà của chị lẫn cái trầm lắng sâu đậm cốt cách của cha. Mạnh Lê là nhà thơ có tư duy duy lý, duy mỹ và duy tình. Thơ ông có lúc như một dòng thác chảy tràn cảm xúc, có khi kết cấu như một câu chuyện vừa tự sự vừa trữ tình. Có lúc ông viết thơ dài hơi như trường ca “Đất nước thuở Hùng Vương”... Thơ ông là sự trải nghiệm của cái tôi hồn hậu, nhân ái vào trang sách giữ nguyên được hồn cốt. Quê thiệu Hóa, Thanh Hóa. - Là hội viên Hội nhà văn VN. 10 * GV tiếp tục giao nhiệm vụ: Gv hướng dẫn cách đọc bài thơ với giọng ( chậm dãi, tình cảm da diết, nhấn giọng theo theo nhịp độ và trường độ)các nhóm cử đai diện đọc 2. Tác phẩm: a. Xuất xứ: 1995 trong “Một cuộc đời sông”1997 b.Đọc: - Nhận xét cách đọc. c. Thể loại: GV hỏi: - Thể thơ 8 chữ. - Tác phẩm viết vào thời gian nào? - Xác định thể thơ? Và mạch cảm xúc của bài thơ HS nhận nhiệm vụ và thực hiện nhiệm vụ cá nhân Khái quát chung và chuyển tiếp Điều chỉnh:……………............................................... …………………………………………………………. …………………………………………………………. ………………………………………………………… ………………………………………………………… HOẠT ĐỘNG 2: TÌM HIỂU CHI TIẾT 1. Phương pháp, kĩ thuật: - Sử dụng phối hợp các phương pháp: các mảnh ghép, nêu vấn đề… - Các kĩ thuật dạy học: Kt động não, KT đạt câu hỏi, giao nhiệm vụ, các mảnh ghép 2. Hình thức tổ chức dạy học: Dạy học trên lớp 3. Phương tiện dạy học: Sử dụng máy chiếu ( Kết hợp SĐP và giáo án). Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung chính 11 Để cung khám phá cái hay, cái đẹp của bài thơ này như thế nào chúng ta cùng chuyển sang phần II II. Tìm hiểu chi tiết GV: Quan sát nhan đề bài thơ.Nhan đề ấy nói với em về điều gì? -Nói về điệu hò sông mã,điệu dân ca của Thanh Hóa.Cô mời các em cùng lắng nghe giai điệu này.Trong bài thơ điệu hò sông mã là âm hưởng chung xuyên suốt toàn bài.Trong nhịp điệu câu hò đất và người Thanh Hóa hiện lên.Ta cùng tìm hiểu về Đất quê Thanh GV : Quan sát bản đồ và bằng kiến thức địa lí em hãy nêu đặc điểm địa hình khí hậu của quê hương Thanh Hóa 1. Đất quê Thanh GV : Thanh Hóa một dải đất miền trung đầy nắng gió và chính miền quê bão giông ấy đất và người đã nở hoa tạo nên một khúc tình ca mãi mãi.Trước tiên ta cùng khám phá vẻ đẹpđấtxứ Thanh Bước 1: GV giao nhiệm vụ - HS đọc thầm bằng mắt bài thơ. - Hình ảnh đất quê Thanh hiện lên với những nét đặc trưng nào trong thơ Mạnh Lê. Cách khắc họa của tác giả có gì đặc biệt? -Hình ảnh sông mã Gv: Hiểu biết của em về dòng sông này ?về địa 12 lí ? lịch sử - Đó là dòng sông lớn nhất của tỉnh ta bắt nguồn từ Lào chảy qua địa phận tỉnh ta Từ quan hóa -> Yên định về quảng xương đổ ra biển - Gv : Tích hợp chiếu hình ảnh sông mã với quê hương Thanh Hóa sông mã,sông quê hương chứng nhân lịch sử hào hùng,là thơ là nhạc là họa cho bức tranh quê yên bình sông mã còn có tên gọi là sông mạ ( sông mẹ ) sông của đất mẹ nuôi dưỡng con người xứ Thanh.Để rồi có bao con sông trên quê hương Thanh Hóa nhưngdòng sông ấyđã mang hình bóng của qh xứ sở Gv : Và xuôi dòng sông mã nơi có những bãi bồi ven sông những cánh đồng tit tắp,đất nơi này đã nuôi dưỡng 1 loài cây-1 hình ảnh đặc trưng của xứ Thanh? Tìm và nêu cảm nhận ? -cây rau má -Hs thảo luận,trinh bày ?Vì sao đất quê Thanh có bao nhiêu loài cây : nhưng rau má lại trở thành cây biểu tượng ? GV : Hình ảnh ấy đã đi vào lời ca dân gian “đói thì phải ăn rau má đừng ăn quấy quá mà chết” - Từ bao đời nay rau má đã gắn bó với đất xứ Thanh,nuôi dưỡng con người vượt qua gian khó,trưởng thành.Và đây nữa ta cùng lắng nghe giai điệu “Rau má xứ thanh” đểcùng xúc động,tự hào hơn về loài cây này. 13 - TH âm nhạc : bài hát rau má xứ Thanh => những hình ảnh bình dị gắn bó của vùng đất còn nhiều khó khan . - Trong những hình ảnh thơ đó em hãy chọn và cảm nhận về một hình ảnh theo em là đẹp nhất , hay nhất. Gv cho mỗi nhóm trình bày 1 hoặc hai hình ảnh và bình - N1: Rau má. - N2: Điệu hò sông Mã. HS đọc đoạn thơ Đoạn thơ giới thiệu cho em nét đặc trưng nào nữa về lịch sử của vùng quê Thanh Hóa? - Những nhân vật lịch sử nổi tiếng: Vua Lê, chúa Trịnh, Trạng Quỳnh. 14 GV : Thanh hóa tự hào là đất tam vương,nhị chúa” cùng với dòng chảy lịch sử dân tộc,Thanh Hóa hình thành và phát triển với truyền thống lâu đời GV : Ở nơi này truyền thống văn hóa với nét đặc trưng nào trong thơ Mạnh Lê --chiều nhai rau má Tối học chữ nôm ->Hiếu học TH Lịch sử : nhân vật nào ở quê Thanh là tấm gương hiếu học Nguyễn Quán Nho ( Thiệu Hóa ) 15 -Những nét chữ trên lá, lớn lên từ cơm cháy của dân làng,khổ luyện Thành tài,đỗ tiến sĩ là tể tướng trong triều -tấm gương hiếu học GV: nét sinh hoạt văn hóa hiện lên từ lời ca tiếng hát -múa đội đèn,hát trống vỗ -> sinh hoạt văn hóa dân gian => Nét sinh hoạt văn hóa truyền thống . ? Đánh giá khái quát nhất về đất quê Thanh hóa chính là dải đất Việt Nam thu nhỏ có núi có sông rồi biển giàu truyền thống lịch sử Thanh Hóa mang hồn riêng không lẫn vào đâu được.Vùng đất yêu thương ấy đã sinh ra và nuôi dưỡng con người xứ Thanh.Hình ảnh người xứ Thanh trong thơ của Mạnh Lê được khắc họa đậm nét và chân thực.Ta cùng tìm hiểu phần 2 => Một mảnh đất miền Trung đầy nắng và gió, giàu truyền thống lịch sử - văn hóa 16 GV giao nhiệm vụ ?Hãy tìm những hình ảnh thơ biểu tượng cho con người quê Thanh -Khi khắc họa người quê Thanh biện pháp nào được sử dụng?Trình bày cảm nhận của em về hình ảnh đó 2. Người xứ Thanh HS thảo luận trao đổi,báo cáo GV quan sát động viên,gợi ý để học sinh thực hiện tốt nhiệm vụ được giao Chi tiết thơ nào viết về cuộc sống lao động của con người quê Thanh - “Ăn cơm bằng đèn đi cấy sáng trăng” -> Cuộc sống lao động cần cù, , vui tươi. Lời của bài dân ca đi cấy khái quát nét đẹp nào của người lao động? -Cần cù Vẫn viết về cuộc sống lao động em hiểu ý thơ(hiểu tận tâm can tiếng đá tiếng đồng là gì ) TH video 2 làng nghề truyền thống đục đá và đúc đồng ở Thanh Hóa -Hiểu : tiếng đá Tiếng đồng =>Tài hoa sáng tạo 17 *Những sản phẩm của quê Thanh gợi cho em suy nghĩ về nét đẹp nào của người lao động -Tài hoa sáng tạo GV trong lao động người quê Thanh Hóa cần cù tài hoa ?Và trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm ta tự hào về vẻ đẹp nào của người xứ Thanh.Chi tiết thơ thể hiện điều đó? ?Những hiểu biết lịch sử về đấu tranh chống mỹ của quân dân Thanh Hóa TH lịch sử đoạn phim tài liệu “Cây cầu huyền thoại” GV đoạn phim đã tái hiện chân thực hình ảnh quân dân Thanh Hóa anh dũng chống giặc ngoại xâm đó là vẻ đẹp hào hung của con người quê hương - “Một chiếc cầu sắt gánh ngàn tấn bom” -> Kiên cường, anh hùng trong chiến đấu. - “Răng rứa, mô, tê”->Lạc quan, tếu táo, vui nhộn trong cuộc sống đời thường. - “Yêu nhau cửa biển; lá ?Bài thơ còn giới thiệu về những nét đẹp nào của rách, lá lành” người dân Thanh Hóa? Tìm chi tiết nêu cảm nhận. ->Thủychung, tình nghĩa HS tìm chi tiết nêu cảm nhận => Người xứ Thanh với bao GV đó là tinh thần lạc quan,lối sống mộc mạc nét đẹp : Cần cù sáng tạo chân chất và tình nghĩa thủy chung dũng cảm gan dạ,mộc mạc nghĩa tình.Đó cũng chính là GV Nhà thơ Mạnh Lê đã có những cảm xúc sâu vẻ đẹp truyền thống của dân sắc về vẻ đẹp của con người xứ Thanh đó là tộc Việt Nam những người lao động cần cù vượt khó là những người anh hùng trong trân tuyến đánh quân thù trở về với cuộc sống đời thường họ luôn lạc quan 3.Suy ngẫm của nhà thơ 18 sống tình nghĩa thủy chung - Một cuộc đời sông bao đời thuyền nát HS đọc 2 câu kết => Một miền quê qua bao thăng trầm ?Từ cảm nhận về đất và người xứ Thanh nhà thơ Mạnh Lê đã có những suy ngẫm như thế nào về sức sống của quê hương? - Mãi còn câu hát vỗ vào ánh trăng HS trình bày cảm nhận -> sức sống vươn lên TH hình ảnh của Thanh Hóa thời hiện đại để phân tích và bình - Đọchai câu thơ ta cảm nhận có một Thanh Hóa đang xuôi dòng lịch sử ,990 năm danh xưngThanh Hóa .qua mỗi chặng buồn vui trên đường phát triển dẫu cho một cuộc đời sông bao đời thuyền nát bao thế hệ đã đi qua nhưng mãi còn câu hát vỗ vào ánh trăng tinh thần đồng lòng dốc trí đẩy quê hương tiến về phía trước đã trở thành bàica sống mãi với thời gianthanh hóa mãi trường tồn . những hình ảnh mang biểu tượng của Thanh Hóa ngày nay cho ta niềm tin về một thanh hóa anh hùng 19 = >Niềm tự hào về sức sống diệu kì của quê hương Gv giao nhiệm vụ tiếp: -từcảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp của đất và người xứ thanhnhà thơ đã bộc lộ tình cảm của mình với quê hương đó là tình cảm gì.Hs thảo luận và trình bày kết quả. Gv: Yêu quê hương tha thiết tự hào về mảnh đất dẫu nơi đó còn nhiều nhọc nhằn vất vả nhưng bằng tình yêu quê máu thịt của mình nhà thơ đã viết nên một bài thơ xúc động đối với mảnh đất mà mình đã sinh ra. HOẠT ĐỘNG 3: Tổng kết và hướng dẫn tự học 1. Phương pháp, kĩ thuật: - Sử dụng phối hợp các phương pháp: Đàm thoại, đạt vấn đề và gqvđ. - Các kĩ thuật dạy học: Kt động não, giao nhiệm vụ, … 1. Hình thức tổ chức dạy học: Dạy học trên lớp 2. Phương tiện dạy học: Sử dụng máy chiếu ( Kết hợp SGK và giáo án). Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung chính Gv giao nhiệm vụ: III. Tổng kết - Khái quát về những nét đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của bài thơ. 1. Nghệ thuật: 20