Tài liệu Vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học hóa học lớp 11 trường trung học phổ thông

HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Lan Phương LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Lan Phương Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐẶNG THỊ OANH Thành phố Hồ Chí Minh - 2012 LỜI CÁM ƠN Có ai đó đã nói rằng thật không dễ để có được hạnh phúc. Đối với tôi, khi hoàn thành xong cuốn luận văn này, tôi đã cảm nhận được sự sung sướng và hạnh phúc. Hạnh phúc vì hoàn thành xong một công trình nghiên cứu quan trọng, hạnh phúc vì luôn có những người luôn bên cạnh ủng hộ, động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và làm việc. Tôi muốn bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới PGS. TS. Đặng Thị Oanh và PGS. TS. Trịnh Văn Biều, những người thầy giàu kinh nghiệm đã tận tình và thẳng thắn hướng dẫn tôi hoàn thành cuốn luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các thầy cô đã tận tình dạy dỗ, truyền đạt để tôi có vốn kiến thức và tư liệu để hoàn thành tốt luận văn. Nhân đây tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ths. Trần Ngọc Thành và Nguyễn Diệu Linh là những người bạn động viên giúp đỡ và chia sẻ ý tưởng cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin được cám ơn Ban Giám hiệu các trường THPT, các đồng nghiệp và các em học sinh đã kề vai sát cánh cùng tôi, giúp tôi trong suốt thời gian thực nghiệm sư phạm tại trường. Cuối cùng, tôi muốn cảm ơn đến gia đình và bạn bè đã ủng hộ và chăm sóc tôi, giúp đỡ hết mình trong quá trình tôi học tập và làm việc. Xin cảm ơn tất cả mọi người. Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2012 Tác giả DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Câu hỏi bài học : CHBH Câu hỏi khái quát : CHKQ Câu hỏi nội dung : CHND Cơ sở lí luận : CSLL Dạy học theo dự án : DHTDA Đối chứng : ĐC Điểm trung bình : ĐTB Giáo viên : GV Hoạt động : HĐ Học sinh : HS Phương pháp dạy học : PPDH Phương pháp dạy học theo dự án : PPDHTDA Trung học phổ thông : THPT Thực nghiệm : TN Thực nghiệm sư phạm : TNSP DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng Trang 1.1. Các loại câu hỏi định hướng 20 1.2. Mức độ biết phương pháp DHTDA của các giáo viên 31 1.3. Mức độ áp dụng PPDHTDA trong giảng dạy Hoá học 31 1.4. Những khó khăn khi áp dụng PPDHTDA vào dạy hoá học 31 2.1. Nội dung chương trình hoá học lớp 11THPT 34 2.2. Phân phối chương trình môn hóa học lớp 11-chương trình cơ bản 36 2.3. Phân phối chương trình môn hóa học lớp 11-chương trình nâng cao 37 2.4. Ví dụ về chuẩn kiến thức kỹ năng và ý tưởng dự án 39 2.5. Các tiêu chuẩn đánh giá 41 2.6. Tiêu chí đánh giá bài trình chiếu 44 2.7. Tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm 45 2.8. Tiêu chí đánh giá sản phẩm của dự án 46 2.9. Các dự án trong chương trình hoá học lớp 11 THPT 49 3.1. Lớp thực nghiệm và đối chứng khi thực nghiệm 79 3.2. Nội dung thực nghiệm 80 3.3. Phân phối tần suất, tần số lũy tích bài "Công nghiệp Silicat" cặp 87 TN1-ĐC1 3.4. Tổng hợp bài kiểm tra “Công nghiệp silicat” cặp TN1 – ĐC1 88 3.5. Phân phối tần suất, tần số lũy tích bài “Phân bón hoá học” cặp TN2 88 – ĐC2 3.6. Tổng hợp bài kiểm tra “Phân bón hoá học” cặp TN2 – ĐC2 89 3.7. Phân phối tần suất, tần số lũy tích bài “Terpen” cặp TN3 – ĐC3 90 3.8. Tổng hợp bài kiểm tra bài “Terpen” cặp TN3 – ĐC3 90 3.9. Phân phối tần số, tần số lũy tích bài “Nguồn hidrocacbon thiên 91 nhiên” cặp TN4 – ĐC4 3.10. Tổng hợp bài kiểm tra bài “Nguồn hidrocacbon thiên nhiên” cặp 92 TN4 – ĐC4 3.11. Tổng hợp các tham số đặc trưng 92 3.12. Tổng hợp đại lượng kiểm định t 93 3.13. Những điều học sinh nhận được sau khi thực hiện dự án 94 3.14. Mức độ yêu thích phương pháp DHTDA 95 3.15. Ý kiến học sinh về việc nên hay không nên duy trì PPDHTDA 95 3.16. Lý do học sinh yêu thích PPDHTDA 95 3.17. Những công việc học sinh làm trong quá trình thực hiện dự án 96 3.18. Những khó khăn trong quá trình học tập 97 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình Trang 1.1. Sơ đồ tóm tắt các đặc điểm của DHTDA 15 1.2. Các giai đoạn của DHTDA 18 3.1. Video clip giới thiệu về thuỷ tinh của nhóm 1, lớp TN1, trường THPT Nguyễn Huệ 3.2. Tạp chí Nét Đẹp Việt về đồ gốm của nhóm 2, lớp TN1, trường THPT Nguyễn Huệ 3.3. Bài thuyết trình về phân đạm của nhóm 1, lớp 11A1, Trường Trung học Thực hành Sài Gòn 3.4. Bài thuyết trình về phân kali của nhóm 3, lớp 11A1, Trường Trung học Thực hành Sài Gòn 3.5. Poster quảng cáo dầu gội đầu của nhóm 1, lớp 11A1, trường THPT Nguyễn Công Trứ 3.6. Poster quảng cáo nuớc hoa của nhóm 2, lớp 11A1, trường THPT Nguyễn Công Trứ 3.7. Bài thuyết trình về phân phối khí đốt của nhóm 3, lớp 11A20, trường THPT Nguyễn Công Trứ 3.8. Bài thuyết trình về phần bảo vệ môi trường của nhóm 4, lớp 11A20, trường THPT Nguyễn Công Trứ 3.9. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra “Công nghiệp silicat”cặp TN1ĐC1 3.10.Biểu đồ kết quả bài kiểm tra “Công nghiệp silicat”của cặp TN1ĐC1 3.11. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra “Phân bón hoá học” cặp TN2 – ĐC2 83 3.12. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra “Phân bón hoá học” cặp TN2 – ĐC2 89 3.13. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra bài“Terpen” cặp TN3 – ĐC3 90 3.14. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra bài “Terpen” cặp TN3 – ĐC3 91 3.15. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra bài “Nguồn hidrocacbon thiên nhiên” cặp TN4 – ĐC4 3.16. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra bài “Nguồn hidrocacbon thiên nhiên” cặp TN4 – ĐC4 91 83 84 84 85 85 86 86 87 88 89 92 MỤC LỤC Lời cám ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ....................................................4 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................................4 1.1.1. Các khoá luận tốt nghiệp về DHTDA ........................................................5 1.1.2. Các luận văn thạc sĩ về DHTDA ................................................................5 1.1.3. Luận án tiến sĩ về DHTDA.........................................................................6 1.1.4. Các bài viết khoa học .................................................................................6 1.2. ĐỊNH HƯỚNG ĐỔI MỚI PPDH ........................................................................7 1.3. DẠY HỌC THEO DỰ ÁN ..................................................................................9 1.3.1. Khái niệm ...................................................................................................9 1.3.2. Phân loại ...................................................................................................11 1.3.3. Đặc điểm của dạy học dự án ....................................................................12 1.3.4. Vai trò của người dạy- người học trong dạy học dự án ...........................15 1.3.5. Quy trình thực hiện dạy học dự án ...........................................................16 1.3.6. Lập kế hoạch cho dự án ............................................................................19 1.3.7. Ưu điểm và hạn chế của dạy học dự án ....................................................26 1.3.8. Điều kiện thực hiện để DHTDA đạt hiệu quả .........................................28 1.4. THỰC TRẠNG DHTDA MÔN HÓA HỌC HIỆN NAY Ở TRƯỜNG THPT ..............30 1.3.1. Mục đích điều tra ......................................................................................30 1.3.2. Đối tượng điều tra: ...................................................................................30 1.3.3. Kết quả điều tra ........................................................................................31 Tóm tắt chương 1 ......................................................................................................32 VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 11 TRƯỜNG THPT .......................................................................................................33 2.1. TỔNG QUAN VỀ CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 TRƯỜNG THPT .............33 2.1.1. Mục tiêu của chương trình hoá học lớp 11 THPT....................................33 2.1.1. Nội dung và cấu trúc chương trình hoá học lớp 11 THPT .......................33 2.1.2. Phân phối chương trình hoá học lớp 11 THPT ........................................36 2.2. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC DỰ ÁN TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC THPT ......................................................................38 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn các bài để thiết kế dự án .........................................38 2.2.2. Quy trình thiết kế dự án ............................................................................39 2.2.3. Đánh giá dự án..........................................................................................43 2.2.4. Phiếu học tập cho các dự án .....................................................................48 2.3. MỘT SỐ DỰ ÁN DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 11 THPT ................................49 2.3.1. Dự án 1: SỬ DỤNG PHÂN BÓN HÓA HỌC .........................................50 2.3.2. Dự án 2: CÁC OXIT CỦA CACBON VÀ VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG ..54 2.3.3. Dự án 3: CÔNG NGHIỆP SILICAT ........................................................58 2.3.4. Dự án 4: NHIÊN LIỆU TRONG CUỘC SỐNG......................................62 2.3.5. Dự án 5: TECPEN - MANG HƯƠNG SẮC CHO ĐỜI ..........................66 2.4.6. Dự án 6: DẪN XUẤT HALOGEN VÀ VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG ........70 2.4.7. Dự án 7: RƯỢU- AN TOÀN VỀ RƯỢU TRONG CUỘC SỐNG .........74 Tóm tắt chương 2 ......................................................................................................78 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................................................79 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM ...........................................................................79 3.2. ĐỐI TƯỢNG THỰC NGHIỆM ........................................................................79 3.3. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM .........................................................................80 3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM .............................................................................83 3.4.1. Sản phẩm của các dự án ...........................................................................83 3.4.2. Kết quả học tập .........................................................................................87 3.4.2. Kết quả phiếu điều tra ..............................................................................93 3.5. MỘT SỐ KINH NGHIỆM KHI THIẾT KẾ VÀ TRIỂN KHAI DHTDA ........97 Tóm tắt chương 3 ......................................................................................................99 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................100 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................104 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Chiến lược phát triển về giáo dục đào tạo trong thời kì công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước đã được ghi rõ trong báo cáo chính trị Đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ XI của Đảng nêu rõ: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa; đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy học; đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục, đào tạo. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành” Đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học là vấn đề trọng tâm, then chốt hiện nay của ngành giáo dục. Với phương châm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”, người thầy là người tổ chức điều khiển nhằm giúp cho học sinh tiếp thu tri thức một cách tích cực, chủ động và sáng tạo. Kiến thức học sinh lĩnh hội được phải do chính học sinh đó tự vận động, tư duy, sáng tạo trong quá trình học tập chứ không phải do thuộc lòng từ kiến thức mà người thầy truyền đạt. Để làm được điều đó, người giáo viên phải là người nghiên cứu, lựa chọn được phương pháp tổ chức, hướng dẫn có hiệu quả phù hợp với đối tượng học sinh cũng như nội dung giảng dạy. Với đặc thù là một môn khoa học tự nhiên, trong đó có sự kết hợp giữa thực nghiệm và lý thuyết, hoá học đòi hỏi người học phải có khả năng tự khám phá, tìm tòi, phát hiện và lĩnh hội tri thức. Trong quá trình giảng dạy, nếu người giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực sẽ kích thích, phát huy được khả năng tự lĩnh hội kiến thức của học sinh. Tuy nhiên hiện nay, việc dạy và học ở các trường phổ thông ở nước ta chịu tác động nặng nề bởi mục tiêu thi cử. Học để thi. Dạy để thi đua có thành tích thi cử tốt nhất. Do đó việc giảng dạy ở đây chủ yếu là truyền thụ các kiến thức, luyện các kỹ năng làm bài kiểm tra và bài thi mà ít để ý ít (hoặc không để ý đến) dạy cho học sinh cách học, cách suy nghĩ, cách giải quyết các vấn đề một cách thông minh, độc lập và sáng tạo. Do đó, đổi mới cách dạy và cách học là một tất yếu. Người thầy trong thời đại mới chỉ là người hướng dẫn, giúp đỡ học trò khám phá, chiếm lĩnh tri thức trong niềm vui và sự hứng thú của cả hai. Thật không sai khi nói rằng: “Người thầy dốt là người chỉ biết truyền chân lý, người thầy giỏi là người dạy học sinh tìm ra chân lý”. Điều đó khẳng định vai trò to lớn của phương pháp dạy học. Trong các phương pháp dạy học tích cực hiện nay thì dạy học theo dự án đáp ứng tương đối tốt các yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng trên. Vì những lý do đó mà chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học hóa học lớp 11 trường trung học phổ thông”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu mô hình, quy trình và một số biện pháp tổ chức dạy học hoá học theo phương pháp dạy học dự án vào dạy học hóa học ở trường phổ thông, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông. 3. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Chương trình hoá học lớp 11 THPT. - Địa bàn nghiên cứu: Trường THPT Nguyễn Huệ (Bà Rịa – Vũng Tàu), Trung Học Thực Hành Sài Gòn (Quận 5 - Tp Hồ Chí Minh), THPT Nguyễn Công Trứ (Quận Gò Vấp – Tp Hồ Chí Minh). - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 2/2011 đến tháng 3/2012. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc áp dụng dạy học theo dự án ở môn hoá học lớp 11 trường THPT. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hoá học ở trường THPT. 5. Nhiệm vụ của đề tài - Nghiên cứu lí luận về dạy học theo dự án. - Khảo sát thực trạng về dạy học theo dự án ở các trường THPT. - Thiết kế một số dự án hóa học trong chương trình hóa học lớp 11 THPT. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá kết quả đạt được. - Tìm những giải pháp, bài học kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học theo dự án. 6. Giả thuyết khoa học Nếu giáo viên sử dụng dạy học theo dự án một cách hợp lý hiệu quả, học sinh được trực tiếp nghiên cứu các dự án trong dạy học hóa học và tạo ra các sản phẩm đạt chất lượng cao thì mỗi em học sinh sẽ chủ động, tích cực hơn, sáng tạo hơn và biết cách hợp tác để hiệu quả học tập cao hơn. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa để xây dựng cơ sở lý thuyết và nội dung của đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: thực nghiệm sư phạm và phương pháp chuyên gia, trò chuyện, phỏng vấn và điều tra bằng phiếu câu hỏi. 7.3. Nhóm phương pháp toán học: sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý, phân tích các số liệu, các kết quả điều tra và các kết quả thực nghiệm. Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Đầu thế kỷ 20, các nhà sư phạm Mỹ (Woodward; Richard; J.Dewey; W.Kilpatrick) đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp dự án và coi đó là phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống coi giáo viên là trung tâm. Ban đầu, phương pháp dự án chỉ được vận dụng trong dạy học thực hành ở các môn học kỹ thuật trong các trường đại học và cao đẳng, về sau phương pháp dự án được dùng trong hầu hết các môn học, kể cả các môn khoa học xã hội. Sau một thời gian phần nào bị lãng quên, ngày nay phương pháp dạy học dựa trên dự án lại được chú ý vận dụng nhiều ở các nước có nền giáo dục phát triển và kể cả ở Việt Nam [47], [62]. Tại Việt Nam, năm 2004, phương pháp dạy học theo dự án đã được triển khai và tiến hành thí điểm bằng việc đưa công nghệ thông tin vào dạy học thông qua chương trình “ Dạy học hướng tới tương lai” của Intel. Chương trình này giúp các giáo viên khối phổ thông trở thành những nhà sư phạm hiệu quả thông qua việc hướng dẫn họ cách thức đưa công nghệ vào bài học, cũng như thúc đẩy kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy phê phán và kỹ năng hợp tác đối với học sinh. Cho đến nay, đã có 33521 giáo viên và giáo sinh từ 21 tỉnh/ thành phố tham gia chương trình dạy học của Intel. Chương trình này đã tạo ra những sự thay đổi tích cực trong thực tiễn dạy học và cả trong quản lý dạy học ở các trường phổ thông ở Việt Nam [8]. Trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học thì dạy học theo dự án đã được rất nhiều sinh viên, giáo viên, các nhà nghiên cứu giáo dục tìm hiểu và vận dụng linh hoạt, hiệu quả ở hầu hết các bộ môn. Với những ưu điểm vượt trội, DHTDA đã và đang thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, một số bài viết và công trình nghiên cứu chúng tôi trình bày trong phần sau đây. 1.1.1. Các khoá luận tốt nghiệp về DHTDA • “Xây dựng tư liệu dạy học và áp dụng phương pháp dạy học dự án cho dạy học nội dung ứng dụng các phi kim và hợp chất của chúng trong chương trình hoá học THPT – nâng cao” của Đào Thị Như (2008), Trường ĐHSP Hà Nội [32]. Tác giả đã trình bày tương đối đầy đủ CSLL của PPDHTDA; sưu tầm được nhiều tư liệu bổ ích trong dạy học phần ứng dụng các phi kim, mang tính thực tiễn cao có thể vận dụng trong DHTDA. • “ Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án đối với chương nhóm oxi, lớp 10 nâng cao” của Tạ Thị Thu Hương (2010), Trường ĐHSP TPHCM [28]. Trong khoá luận, tác giả trình bày khá đầy đủ về CSLL của PPDHTDA và thiết kế được một số dự án ứng dụng trong chương nhóm oxi, lớp 10 nâng cao, góp phần làm tư liệu tốt cho sinh viên và giáo viên. 1.1.2. Các luận văn thạc sĩ về DHTDA • Luận văn thạc sĩ giáo dục học: “Phát triển năng lực chủ động tích cực học tập của học sinh trong dạy học hoá học thông qua hình thức dạy học dự án” của Đặng Thị Minh Thu (2009), ĐHSP Hà Nội [39]. Trong luận văn, tác giả xây dựng được các dự án (chủ đề) hóa học gắn bài học với những vấn đề liên quan đến thực tiễn đời sống, đưa các dự án đó vào trực tiếp dạy học trong chương trình hóa học THPT và đánh giá hiệu quả của việc sử dụng PPDHTDA. Tiếp theo, tác giả đã khảo sát và đánh giá năng lực được phát triển ở học sinh thông qua quá trình học tập theo dự án. • Luận văn thạc sĩ giáo dục học: “Dạy học hoá học vô cơ 10 – nâng cao tích hợp dạy học dự án, dạy học dựa trên câu hỏi và công nghệ thông tin” của Nguyễn Thị Hoàng Anh (2010), ĐHSP Hà Nội [1]. Trong đề tài này, tác giả đã nghiên cứu và tổng hợp các quan điểm và lí thuyết dạy học tích cực, tổng quan CSLL và thực tiễn của việc tổ chức DHTDA, dạy học dựa trên câu hỏi và áp dụng công nghệ thông tin trong các bài hóa học và trong thiết kế khung chương trình giảng dạy phần vô cơ lớp 10 THPT chương trình nâng cao. Tác giả cũng đã tiến hành thực nghiệm sư phạm để xác định hiệu quả và tính khả thi của đề tài. Từ đó rút ra những biện pháp thực tiễn nhằm giúp cho GV hóa học ở trường THPT tiếp cận với phương pháp mới, góp phần đổi mới PPDH hóa học. • Luận văn thạc sĩ giáo dục học: “Áp dụng dạy học theo dự án trong dạy học Hoá học ở trường Trung học phổ thông”của Nguyễn Thị Thanh Mai (2011, ĐHSP TPHCM [31]. Trong luận văn, tác giả đã tổng hợp và trình bày tương đối đầy đủ về CSLL của PPDHTDA. Sau đó, tác giả đã thiết kế được một số dự án và tiểu dự án trong chương trình hoá học THPT và áp dụng trong dạy học hoá học, tiến hành thực nghiệm và khảo sát hiệu quả của DHTDA trong dạy học. Ngoài những luận văn nghiên cứu về DHTDA bộ môn hoá học, chúng tôi cũng tham khảo thêm một số đề tài thuộc một số bộ môn khác. • Luận văn thạc sĩ giáo dục học bộ môn vật lý: Trong các tài liệu [30], [33], [36], [40], [47], các tác giả đã nêu các luận điểm phương pháp luận của DHTDA, cơ sở các PPDH tích cực; phân tích sự khác biệt về vai trò của GV và người học trong DHTDA so với PPDH truyền thống. Trong mỗi đề tài, các tác giả đã tiến hành TNSP và khẳng định tính khả thi của DHTDA trong dạy học và hoạt động ngoại khóa bộ môn vật lý. 1.1.3. Luận án tiến sĩ về DHTDA Luận án tiến sĩ “Dạy học theo dự án và vận dụng trong đào tạo GV THCS môn công nghệ” của Nguyễn Thị Diệu Thảo, ĐHSP Hà Nội 2009 [38]. Trong luận án, tác giả đã trình bày CSLL và TT của DHTDA trong đào tạo kinh tế gia đình, xây dựng cơ sở khoa học việc vận dụng DHTDA trong dạy học kinh tế gia đình và vận dụng vào một số chủ đề cụ thể. Sau đó, tác giả tiến hành thực nghiệm để khẳng định tính khả thi của vấn đề nghiên cứu. 1.1.4. Các bài viết khoa học Một số tác giả như Trịnh Văn Biều, Nguyễn Đăng Thuấn, Nguyễn Hương Trà… có nhiều bài viết có giá trị về DHTDA trên các tạp chí khoa học giáo dục [6],... Nhận xét chung: Mặc dù DHTDA ở Việt nam trong những năm gần đây đã được quan tâm nghiên cứu nhưng các công trình nghiên cứu về DHTDA trong hoá học còn rất ít mới chỉ xuất hiện trong thời gian gần đây và chủ yếu ở trường ĐHSP Hà Nội. Trong khi đó các nghiên cứu về DHTDA trong dạy học Vật lý đã được tiến hành ở các trường ĐHSP Hà Nội, Đại học Vinh và ĐHSP Tp. HCM. Nhìn chung, những đề tài này nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học theo dự án và đưa ra một số dự án ở các lớp THPT chứ chưa đi sâu phân tích hệ thống nội dung một cấp lớp để đưa ra các dự án phù hợp với cấp lớp đó. Qua các đề tài, chúng ta cũng đã có được phần nào đầy đủ những nghiên cứu về CSLL của DHTDA, những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng DHTDA và tính khả thi của hình thức dạy học này ở Việt Nam. 1.2. ĐỊNH HƯỚNG ĐỔI MỚI PPDH Thế kỷ XXI là thế kỷ bùng nổ tri thức, khoa học, công nghệ. Xã hội trong thế kỷ XXI là một xã hội dựa vào tri thức, dựa vào tư duy sáng tạo, tài năng sáng chế của con người. Chính vì vậy, xã hội Việt Nam cũng cần phải phải đổi mới mạnh mẽ sâu sắc, toàn diện trong đó có đổi mới giáo dục để có thể đào tạo cho đất nước những con người hoạt động có hiệu quả trong hoàn cảnh mới. Vì vậy mục đích giáo dục ngày nay không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức mà còn phải bồi dưỡng cho con người năng lực sáng tạo ra những kiến thức mới, phương tiện mới, cách giải quyết mới chưa từng có. Trong hoạt động dạy học cần thiết phải chuyển cách tiếp cận truyền thống (vai trò của người thầy) sang tiếp cận mới coi hoạt động của học sinh là trung tâm của quá trình dạy học và mục đích của quá trình này là rèn luyện các năng lực nhận thức cho học sinh thông qua việc hình thành những kiến thức, kĩ năng cụ thể, rèn luyện và phát triển cho học sinh những năng lực nhận thức cần thiết và hình thành những phẩm chất, nhân cách phù hợp với nhu cầu xã hội hiện nay. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1 - 1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12 - 1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (12 - 1998), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 15 (4 - 1999). Trong “ Báo cáo kiểm điểm việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII và Phương hướng phát triển giáo dục 2002- 2010”, tại hội nghị lần thứ sáu, Ban chấp hành Trung ương khoá IX đã nêu rõ: “Tập trung chỉ đạo đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, sử dụng công nghệ thông tin tiếp cận với trình độ tiên tiến của khu vực và quốc tế, gắn bó hơn với cuộc sống xã hội, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của đất nước và địa phương”[12], [13]. Luật Giáo dục, điều 24.2 (2005) đã ghi: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta được thực hiện theo các định hướng sau [45]: • Tăng cường tính tích cực, tính tìm tòi sáng tạo ở người học, tiềm năng trí tuệ nói riêng và nhân cách nói chung thích ứng năng động với thực tiễn luôn đổi mới. • Tăng cường năng lực vận dụng tri thức đã học vào cuộc sống, sản xuất luôn biến đổi. • Chuyển dần trọng tâm của phương pháp dạy học từ tính chất thông báo, tái hiện đại trà chung cho cả lớp sang tính chất phân hoá- cá thể cao độ, tiến lên theo nhịp độ cá nhân. • Liên kết nhiều phương pháp dạy học riêng lẻ thành tổ hợp phương pháp dạy học phức hợp. • Liên kết phương pháp dạy học với các phương tiện kĩ thuật dạy học hiện đại (phương tiện nghe nhìn, máy vi tính,...) tạo ra tổ hợp các phương pháp dạy học có dùng kỹ thuật. • Chuyển hoá phương pháp khoa học thành phương pháp dạy học đặc thù của môn học (phương pháp thực nghiệm đối với các môn khoa học tự nhiên,...) • Đa dạng hoá các phương pháp dạy học phù hợp với các cấp học, bậc học, các loại hình trường và các môn học. Theo định hướng trên các phương pháp dạy học tích cực được sử dụng như: phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, phương pháp đàm thoại gợi mở tìm tòi, phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm , phương pháp dạy học theo hợp đồng , dạy học theo góc, dạy học theo dự án…là những phương pháp đáp ứng tốt các yêu cầu định hướng ở trên. Trong phạm vi luận văn này chúng tôi xin được tập trung đi sâu vào cơ sở lý luận về phương pháp dạy học theo dự án. 1.3. DẠY HỌC THEO DỰ ÁN 1.3.1. Khái niệm 1.3.1.1. Khái niệm dự án [19], [22] Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tếxã hội: trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý xã hội... Dự án là một dự định, một kế hoạch cần được thực hiện trong điều kiện thời gian, phương tiện tài chính, nhân lực, vật lực xác định nhằm đạt được mục đích đã đề ra. Dự án có tính phức hợp, tổng thể, được thực hiện trong hình thức tổ chức dự án chuyên biệt. Một dự án nói chung có những đặc điểm cơ bản sau: - Có mục tiêu được xác định rõ ràng. - Có thời gian qui định cụ thể. - Có nguồn tài chính, vật chất, nhân lực giới hạn. - Mang tính duy nhất (phân biệt với các dự án khác). - Mang tính phức hợp, tổng thể. - Được thực hiện trong hình thức tổ chức dự án chuyên biệt. 1.3.1.3. Khái niệm dạy học theo dự án Có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về dạy học theo dự án. Ngày nay DHTDA được nhiều tác giả coi là một hình thức dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều PPDH cụ thể được sử dụng. Tuy nhiên khi không phân biệt giữa hình thức và PPDH, người ta cũng gọi là PP dự án, khi đó cần hiểu đó là PPDH theo nghĩa rộng, một PPDH phức hợp. Theo K.Frey, học giả hàng đầu về dạy học dự án của Cộng hòa Liên bang Đức thì: Dạy học theo dự án (Project Based Learning) là một hình thức của hoạt động học tập trong đó, nhóm người học xác định một chủ đề làm việc, thống nhất về một nội dung làm việc, tự lập kế hoạch và tiến hành công việc để dẫn đến một sự kết thúc có ý nghĩa, thường xuất hiện một sản phẩm có thể trình ra được [58]. Mergendoller hay Michaelson thì “Dạy học theo dự án là một mô hình tổ chức học tập xung quanh dự án. Các dự án có nhiệm vụ phức tạp, dựa trên các câu hỏi hay vấn đề đầy thử thách, đòi hỏi học sinh phải thiết kế, giải quyết vấn đề, hoặc tiến hành các hoạt động điều tra; nó cung cấp cho học cơ hội để làm việc tương đối tự động trong một khoảng thời gian mở và kết quả cuối cùng là tạo ra các sản phẩm thực tế hoặc các bài thuyết trình trước lớp học” [62]. Học theo dự án nhấn mạnh vai trò của người học, theo định nghĩa của Bộ Giáo dục Singapore “Học theo dự án (Project work) là hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập, và áp dụng một cách sáng tạo vào thực tế cuộc sống” [67]. Từ các khái niệm trên, có thể hiểu dạy học theo dự án (DHTDA) là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. Giáo viên chỉ đóng vai trò định hướng. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHTDA.