Tài liệu Vai trò mới của công ty xuyên quốc gia (tncs)

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi nãi ®Çu Trong lÞch sö tõ xa x-a ®Õn nay, kh«ng mét céng ®ång, mét quèc gia hay mét d©n téc ng-êi n¸«c thÓ ph¸t triÓn b×nh th-êng mµ kh«ng quan hÖ kh«ng trao ®æi giao l-u trªn c¸c lÜnh vùc: Kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t- t-ëng.v.v… víi c¸c céng ®ång d©n téc, víi c¸c quèc gia kh¸c. Do ®ã quan hÖ quèc tÕ xuÊt hiÖn víi tc¸ch lµ quan hÖ l©u ®êi vµ phæ biÕn Nã võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ kÕt qu¶ cÇn thiÕt cho mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. Toµn cÇu ho¸ ®· trë thµnh mét xu thÕ kh¸ch quan. Trong h¬n mét thËp kû l¹i ®©y xu thÕ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã sù gia t¨ng m¹nh mÏ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, sù chÊm døt chiÕn tranh l¹nh, thÕ giíi chuyÓn sang thêi kú míi – hoµ b×nh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Sù gia t¨ng m¹nh mÏ cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ kÐo theo nã lµ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi cho c¸c quèc gia khi tham gia vµo qu¸ tr×nh ®ã. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi chuyÓn sang ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. ViÖc ®Èy m¹nh tham gia vµo héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi lµ mét néi dung, mét khÝa c¹nh quan träng hiÖn nay. Do vËy, viÖc nghiªn cøu t×m hiÓu s©u vÒ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ vÊn ®Ò kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt lý luËn mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn. Sù sôp ®æ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa vµo cuèi nh÷ng n¨m 80 vµ ®Çu thËp kû 90 ®· lµm biÕn ®æi trËt tù hÖ thèng thÕ giíi. Còng trong thêi ®iÓm chuyÓn ®æi Êy, kh¸i niÖm toµn cÇu ho¸ b¾t ®Çu ®-îc h×nh thµnh vµ ®-îc sö dông mét c¸ch phæ biÕn. Nh÷ng quan hÖ liªn kÕt v-ît lªn trªn quèc gia, ®«i khi ng-êi ta c²ch ®iÖu “siªu quèc gia”, Êy gäi l¯ qu² tr×nh quèc tÕ ho². 1 ChÝnh do xu h-íng quèc tÕ, toµn cÇu ho¸ xuÊt hiÖn g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- v¶n mµ dÉn ®Õn quan niÖm vÒ quèc tÕ ho¸ tr-íc kia vµ toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ xu thÕ lín cña sù vËn ®éng nÒn kinh tÕ thÕ giíi. VËy th× toµn cÇu ho¸ lµ g×? Toµn cÇu ho¸ ®ã lµ sù gia t¨ng t¨ng m¹nh mÏ c¸c mèi quan hÖ g¾n kÕt, t¸c ®éng phôc thuéc lÉn nhau lµ qu¸ tr×nh më réng quy m« vµ c-êng ®é ho¹t ®éng gi÷a c¸c khu vùc, c¸c quèc gia, c¸c d©n téc trªn ph¹m vi toµn cÇu trong sù vËn ®éng ph¸t triÓn.Tham gia vµo quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ lµ thùc hiÖn héi nhËp quèc tÕ Toµn cÇu ho¸ lµ mét xu h-íng bao gåm ®a ph-¬ng diÖn: kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi.v.v…Trong c¸c mÆt ®ã th× toµn cÇu ho¸ kinh tÕ võa lµ trng t©m võa lµ c¬ së vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c lÜnh vùc kh¸c cña toµn cÇu ho¸. VËy th× toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ g×. §· cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau cña nhiÒu nhµ kinh tÕ. Thùc chÊt: Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ chÝnh lµ sù gia t¨ng nhanh chãng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ v-ît qua mäi biªn giíi quèc gia, khu vùc t¹o ra sù phô thuéc lÉn nhau g÷a c¸c nÒn kinh tÕ trong sù vËn ®éng ph¸t triÓn h-íng tíi mét nÒn kinh tÕ thÕ giíi thèng nhÊt. Sù gia t¨ng cña xu thÕ nµy ®-îc thÓ hiÖn ë sù më réng møc ®é vµ quy m« mËu dÞch thÕ giíi, sù l-u chuyÓn cña c¸c dßng vèn vµ lao ®éng trªn ph¹m vi toµn cÇu ho¸. Qu¸ tr×nh tham gia vµo xu thÕ ®ã lµ cña c¸c quèc gia ®-îc gäi lµ héi nhËp kinh tÕ. II- §Æc ®iÓm cña toµn cÇu ho¸ Ngµy nay, toµn cÇu ho¸ ®ang lµ mét tiÕn tr×nh hiÖn h÷u, kh¸ch quan vµ cã t¸c ®éng ngµy cµng quyÕt ®Þnh tíi sù ph¸t triÓn cña rÊt th¶y mäi quèc gia. §èi víi nh÷ng n­íc “®Õn muén”, khi ho³ch ®Þnh chÝnh s²ch ph²t triÓn quèc gia kh«ng nªn bá qua nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng næi bËt cña toµn cÇu ho¸ hiÖn nay; ®ã lµ: 1- Sù ®Þnh h×nh nÒn kinh tÕ tri thøc: 2 §iÓm næi bËt ®Çu tiªn cña toµn cÇu ho¸ lµ sù ®Þnh h×nh nÒn kinh tÕ tri thøc, mµ träng t©m lµ b-íc ngoÆt míi cña sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ vµ vai trß cña chóng trong ®êi sèng. Tuy cßn kh¸c nhau vÒ c¸ch gäi trªn, nh-ng nÒn kinh tÕ tri thøc ®ang ®Þnh h×nh ngµy cµng râ nÐt h¬n, víi nh÷ng dÊu hiÖu ®¸nh dÊu sù ph©n biÖt râ rÖt vai trß cña tri thøc ®èi víi s¶n xuÊt thêi ®¹i ngµy nay víi ngµy kia. Sù ®Þnh h×nh nh÷ng ®Æc tr-ng nµy khiÕn cho so víi bÊt cø thêi ®¹i kinh tÕ nµo tr-íc ®©y, nÒn kinh tÕ cña thÕ giíi ®-¬ng ®¹i cã sù kh¸c biÖt cã sù c¶m nhËn ®ùoc râ nµy vÒ sù thiÕt yÕu vµ giÇu cã cña tri thøc. H¬n thÕ n÷a nhiÒu ng-êi cßn cho r»ng, sù ra ®êi cña nÒn kinh tÕ tri thøc ®-îc xem kh«ng ph¶i lµ sù tiÕn bé b×nh th-êng, mµ lµ sù thay ®æi t¹o giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö míi cña nh©n lo¹i. Sù ®Þnh h×nh cña kinh tÕ tri thøc, mét mÆt lµm gia t¨ng kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn gi÷a nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. Nh-ng mÆt kh¸c nã còng t¹o ra c¬ héi lín h¬n cho viÖc tiÕp cËn tri thøc phôc vô CNH H§H. 2- Toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh: §Æc tr-ng thø hai cÇn nhÊn m¹nh lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ngµy nay kh«ng chØ diÔn ra ë lÜnh vùc th-¬ng m¹i hµng ho¸, mµ nÐt ®Æc tr-ng míi lµ toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh ngµy cµng gi÷ vÞ trÝ chi phèi. Nãi c¸ch kh¸c, toµn cÇu ho¸ ngµy nay chÞu sù dÉn d¾t cña toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh. §Æc ®iÓm nµy ®-îc biÓu hiÖn ë hiÖn t­îng “chµn m²u” cña c²c dßng vèn di chuyÓn trªn thÕ giíi ®· liªn tôc gia t¨ng, tõ møc 1.0149 tû USD n¨m 1991 lªn ®Õn 5.80, tû USD n¨m 2000. Trong ®ã sù duy chuyÓn th«ng qua thÞ tr-êng vèn ®· t¨ng tõ møc 794 tû USD lªn ®Õn 4.324 tû USD (t¨ng 21,3%/n¨m) vµ tµ trî ph¸t triÓn chÝnh thøc gi¶m tõ 60,9 tû USD xuèng cßn 38,6tû USD. Sù gia t¨ng dßng ch¶y ®Çu t- lµm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi g¾n kÕt chÆt chÐ víi nhau h¬n th«ng qua sù liªn kÕt chøc n¨ng s¶n xuÊt, vµ khiÕn cho biªn giíi kinh tÕ quèc gia ngµy cµng mê nh¹t. 3 3- Vai trß míi cña C«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs) Nh©n vËt trung t©m quyÕt ®Þnh c¸i dßng ch¶y vèn ®Çu t- vµ chuyÓn tµi tri thøc khoa häc c«ng nghÖ ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ tri thøc nªu trªn chÝnh lµ c¸c TNCs. Tuy môc tiªu chóng cña c¸c C«ng ty vÉn cßn lµ t×m kiÕm lîi nhuËn, nh-ng c¸ch thøc ho¹t ®éng cña c¸c TNCs hiÖn ®¹i cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt so víi tr-íc. Vµi ba thËp kû tr-íc ®©y, c¸c C«ng ty cã xu h-íng tËp trung nç lùc nghiªn cøu trao ®æi míi hÖ thèng s¶n xuÊt nh»m gi¶m gi¶m chi phÝ ®Çu vµo, t¨ng khèi l-îng s¶n xuÊt vµ khuyÕn khÝch tiªu dïng hµng lo¹t. Nguån lîi nhuËn thu ®-îc chñ yÕu do gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vµ t¨ng sè ng-êi tiªu dïng. Nh÷ng t×nh h×nh ®ñ thùc sù ®· ®æi kh¸c kÓ tõ sau thËp kû 70. C¸c C«ng ty hiÖn ®¹i chñ yÕu thu lîi nhuËn tõ viÖc ®æi míi s¶n phÈm. C¸c TNCs ®ang chuyÓn giao m¹nh mÏ hÖ thèng s¶n xuÊt ra bªn ngoµi, nay c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn h¬n, trong khi gi¶m bít quy m« ë C«ng ty mÑ. Toµn cÇu ho¸ ®· khiÕn cho hÖ thèng s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®-îc chuyÓn ra bªn ngoµi, trong khi c¸c TNCs chØ tËp trung n¾m gi÷ hÖ thèng tµi chÝnh vµ b¶n quyÒn, nh÷ng lÜnh vùc ®em l¹i cho C«ng ty tõ toµn bé chu tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh. Sù bÊt ®èi xøng vÒ ph©n chia lîi nhuËn trong hÖ thèng to¯n cÇu ho² khiÕn mét sèhäc gi° ph­¬ng t©y gäi l¯ sù “ph©n biÖt chñng téc vÒ mÆt kinh tÕ”, nh­ng l¯ mét thùc tÕ hiÖn h÷u ch-a cã hÖ thèng tèt h¬n thay thÕ. DÉu sao còng nh×n thÊy ë ®©y mét c¬ héi mµ toµn cÇu ho¸ ®em l¹i cho c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn ®Ó tiÕp nhËn hÖ thèng s¶n xuÊt vµ ph©n phèi tõ c¸c TNCs khi tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, cho dï tû phÇn lîi nhuËn thu ®-îc kh«ng thÓ so s¸nh ®-îc víi c¸c TNCs. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang muèn c¸c n-íc kh¸c më cöa thÞ tr-êng, lo¹i võa muèn b¶o hé s¶n xuÊt cña hä. §iÓn h×nh h¬n c¶ lµ tr-êng hîp c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ra søc cæ vò cho viÖc tù do ho¸ c«ng nghiÖp l¹i võa muèn b¶o hé hµng n«ng phÈm cña hä. Mét chÝnh s¸ch nh- vËy sÏ cã thÓ g©y h¹i cho chÝnh c¸c TNCs cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp khi hä ®Çu t- sang c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ dùa ngay chÝnh vµo tÝnh chÊt s¶n xuÊt réng r·i 4 cña toµn cÇu ho¸, mµ cô thÓ lµ liªn minh c¸c doanh nghiÖp FDI, kÓ c¶ ph-¬ng thøc vËn ®éng hµnh lang, ®Ó ®Êu tranh cho toµn cÇu ho¸ ®-îc c«ng b»ng h¬n. 4- Vai trß cña chÝnh phñ: Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn, vÊn ®Ò vai trß míi cña Nhµ n-íc ®· trë thµnh ®iÓm næi bËt cña toµn cÇu ho¸. Tr-íc tiªn, nh÷ng t×nh thÕ míi do chñ nghÜa khñng bè næi lªn kh¸c th-êng kÓ tõ sau sù kiÖn ngµy 11/9/2001 t¹i NewYonk (Mü), cïng hµng lo¹t nh÷ng vô ®Ém m¸u ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi suèt mÊy n¨m qua khiÕn nÒn an ninh “hËu chiÕn tranh l³nh” d­êng nh­ ®ang tuét khài tÇm tay, ®åi hái Nhµ n-íc ph¶i quan t©m ®óng møc h¬n ®Õn vÊn ®Ò an ninh nãi chung vµ an ninh kinh tÕ nãi riªng. TiÕp theo, cuéc khñng h¶ng kinh tÕ - tµi chÝnh Ch©u ¸ håi thËp kû 90 còng ®ßi hái ph¶i ®-a vÊn ®Ò qu¶n trÞ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ b»ng sù phèi hîp chÝnh s¸ch cña c¸c quèc gia lªn mét tÇm cao míi. Vµ ®iÒu quan träng lµ toµn cÇu ho¸ kh«ng chØ g©y søc Ðp gia t¨ng møc ®é c¹nh tranh gi÷a c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, mµ cßn ®Æt chÝnh phñ vµo thÕ ph¶i c¹nh tranh vÒ thÓ chÕ. Giê ®©y c¸c ChÝnh phñ ph¶i ®èi mÆt víi nhau nh- nh÷ng ng-êi b¸n hµng c¹nh tranh nhau mµ s¶n phÈm cña hä lµ nh÷ng thÕ chÕ. Bëi v× chØ cã b»ng viÖc t¹o ra mét khu«n khæ thÓ chÕ tèt, c¸c nguån lùc kinh tÕ míi ch¶yvÒ vµ lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. Tr-êng hîp ng-îc l¹i, c¸c nguån lùc sÏ dÔ dµng ch¶y ®i n¬i kh¸c trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn nay. V× vËy, ®iÓm míi trong vai trß cña Nhµ n-íc. HiÖn nay t×m ra ph-¬ng thøc hîp t¸c trong ®Êu tranh ®Ó t¹o cho toµn cÇu ho¸ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt ®· trë thµnh vÊn ®Ò chÝnh s¸ch chñ chèt ®èi víi mçi quèc gia. III- Nh©n tè thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸: Toµn cÇu ho¸ lµ nh- vËy, lµ xu thÕ kh¸ch quan cña thêi ®¹i ®· kh«ng ngõng më réng vµ ph¸t triÓn cïng víi nã lµ mét ®Æc ®iÓm vµ vai trß to lín cña nã 5 ®èi víi nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia. §iÒu quan träng lµ cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp trong viÖc khuyÕn khÝch toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn. §Ó lµm ®-îc ®iÒu ®ã cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc râ: ®©u lµ nh©n tè ®Ó cho qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn? * Thø nhÊt lµ sù bµnh tr-íng cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia (TWC). Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia trong nh÷ng thËp niªn qua võa ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ gia t¨ng m¹nh mÏ lªn mét b-íc míi: Toµn cÇu ho¸. Chóng ta biÕt r»ng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña s¶n xuÊt trong chñ nghÜa t- b¶n tÊt yÕu dÉn ®Õn sù tËp trung s¶n xuÊt vµ dÉn ®Õn ®éc quyÒn. Trong lÞch sö cña nÒn s¶n xuÊt thÕ giíi vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX c¸c tæ chøc kinh tÕ ®écc quyÒn ®· b¾t ®Çu ngù trÞ trªn thÕ giíi. vµo nöa sau cña thÕ kû XX, d-íi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt ®-a ®-a l¹i sù ph¸t triÓn ch-a tõng cã cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia. NÕu vµo cuèi nh÷ng n¨m 60 cã kho¶ng 7000 C«ng ty xuyªn quèc gia, th× ®Õn nh÷ng n¨m 80 cã kho¶ng 20 ngh×n vµ n¨m 1998 cã kho¶ng 60 ngh×n C«ng ty mÑ vµ trªn 500 ngh×n C«ng ty con r¶i r¸c kh¾p c¸c quèc gia trªn ®Þa cÇu. Víi mét m¹ng l-íi réng kh¾p nh- vËy, ho¹t ®éng cña chóng thùc sù t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Chóng kÐo theo c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia vµo vßng chu chuyÓn cña m¹ng l-íi C«ng ty. HiÖn nay c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia kiÓm so¸t 80% c«ng nghÖ míi, 40% nhËp khÈu, 60% xu¸t khÈu, 90% ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi vµ sö dông 34,5 triÖu lao ®éng kho¶ng 500 C«ng ty lín kiÓm so¸t tíi 25 tæng s¶n phÈm thÕ giíi vµ gi¸ trÞ trao ®æi cña chóng t-¬ng ®-¬ng gi¸ trÞ th-¬ng m¹i toµn cÇu. Víi søc m¹nh nhvËy, c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia kh«ng ng÷ng cã -u thÕ ph©n phèi tµi nguyªn trong ph¹m vi thÕ giíi gióp cho viÖc thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®i vµo chi tiÕt ho¸ mµ cßn th«ng qua viÖc toµn cÇu ho¸ s¶n xuÊt vµ lao ®éng quèc tÕ ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÕ giíi. 6 Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia trªn ®Þah phËn toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÕ giíi Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia trªn ®Þa phËn toµn cÇu ®· t¹o m¹ng l-íi liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ vµ còng v× vËy mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau gia t¨ng. Vai trß th-¬ng m¹i thÕ giíi cña c¸c TNC cßn thÓ hiÖn ë l-îng gi¸ trÞ th-¬ng m¹i ®-îc thùc hiÖn trong néi bé c¸c TNC. Nh×n chung møc trao ®æi néi bé gi÷a c¸c chi nh¸nh chiÕm kho¶ng 1/3 tæng gi¸ trÞ th-¬ng m¹i thÕ giíi §iÒu cÇn thÊy lµ c¸c TNC ®· ®ãng vai trß rÊt lín trong viÖc t¨ng møc xuÊt khÈu cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, thùc chÊt lµ ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh héi nhËp cña c¸c nÒn kinh tÕ nµy vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung. Trong h¬n mét thËp kû l¹i ®©y, xuÊt khÈu cña c¸c chi nh¸nh TNC ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng m¹nh, ®Æc biÖt ë mét sè quèc gia ë théc khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng. Ngay ë ViÖt Nam møc ®ãng gãp vµo xuÊt khÈu cña c¸c C«ng ty cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi trong nh÷ng n¨m qua ®· t¨ng ®ang kÓ. TÝnh tõ khi cã ®Çu t- n-íc ngoµi vµo ViÖt Nam ®Õn th¸ng 8/1999, møc xuÊt khÈu cña khu vùc cã FDI lµ 5387 triÖu USD, trong ®ã cã c¸c n¨m cao lµ 1997 víi 1790 triÖu USD 1998. ViÖc t¨ng c¸c ho¹t ®éng TNC ë c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn cßn ®ãng gãp quan träng vµo viÖc ®µo t¹o nguån nh©n lùc, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý vµ chuyÓn gia c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §©y lµ nh÷ng mÆt rÊt quan träng ®Ó quèc gia ®ang ph¸t triÓn n©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn cña m×nh, tõng b-íc rót ng¾n kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn. Nh- vËy, sù ph¸t triÓn vµ x©m nhËp ngµy cµng m¹nh cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia vµo c¸c nÒn kinh tÕ d©n téc ®· gãp phÇn xo¸ bá sù ng¨n c¸ch, biÖt lËp trong ph¸t triÓn cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. C¸c quèc gia d©n téc tõng b-íc tham gia, thÝch øng víi c¸c chuÈn mùc cña nÒn kinh tÕ quèc tÕ, ®ång thêi nã còng ®em l¹i nÐt míi tõ nh÷ng b¶n s¾c riªng cña c¸c quèc gia bæ sung vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu, lµm gia t¨ng tÝnh ®a d¹ng cña nã 7 * Thø hai lµ vai trß cña c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ toµn cÇu vµ khu vùc C¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ toµn cÇu ra ®êi nh»m ®¸p øng ®ßi hái cña xu thÕ quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Sù tån t¹i vµ ho¹t ®éng cña c¸c ®Þnh chÕ toµn cÇu vµ khu vùc l¹i gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña xu thÕ toµn cÇu ho¸. Trong c¸c tæ chøc kinh tÕ – th-¬ng m¹i – tµi chÝnh toµn cÇu vµ khu vùc cã ¶nh h-ëng lín tíi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ vÒ kinh tÕ ph¶i kÓ ®Õn WTO, IUF, WB vµ c¸c tæ chøc khu vùc EU, NAFTA, APEC.v.v… víi c¸c môc tiªu chøc n¨ng cña m×nh, c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ ®· tham gia vµ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ, ®iÒu phèi vµ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng nµy. Cho dï tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c tæ chøc nµy cßn kh¸c nhau xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm lîi Ých quèc gia, sèng kh«ng ai thõa nhËn sù cÇn thiÕt vµ vai trß cña chóng, thËm chÝ cßn ®Æt ra yªu cÇu vÒ hoµn thiÖn c¬ cÊu tæ chøc, ®æi míi nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña chóng a- Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®©y lµ tæ chøc cã vai trß hµng ®Çu trong thóc ®Èu sù ph¸t triÓn cña xu h-íng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. WTO tiÒn th©n lµ hiÖp ®Þnh vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT) ra ®êi n¨m 1947 nh- mét hîp ®ång quèc tÕ ®Æt ra luËt lÖ cho mËu dÞch thÕ giíi, chñ yÕu lµ ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh gi¶m thuÕ quan vµ nh÷ng h¹n chÕ kh¸c ®èi víi c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp ho¸. Ngµy 1/1/1995 WTO ra ®êi thay cho GATT. WTO cã chøc n¨ng ®iÒu hµnh vµ thùc thi c¸c hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i ®a ph-¬ng vµ hiÖp ®Þnh gi÷a mét sè bªn cÊu thµnh WTO, WTO ho¹t ®éng víi tÝnh chÊt mét diÔn ®µn cho c¸c cuéc th-¬ng l-îng mËu dÞch ®a ph-¬ng, t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p xö lý tranh chÊp th-¬ng m¹i, gi¸m s¸t c¸c chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc gia vµ hîp t¸c víi c¸c thiÕt chÕ quèc tÕ kh¸c liªn quan tíi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ toµn cÇu. Víi chøc n¨ng nh- trªn thùc tÕ trong thêi gian tån t¹i cña m×nh WTO ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo thóc ®Èu tù do ho¸ th-¬ng m¹i toµn cÇu. TÊt nhiªn lîi Ých cña qu¸ tr×nh nµy ®èi víi c¸c quèc gia, luËt ch¬i cña WTO cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i bµn c·i, song 8 thùc tÕ d-êng nh- tÊt c¶ c¸c quèc gia (c¶ ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn) ®Òu muèn trë thµnh thµnh viªn cña WTO. b- C¸c tæ chøc tµi chÝnh - tiÒn tÖ lín nh- WB, IUF…còng ®ãng vai trß lín trong thóc ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi theo xu h-íng quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸. c¸c tæ chøc nµy tham gia vµo ®iÒu chØnh quan hÖ tµi chÝnh - tiÒn tÖ gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn vµ thùc hiÖn cho vay ®Ó hç trî qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. nÕu WB cho vay theo c¸c døan vµ ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn dµi h¹n, th× IUF chñ yÕu cho c¸c n-íc bÞ th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n vay ng¾n vµ trung h¹n c- Liªn hîp quèc: Cïng víi vai trß cña c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ cã tÝnh toµn cÇu nh- trªn, viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn vai trß cña Liªn HiÖp Quèc, ®Æc biÖt lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc Liªn HiÖp Quèc, vÝ dô nh- héi nghÞ Liªn HiÖp Quèc vÒ hîp t¸c vµ ph¸t triÓn (LINCTAD). Vai trß cña Liªn HiÖp Quèc ®èi víi viÖc thóc ®Èy xu thÕ toµn cÇu kho¸ kinh tÕ thÓ hiÖn trªn hai mÆt Thø nhÊt lµ khÝa c¹nh gi¸n tiÕp Liªn HiÖp Quèc tæ chøc ®a ph-¬ng, ®a chøc n¨ng cã tÝnh toµn cÇu. Ch-¬ng tr×nh nghÞ sù cña Liªn HiÖp Quèc kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi kinh tÕ mµ bao gåm c¶ viÖc duy tr× hoµ b×nh an ninh, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸ x· héi. C¸c ho¹t ®éng trong lÜnh vùc phi kinh tÕ còng t¹o ra sù rµng buéc g¾n bã vÒ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c quèc gia thµnh viªn vµ v× vËy t¸c ®éng ®Õn sù phèi hîp hîp t¸c cña c¸c n-íc trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ Thø hai lµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn thóc ®Èy liªn kÕt kinh tÕ trong ph¹m vi toµn cÇu th«ng qua c¸c tæ chøc chøc n¨ng vÒ kinh tÕ nh- UNCTAD. d- Cïng víi c¸c tæ chøc cã tÝnh toµn cÇu nh- trªn, c¸c tæ chøc khu vùc nhEU, ASEAN,v.v… còng ®ãng vai trß quan träng thóc ®Èy xu h-íng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ. Vai trß vµ t¸c ®éng cña c¸c tæ chøc nµy rÊt 9 kh¸c nhau do tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c n-íc thµnh viªn do møc ®é g¾n kÕt vµ môc tiªu ho¹t ®éng .v.v… t¸c ®éng cña c¸c tæ chøc nµy ®Õn xu thÕ toµn cÇu ho¸ thÓ hiÖn trªn hai h-íng chÝnh: - Thø nhÊt viÖc tham gia vµo tæ chøc nµy cho phÐp c¸c quèc gia ®-îc h-ëng -u ®·i ho¹t ®éng kinh doanh khu vùc, thóc ®Èy c¸c quèc gia trong khu vùc tiÕn ®Õn nh÷ng chuÈn mùc chung trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, trªn c¬ së c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c song ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng ®· lµm t¨ng lªn sù g¾n bã tuú thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, thùc chÊt nã ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u s¾c trong néi bé tæ chøc. - Thø hai, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nµy tõ thÊp ®Õn cao sÏ ®Èy ®Õn h×nh thµnh mét thÞ tr-êng thèng nhÊt trong khu vùc buéc c¸c quèc gia tham gia ph¶i cã lÞch tr×nh héi nhËp tÝch cùc ®Ó hoµ ®ång vµo khu vùc Nãi tãm l¹i, c¸c tæ chøc kinh tÕ toµn cÇu vµ khu vùc võa lµ kÕt qu¶ võa lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. ThiÕu v¾ng c¸c tæ chøc nµy, qu¸ tr×nh trªn diÔn ra sù ph¸t triÓn vµ chËm ch¹p. Thùc tÕ cña qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ë nh÷ng thêi kú ®Çu cho thÊy râ ®iÒu ®ã. Cïng víi c¸c nh©n tè nh- ®· tr×nh bµy, c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu ®· thóc ®Èy xu thÕ quèc tÕ ho¸ ph¸t triÓn lªn b-íc míi tõ cuèi nh÷ng n¨m 70 trë l¹i ®©y vµ ®-îc gäi lµ toµn cÇu ho¸. - Thø ba, lµ vai trß cña chÝnh phñ vµ sù chuyÓn ®æi trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn tõ thay thÕ nhËp khÈu sang h-íng vµo xuÊt khÈu ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Toµn cÇu ho¸ lµ mét xu thÕ tÊt yÕu song tèc ®éc cña toµn cÇu ho¸ phô thuéc nhiÒu vµo chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. C¸c chÝnh s¸ch nµy cã phï hîp vµo xu thÕ chung cña tù do ho¸ hay kh«ng, c¸c chÝnh phñ cã ñng hé vµo viÖc ®ã hay kh«ng? cã tÝch cùc tham gia vµo ph¸ bá hµng rµo h¹n chÕ lu«n 10 chuyÓn cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt hay kh«ng…®Òu t¸c ®éng lín tíi xu thÕ toµn cÇu ho¸. Nãi tãm l¹i, toµ cÇu ho¸ kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ hiÖn t-îng míi. Nã nh- t¸c gi° Niall Fijzenrald “to¯n cÊu ho² kh«ng ph°i l¯ s°n phÈm s²ng t³o cña viÖc kinh doanh, kh«ng ph°i l¯ mét ©m m­u cña chñ nghÜa t­ b°n nh´m t³o ra mét “thÕ giíi tËp ®o¯n”, còng kh«ng ph°i lµ ®iÒu t-ëng t-îng cña thÕ giíi häc thuËt. Toµn cÇu ho¸ lµ më räng tù do ho¸ quèc tÕ vÒ t- b¶nvµ th-¬ng m¹i do sù th«i thóc cña nh÷ng thay ®æi vÒ d©n sè, chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ c«ng nghÖ vµ ®Èy nhanh bëi c¸c ph-¬ng tiÖn liªn l¹c cao tèc. Nã võa lµ nguyªn nh©n, võa lµ kÕt cña cña mét quan niÖm mang tÝnh chÊt quèc tÕ sau hµng thËp kû tån t¹i, chÕ ®é b¶o hé nÒn c«ng nghiÖp trong n-íc ®· bÞ thÊt b¹i, cho r»ng thÞ tr-êng më cöa t¹o ra cña c¶i IV- C¸c t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ: - C¸c ®Æc tr-ng cña toµn cÇu ho¸ mµ chóng ta ®· nªu nãi nªn mét ®iÒu r»ng: toµn cÇu ho¸ ®· vµ ®ang ph¸t triÓn më réng m¹nh mÏ, nã lµ mét xu thÕ kh¸ch quan cña thêi ®¹i, c¸c quèc gia dï muèn hay kh«ng th× vÉn ph¶i lao vµo cuéc ch¬i cã tÝnh hai mÆt ®ã. C¸c quèc gia hiÖn nay vÉn ®ang lu«n tÝch cùc ®Ó l¯m “trong s²ng” qu² tr×nh to¯n cÇu ho² kinh tÕ v¯ ®± gÆt h²i ®­îc kh«ng Ýt nh÷ng lîi Ých mµ nã mang l¹i vµ kh«ng ngõng thóc ®Èy nã lªn mét c¸ch m¹nh mÏ. Nh-ng mét vÊn ®Ò quan träng ®Æc ra hiÖn nay lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ vËn dông mét c¸ch triÖt ®Ó nh÷ng lîi Ých mµ nã mang l¹i? §iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ vµ còng kh«ng ph¶i lµ qu¸ khã. Mét trong nh÷ng yÕu tè vµ còng lµ nguyªn nh©n quan träng cho sù thµnh c«ng cña c¸c quèc gia khi tham gia vµ qu¸ tr×nh ®ã lµ: CÇn ph¶i biÕt x¸c ®Þnh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc mµ nã mang l¹i ®Ó ph¸t huy nã trë thµnh mét thÕ m¹nh cña m×nh vµ x¸c ®Þnh nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã ®Ó h¹n chÕ mét c¸ch tèi thiÓu ¶nh h-ëng cña nã tíi nÒn nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ cña m×nh. VËy ®©u lµ t¸c ®ängtÝch cùc vµ ®©u lµ t¸c ®éng tiªu cùc cña nã, ®iÒu ®ã sÏ ®-îc lµm s¸ng tá trong phÇn nµy. 11 1- T¸c ®éng tÝch cùc cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ: MÆt tÝch cùc cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÎ hiÖn ë chç: tr-íc hÕt th«ng qua tù do ho¸ th-¬ng m¹i sù thu ho¸ ®Çu t- vµ chuyÓn dao c«ng nghÖ, nã t¹o c¬ héi cho sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ toµn cÇu nãi chung vµ tõng quèc gia nãi riªng. - Thø hai, nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¹nh tranh cña hµng ho¸, dÞch vô, buéc c¸c nÒn kinh tÕ ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cho phï hîp, më réng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, c¶i tiÕn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh doanh - Thø ba, nã t¹o ra mét m«i tr-êng thuËn lîi trong viÖc n¾m b¾t th«ng tin, tri thøc míi, giao l-u v¨n ho¸ thÕ giíi, trªn c¬ së ®ã c¸c quèc gia buéc ph¶i c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, chuÈn ho¸ nÒn tµi chÝnh quèc gia n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh. - Thø t-, nã lµm gia t¨ng sù phô thuéc lÉn nhau thóc ®Èy sù ph¸t triÓn, tÝnh x· héi ho¸ cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®-a nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn ë møc ngµy cµng cao h¬n. 2- T¸c ®éng tiªu cùc cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ Tuy nhiªn, bªn c¹nh mÆt tÝch cùc, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ béc lé nh÷ng mÆt tiªu cùc - Thø nhÊt, nã khiÕn cho sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c n-íc ngµy cµng t¨ng, dÔ dÉn tíi t×nh tr¹ng chñ quyÒn quècgia tõng b-íc bÞ suy gi¶m kh«ng chØ bªn lÜnh vùc kinh tÕ mµ cßn c¶ bªn lÜnh vùc chÝnh trÞ, v¨n ho¸, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng n-íc chËm hoÆc ®ang ph¸t triÓn; ®ång thêi, còng lµm gia t¨ng tÝnh phôc thuéc vÒ vèn vµ c«ng nghÖ… cña nÒn víi bªn ngoµi, mµ sù phô thuéc nµy dÔ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng d©y chuyÒn tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi (tÝnh lan chuyÒn nhanh vµ m¹nh cña khñng ho¶ng kinh tÕ/. 12 - Thø hai, nã t¹o ra sù ph¶n ho¸ x· héi ngµy cµng s©u søc h¬n, kho¶ng c¸ch giµu nghÌo ngµy mét t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi, téi ph¹m vµ bu«n lËu quèc tÕ cã c¬ héi vµ m«i tr-êng ®Ó gia t¨ng - Thø ba, nã kÐo theo t×nh tr¹ng lµm gi¶m m«i tr-êng sinh th¸i, g©y ¶nh h-ëng nghiªm träng tíi cuéc sèng cña nh©n lo¹i. - Thø t-, sù ph©n phèi kh«ng ®Òu lîi Ých thu ®-îc tõ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ tÊt yÕu dÉn ®Õn sù m©u thuÉn gi÷a c¸c quèc gia. Víi -u thÕ v-ît tréi h¬n h¼n vÒ tiÒm lùc tµi chÝnh vµ tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ so víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n-íc t- b¶n khèng chÕ côc diÖn kinh tÕ toµn cÇu. M©u thuÉn nµy thÓ hiÖn râ qua nh÷ng buéc biÓu t×nh rÇm ré, thËm chÝ dÉn ®Õn b¹o lo¹n ®Ém m¸u trªn ®-êng phè ë mét sè n-íc nh»m ph¶n ®èi sù bÊt b×nh ®¼ng trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ - Thø n¨m, t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ trong mÆt tiªu cùc cña nã ®èi víi chÝnh trÞ: Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ cµng ®-îc t¨ng c-êng th× chñ quèc gia cña mçi n-íc cµng bÞ h¹n chÕ vµ thu hÑp mét c¸ch t-¬ng ®èi thóc ®Èy c¸c nguån vèn ®Çu v¯o h×nh th¯nh c²c “bong bãng x¯ phßng”, nguyªn nh©n g©y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn ph¹m vi réng lín; kho¶ng c¸ch giÇu nghÌo trªn thÕ giíi vµ trong mçi quèc gia ngµy cµng më réng h¬n; m«i tr-êng toµn cÇu ho¸ lµ ®iÒu thuËn lîi cho c¸c n-íc ph-¬ng t©y tiÕn hµnh chiÕn tranh kinh tÕ, chiÕn tranh t©m lý, “diÔn biÕn ho¯ b×nh” kh«ng buéc c²c n­íc ®ang hoÆc chËm ph¸t triÓn theo sù ¸p ®Æt cña hä. Nh- vËy, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p, ®Çy nh÷ng m©u thuÉn; gi÷a c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, gi÷a trung t©m vµ ngo¹i vi, gi÷a B¾c vµ Nam, gi÷a t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, gi÷a toµn cÇu ho¸ vµ gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.v.v…HiÖn nay toµn cÇu ho¸ ®· diÔn ra trªn nh÷ng chiÒu h-íng tr¸i ng-îc nhau, xu h-íng tù do ho¸ kinh 13 tÕ ®ång hµnh víi xu h-íng b¶o hé mËu dÞch, toµn cÇu ho¸ ®i liÒn víi ph¶n toµn cÇu ho¸, ph¸t triÓn ®ång thµnh víi nh©n tè ph¶n ph¸t triÓn §óng nh­ v¨n kiÖn §Þa héi IX cña §°ng ta khµng ®Þnh: ’to¯n cÇu ho² l¯ xu thÕ kh¸ch quan l«i cuèn ngµy cµng nhiÒu c¸c n-íc tham gia xu thÕ nµy ®ang bÞ mét sè n-íc ph¸t triÓn vµ tËo ®oµn kinh tÕ t- b¶n xuyªn quèc gia chi phèi chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn võa cã mÆt tÝch cùc, võa cã mÆt tiªu cùc, võa cã hîp t¸c bõa ®Êu tranh”. V- ViÖt Nam cÇn tËp trung c¬ héi v-ît qua th¸ch thøc ®Ó héi nhËp kinh tÕ cã hiÖu qu¶; chñ ch-¬ng nguyªn t¾c ho¹t ®éng: Ngµy nay, më réng hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ lµ xu h-íng chung cña c¸c quèc gia, c¸c d©n téc, kh«ng ph©n biÖt tr×nh ®é kinh tÕ, chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi. §©y lµ vÊn ®Ò cã tÇm chiÕn l-îc ®ãi víi nhiÒu n-íc, tr-íc hÕt lµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan trong thÕ giíi ngµy nay. §èi víi c¸c n-íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn (trong ®ã ViÖt Nam) th× héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ con ®-êng ng¾n nhÊt rót ng¾n tôt hËu so víi c¸c n-íc vµ cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy tèt h¬n nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña m×nh trong ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c quèc tÕ. Nh- vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam lµ: Héi nhËp hay kh«ng héi nhËp, mµ ph¶i lµ héi nhËp nh- thÕ nµo cã thÓ tËn dông tèt c¬ héi, gi¶m th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng khã dù ®o¸n hÕt. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, cèt lâi lµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, lµ mét xu thÕ kh¸ch quan t¹o nªn nh÷ng thêi c¬ vµ vËn héi cho c¸c quèc gia; ®ång thêi ®Æt ra kh«ng Ýnh th¸ch thøc cho c¸c n-íc, nhÊt lµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. 14 §èi víi ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh»m t¹o lËp c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®Ó ph¸t triÓn ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, th× viÖc nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan vÒ nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi kinh tÕ toµn cÇu ho¸ t¹o ra lµ hÕt søc cÇn thiÕt: 1- ThuËn lîi rÊt c¬ b¶n ®Çu tiªn cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ §¶ng vµ Nhµ n-íc cã quan ®iÓm vµ ®-êng lèi ®óng vµ cã sù n¨ng ®éng ®iÒu chØnh vÒ chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt n-íc trong mçi thêi kú. Vµo gi÷a vµ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn chËm, kh«ng æn ®Þnh. Trong bèi c¶nh cùc kú khã kh¨n ®ã, §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng vµ c¸c héi nghÞ Ban chÊp hµnh TW kho¸ VI ®· l¾m b¾t ®-îc xu thÕ kh¸ch quan cña thêi ®¹i, ®Ò ra ®-êng lèi ®æi míi toµn diÖn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc trong ®ã cã nh÷ng quan ®iÓm c¬ b°n vÒ më réng kinh tÕ ®èi ngo³i theo ph­¬ng ch©m’®a ph­¬ng ho², ®a d³ng ho²”. TiÕp theo, §³i héi VII, VIII v¯ IX §°ng ta ®± tiÕp tôc khµng ®Þnh thùc hiÖn chñ tr-¬ng ®ã. TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 2003, ViÖt Nam cã quan hÖ ngo¹i giao víi h¬n 90 n-íc, quan hÖ kinh tÕ, th-¬ng m¹i víi h¬n 60 n-íc, ký kÕt nhiÒu hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i víi h¬n 60 n-íc, ký kÕt nhiÒu hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i… nÒn ngo¹i giao ®a ph-¬ng ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ cña ViÖt Nam ph¸t triÓn v-ît bËc c¶ vÒ l-îng vµ chÊt: tÝch cùc héi nhËp ASEAN, tham gia AFTA, vµ ASEM, ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng quan hÖ trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn víi c¸c n-íc T©y - B¾c ¢u vµ EU, ®· göi ®¬n gia nhÆp WTO. §©y lµ nh÷ng thµnh tù quan träng gãp phÇn tÈo thÕ lùc míi cho viÖc ®Èy m¹nh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. 2- ThuËn lîi c¬ b¶n thøc ai ®Ó ViÖt Nam ®Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ: nh÷ng thµnh tù to lín cña qu¸ tr×nh ®æi míi, m«i tr-êng hoµ b×nh vµ æn ®Þnh nhiÒu mÆt, tiÒm n¨ng lín c¶ vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån lùc con ng-êi, vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ quan träng. §Õn nay, sau 17 n¨m ®æi míi, nÒn kinh tÕ 15 ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tù quan träng ®Ó chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 3- Nh÷ng thêi c¬ míi ®Ó ViÖt Nam ph¸t triÓn - Më réng thÞ tr-êng ra n-íc ngoµi, t×m thÞ tr-êng míi ho hµng ho¸ ViÖt Nam trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh song ph-¬ng, ®a ph-¬ng ®· ký kÕt. ViÖc më réng ra thÞ tr-êng n-íc ngoµi ®¸pøng yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. NÕu chóng ta thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c cam kÕt cña AFTA vµo n¨m 2006 th× c¸c hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn mang th-¬ng hiÖu ViÖt Nam, cã thÓ tiªu thô ë tÊy c¶ c¸c n-íc ASEAN. ThÞ tr-êng cã sè d©n h¬n nöa tû ng-êi vµ GDP trªn 700 tû USD. Trong t-¬ng lai gÇn khi gia nhËp WTO th× ViÖt Nam sÏ h-ëng quyÒn -u ®·i tèi huÖ quèc vµ hµng ViÖt Nam xuÊt khÈu vµo 148 n-íc thµnh viªn cña tæ chøc nµy ®-îc thuËn lîi h¬n. - C¬ héi thu hót nguån vèn tõ n-íc ngoµi: Theo sè liÖu cña bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t-, nhËn ®-îc khi ký kÕt ODA lµ 20 tû USD, trong ®ã gi¶i ng©n ®-îc h¬n 10 tû USD, ®èi víi FDI cã trªn 3800 dù ¸n víi tæng vèn ®¨ng ký trªn 42 tû USD. ChÝnh nhê nguån vèn nµy chóng ta x©y dùng ®-îc nhiÒu c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng quan träng, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ - NhiÒu thêi c¬ tiÕp nhËn vµ ®æi míi c«ng nghÖ trong thiÕt bÞ; Ngµy nay, tèc ®é phæ cËp tri thøc míi, kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi rÊt nhanh chãng, ®a d¹ng th«ng qua nhiÒu h×nh thøc th«ng tin kh¸c nhau, nhÊt lµ con ®-êng nghiªn cøu øng dông, vµ tiÕp chuyÓn giao c«ng nghÖ. Nhê ®ã c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã c¬ héi vµ thô h-ëng thµnh tùu khoa häc kü thuËt míi. - Më cöa, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy néi lùc: Nguån nh©n lùc ViÖt Nam hiÖn kh¸ dåi dµo vÒ sè l-îng vµ cã -u thÕ næi tréi vÒ chÊt l-îng ë mét sè lÜnh vùc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh- c«ng nghÖ th«ng tin ®iÖn tö, c«ng nghÖ sinh häc… NÕu nh- chóng ta ®øng ngoµi nÒn kinh tÕ thÕ giíi 16 th× sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc khai th¸c sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc ®ã. Héi nhËp kinh tÕ quèctÕ sÏ gióp khai th«ng c¸c mèi quan hÖ, giao l-u nguån nh©n lùc ViÖt Nam vµ thÕ giíi. Nhê héi nhËp cã thÓ më réng hîp t¸c trao ®æi chuyªn gia ®Ó ®-a ®éi ngò c¸n bé khoa häc cña ViÖt Nam ra lµm viÖc ë n-íc ngoµi, xuÊt khÈu lao ®éng vµ viÖc sö dông lao ®éng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng gia cong chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu. §ång thêi cã thÓ nhËp khÈu c¸c lo¹i lao ®éng kü thuËt cao, cã c«ng nghÖ míi, c¸c b»ng s¸ng chÕ mµ ViÖt Nam ch-a cã. Sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh lÜnh vùc kinh tÕ míi nh- ho¹t ®éng th-¬ng m¹i, dÞch vô, c«ng nghiÖp b¶o vÖ n«ng phÈm, chÕ biÕn s¶n xuÊt, hµng thñ c«ng mü nghÖ… sÏ t¹o nhiÒu viÖc lµm míi, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp. TÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong t- duy vµ c¸ch lµm ¨n kinh tÕ theo c¬ chÕ míi ®-îc ®Èy m¹nh, nhu cÇu häc tËp vµ t×m hiÓu kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn ®-îc coi träng, gãp phÇn quan träng vµo d©n chñ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Tham gia nÒn kinh tÕ thÕ giøi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn c¸c thÞ tr-êng lín mét c¸ch b×nh ®¼ng, sÏ cã mét vÞ thÕ tèt h¬n ®Ó më réng quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c n-íc. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng ph¶i c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp n-íc ngoµi ngay trªn thÞ tr-êng néi ®Þa. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®æi míi c¸ch tæ chøc s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ vµ trang thiÕt bÞ, tiÕp thu nh÷ng ph-¬ng ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn, tõ bá nèi lµm viÖc hµnh chÝnh quan liªu, cöa quyÒn, b¶o thñ, tr× trÖ. 2- Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ t¹o ra nh÷ng thêi c¬ thuËn lîi vµ nÕu biÕt khai th¸c, tËn dông th× ViÖt Nam sÏ cµng chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thµnh c«ng nh-ng ngay trong qu¸ tr×nh nµy, ViÖt Nam sÏ gÆp ph¶i nh÷ng th¸c thøc, khã kh¨n kh«ng nhá. a- Khã kh¨n lµ th¸ch thøc chñ quan nhÊt mµ ViÖt Nam cÇn nç lùc v-ît qua lµ thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ cã nhiÒu mÆt l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi nh-ng ph¶i chÊp nhËn lµ t- c¸ch thµnh viªn c¹nh tranh b×nh ®¼ngvíi c¸c n-íc kh¸c. 17 b- Tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ cña ViÖt Nam nh×n chung cßn thÊp, ph¶i cè g¾ng rÊt lín míi cã thÓ ®¸p øng yªu cÇu tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. c- Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña ViÖt Nam cßn chËm. Trong khi rÊt nhiÒu n-íc vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng tõ nhiÒu thËp kû nµy chÝnh chóng ta míi chØ ®i nh÷ng b-íc ®Çu trong thêi gian ng¾n thÞ tr-êng ch-a ph¸t triÓn, hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ ch-a ®ång bé, m«i tr-êng ph¸p luËt ch-a hoµn thiÖn. nh×n chung, c¬ chÕ chÝnh s¸ch, hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam so víi c¸c n-íc cßn nhiÒu kh¸c biÖt vµ bÊt cËp. MÆt kh¸c, sù hiÓu biÕt vÒ c¸c th«ng lÖ vµ ph¸p luËt kinh tÕ cña doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn h¹n chÕ. Khi nhËp WTO vµ c¸c tæ chøc th-¬ng m¹i kh¸c ngoµi nh÷ng lîi Ých nh®-îc h-ëng chÕ ®é tèi huÖ quèc hoÆc cã thÓ c¶i thiÖn vÞ thÕ th-¬ng m¹i ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ…th× chóng ta cÇn v-ît qua nh÷ng rµo c¶n rÊt lín. §ã lµ chóng ta ph¶i chia sÎ thÞ phÇn trong n-íc víi n-íc ngoµi ë nh÷ng lÜnh vùc mµ l©u nay ®Òu do c¸c nhµ ®Çu t- trong n-íc chiÕm lÜnh nh- ng©n hµng, b¶o hiÓm, viÔn th«ng, t- vÊn… Trong xu thÕ c¹nh tranh toµn cÇu vµ khu vùc diÔn ra ngµy cµng gay g¾t th× viÖc ViÖt Nam tham gia vµo héi nhËp sau nhiÒu quèc gia kh¸c còng lµ mét khã kh¨n. Lµ quèc gia ®i sau, ViÖt Nam sÏ häc hái ®-îc nhiÒu kinh nghiÖm, nh-ng trong xu thÕ c¹nh tranh ®Çy biÕn ®éng kh«ng ph¶i lóc nµo chóng ta còng tr¸nh ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò nguy hiÓm mµ buéc ph¶i ®èi mÆt víi nã d- C«ng nî lín vµ sö dông vèn kÐm hiÖu qu¶ MÆc dï hiÖn nay tæng d- nî n-íc ngoµi so víi GDP cña ViÖt Nam vÉn n»m trong giíi h¹n an toµn (trªn 40% trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y), nh-ng xÐt trªn gãc ®é an ninh tµi chÝnh, cã mét sè khÝa c¹nh cÇn quan t©m. - HiÖu qu¶ sö dông vèn l-u ®·i cho c¸c dù ¸n cßn thÊp vµ ch-a ®-îc chó ý ®óng møc. Mét sè dù ¸n gÆp khã kh¨n trong viÖc thu håi vèn ®Ó tr¶ nî n-íc 18 ngoµi, nhÊt lµ c¸c døan ë c¸c ngµnh: mÝa, ®-êng, d©u t»m t¬, c¬ khÝ, chÕ biÕn thuû s¶n…T×nh tr¹ng trªn do nhiÒu nguyªn nh©n, nh-ng chñ yÕu lµ khi x©y dùng c¸c dù ¸n nµy ®· kh«ng x¸c ®Þnh râ môc tiªu, h¹ng môc ®Çu t- vµ tÝnh ®ång bé, nguyªn liÖu kh«ng ®ñ…Do ®ã hiÖu qu¶ cßn thÊp, g©y khã kh¨n. e- Sù yªu kÐm trong viÖc tiÕp nhËn c¸c nguån vèn vµ c«ng nghÖ còng lµ mét th¸ch thøc trong tiÕn tiÕn tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam g- Th¸ch thøc mang tÝnh tæng hîp lµ nguy c¬ mÊt ®éc lËp tù chñ vÒ kinh tÕ vµ chñ quyÒn quèc gia; - X-¬ng sèng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ cña c¸c n-íc ph¸t triÓn víi h¬n 300.000 chi nh¸nh kh¾p n¬i trªn thÕ giíi hîp thµnh. C¸c c«ng ty nµy víi tham väng lµ th«n tÝnh c¸c C«ng ty b¶n ®Þa ®ang cã xu h-íng x¸p nhËp, chuyÓn ®Çn tõ ®éc quyÒn ®¬n sang ®éc quyÒn nhãm ®Ó cïng nhau thèng trÞ nÒn kinh tÕ thÕ giíi Nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy bøc tranh kh¸ râ rµng lµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®· vµ ®ang t¸c ®éng ®Õn ViÖt Nam trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn. Thêi c¬ vµ thuËn lîi cã rÊt nhiÒu nh-ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc cã kh«ng Ýt. Tuy nhiªn kh«ng v× nh÷ng th¸ch thøc to lín ®ã mµ ViÖt Nam ®øng ngoµi cuéc. Ng-îc l¹i ph¶i kÞp thêi n¾m b¾t thêi c¬,vËn héi, ph¸t huy nh÷ng thuËn lîi, tham gia héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ mét c¸ch chñ ®éng s¸ng t¹o theo ®óng quan ®iÓm, ®-êng lèi cña §¶ng vµ chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc. * Chñ tr-¬ng nguyªn t¾c ho¹t ®éng : ViÖt Nam còng nh- c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi ngµy nay kh«ng thÎ tån t¹i vµ ph¸t triÓn nÕu ®øng biÖt lËp. VÊn ®Ò ®Æt ra cÇn cã c¸ch nh×n kh¸ch quan vÒ nh÷ng th-ßi c¬ vµ th¸ch thøc, do toµn cÇu ho¸ mang l¹i, ®Ó cã thÓ ph©n ®Þnh mét c¸ch ®óng ®¾n gi÷a thêi c¬ vµ th¸ch thøc, c¸i ®-îc vµ c¸i mÊt. Tuy nhiªn viÖc ®ã kh«ng dÔ dµng, v× gi÷a chóng cã mèi quan hÖ mËt thiÕt néi t¹i, trong thêi c¬ cã th¸ch thøc, trong th¸ch thøc cã luËn lîi. Nh- vËy, ®Ó tranh thñ thêi c¬, vËn héi 19 ph¸t huy thuËn lîi, v-ît qua khã kh¨n, th¸ch thøc, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; ViÖt Nam cÇn cã chiÕn l-îc ®óng ®¾n, ®Ò ra nh÷ng chñ tr-¬ng, biÖn ph¸p thùc hiÖn ®óng ®¾n: - Héi nhËp chñ ®éng lµ ph-¬ng ch©m hîp lý b¶o ®¶m cho chóng ta hoµ nhËp víi céng ®ång thÕ giíi mµ kh«ng bÞ hoµ tan, tøc vÉn b¶o ®¶m ®-îc b¶n s¾c, gi÷ v÷ng ®-îc nÒn ®éc lËp. §Ó chñ ®éng héi nhËp vµ ®ßi hái chóng ta ph¶i cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o båi d-ìng c¸n bé nh÷ng kiÕn thøc nghiÖp vô qu¶n lý, ph-¬ng tiÖn giao tiÕp…ph¶i tiÕn hµnh tæ chøc nghiªn cøu th-êng xuyªn vµ chuyªn s©u vÒ t×nh h×nh quèc tÕ, vÒ c¸c tæ chøc kinh doanh quèc tÕ nãi chung ®Æc biÖt c¸c ®èi t-îng lµm ¨n chÝnh. - VÊn ®Ò then chèt ®Ó héi nhËp cã hiÖu qu¶ lµ ph¶i n©ng cao hiÖu lùc c¹nh trah cña nÒn kinh tÕ d©n téc Muèn vËy ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ - VÒ mÆt qu¶n lý, tæ chøc héi nhËp ph¶i nhanh chãng kh¾c phôc yÕu kÐm ®ang c¶n trë héi nhËp. Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n cña hÖ thèng luËt lÖ, chÝnh s¸ch ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh lµm cho nã phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. - Héi nhËp quèc tÕ cã nhiÒu tÇng cÊp, chóngta ph¶i tranh chñ kÕt hîp tÊt c¶ c¸c h×nh thøc tõ song ph-¬ng ®Õn ®a ph-¬ng, tõ viÖc tham gia vµo c¸c ®Þnh chÕ toµn cÇu, khu vùc ®Õn ký c¸c hîp ®ång tho¶ thuËn, sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ vµ phi kinh tÕ mét ¸ch linh ho¹t ®Ó ®iÒu chØnh nhÞp ®é héi nhËp. - Héi nhËp lµ qu¸ tr×nh võa hîp t¸c võa c¹nh tranh chóng ta tham gia hîp t¸c nh-ng ph¶i lu«n chó ý c¶nh gi¸c tr¸nh thu thiÖt, kh«ng chØ trªn kinh tÕ mµ cßn trªn ph-¬ng diÖn kh¸c. Chóng ta héi nhËp trªn c¬ së hîp t¸c nh-ng ph¶i ®Êu tranh cho qu¸ tr×nh héi nhËp b×nh ®¼ng. 20