Tài liệu Vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của viện kiểm sát nhân dân (trên cơ sở thực tiễn tại tỉnh phú thọ)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VIỆT ĐÔ VAI TRß KIÓM S¸T THI HµNH ¸N H×NH Sù CñA VIÖN KIÓM S¸T NH¢N D¢N (Trªn c¬ së thùc tiÔn t¹i tØnh Phó Thä) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VIỆT ĐÔ VAI TRß KIÓM S¸T THI HµNH ¸N H×NH Sù CñA VIÖN KIÓM S¸T NH¢N D¢N (Trªn c¬ së thùc tiÔn t¹i tØnh Phó Thä) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. LÊ LAN CHI HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong khóa luận tốt nghiệp đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật- Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Việt Đô MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục bảng, biểu đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ KIỂM SÁT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN....... 8 1.1. Thi thành án hình sự và sự cần thiết khách quan của hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự.................................................... 8 1.1.1. Khái niệm, ý nghĩa của thi hành án hình sự ......................................... 8 1.1.2. Khái niệm, đối tượng, phạm vi kiểm sát thi hành án hình sự ............ 11 1.1.3. Sự cần thiết quy định vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân ...................................................................... 14 1.2. Khái niệm, đặc điểm, nội dung vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân............................................... 20 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm........................................................................... 20 1.2.2. Nội dung ............................................................................................. 22 1.3. Phương thức thực hiện vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân ............................................................ 28 1.3.1. Nhóm các hoạt động để phát hiện vi phạm trong thi hành án hình sự ................................................................................................ 28 1.3.2. Nhóm các hoạt động để xử lý vi phạm trong thi hành án hình sự......... 29 1.4. Vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân trong lịch sử pháp luật Việt Nam từ năm 1945 đến trước năm 2010 ........................................................................................... 32 1.4.1. Vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân trong lịch sử pháp luật Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2002 .......... 32 1.4.2. Giai đoạn từ sau năm 2002 đến trước năm 2010 ............................... 38 Chương 2: CÁC QUY ĐỊNH VỀ VAI TRÒ KIỂM SÁT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN HAI CẤP TỈNH PHÚ THỌ ... 40 2.1. Các quy định về vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân trong pháp luật hiện hành ..................... 40 2.1.1. Các quy định về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong thi hành án phạt tù ................................................................................... 40 2.1.2. Các quy định về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong thi hành án tử hình ................................................................................... 43 2.1.3. Các quy định về vai trò kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân trong thi hành án treo và các án phạt không tước tự do ..................... 47 2.2. Thực tiễn thực hiện vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp tỉnh Phú Thọ .............................. 60 2.2.1. Thực tiễn vai trò kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Phú Thọ trong thi hành án phạt tù ............................................................. 60 2.2.2. Thực tiễn vai trò kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Phú Thọ trong thi hành án tử hình ............................................................. 67 2.2.3. Thực tiễn vai trò của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp tỉnh Phú Thọ trong thi hành án treo và các án phạt không tước tự do ............. 67 2.3. Một số hạn chế trong thực hiện quy định về vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp tỉnh Phú Thọ và nguyên nhân ................................................................. 68 2.3.1. Một số hạn chế trong thực hiện quy định về vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp tỉnh Phú Thọ ...... 68 2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện quy định về vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân hai cấp tỉnh Phú Thọ ................................................................................ 70 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ KIỂM SÁT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN.... 75 3.1. Yêu cầ u về nâng cao vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân ................................................................... 75 3.2. Các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân đối với hoạt động thi hành án hình sự ........... 88 3.3. Các giải pháp khác ........................................................................... 96 3.3.1. Nâng cao nhận thức về vai trò kiểm sát thi hành án hình sự ............. 96 3.3.2. Giải pháp về công tác tổ chức nhân sự............................................... 97 3.3.3. Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền và sự phối hợp của các ngành liên quan trong hoạt động kiểm sát THAHS của VKSND ......................................................................... 99 3.3.4. Tăng cường cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật và chế độ chính sách đối với Kiểm sát viên trong công tác THAHS ......................... 101 KẾT LUẬN .................................................................................................. 104 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 106 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự 2 CQĐT Cơ quan điều tra 3 CQĐT Cơ quan điều tra 4 TAND Tòa án nhân dân 5 THAHS Thi hành án hình sự 6 THTT Tiến hành tố tụng 7 TNHS Trách nhiện hình sự 8 TTHS Tố tụng hình sự 9 VAHS Vụ án hình sự 10 VKSND Viện kiểm sát nhân dân 11 XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên bảng, biểu đồ Bảng 2.1: Hoạt động công tác kiểm sát thi hành án phạt tù từ năm 2012-2016 của VKSND Tỉnh Phú Thọ Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ các loại án được thi hành Trang 66 61 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Bản án, quyết định của Tòa án nhân danh Nhà nước khi được chấp hành nghiêm chỉnh có tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân đối với pháp luật. Vì vậy, hoạt động thi hành án có một ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc thực thi công lý, giữ vững kỷ cương phép nước, củng cố pháp chế và trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa (XHCN). Thi hành án hình sự (THAHS) liên quan trực tiếp đến bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội; góp phần bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, bảo vệ pháp chế XHCN. Điều 106 Hiến pháp của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 2013 khẳng định: "Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan nghiêm chỉnh chấp hành". Xác định THAHS là công tác quan trọng nên Nhà nước ta đã quan tâm và ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật làm cơ sở cho hoạt động này như: Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 1988, Nghị định số 60/2000/NĐ-CP ngày 30/10/2000 quy định việc thi hành hình phạt cải tạo không giam giữ; Nghị định số 61/2000/NĐ-CP ngày 30/10/2000 quy định việc thi hành hình phạt tù cho hưởng án treo; Nghị định số 52/2001/NĐ-CP ngày 23/8/2001 hướng dẫn biện pháp tư pháp đưa vào trường giáo dưỡng; Nghị định số 53/2001/NĐ-CP ngày 23/8/2001 hướng dẫn thi hành hình phạt cấm cư trú, quản chế; Nghị định số 54/2001/NĐ-CP ngày 23/8/2001 hướng dẫn thi hành hình phạt trục xuất; BLTTHS năm 2003; Nghị định số 113/2008/NĐ-CP ngày 28/10/2008 ban hành Quy chế trại giam… Và ngày 17/6/2010, tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XII đã thông qua Luật THAHS năm 2010. Trên cơ sở pháp 1 lý đó, trong thời gian qua hoạt động THAHS đã được tổ chức, thực hiện bảo đảm sự nghiêm minh, khoan hồng, nhân đạo, góp phần đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội, phục vụ yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) là cơ quan nhà nước được Hiến pháp trao hai chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Trong đó, theo quy định của Điều 25 Luật tổ chức VKSND năm 2014 quy định: “Viện kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Tòa án, cơ quan Thi hành án hình sự, cơ quan, tổ chức được giao một số nhiệm vụ Thi hành án hình sự, người có thẩm quyền, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc Thi hành án hình sự”. Như vậy, là một lĩnh vực công tác thuộc chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, cùng với kiểm sát hoạt động tư pháp trong điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự, công tác kiểm sát THAHS của VKSND có vai trò đặc biệt quan trọng, góp phần bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Thời gian qua, hoạt động kiểm sát THAHS đã đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ, nhanh chóng phát hiện những vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức và người có trách nhiệm trong việc THAHS, kịp thời kiến nghị, kháng nghị khắc phục vi phạm trong hoạt động kiểm sát THAHS. Tuy nhiên, hoạt động này vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, bất cập như chất lượng kiểm sát THAHS chưa cao, vẫn còn để xảy ra tình trạng phạm nhân trốn, tự sát, phạm tội mới; kiểm sát chưa chặt chẽ dẫn tới chế độ, tiêu chuẩn của phạm nhân, người phải chấp hành án còn chưa đảm bảo đúng theo quy định của pháp luật, nhiều nhà tạm giữ, trại tạm giam, trại giam quản lý phạm nhân còn diễn ra tình trạng vi phạm nội quy, quy chế. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu các 2 vấn đề về vai trò kiểm sát THAHS của VKSND, xác định nguyên nhân của những hạn chế để đề ra các giải pháp khắc phục những tồn tại, hạn chế đó là rất hữu ích. Trước yêu cầu mới của thực tiễn, hướng đến mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, công tác kiểm sát THAHS của ngành kiểm sát cần phải đổi mới tổ chức và hoạt động để nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta. Nói cách khác, việc tiếp tục nghiên cứu làm sâu sắc hơn vai trò của VKSND trong kiểm sát THAHS, từ đó đưa ra kiến nghị, giải pháp nhằm cao vai trò của VKSND trong THAHS không những có ý nghĩa lý luận - thực tiễn và pháp lý quan trọng, mà còn là vấn đề mang tính cấp thiết. Do vậy, học viên quyết định chọn đề tài “Vai trò kiểm sát Thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân (trên cơ sở thực tiễn tại tỉnh Phú Thọ)” để nghiên cứu ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Những năm gần đây, trước những đòi hỏi khách quan của công tác kiểm sát THAHS, đã có một số công trình khoa học nghiên cứu về đề tài này ở các cấp độ khác nhau: - Kiểm sát thi hành án được thể hiện dưới hình thức là một số đề tài khoa học như: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: "Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp” của Viện khoa học kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tối cao năm 1998; Đề tài khoa học cấp Bộ: “Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân trong việc tạm giữ, tạm giam, quản lý và giáo dục người chấp hành án phạt tù theo yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay” của VKSND tối cao năm 2007; Đề tài khoa học: “Một số khó khăn vướng mắc và hướng giải quyết khi kiểm sát tạm giữ, tạm giam, quản lý và giáo dục người chấp hành án phạt tù và kiểm sát thi hành án hình sự” – của Trường Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm sát Hà nội năm 2009; 3 - Kiểm sát THAHS còn được thể hiện ở một số bài viết đăng trên các tạp chí như: “Kết quả và bài học kinh nghiệm qua 10 năm công tác kiểm sát Thi hành án hình sự” của Bùi Đức Long (Tạp chí Kiểm sát số 03/2006); “Bàn về hoạt động kiểm sát việc đảm bảo an toàn nơi giam giữ” của Nguyễn Hữu Hậu (Tạp chí Kiểm sát số 5 (3/2006); “Bàn về vị trí, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân trong Thi hành án hình sự” của Bùi Đức Long (Tạp chí Kiểm sát số 23/2010)… Liên quan gián tiếp đến các nghiên cứu về kiểm sát thi hành án có các sách chuyên khảo như: “Bình luận khoa học luật Thi hành án hình sự và các quy định mới nhất về thi hành án hình sự” của Trần Minh Hưởng (Nxb Thời đại, năm 2010); “Bình luận Luật THAHS năm 2010”, chủ biên Nguyễn Ngọc Anh (Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, năm 2012); “Thi hành án phạt tù: Từ thực tiễn đến khoa học giáo dục” của Nguyễn Hữu Duyện (Nxb Công an nhân dân, năm 2010). Ngoài ra còn có một số nghiên cứu khác dưới dạng các bài tạp chí như: “Lựa chọn mô hình tổ chức thi hành án phù hợp với điều kiện của mỗi quốc gia” của GS. Claude Brenner (Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 7, 8/2006); “Vấn đề chuyển giao người bị kết án trong quan hệ giữa nước ta với các nước” của PGS.TS Trần Đình Nhã (Tạp chí Nhà nước và pháp luật. số 9/2006); “Một số vấn đề lí luận và thực tiễn về chính sách Thi hành án hình sự” của PGS.TSKH. Lê Cảm (Tạp chí Kiểm sát. số 10/2006)… Các công trình nêu trên nghiên cứu về thi hành hình sự ở những khía cạnh và mức độ khác nhau, hầu hết đề cập đến thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động THAHS, tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về vai trò của VKSND trong kiểm sát THAHS, đặc biệt là theo Luật THAHS năm 2010. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu một số vấn đề lý luận và luật thực định cũng như 4 thực tiễn vai trò của Viện kiểm sát trong kiểm sát hoạt động THAHS, luận văn đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao vai trò của kiểm sát THAHS ở nước ta hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài có những nhiệm vụ cụ thể sau: - Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận về hoạt động kiểm sát THAHS như khái niệm, đối tượng, phạm vi, nội dung kiểm sát THAHS, cơ sở khách quan của việc đặt ra yêu cầu kiểm sát THAHS; - Nghiên cứu nội dung, đặc điểm, phương thức thực hiện vai trò của hoạt động kiểm sát THAHS của VKSND; - Nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển của quy định về kiểm sát thi hành án của VKSND; - Phân tích đánh giá thực trạng thực hiện các quy định của pháp luật về kiểm sát THAHS của Viện kiểm sát nhân tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn 20122016 vừa qua để đánh giá vai trò của Viện kiểm sát trong lĩnh vực công tác này, đồng thời đánh giá những ưu điểm và những hạn chế của hoạt động kiểm sát thi hành án của VKSND. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao vai trò của VKSND trong hoạt động THAHS. 4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài: là vai trò kiểm sát THAHS của VKSND trong pháp luật tố tụng hình sự, luật THAHS Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài: do “vai trò kiểm sát THAHS của VKSND” là một đề tài có nội dung rất rộng, rất phong phú và phức tạp. Vì vậy, trong khuôn khổ luận văn thạc sỹ, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản về vai trò của Viện kiểm sát trong kiểm sát THAHS; đánh 5 giá thực trạng hoạt động kiểm sát thi hành hình sự qua thực tiễn của tỉnh Phú Thọ (từ năm 2012 – 2016). Đề tài không nghiên cứu hoạt động của Viện kiểm sát quân sự trong kiểm sát việc THAHS và kiểm sát thi hành phần dân sự trong bản án hình sự được quy định tại Luật thi hành án dân sự. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử. Trên cơ sở phương pháp luận đó, các phương pháp cụ thể được sử dụng kết hợp, đó là: phương pháp nghiên cứu lịch sử cụ thể, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, tổng hợp. 6. Tính mới và những đóng góp của đề tài - Đề tài đã đưa ra, luận giải và bổ sung thêm các nghiên cứu lý luận về vai trò kiểm sát THAHS của VKSND, phân tích quy định của pháp luật về THAHS và kiểm sát THAHS; - Đề tài phác thảo thực trạng công tác kiểm sát THAHS trên cơ sở thực tiễn tỉnh Phú Thọ làm phong phú thêm bức tranh toàn cảnh về thực tiễn vai trò kiểm sát THAHS của VKSND ở Việt Nam hiện nay. - Từ việc đánh giá thực trạng pháp luật kiểm sát THAHS, đề tài chỉ ra được những điểm bất cập cần sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng hình sự, hoàn thiện quy định về vai trò kiểm sát THAHS của VKSND đối với quá trình pháp điển pháp luật THAHS. - Đề tài đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao vai trò kiểm sát THAHS từ khâu tổ chức thực hiện của VKSND cũng như mối quan hệ chế ước của Viện kiểm sát với các cơ quan là đối tượng của kiểm sát THAHS, quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát với các cơ quan khác trong quá trình giám sát THAHS. 6 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 3 chương, cụ thể: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về vai trò kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân Chương 2: Quy định của pháp luật về vai trò kiểm sát Thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Phú Thọ Chương 3: Một số giải pháp nâng cao vai trò kiểm sát Thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân 7 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ KIỂM SÁT THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 1.1. Thi thành án hình sự và sự cần thiết khách quan của hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự 1.1.1. Khái niệm, ý nghĩa của thi hành án hình sự Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định các bản án, quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành [29, tr.87]. Yêu cầu mang tính nguyên tắc hiến định này đã khẳng định tính hiệu lực của các phán quyết của Tòa án, đồng thời khẳng định ý nghĩa rất quan trọng của thi hành án nói chung và THAHS nói riêng. THAHS có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giải quyết vụ án, vì nếu vụ án sau khi được xét xử mà không mang ra thi hành thì công lý không được thực thi, quyền tư pháp, quyền uy của Toà án và hệ thống tư pháp không được bảo đảm, ý nghĩa trừng trị hay giáo dục của pháp luật hình sự không còn nữa. THAHS không chỉ trừng trị người phạm tội mà còn cải tạo, giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, khi họ tái hòa nhập với xã hội không tiếp tục phạm tội mới. Dù có những tranh luận về việc THAHS có phải là một giai đoạn của tố tụng hình sự hay không, nhưng THAHS có nhiệm vụ hiện thực hóa bản án kết tội của Tòa án vào trong thực tế và bản án chính là căn cứ để tiến hành hoạt động THAHS. Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, nếu khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử - tất cả đều hướng đến một phán quyết đúng đắn của Tòa án thì THAHS lại nhằm mục đích thực hiện nội dung các phán quyết đó của Tòa án. THAHS có mối quan hệ biện chứng với quá trình tố tụng hình sự, không có tố tụng thì không có thi hành án và ngược lại không có thi hành án thì tố tụng trở nên vô nghĩa [62, tr.24-26]. 8 Theo Đại Từ điển Tiếng Việt, thi hành là: "Thực hiện điều đã chính thức quyết định [64, tr.1497]. Như vậy, thi hành án có thể được hiểu là thực hiện bản án, quyết định của Tòa án trên thực tế; còn THAHS là thực hiện các bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật trên thực tế [37, tr.5]. THAHS là một hoạt động mang tính hành chính - tư pháp hình sự vì nó có những đặc thù riêng khác với hoạt động tố tụng hình sự [62, tr.22]. THAHS là hoạt động mang tính điều hành và chấp hành theo đặc trưng của quản lý hành chính. THAHS còn sử dụng phương pháp thuyết phục giáo dục và kết hợp mệnh lệnh hành chính. Việc thi hành án có liên hệ với chính quyền địa phương, theo thủ tục hành chính như trường hợp thi hành án treo, cải tạo không giam giữ thì người chấp hành án treo, cải tạo không giam giữ được giao về Ủy ban nhân dân phường, xã nơi người chấp hành án cư trú để theo dõi, giám sát, giáo dục. Tuy nhiên không thể phủ nhận vai trò quan trọng của Tòa án và các thủ tục tố tụng liên quan đến Tòa án trong THAHS như ra quyết định THA, hoãn, tạm đình chi THA phạt tù, miễn giảm thời hạn chấp hành án. Đối tượng của THAHS bao gồm thi hành bản án, quyết định về hình phạt tù, tử hình, cảnh cáo, cải tạo không giam giữ, cấm cư trú, quản chế, trục xuất, tước một số quyền công dân, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, án treo, biện pháp tư pháp. Các bản án hoặc quyết định được thi hành bao gồm: bản án hoặc phần bản án của Tòa án cấp sơ thẩm không bị kháng cáo, kháng nghị theo trình tự phúc thẩm; bản án của Tòa án cấp phúc thẩm; quyết định giám đốc thẩm hoặc tái thẩm của Tòa án; bản án hoặc quyết định của Tòa án được thi hành ngay theo quy định của BLTTHS; quyết định của Tòa án Việt Nam tiếp nhận người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài về Việt Nam chấp hành án và đã có quyết định thi hành; quyết định chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam cho nước ngoài; bản án, quyết định về áp dụng biện pháp 9 tư pháp bắt buộc chữa bệnh, giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào trường giáo dưỡng. Bản án, quyết định hình sự được thi hành chủ yếu là những bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật (dù có một số trường hợp được đưa ra thi hành ngay) hoặc có những quyết định không phải của tòa án (quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh của Viện kiểm sát nhân dân) nhưng không chiếm tỷ trọng đáng kể và về nguyên tắc, bản án, quyết định khi có hiệu lực pháp luật mới được đưa ra thi hành. Như vậy, qua sự phân tích trên đây có thể rút ra khái niệm: Thi hành án hình sự là việc đưa ra thi hành bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật do cơ quan có thẩm quyền áp dụng nhằm hiện thực hóa những phán quyết trong các bản án của Tòa án, quyết định, góp phần lập lại trật tự xã hội, công bằng, trừng trị đồng thời cải tạo, giáo dục người phạm tội cũng như phòng ngừa tội phạm. THAHS là hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước nhằm thực hiện bản án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án trong thực tiễn. Tòa án nhân danh nhà nước tuyên án với bị cáo tại phiên tòa, áp dụng mức và loại hình phạt phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm do họ gây ra, bản án, quyết định của Tòa án được thi hành chính là lúc công lý được thực hiện trong cuộc sống. THAHS thể hiện rõ nét chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước, nhiệm vụ của giai đoạn này nhằm mục đích cảm hóa tư tưởng, giáo dục nhân cách, văn hóa, kỹ năng sống, kỹ năng lao động… giúp người phải thi hành án trở thành một công dân tốt cho xã hội, mặt khác góp phần răn đe, ngăn ngừa chung [2, tr.7]. Với ý nghĩa là giai đoạn cuối cùng của quá trình giải quyết trọn vẹn vấn đề trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, thi hành án có mối quan hệ hữu cơ với giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Nếu mục đích của thi hành án không đạt được thì toàn bộ hoạt động của cơ quan điều tra, truy tố, xét xử trước đó cũng trở nên vô nghĩa. Nếu như một 10 bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật không được thi hành hoặc thi hành không nghiêm thì trật tự kỷ cương xã hội bị vi phạm, quyền lực Nhà nước bị xem thường. Chính vì vậy, việc bảo đảm hiệu lực của các bản án, quyết định của Tòa án là một yêu cầu khách quan trong hoạt động quản lý Nhà nước. Trật tự xã hội chỉ có thể được duy trì, quyền tư pháp của Nhà nước chỉ được thực hiện trọn vẹn, công lý được bảo vệ và thực thi, công bằng xã hội được đảm bảo và khi phán quyết của toà phải được thực thi nhanh chóng, đầy đủ, chính xác trên thực tế. 1.1.2. Khái niệm, đối tượng, phạm vi kiểm sát thi hành án hình sự - Khái niệm kiểm sát thi hành án hình sự Như đã phân tích, kiểm sát THAHS, là một nội dung của kiểm sát các hoạt động tư pháp, do đó, trước khi đưa ra khái niệm kiểm sát THAHS, phải xác định khái niệm kiểm sát hoạt động tư pháp. Kiểm sát các hoạt động tư pháp là một dạng giám sát Nhà nước về tư pháp, đây là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước. Tuy nhiên, khác với hoạt động giám sát Nhà nước nói chung về tư pháp, kiểm sát các hoạt động tư pháp là sự giám sát trực tiếp các hoạt động cụ thể của các cơ quan tư pháp trong quá trình tiến hành các hoạt động tư pháp với mục đích là nhằm đảm bảo cho pháp luật được áp dụng nghiêm chỉnh và thống nhất [19, tr.12]. Bản chất của kiểm sát các hoạt động tư pháp trong tố tụng hình sự là kiểm tra tính có căn cứ và tính hợp pháp trong hành vi, quyết định của các chủ thể bị kiểm sát. Nội dung của kiểm sát hoạt động tư pháp rất rộng, đó chính là việc VKSND thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình để mọi hoạt động tư pháp như: điều tra, truy tố, xét xử thi hành án trong lĩnh vực hình sự, giải quyết các vụ việc dân sự và thi hành án dân sự, giải quyết các vụ án hành chính... đều phải được đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật. Kiểm sát THAHS là một trong những công tác để thực hiện chức năng 11 kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND. Hoạt động kiểm sát thi hành án hạn chế những vi phạm và góp phần bảo đảm hiệu quả, hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án [19, tr.12]. Như đã đề cập, THAHS là một hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước nhằm đưa các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án ra thi hành. Một bản án, quyết định của Tòa án có được thi hành nghiêm chỉnh hay không là tuỳ thuộc chủ yếu vào giai đoạn này. Theo pháp luật hiện hành, tại Điều 25 Luật tổ chức VKSND năm 2014 đã quy định rõ: “Viện kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Tòa án, cơ quan Thi hành án hình sự, cơ quan, tổ chức được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự, người có thẩm quyền, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc thi hành án hình sự” [31, tr.39]. Theo quy định này, khi thực hiện công tác kiểm sát thi hành án, các VKSND kiểm sát việc tuân theo pháp luật không chỉ đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước, tổ chức mà cả đối với cá nhân bao gồm những người phải thi hành bản án và quyết định của Tòa án cũng như người được thi hành bản án và quyết định đó. Trong số các chủ thể là đối tượng kiểm sát của Viện kiểm sát khi thực hiện công tác kiểm sát thi hành án thì cơ bản và trọng tâm là hoạt động tuân theo pháp luật của các cơ quan nhà nước, tổ chức và đơn vị trong hoạt động thi hành án, bởi lẽ, nếu để xảy ra vi phạm pháp luật trong cơ quan nhà nước thì hậu quả của nó lơn hơn gấp nhiều lần so với một vi phạm của công dân. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát đối với hoạt động thi hành án được quy định trong Hiến pháp, được cụ thể hóa trong Luật tổ chức VKSND năm 2014 và được ghi nhận trong các đạo luật khác có liên quan như trong BLTTHS, Luật THAHS, Luật thi hành án dân sự... Đó là những căn cứ pháp lý đối với hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động thi hành án, với tư cách là một công tác kiểm sát nhằm thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát. 12