Tài liệu Vai trò của dịch vụ bưu chính viễn thông đối với phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh hòa bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- THÁI QUỐC NGUYÊN VAI TRÒ CỦA DỊCH VỤ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ-XÃ HỘI Ở HÒA BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ HÀ NỘI-NĂM 2014 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- THÁI QUỐC NGUYÊN VAI TRÒ CỦA DỊCH VỤ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ-HỘI Ở HÒA BÌNH Chuyên ngành :Kinh tế chính trị Mã số : 60 31 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS ĐINH VĂN THÔNG Hà Nội – năm 2014 2 MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................................... 5 MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 6 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ- XÃ HỘI ..................................... 12 1.1 KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM CỦA DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG ....... 12 1.1.1 Khái niệm dịch vụ bƣu chính viễn thông ............................................................ 12 1.1.2 Đặc điểm dịch vụ bƣu chính viễn thông ............................................................. 20 1.2.3 Tiêu chí đánh giá sự phát triển của dịch vụ Bƣu chính viễn thông .................... 23 1.2 VAI TRÒ CỦA DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI. ........................................................................................... 24 1.2.1 Dịch vụ Bƣu chính viễn thông đáp ứng nhu cầu trao đổi thông tin giữa các chủ thể kinh tế..................................................................................................................... 24 1.2.2 Dịch vụ bƣu chính viễn thông góp phần thúc đẩy tăng trƣởng và phát triển kinh tế................................................................................................................................... 24 1.2.3 Dịch vụ bƣu chính viễn thông góp phần thúc đẩy phát triển văn hóa- xã hội. ... 27 1.3 NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG ................................................................................................... 27 1.3.1 Các yếu tố thuộc về điều kiện tự nhiên ............................................................... 27 1.3.2 Chủ trƣơng đƣờng lối của Đảng, cơ chế, chính sách của Nhà nƣớc ................... 28 1.3.3 Trình độ phát triển kinh tế - xã hội, khoa học công nghệ của nền kinh tế .......... 29 1.3.4 Hội nhập kinh tế quốc tế ..................................................................................... 31 1.4 KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG TẠI MỘT SỐ ĐỊA PHƢƠNG .......................................................................................................... 32 1.4.1 Kinh nghiệm của một số địa phƣơng .................................................................. 32 1.4.2 Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Hòa Bình............................................................. 35 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI Ở HÒA BÌNH TRONG THỜI GIAN QUA ...................................... 37 2.1 SỰ TÁC ĐỘNG CỦA ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ VIỄN THÔNG Ở HÒA BÌNH. .............................................. 37 2.1.1 Thuận lợi .............................................................................................................. 37 2.1.2 Khó khăn ............................................................................................................. 44 2.2 HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG Ở HÒA BÌNH ................................................................................................................................ 46 2.2.1 Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ................................................................... 46 2.2.2 Mạng lƣới kinh doanh dịch vụ bƣu chính viễn thông ............................................... 48 2.2.3 Quản lý nhà nƣớc về dịch vụ bƣu chính viễn thông ........................................... 55 2.2.4 Kết quả kinh doanh dịch vụ bƣu chính viễn thông ............................................. 56 2.3 TÁC ĐỘNG CỦA DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ- XÃ HỘI Ở HÒA BÌNH. ................................................................... 58 2.3.1 Dịch vụ Bƣu chính viễn thông đáp ứng các nhu cầu cần thiết về trao đổi thông tin giữa các chủ thể góp phần tăng trƣởng thúc đẩy kinh tế ở Hòa Bình..................... 58 3 2.3.2 Dịch vụ bƣu chính viễn thông thúc đẩy tăng trƣởng và phát triển kinh tế của tỉnh Hòa Bình . .................................................................................................................... 61 2.3.3 Dịch vụ bƣu chính viễn thông góp phần phát triển văn hóa- xã hội của tỉnh Hòa Bình. ............................................................................................................................. 62 2.4 ĐÁNH GIÁ CHUNG................................................................................................. 64 2.4.1 Thành tựu và nguyên nhân .................................................................................. 64 2.4.2 Hạn chế và nguyên nhân ..................................................................................... 67 Chƣơng 3 NHỮNG ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI Ở HÒA BÌNH TRONG THỜI GIAN TỚI ................................................... 71 3.1 DỰ BÁO VỀ XU HƢỚNG, QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG HƢỚNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ ......................................................................................................................... 71 3.1.1 Dự báo về xu hƣớng phát triển ........................................................................... 71 3.1.2 Quan điểm, mục tiêu, phƣơng hƣớng phát triển dịch vụ .................................... 76 3.2 NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ............................................................................. 83 3.2.1 Nâng cao nhận thức về vai trò của dịch vụ ......................................................... 83 3.2.2 Giải pháp về cơ chế chính sách........................................................................... 84 3.2.3 Đẩy mạnh phát triển kinh tế trên địa bàn ............................................................ 87 3.2.4 Tăng cƣờng hiệu quả quản lý nhà nƣớc .............................................................. 88 3.2.5 Phát triển tốt cơ sở hạ tầng, ứng dụng khoa học công nghệ ............................... 91 3.2.6 Đổi mới tổ chức hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông ................................. 95 3.2.7 Đẩy mạnh đào tạo phát triển nguồn nhân lực và thu hút nhân tài ............................ 98 KẾT LUẬN........................................................................................................................ 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 105 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU Thứ tự Số hiệu Nội dung 1 Bảng 2.1 Dân số, diện tích các tỉnh khu vực Tây bắc – 2012 36 2 Bảng 2.2 Cân đối lao động xã hội tính đến 1/7 hàng năm tỉnh Hòa Bình 37 3 Bảng 2.3 Tổng sản phẩm trên địa bàn phân theo khu vực kinh tế 39 4 Bảng 2.4 Số lƣợng bƣu cục trên địa bàn tỉnh Hòa Bình 46 5 Bảng 2.5 Dung lƣợng tổng đài đáp ứng phân theo địa bàn 50 6 Bảng 2.6 Hạ tầng các trạm BTS phân theo huyện 52 7 Bảng 2.7 Doanh thu, chi phí bƣu chính qua các năm 54 8 Bảng 2.8 Doanh thu, chi phí dịch vụ viễn thông qua các năm 55 9 Bảng 2.9 Tỷ trọng đóng góp cho GDP của viễn thông qua các năm 59 10 Bảng 2.10 Sản lƣợng lao động làm việc trong ngành bƣu chính viễn thông 60 11 Bảng 3.1 Dự báo dịch vụ điện thoại di động và Internetđến năm 2020 75 12 Bảng 3.2 Dự báo sản lƣợng bƣu chính qua đến năm 2020 75 Trang 5 MỞ ĐẦU 1. Về tính cấp thiết của đề tài: Cùng với sự phát triển của sản xuất và đời sống, bên cạnh những sản phẩm hữu hình, các nhu cầu về dịch vụ của xã hội cũng không ngừng tăng lên. Sự phát triển của dịch vụ không những có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, mà còn trở thành một trong những tiêu chí đánh giá trình độ phát triển của nền kinh tế. Cùng với các loại hình dịch vụ khác, dịch vụ Bƣu chính, viễn thông với tƣ cách là một loại hình dịch vụ đặc thù trong nền kinh tế đã và đang có những đóng góp hết sức to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Kể từ khi đổi mới, ngành Bƣu chính, Viễn thông ở Hòa Bình đã có những bƣớc phát triển nhất định, trở thành nhân tố thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Để thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trên địa bàn tỉnh Hòa Bình, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, ngành Bƣu chính, Viễn thông ở tỉnh Hòa Bình cần tiếp tục đổi mới, hoàn thiện và phát triển. Tuy nhiên, những bất cập về cơ chế chính sách, về các nguồn lực nhƣ vốn, nhân lực... đã và đang cản trở sự phát triển và phát huy vai trò của dịch vụ Bƣu chính, Viễn thông trên địa bàn tỉnh. Vì vậy, câu hỏi nghiên cứu đặt ra ở đây là: thực trạng tác động của hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông tới phát triển kinh tế xã hội ở tỉnh Hòa Bình thời gian qua nhƣ thế nào và cần có những giải pháp cơ bản gì để thúc đẩy sự phát triển của hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông với phát triển kinh tế xã hội ở tỉnh Hòa Bình trong thời gian tới. Những vấn đề đó đang cần đƣợc nghiên cứu để tìm ra giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự phát triển của loại hình dịch vụ này cả về số lƣợng và chất 6 lƣợng trên cơ sở tiếp thu, ứng dụng các thành tựu khoa học, công nghệ hiện đại, đáp ứng kịp thời những nhu cầu ngày càng đa dạng và khó tính của các chủ thể thụ hƣởng loại hình dịch vụ này. Nhằm góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Hòa Bình, tác giả lựa chọn vấn đề “ Vai trò của dịch vụ Bưu chính, viễn thông đối với phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Hòa Bình” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Vấn đề dịch vụ Bƣu chính, Viễn thông đã và đang đƣợc các cấp, các ngành, các doanh nghiệp, các tổ chức và cá nhân ở Trung ƣơng và các địa phƣơng quan tâm nghiên cứu, đã có nhiều công trình nghiên cứu, nhiều đề tài, bài viết đề cập đến các vấn đề này. Ở đây có thể nêu một số các công trình nghiên cứu chủ yếu sau: - Bộ Bƣu chính Viễn thông (2003), Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và công nghiệp Bưu chính Viễn thông đến năm 2020. Báo cáo này đã nêu rõ định hƣớng phát triển của ngành. Xu thế công nghệ đặc biệt dự báo đƣợc nhu cầu sử dụng cũng nhƣ các chuyển dịch các dịch vụ trong ngành. - Trên địa bàn Tỉnh Hòa Bình, đã có các công trình nghiên cứu và công bố về dịch vụ bƣu chính, viễn thông nhƣ “Quy hoạch tổng thể phát triển bưu chính viên thông và công nghệ thông tin tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2006-2015 và định hướng đến 2020” của Sở Bƣu chính Viễn thông tỉnh Hòa Bình. Quy hoạch đã định hƣớng rõ vai trò của dịch vụ bƣu chính viễn thông với đại bàn tỉnh Hòa Bình. Phƣơng hƣớng phát triển dịch vụ tại địa phƣơng đến năm 2020. Tuy nhiên, các công trình này chủ yếu đề cập tới phƣơng diện kỹ thuật của Bƣu chính, Viễn thông. Một số đề tài khác đã nghiên cứu về cơ chế quản lý doanh nghiệp Bƣu chính, viễn thông, về sản xuất kinh doanh, công tác hạch toán kế toán... với tƣ cách là những nội dung đã đƣợc ứng dụng phục vụ cho 7 nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của Hòa Bình và phục vụ nhiệm vụ sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp. Cho đến nay vẫn chƣa có công trình nào trên giác độ kinh tế chính trị nghiên cứu về vai trò của dịch vụ Bƣu chính, viễn thông đối với phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: + Mục đích của luận văn: Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông với phát triển kinh tế - xã hội; phân tích đánh giá thực trạng dịch vụ bƣu chính viễn thông ở tỉnh Hòa Bình và tác động của nó đối với phát triển kinh tế xã hội của tỉnh, từ đó đề xuất những định hƣớng và giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả hoạt động của loại hình dịch vụ này góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh. + Nhiệm vụ của luận văn: Để đạt đƣợc mục đích nói trên, nhiệm vụ của luận văn tập trung vào những nội dung sau: - Làm rõ các vấn đề lý luận chủ yếu về dịch vụ Bƣu chính, Viễn thông đối với phát triển kinh tế xã hội nói chung. - Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển dịch vụ Bƣu chính, viễn thông một số địa phƣơng để rút ra bài học cho tỉnh Hòa Bình. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ Bƣu chính, viễn thông ở Hòa Bình thời gian qua, tác động của loại hình dịch vụ này đối với phát triển kinh tế xã hội ở Hòa Bình thời gian qua, tìm ra những thành công, hạn chế cùng các nguyên nhân của hạn chế. - Đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp chủ yếu thúc đẩy sự phát triển dịch vụ Bƣu chính viễn thông phục vụ phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Hòa Bình đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020. 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn: Nghiên cứu về hoạt đông dịch vụ bƣu chính, viễn thông gắn với phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. - Phạm vi nghiên cứu:Trên góc độ của khoa học kinh tế chính trị, luận văn tập trung nghiên cứu về những vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động dịch vụ Bƣu chính viễn thông tác động tới phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Hòa Bình; về thời gian nghiên cứu: từ năm 2007 đến nay. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở phƣơng pháp luận của luận văn là thế giới quan và phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin bao gồm chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. - Luận văn sử dụng các phƣơng pháp truyền thống của kinh tế chính trị Mác - Lênin nhƣ trừu tƣợng hóa khoa học, phƣơng pháp lôgíc gắn với lịch sử, hệ thống hoá, thống kê thu thập số liệu, điều tra khảo sát, phân tổ, phân tích, tổng hợp, so sánh nhằm tiếp cận đối tƣợng nghiên cứu một cách có hệ thống. - Trong quá trình nghiên cứu, để đạt đƣợc mục tiêu là đƣa ra giải pháp phát triển dịch vụ bƣu chính viễn thông nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội tại tỉnh Hòa Bình, tác giả luận văn dự kiên sẽ thu thập thông tin theo nhiều phƣơng pháp khác nhau, cụ thể: + Tiếp cận về lý thuyết: tìm kiếm, tổng hợp những lý thuyết về hoạt động dịch vụ nói chung và hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông nói riêng. + Tếp cận thực tế: thu thập thông tin về hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông trên thực tế tại tỉnh Hòa Bình từ năm 2007 tới nay qua các báo cáo tổng kết của ngành và địa phƣơng để phục vụ cho nghiên cứu. Từ những thông tin thu thập đƣợc, tác giả sẽ dùng phƣơng pháp tổng hợp, thống kê, phân tích, so sánh và đánh giá để đƣa ra những kết luận và đề 9 xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông trong thời gian tới, hƣớng tới thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội tại địa phƣơng. + Nguồn số liệu đƣợc thu thập chính từ Sở Thông tin và truyền thông tỉnh Hòa Bình. Cục thống kê tỉnh Hòa Bình và một số báo cáo tổng kết công tác năm của Ủy ban nhân dân tỉnh và một số sở ban ngành liên quan. Ngoài ra trong quá trình công tác tại Chi nhánh Viettel tỉnh Hòa Bình tác giả cũng đã nghiên cứu, phân tích số liệu sản xuất kinh doanh của đơn vị cũng nhƣ của các doanh nghiệp trên địa bán để phục vụ cho việc nghiên cứu và viết luận văn. 6. Dự kiến đóng góp của luận văn - Luận văn góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận về hoạt động dịch vụ bƣu chính viễn thông. - Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát, kế thừa chọn lọc các tài liệu có liên quan phục vụ việc nghiên cứu các nội dung theo yêu cầu nhiệm vụ của luận văn. Từ đó phân tích, đánh giá làm rõ các yếu tố kinh tế - xã hội ở tỉnh Hòa Bình có tác động ảnh hƣởng đến sự phát triển dịch vụ Bƣu chính, viễn thông trên địa bàn và tác động ảnh hƣởng trở lại của dịch vụ Bƣu chính, viễn thông trên địa bàn đối với phát triển kinh tế - xã hội. - Rút ra đƣợc những hạn chế, những bức xúc cần đƣợc tháo gỡ, đề xuất các định hƣớng và giải pháp chủ yếu thúc đẩy sự phát triển của dịch vụ bƣu chính viễn thông nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Hòa Bình thời gian tới và định hƣớng đến năm 2020. 7. Kết cấu luận văn Với mục đích và đối tƣợng, phạm vi, phƣơng pháp nghiên cứu đã đƣợc xác định, luận văn dự kiến đƣợc thiết kế thành 3 chƣơng, đi từ lý thuyết đến thực tiễn, cụ thể nhƣ sau: 10 Chương 1. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dịch vụ Bƣu chính, viễn thông đối với sự phát triển kinh tế xã hội. Chương 2. Thực trạng phát triển dịch vụ Bƣu chính, viễn thông đối với phát triển kinh tế xã hội ở Hòa Bình trong thời gian qua. Chương 3. Những định hƣớng và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò của dịch vụ Bƣu chính, viễn thông ở Hòa Bình trong thời gian tới. 11 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DỊCH VỤ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ- XÃ HỘI 1.1 KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM CỦA DỊCH VỤ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG 1.1.1 Khái niệm dịch vụ bưu chính viễn thông 1.1.1.1 Quan niệm chung về dịch vụ Dịch vụ là khái niệm đƣợc sử dụng rộng rãi trong các tài liệu kinh tế . Tuy nhiên, nô ̣i hàm của dich ̣ vu ̣ đƣơ ̣c hiể u với nhƣ̃ng nghiã còn khác nhau . Trong Bách khoa toàn thƣ dich ̣ vu ̣ đƣơ ̣c hiể u ; Thƣ́ nhấ t , là hình thái của lao đô ̣ng phi sản xuấ t , là quan hệ kinh tế -xã hội thể hiê ̣n sƣ̣ tiêu dùng thu nhâ ̣ p. Thƣ́ hai, là hoạt động có mục đích nhất định tồn tại dƣới hình thái hiệu quả có ích của lao động. Đây là quan niê ̣m phổ biế n của thời kỳ kinh tế hiê ̣n vâ ̣t , phủ nhâ ̣n kinh tế thi ̣trƣờng trong chủ nghĩa xã hội , tƣ̀ đó , đã gây cản trở cho sƣ̣ phát triển của các ngành dịch vụ. Nhƣ̃ng quan điể m gầ n đây đã khắ c phu ̣c đƣơ ̣c tiń h phiế n diê ̣n của quan niê ̣m kể trên . Trong Tƣ̀ điể n kinh tế Megabook .ru, dịch vụ đƣợc hiểu là côn g viê ̣c đƣơ ̣c thƣ̣c hiê ̣n theo đơn đă ̣t hàng nhƣng không ta ̣o ra sản phẩ m có hiǹ h thái độc lập mới . Trong Tƣ̀ điể n thuâ ̣t ngƣ̃ kinh tế , dịch vụ là những dạng hoạt động , công viê ̣c , mà trong quá trình thực hiện chúng không tạo ra s ản phẩ m vâ ̣t chấ t có hin ̀ h thái vâ ̣t thể mới , nhƣng làm cho sản phẩ m hiê ̣n có đã đƣơ ̣c ta ̣o ra thay đổ i về chấ t . Đó là của cải đƣơ ̣c cung cấ p không phải dƣới hình thái hiện vật, mà là dƣới hình thái hoạt động. Tƣ̀ nhƣ̃ng quan điể m trên, có thể thấy điểm chung trong các quan niệm về dich ̣ vu ̣ là đề u coi dich ̣ vu ̣ là kế t quả có ić h của mô ̣t da ̣ng lao đô ̣ng đă ̣c thù . Kế t quả đó đƣợc biể u hiê ̣n ra dƣới hiǹ h thái phi vâ ̣t thể hay vô hiǹ h. Trong tác phẩ m “Các ho ̣c thuyế t về giá tri thă ̣ ̣ng dƣ”, C. Mác cũng đã sử dụng thuật ngữ 12 “sƣ̣ phu ̣c vu ̣” để thể hiện khái niê ̣m dich ̣ vu ̣ . Theo đó , có thể hiểu dịch vụ là những hiệu quả có ích của nhƣ̃ng lao đô ̣ng cu ̣ thể tồ n ta ̣i dƣới hình thái sản phẩ m vô hình . Nhƣ vâ ̣y, dịch vụ là loại hình sản phẩm đặc thù của lao động , là hiệu quả có ích của lao động cụ thể, tồ n ta ̣i dƣới hình thái phi vâ ̣t thể. Trong nền kinh tế thị trƣờng, nhiều loại hình dịch vụ cũng trở thành hàng hoá. Bên ca ̣nh nhƣ̃ng hàng hoá hiê ̣n vâ ̣t , trên thi ̣trƣờng còn có nhƣ̃ng hàng hóa vô hình hay dịch vụ , nhƣ dich ̣ vu ̣ của bác sĩ , giáo viên, luâ ̣t sƣ, v.v. Giá trị sử dụng của dich ̣ vu ̣ là cũng đáp ƣ́ng mô ̣t nhu cầ u nào đó của ngƣời mua. Để tạo ra dịch vụ cũng cần tới nhƣ̃ng chi phí lao động nhất định . Nhƣ̃ng ngƣời làm dich ̣ vu ̣ cũng cầ n nhâ ̣n đƣơ ̣c thu nhập bằng tiền từ hoạt động dịch vụ của mình, đồng thời những ngƣời đƣợc thụ hƣởng dịch vụ cũng phải chi tiề n để đƣợc hƣởng thụ những dịch vụ đó . Việc mua nhƣ̃ng dich ̣ vu ̣ hoàn toàn không khác gì chi tiền mua bất cứ loại hàng hóa nào khác . Vì vậy, dịch vụ cũng có giá trị trao đổi. Căn cứ chủ yếu để xác định giá cả thị trƣờng của dịch vụ là chi phí sản xuất ra chúng. Khi lực lƣợng sản xuất còn chƣa phát triển, các sản phẩm mang hình thái vật thể nhƣ nông sản, sản phẩm của các ngành công nghiệp… có vai trò nền tảng trực tiếp của đời sống xã hội. Vì vậy việc sản xuất ra chúng là quan tâm hàng đầu của xã hội. Theo sự phát triển của lực lƣợng sản xuất, số lƣợng và chủng loại các sản phẩm phi vật thể tăng dần, có vai trò không những đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cá nhân ngày càng tăng của xã hội, mà còn có tác động ngày càng lớn tới các ngành sản xuất sản phẩm vật thể. Vì vậy, tốc độ phát triển của các hoạt động dịch vụ có xu hƣớng tỷ lệ thuận với trình độ phát triển của sản xuất xã hội, các ngành dịch vụ cũng đƣợc hình thành và mở rộng không ngừng dƣới tác động của phân công lao động xã hội. Ngày nay có nhiều cách phân loại dịch vụ. Theo nguồn gốc hình thành sản phẩm dịch vụ đƣợc phân loại theo ngành, lĩnh vực nhƣ dịch vụ giao thông 13 vận tải, thông tin liên lạc, thƣơng mại, y tế, giáo dục, du lịch, tài chính ngân hàng, quản lý nhà nƣớc …. Theo tính chất kinh tế - xã hội của dịch vụ trong nền kinh tế thị trƣờng có thể phân biệt dịch vụ có tính chất thị trƣờng và dịch vụ có tính chất phi thị trƣờng. Dịch vụ có tính chất phi thị trƣờng là các dịch vụ đƣợc cung cấp miễn phí hoặc với giá cả thấp ở mức không bù đắp đƣợc những chi phí tạo ra chúng. Sản xuất, kinh doanh và dịch vụ tác động lẫn nhau chặt chẽ. Dịch vụ là một điều kiện để phát triển sản xuất, kinh doanh. Sự phát triển dịch vụ hợp lí, có chất lƣợng cao là một biểu hiện của nền kinh tế phát triển và một xã hội văn minh. Do ý nghĩa kinh tế, xã hội to lớn nên hoạt động dịch vụ trở thành lĩnh vực kinh tế quan trọng, có vị trí lớn trong cơ cấu kinh tế của các quốc gia phát triển. Dịch vụ là những hoạt động cần thiết, tất yếu đƣợc nẩy sinh từ yêu cầu của các hoạt động sản xuất kinh doanh, quản lý xã hội và nhu cầu đời sống của con ngƣời. Dịch vụ sản xuất ra các điều kiện nhằm phục vụ các hoạt động xã hội và đời sống con ngƣời. Các sản phẩm của dịch vụ cũng là những hàng hoá đƣợc mua bán trao đổi trên thị trƣờng. Dịch vụ vừa là nguyên nhân, vừa là kết quả của quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Xã hội phát triển càng cao thì lĩnh vực sản xuất dịch vụ có xu hƣớng phát triển ngày càng tăng. Trong nền kinh tế thị trƣờng hiện đại, nhất là nền kinh tế tri thức, trong GDP và cơ cấu lao động xã hội, cơ cấu kinh tế quốc dân, dịch vụ là một bộ phận hàng hóa vô hình ngày càng chiếm tỷ trọng cao. Dịch vụ là nguồn của cải vô tận, làm cho dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. 1.1.1.2 Khái niệm và loại hình dịch vụ bưu chính, viễn thông Khái niệm về dịch vụ bưu chính viễn thông 14 Dịch vụ bƣu chính viễn thông bao gồm các dịch vụ bƣu chính và dịch vụ viễn thông. Bƣu chính là bộ phận ngành bƣu điện phụ trách việc chuyển thƣ từ, báo chí, tiền bạc, bƣu kiện. Dịch vụ bƣu chính ban đầu là dịch vụ tải nội dung thông tin thông qua các phƣơng tiện nhƣ bì thƣ, ấn phẩm. Theo sự phát triển của ngành bƣu chính, dịch vụ bƣu chính ngày càng đƣợc mở rộng ra bao gồm cả các dịch vụ chuyển bƣu phẩm, bƣu kiện hàng hoá thông qua các phƣơng tiện vận chuyển bằng sức ngƣời, động vật và máy móc khác… Viễn thông là nói về sự liên lạc với những nơi rất xa. Viễn thông (trong các ngôn ngữ Châu Âu xuất phát từ tele của tiếng Hy Lạp có nghĩa là xa và communicare của tiếng La tinh có nghĩa là thông báo) miêu tả một cách tổng quát tất cả các hình thức trao đổi thông tin qua một khoảng cách nhất định mà không phải chuyên chở những thông tin này đi một cách cụ thể (thí dụ nhƣ thƣ). Các tín hiệu nhìn thấy đƣợc đã đƣợc sử dụng trong thế kỷ 18 nhƣ hệ thống biểu hiện các chữ cái bằng cách đặt tay hay 2 lá cờ theo một vị trí nhất định (semaphore), hay máy quang báo (heliograph) là một dụng cụ truyền tin bằng cách phản chiếu ánh sáng mặt trời. Theo nghĩa hẹp hơn, ngày nay viễn thông đƣợc hiểu nhƣ là cách thức trao đổi dữ liệu thông qua kỹ thuật điện, điện tử và các công nghệ hiện đại khác. Các dịch vụ viễn thông đầu tiên theo nghĩa này là điện báo và điện thoại. Ngày nay các thiết bị viễn thông là một thành phần cơ bản của hệ thống kết cấu hạ tầng thông tin kinh tế xã hội. Theo quy định tại Điều 37 - Nghị định số 109/CP, dịch vụ viễn thông đƣợc hiểu là dịch vụ truyền đƣa, lƣu trữ và cung cấp thông tin bằng hình thức truyền dẫn, phát, thu những ký hiệu, tín hiệu, số liệu, chữ viết, âm thanh, hình ảnh thông qua mạng lƣới viễn thông công cộng do doanh nghiệp cung cấp dịch vụ viễn thông cung cấp. 15 Từ những trình bày ở trên có thể khẳng định, dịch vụ bƣu chính viễn thông là kết quả tất yếu đƣợc nẩy sinh từ yêu cầu sản xuất ra các phƣơng thức, phƣơng tiện truyền tải thông tin nhằm phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh, quản lý xã hội và nhu cầu đời sống con ngƣời. Quá trình truyền tải thông tin không những thƣờng gắn liền với quá trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, hoặc giữa các quá trình đó với nhau. Nó đƣợc xác định bằng đại lƣợng thời gian, không gian truyền tin. Quá trình truyền tải thông tin ban đầu đƣợc thực hiện thông qua dịch vụ bƣu chính, nhƣng dƣới tác động của nghiên cứu và ứng dụng khoa học - công nghệ, dịch vụ viễn thông đã đƣợc hình thành và phát triển nhanh với nhiều loại hình phong phú, đa dạng. Dịch vụ bƣu chính viễn thông thể hiện mối quan hệ giữa các chủ thể cung cấp và thụ hƣởng dịch vụ truyền tải thông tin thông qua hoạt động của ngành bƣu chính và viễn thông. Các loại hình dịch vụ bưu chính viễn thông Thứ nhất, dịch vụ bưu chính: Dịch vụ bƣu chính bao gồm các dịch vụ bƣu chính cơ bản, dịch vụ bƣu chính cộng thêm, dịch vụ bƣu chính công ích: Dịch vụ bưu chính cơ bản đƣợc thực hiện bằng việc nhận gửi, chuyển, phát bƣu phẩm, bƣu kiện thông qua mạng bưu chính công cộng, mạng chuyên dùng và mạng chuyển phát. Bƣu phẩm bao gồm thƣ (trừ thƣ do doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ chuyển phát thƣ thực hiện) bƣu thiếp, gói nhỏ, gói ấn phẩm, học phẩm dùng cho ngƣời mù đƣợc gửi qua mạng bƣu chính công cộng. Bƣu kiện bao gồm vật phẩm hàng hoá đƣợc đóng gói khối lƣợng không quá năm mƣơi kilôgam (50 kg) đƣợc gửi qua mạng bƣu chính công cộng. Dịch vụ bưu chính cộng thêm là dịch vụ đƣợc cung cấp thêm vào dịch vụ bƣu chính cơ bản để đáp ứng yêu cầu cao hơn về chất lƣợng của ngƣời sử dụng. Cơ quan quản lý nhà nƣớc về bƣu chính viễn thông quy định và công bố danh mục cụ thể các dịch vụ bƣu chính quy định tại điều này. 16 Dịch vụ bưu chính công ích bao gồm dịch vụ bƣu chính phổ cập, dịch vụ bƣu chính bắt buộc. Dịch vụ bƣu chính công ích đƣợc cung cấp đến mọi ngƣời dân theo các điều kiện về khối lƣợng, chất lƣợng và giá cƣớc do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quy định. Dịch vụ bƣu chính bắt buộc là dịch vụ bƣu chính đƣợc cung cấp theo yêu cầu của Nhà nƣớc nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh. Căn cứ vào yêu cầu của Nhà nƣớc, tình hình phát triển kinh tế - xã hội và bƣu chính trong từng thời kỳ, cơ quan quản lý nhà nƣớc về bƣu chính viễn thông quy định cụ thể việc cung cấp dịch vụ bƣu chính công ích. Nhà nƣớc có chính sách hỗ trợ việc cung cấp dịch vụ bƣu chính công ích thông qua dịch vụ bƣu chính dành riêng và các cơ chế hỗ trợ tài chính khác. Dịch vụ chuyển phát thư là dịch vụ nhận gửi, chuyển, phát thông tin dƣới dạng văn bản đƣợc đóng gói, dán kín, có khối lƣợng đơn chiếc không quá hai kilôgam (02 kg) và gửi tới một địa chỉ cụ thể thông qua mạng bƣu chính hoặc mạng chuyển phát. Các loại hình dịch vụ bƣu chính ngày nay đƣợc thƣợc hiện thông qua hoạt động của các mạng bƣu chính nhƣ mạng bƣu chính công cộng, mạng bƣu chính chuyên dùng của các cơ quan Đảng, Nhà nƣớc, lực lƣợng vũ trang nhân dân, mạng chuyển phát. Mạng bƣu chính công cộng đƣợc xây dựng, quản lý và phát triển theo chiến lƣợc, quy hoạch, kế hoạch do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền phê duyệt. Mạng bƣu chính công cộng bao gồm các trung tâm đầu mối, bƣu cục, điểm phục vụ, thùng thƣ công cộng đƣợc kết nối với nhau bằng các tuyến đƣờng thƣ. Các bƣu cục, điểm phục vụ, thùng thƣ công cộng đƣợc ƣu tiên đặt tại các nhà ga, bến xe, cảng biển, cảng hàng không, cửa khẩu, khu dân cƣ và các địa điểm công cộng khác để phục vụ nhu cầu của ngƣời sử dụng. Các công trình thuộc mạng bƣu chính công cộng là một bộ phận quan trọng của kết cấu hạ tầng phải có trong quy hoạch, thiết kế tổng thể 17 xây dựng các khu đô thị, khu dân cƣ, khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế mới và các công trình công cộng khác để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong đầu tƣ xây dựng và thuận tiện cho việc cung cấp, sử dụng dịch vụ. Mạng bƣu chính chuyên dùng của các cơ quan Đảng, Nhà nƣớc, lực lƣợng vũ trang nhân dân đƣợc thiết lập để phục vụ nhu cầu thông tin của các cơ quan, tổ chức đó. Tổ chức và hoạt động của mạng bƣu chính chuyên dùng do Chính phủ quy định. Mạng chuyển phát do doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế xây dựng và quản lý để cung cấp dịch vụ chuyển phát thƣ theo quy định của pháp luật về bƣu chính viễn thông và các quy định khác của pháp luật về vận chuyển hàng hóa. Thứ hai, dịch vụ viễn thông: Các dịch vụ viễn thông đƣợc phân loại theo nghiệp vụ đi liền với các thiết bị đầu cuối nhƣ dịch vụ thoại, dịch vụ fax, dịch vụ điện báo, dịch vụ truyền số liệu, dịch vụ di động, dịch vụ nhắn tin, dịch vụ internet v.v. Các dịch vụ viễn thông đƣợc chia làm hai nhóm, đó là: Một là, những dịch vụ viễn thông cơ bản: Dịch vụ viễn thông cơ bản là dịch vụ truyền đƣa tức thời dịch vụ viễn thông qua mạng viễn thông hoặc Internet mà không làm thay đổi loại hình hoặc nội dung thông tin. Dịch vụ viễn thông cơ bản gồm: Dịch vụ điện thoại; Dịch vụ điện báo; Dịch vụ Telex; Dịch vụ Fax; Dịch vụ thuê kênh riêng; Dịch vụ truyền số liệu; Dịch vụ truyền hình, truyền ảnh, âm thanh; Dịch vụ truyền báo điện tử; Dịch vụ điện thoại di động; Dịch vụ nhắn tin. Hai là, những dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng: Dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng là dịch vụ làm tăng thêm giá trị thông tin của ngƣời sử dụng dịch vụ bằng cách hoàn thiện loại hình, nội dung thông tin hoặc cung cấp khả năng lƣu trữ, khôi phục thông tin đó trên cơ sở sử dụng mạng viễn thông hoặc Internet. Dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng gồm: Dịch vụ thƣ điện tử; Dịch vụ hộp thƣ thoại; Dịch vụ lƣu trữ, cung cấp thông tin; Các dịch vụ Internet: 18 thƣ tín điện tử, truyền tệp dữ liệu, truy nhập từ xa, truy nhập các cơ sở dữ liệu theo các phƣơng thức khác nhau. Dịch vụ kết nối Internet là dịch vụ cung cấp cho các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ Internet khả năng kết nối với nhau và với Internet quốc tế. Dịch vụ truy nhập Internet là dịch vụ cung cấp cho ngƣời sử dụng khả năng truy nhập Internet. Dịch vụ ứng dụng Internet trong bƣu chính viễn thông là dịch vụ sử dụng Internet để cung cấp dịch vụ bƣu chính viễn thông cho ngƣời sử dụng. Dịch vụ ứng dụng Internet trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội khác phải tuân theo các quy định pháp luật về bƣu chính viễn thông và các quy định khác của pháp luật có liên quan. Việc phân loại các loại hình dịch vụ viễn thông nhƣ đã nêu ở trên chỉ nhằm mục đích gắn kết việc quản lý dịch vụ với quản lý về kỹ thuật và nghiệp vụ đối với từng loại dịch vụ đó. Trong điều kiện hội tụ công nghệ và dịch vụ viễn thông nhƣ hiện nay cùng với việc xuất hiện của các công nghệ đa phƣơng tiện (multimedia) thì cách phân loại nói trên đã trở nên không còn phù hợp nữa. Đặc biệt là cũng không phù hợp với lộ trình mở cửa thị trƣờng viễn thông trong thời gian sắp tới của đất nƣớc, khi mà sẽ có nhiều thành phần kinh tế tham gia vào thị trƣờng cung cấp dịch vụ viễn thông, sẽ dẫn đến việc không phân định rõ doanh nghiệp loại nào thì đƣợc cung cấp dịch vụ gì, mức độ mở cửa đến đâu nên cơ quan quản lý sẽ phải quy định một cách cứng nhắc bằng từng giấy phép cụ thể đối với từng loại dịch vụ cho từng doanh nghiệp, dẫn đến việc không rõ ràng hay không minh bạch trong quản lý, thậm chí có thể dẫn đến tình trạng có những hiểu lầm đáng tiếc từ phía xã hội về việc vẫn tồn tại hay còn mang nặng tính chất độc quyền trong cung cấp các dịch vụ viễn thông. Để khắc phục những vƣớng mắc này, thì việc xác định khái niệm và phân loại dịch vụ viễn thông là hết sức quan trọng. 19 1.1.2 Đặc điểm dịch vụ bưu chính viễn thông Dịch vụ bƣu chính viễn thông có những đặc điểm cơ bản của dịch vụ nói chung nhƣng đồng thời mang những sắc thái riêng, đặc thù gắn với hoạt động của ngành bƣu chính viễn thông và nhu cầu của các chủ thể thụ hƣởng dịch vụ bƣu chính viễn thông. Những đặc điểm đó bao gồm: sản phẩm dịch vụ không mang hình thái hiện vật, hay là sản phẩm vô hình; không chia tách đƣợc, thiếu ổn định và không thể dự trữ đƣợc. 1.1.2.1 Dịch vụ bưu chính viễn thông là sản phẩm vô hình Hầu hết các dịch vụ bƣu chính viễn thông không thể sờ hoặc sử dụng trƣớc khi mua, khách hàng khó có thể đánh giá đƣợc là họ đang mua gì trƣớc khi mua. Sản phẩm dịch vụ bƣu chính viễn thông khác với sản phẩm hàng hoá khác ở chỗ sản phẩm dịch vụ bƣu chính viễn thông là loại sản phẩm hàng hoá đặc biệt, là dịch vụ truyền tải thông tin, không có tính vật thể. Không thể kiểm tra, trƣng bày hoặc bao gói dịch vụ đƣợc. Khách hàng thƣờng cảm thấy rủi ro hơn khi mua dịch vụ này so với các loại hàng hóa và dịch vụ khác và điều này cản trở trao đổi dịch vụ. Các nhà cung cấp dịch vụ bƣu chính viễn thông vƣợt qua các hạn chế này để tạo ra lợi thế cạnh tranh thông qua các cửa hàng bán lẻ, hình ảnh tƣợng trƣng và sử dụng các biểu tƣợng để thay thế hàng hóa vì bản thân hàng hóa không thể nhìn thấy hoặc cầm nắm đƣợc. Các nhà cung cấp dịch vụ bƣu chính viễn thông sẽ phải tạo ra các ý niệm hữu hình cho các dịch vụ của họ. Nói chung, khách hàng khó đánh giá giá trị của bất cứ dịch vụ nào. Khách hàng không thể hình dung các dịch vụ bƣu chính viễn thông họ sử dụng đƣợc tạo ra nhƣ thế nào hay chi phí của dịch vụ là bao nhiêu. 20