Tài liệu Vài nét về quan hệ việt nam - eu trước năm 1991

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi më ®Çu Cïng víi sù ra ®êi cña ®ång Euro, n¨m 1999 lµ mét n¨m b¶n lÒ, ®¸nh dÊu sù chuyÓn m×nh cña Liªn hiÖp Ch©u ©u tr-íc thÒm thÕ kû míi. Sau mét thêi gian l-u th«ng trªn m¹ng l-íi giao dÞch toµn cÇu, mÆc dï ®ang ph¶i ®èi phã víi mét sè khã kh¨n b-íc ®Çu, ®ång Euro vÉn lµ mét minh chøng cho vÞ thÕ kinh tÕ v÷ng vµng cña Liªn hiÖp Ch©u ¢u (EU) trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. Thªm vµo ®ã, qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ viÖc t×m kiÕm mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ an ninh chung, ®Æc biÖt lµ kinh tÕ ®èi ngo¹i còng ®ang ®¹t ®-îc nh÷ng b-íc tiÕn ®¸ng kÓ. ChÝnh v× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng Liªn hiÖp Ch©u ¢u ®ang ®-îc tiÕp søc trªn con ®-êng ph¸t huy vai trß lµ mét trong nh÷ng viÖc quan träng nhÊt chi phèi quan hÖ quèc tÕ. Trªn thùc tÕ, tõ sau khi quan hÖ ngo¹i giao gi÷a hai bªn chÝnh thøc ®-îc thiÕt lËp vµo 11/1990, mèi quan hÖ VN - EU ngµy cµng 1 ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ toµn diÖn trªn nhiÒu lÜnh vùc. Tuy nhiªn, hiÖn nay mèi quan hÖ nµy ®ang gÆp ph¶i mét sè trë ng¹i cÇn kh¾c phôc. Tr-íc thùc tÕ ®ã, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cëi më ®èi víi EU còng nh- ®èi víi tõng n-íc cña Liªn minh. §Ó ho¹ch ®Þnh mét chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i hiÖu qu¶ h¬n víi nh÷ng b-íc ph¸t triÓn míi trong t-¬ng lai th× viÖc nh×n l¹i gÇn mét thËp kû mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - EU kh«ng chØ lµ mét viÖc mang tÝnh thêi sù mµ cßn lµ mét viÖc cÇn thiÕt vµ rÊt bæ Ých. 2 I. Vµi nÐt vÒ quan hÖ ViÖt nam - EU tr-íc n¨m 1991 Tr-íc 1975, EC (Céng ®ång Ch©u ¢u)1 chØ cã quan hÖ víi chÝnh quyÒn miÒn Nam ViÖt Nam. NghÞ ®Þnh th- kÌm theo HiÖp -íc Roma vÒ viÖc thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ Ch©u ¢u (1957) ®· ®-a miÒn Nam ViÖt Nam vµo danh s¸ch c¸c n-íc ®-îc h-ëng chÕ ®é -u ®·i v× lµ thuéc ®Þa cò cña Ph¸p. Sau 1975, quan hÖ kh«ng chÝnh thøc gi÷a EC vµ ViÖt Nam dÇn ®-îc thiÕt lËp d-íi d¹ng viÖn trî nh©n ®¹o, trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c tæ chøc quèc tÕ. Tõ 1977, khi ta thùc hiÖn ®Èy m¹nh quan hÖ víi c¸c n-íc T©y ¢u th× quan hÖ gi÷a EC vµ ViÖt Nam dÇn ®-îc më réng, ViÖt Nam trë thµnh mét trong nh÷ng n-íc ®-îc EC viÖn trî nh©n ®¹o nhiÒu nhÊt (tõ 1977 - 1978, viÖn trî d-íi h×nh thøc nµy ®· lªn tíi 100 triÖu USD)2. Còng tõ 1977, ViÖt Nam chÝnh thøc ®-îc h-ëng qui chÕ GSP (hÖ thèng -u ®·i chung). Tõ 1979, quan hÖ ViÖt Nam - EC bÞ ch÷ng l¹i do viÖc ViÖt Nam gióp ®ì c¸ch m¹ng Campuchia. ChÝnh v× vËy trong thêi gian 1 §Õn 1993, sau khi HiÖp -íc Maastricht cã hiÖu lùc, EC ®-îc ®æi thµnh EU (Liªn minh Ch©u ¢u), gåm 15 n-íc thµnh viªn. 2 Nghiªn cøu Ch©u ¢u sè 3/1995, trang 56 3 nµy EC vµ c¸c n-íc thµnh viªn ®· ngõng hoÆc gi¶m ®¸ng kÓ viÖn trî cho ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80, sau khi ViÖt Nam thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, quan hÖ ViÖt Nam - EC ®· ®-îc c¶i thiÖn râ rÖt. Hai bªn ®· nèi l¹i c¸c cuéc tiÕp xóc, EC ®· gia t¨ng viÖn trî nh©n ®¹o trë l¹i cho ViÖt Nam, quan hÖ th-¬ng m¹i còng b¾t ®Çu ®-îc thiÕt lËp. N¨m 1980, ta xuÊt sang EC 12,37 triÖu ecu3, n¨m 1986 con sè nµy lµ 40,9 triÖu ecu vµ 1989 lµ 66 triÖu ecu 4. Tõ n¨m 1989, khi ViÖt Nam b¾t ®Çu rót qu©n khái Campuchia th× viÖc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ViÖt Nam - EC kh«ng cßn lµ mét thùc tÕ xa vêi n÷a. Tõ 1990, quan hÖ ViÖt Nam - EC ®· cã nh÷ng b-íc tiÕn liªn tôc vµ quan träng. 17/5/1990, NghÞ viÖn Ch©u ¢u ra nghÞ quyÕt ghi nhËn c¶i c¸ch ë ViÖt Nam vµ tá ý mong muèn céng ®ång cÊp viÖn trî vµ thiÕt lËp quan hÖ th-¬ng m¹i chÝnh thøc víi ViÖt Nam. 22/10/1990, héi nghÞ Ngo¹i th-¬ng 12 n-íc EC ®· quyÕt thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc víi ViÖt Nam. Nh- vËy, tr-íc 1991, quan hÖ ViÖt Nam - EC tuy ®· ®-îc thiÕt lËp qua con ®-êng kh«ng chÝnh thøc nh-ng ch-a ph¸t triÓn trªn 3 1 ecu = 1,1USD 4 b×nh diÖn réng. ChØ tõ 1991, trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n vÒ t×nh h×nh khu vùc vµ thÕ giíi, ViÖt Nam míi thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch KT§N cëi më, hiÖu qu¶ h¬n víi EC. Do vËy, viÖc ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh thÕ giíi vµ c¸c xu thÕ trong quan hÖ quèc tÕ cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i còng nh- chÝnh s¸ch KT§N cña mçi quèc gia. II. Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam - EU. 1. VÊn ®Ò viÖn trî : Tr-íc khi HiÖp ®Þnh khung EU - ViÖt Nam ®-îc ký kÕt, trong nh÷ng n¨m 1990 - 1995, l-îng viÖn trî cña EU dµnh cho ta lµ rÊt lín nh-ng chØ tËp trung chñ yÕu trong c¸c kho¶n viÖn trî nh©n ®¹o. Sau khi viÖn trî 7 triÖu USD gióp ng-êi lao ®éng ViÖt Nam tõ Irac vÒ n-íc trong cuéc chiÕn tranh vïng vÞnh 1990, EU b¾t ®Çu thùc hiÖn ch-¬ng tr×nh gióp nh÷ng ng-êi ViÖt Nam ra ®i bÊt hîp ph¸p håi h-¬ng vµ t¸i hßa nhËp. Giai ®o¹n ®Çu cña ch-¬ng tr×nh nµy ®-îc thùc hiÖn chñ yÕu ë H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, Thµnh Phè Hå ChÝ Minh vµo ®Çu 1991 víi sè vèn 12,5 triÖu ecu, nh»m trî gióp cho gÇn 5000 ng-êi ViÖt Nam håi h-¬ng, x©y dùng c¬ së d¹y nghÒ, 4 Hîp t¸c kinh tÕ th-¬ng m¹i víi EU - Uû ban kÕ ho¹ch N2, HN 6/95, trang 112 5 t¹o viÖc lµm ®Ó hä nhanh chãng t¸i hoµ nhËp. Tõ 2/1992, hai bªn ®· ký v¨n b¶n tho¶ thuËn giai ®o¹n hai cña ch-¬ng tr×nh víi sè vèn kho¶ng 102,5 triÖu ecu vµ më réng ra kho¶ng 18 tØnh thµnh phè 5 . Môc tiªu cña giai ®o¹n nµy lµ ®-a kho¶ng 80000 ng-êi trë vÒ vµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp cho kho¶ng 28000 ng-êi håi h-¬ng. Ngoµi c¸c kho¶n viÖn trî nh©n ®¹o, EU cßn phèi hîp víi ViÖt Nam thùc hiÖn ch-¬ng tr×nh quèc tÕ céng ®ång ECIP. §©y lµ ch-¬ng tr×nh hîp t¸c qui m« ®Çu tiªn gi÷a hai bªn d-íi sù phèi hîp cña Cao uû Liªn HiÖp Quèc vÒ ng-êi tÞ n¹n víi tæng sè trªn lµ 36 triÖu ecu.6 Ch-¬ng tr×nh nµy ®· ra nhiÒu ho¹t ®éng, trong ®ã cã 4 lÜnh vùc chÝnh lµ tÝn dông, ®µo t¹o,dù ¸n nhá vµ y tÕ. Tuy nhiªn, tõ nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c kho¶n viÖn trî cña EU cho ViÖt Nam chuyÓn dÇn tõ h×nh th¸i viÖn trî nh©n ®¹o sang chó träng h¬n vµo c¸c kho¶n viÖn trî cho ph¸t triÓn, bao gåm hîp t¸c ph¸t triÓn (ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, m«i tr-êng, y tÕ) vµ hîp t¸c kinh tÕ (c¬ së h¹ tÇng, hç trî c¶i c¸ch kinh tÕ vµ hµnh chÝnh, hç trî héi nhËp). Trªn thùc tÕ mÆc dï ®· cã nh÷ng biÕn d¹ng trong khu vùc §«ng Nam ¸ vµ nh÷ng khã kh¨n kinh tÕ trong néi bé EU 5 T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u, 3/1995, trang 56 C¸c ®èi t¸c hîp t¸c ph¸t triÓn cña ViÖt Nam - Hå s¬ c¸c ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn - Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu thîp t¸c víi ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña LHQ, HN 11/1997, tr 3 6 6 nh-ng c¸c kho¶n viÖn trî ph¸t triÓn ODA cña EU cho ViÖt Nam lµ kh«ng ngõng t¨ng lªn. N¨m 1996, c¸c dù ¸n sö dông ODA cña EU ®ang ®-îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam cã gi¸ trÞ 140tr ecu, møc ODA dµnh cho ta trung b×nh hµng n¨m t¨ng tõ 32tr lªn 52tr ecu mçi n¨m7. Kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña EU cho c¸c dù ¸n lín cña ViÖt Nam t¨ng gÊp ®«i so víi 1995 vµ EU trë thµnh tæ chøc ®a ph-¬ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i nhiÒu nhÊt cho ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn nµy. N¨m 1997, EU th«ng qua 7 dù ¸n viÖn trî cho ViÖt Nam tËp trung cho hai ngµnh chñ chèt lµ ph¸t triÓn n«ng th«n b»ng c¸ch t¨ng c-êng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ lÜnh vùc y tÕ. Trong lÜnh vùc y tÕ, EU cã dù ¸n chèng sèt rÐt trÞ gi¸ h¬n 10 triÖu USD vµ mét dù ¸n tæng thÓ gióp ViÖt Nam c¶i t¹o hÖ thèng y tÕ víi tæng gi¸ trÞ lµ 30tr USD8 EU còng cã hai dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c (S¬n la, Cao B»ng, B¾c C¹n, Lai Ch©u) trÞ gi¸ 50tr USD9, mét dù ¸n b¶o tån l©m nghiÖp x· héi ë NghÖ An, vµ mét dù ¸n më réng hÖ thèng b¶o tån thiªn nhiªn ë ViÖt Nam. Ngoµi ra, ch-¬ng tr×nh trî gióp kü thuËt EURO TAP VIET ®-îc b¾t ®Çu tõ 1994 nh»m tµi trî cho c¸c lÜnh vùc b¶o hiÓm x· 7 Quan hÖ VN - EU - Trung t©m hîp t¸c nghiªn cøu QT (CIES), HN, 10/96, trang 79 Guide de'Unior Eu rope'ence - Conseil re'gional de la R'egior du Nord - Pas de Calais, 1997, page 124 9 T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u, 3/1998, trang 58 8 7 héi, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, b¶o hé ho¹t ®éng ®Çu t-, tiªu chuÈn ho¸ chÊt l-îng, n©ng cÊp th«ng tin, ng©n hµng, tÝn dông... t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam chuyÓn nhanh sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vÉn tiÕp tôc ®-îc thùc hiÖn vµ ph¸t huy hiÖu qu¶. C¸c kho¶n viÖn trî cña EU cã ý nghÜa to lín ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n-íc. NhÊt lµ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90, khi mµ viÖn trî cña EU tËp trung chñ yÕu trong lÜnh vùc viÖn trî ph¸t triÓn nh»m t¹o cho ViÖt Nam mét søc m¹nh kinh tÕ, qu¶n lý, gi¸o dôc... ®Ó héi nhËp víi thÕ giíi vµ khu vùc. Do ®ã, viÖn trî EU kh«ng chØ lµ kho¶n viÖn trî lín nhÊt mµ ViÖt Nam nhËn ®-îc tõ n-íc ngoµi, kÓ tõ sau sù sôp ®æ cña Liªn X« mµ cßn cã ý nghÜa hÕt søc quan träng vµ cã t¸c dông l©u dµi vµ bÒn v÷ng ®èi víi nÒn kinh tÕ cßn rÊt non trÎ cña chóng ta. 2. Hîp t¸c trong lÜnh vùc ®Çu t-: Cho ®Õn 1995, ®· cã tíi 11 n-íc thµnh viªn (trong tæng sè 15) cña EU cã dù ¸n ®Çu t- t¹i ViÖt Nam. TÝnh ®Õn 7/1995, ®· cã 168 dù ¸n ®Çu t- cña EU ®-îc cÊp giÊy phÐp víi tæng sè vèn h¬n 2,3 tØ USD chiÕm 12% tæng vèn ®Çu t- cña tÊt c¶ c¸c dù ¸n n-íc ngoµi ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, trong ®ã cã 1,4 tØ USD ®· ®-îc thùc 8 hiÖn10. Tuy nhiªn, hiÖp ®Þnh khung ®-îc ký kÕt vµo gi÷a n¨m 1995 ®· lµm c¬ së ph¸p lý ®Ó ViÖt Nam tiÕp tôc ký hµng lo¹t HiÖp ®Þnh khuyÕn khÝch vµ b¶o hé ®Çu t- víi c¸c n-íc thµnh viªn EU, gãp phÇn ®Èy nhanh l-îng vèn ®Çu t- toµn Liªn minh vµo ViÖt Nam. Trong n¨m 1996, ®· cã h¬n 326 dù ¸n ®-îc cÊp giÊy phÐp víi sè vèn ®¨ng ký lµ 8538 triÖu USD, t¨ng 19,3% so víi 1995 vµ trong 1997, tæng vèn ®Çu t- cña c¸c n-íc thµnh viªn EU vµ vµo ViÖt Nam ®¹t 32% tæng ®Çu t- n-íc ngoµi ë ViÖt Nam. TÝnh ®Õn hÕt 2/1998, vèn ®¨ng ký cña c¸c n-íc EU ®· lªn tíi 3,6 tû USD11. Trong c¸c nhµ ®Çu t- EU vµo ViÖt Nam th× Ph¸p ®ang dÉn ®Çu danh s¸ch vµ ®øng thø 8 trong c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi ë ViÖt Nam12. N-íc §øc vÒ phÇn m×nh, còng ®ang thùc hiÖn c¸c dù ¸n th¨m dß trªn c¸c lÜnh vùc viÔn th«ng, s¶n xuÊt vµ l¾p r¸p xe t¶i, xi m¨ng,... nh-ng sè vèn ®Çu t- cña §øc t¹i ViÖt Nam chØ ®¹t møc: 30,5tr USD trong n¨m 199513. Cïng víi th¸i ®é cßn dÌ dÆt, c¸c nhµ ®Çu t- Anh còng ®ang kh¶o s¸t, m«i tr-êng ®Çu t- ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®Õn 1995, sè vèn ®Çu t- cña Anh ®· lªn tíi 345 trUSD14, 10 B¸o c¸o héi th¶o "Kh¶ n¨ng hîp t¸c VN - EU" - Trung t©m hîp t¸c nghiªn cøu Quèc tÕ vµ Vô QHQT, Bé KHCN vµ MT, HN 1996 11 T¹p chÝ "Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi", sè 1 n¨m 1998, trang 17 12 Theo (6), trang 5 13 §Çu t- n-íc ngoµi ë mét sè n-íc §«ng Nam ¸ - NXB KHXH, HN 1997, tr 74 14 §Çu t- n-íc ngoµi ë mét sè n-íc §«ng Nam ¸ - NXB KHXH, HN 1997, tr 74 9 mét con sè t-¬ng ®èi lín so víi c¸c nhµ ®Çu t- Ch©u ¢u kh¸c. MÆt kh¸c, trong 1,5 tØ USD cña Hång K«ng ®Çu t- vµo ViÖt Nam th× ®· cã ®Õn 35% lµ cña Anh vµ trong tæng sè vèn ®Çu t- cña Singapore ë ViÖt Nam th× 20% lµ cña c¸c nhµ ®Çu t- Anh15. C¸c dù ¸n kh¸c cña c¸c n-íc thµnh viªn cßn l¹i chñ yÕu mang tÝnh chÊt th¨m dß vµ cã quy m« nhá. VÒ phÇn m×nh, mét sè tæ chøc kinh tÕ ViÖt Nam còng b-íc ®Çu ®Çu t- vµo thÞ tr-êng Ch©u ¢u, nh-ng do mét sè ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan, con sè nµy cßn qu¸ Ýt ái. Toµn bé c¸c dù ¸n ®Çu t- trùc tiÕp cña ViÖt Nam vµo Ch©u ¢u ®Òu ®-îc ¸p dông d-íi h×nh thøc xÝ nghiÖp liªn doanh vµ tËp trung vµo lÜnh vùc khai th¸c chÕ biÕn thñy s¶n, dÞch vô hµng h¶i vµ dÞch vô th-¬ng m¹i. Trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn dù ¸n "Fareast shipping and trading" gi÷a Liªn hiÖp hµng h¶i ViÖt Nam víi c«ng ty Chemex cña Anh, dù ¸n xuÊt khÈu chÌ gi÷a c«ng ty xuÊt nhËp khÈu vµ ®Çu t- ph¸t triÓn chÌ ViÖt Nam víi c«ng ty R.E.A Holding PLC cña Anh, dù ¸n xuÊt khÈu n«ng s¶n thùc phÈm gi÷a c«ng ty xuÊt nhËp khÈu Vinalimex cña ViÖt Nam víi c«ng ty Vietthai LTD cña Ph¸p. Tuy nhiªn, mét thùc tÕ ®¸ng tiÕc lµ c¸c c«ng ty cña ViÖt Nam ch-a t×m ®-îc chç ®øng trong thÞ 15 T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u, 1/1995, tr 59 10 tr-êng ®Çu t- ë Ch©u ¢u. Lý do kh«ng ph¶i lµ ë chç quan hÖ ViÖt Nam - EU ch-a ®ñ mËt thiÕt, mµ lý do chÝnh ë ®©y lµ trªn thùc tÕ, c¸c c«ng ty cña ViÖt Nam ch-a cã ®ñ thùc lùc ®Ó ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ë thÞ tr-êng ®Çu t- réng lín nµy. Nh- vËy, cã thÓ thÊy r»ng c¸c nhµ ®Çu t- Ch©u ¢u ®· kh«ng ngõng t¨ng c-êng c¸c dù ¸n ë ViÖt Nam, nh-ng th¸i ®é cßn kh¸ dÌ dÆt vµ l-îng vèn ch-a nhiÒu. "C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vèn lµ m« h×nh ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt ë Ch©u ¢u vÉn ch-a t×m ®-îc chç ®øng cho m×nh t¹i ViÖt Nam"16. Tuy nhiªn, mét ®iÒu ®¸ng mõng lµ chÊt l-îng ®Çu t- cña EU vµo ViÖt Nam l¹i kh¸ cao, bëi lÏ c¸c nhµ ®Çu t- EU chó träng ®Õn ®Çu t- vµo c¶i thiÖn d©y chuyÒn s¶n xuÊt, do vËy, cã ý nghÜa l©u dµi vµ bÒn v÷ng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. §ã chÝnh lµ ®iÒu mµ ViÖt Nam ch-a t×m thÊy ®-îc ë c¸c nhµ ®Çu t- Ch©u ¸ vèn chØ chó träng ®Õn c¸c lÜnh vùc ®Çu tsinh lîi tr-íc m¾t nh- du lÞch vµ dÞch vô. 3. Trao ®æi th-¬ng m¹i hai chiÒu: 16 Lêi ph¸t biÓu cña ®¹i diÖn EU trong cuéc Héi th¶o "M«i tr-êng ®Çu t- ë VN", Bé kÕ ho¹ch vµ §Çu t-, 12/1996. 11 Ngay sau khi quan hÖ ngo¹i giao gi÷a ViÖt Nam vµ EU ®-îc thiÕt lËp, trao ®æi th-¬ng m¹i gi÷a hai bªn ®· kh«ng ngõng t¨ng lªn. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, kim ng¹ch nhËp khÈu hµng ho¸ ®Õn tõ EU cña ViÖt Nam ®· lµ mét con sè kh«ng nhá. NÕu nh- n¨m 1990 ®¹t 87,2tr USD th× 1992 ®· lµ 311,7 triÖu USD, tèc ®é nhËp khÈu t¨ng b×nh qu©n thêi kú nµy lµ 7,8% mét n¨m17. Sù hiÖn diÖn cña hµng ho¸ ®Õn tõ c¸c n-íc EU ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong ho¹t ®éng nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Cho ®Õn 1995, ViÖt Nam ®· nhËp hµng ho¸ cña 8 n-íc thµnh viªn EU lµ Anh, Ph¸p, §øc, ý, Hµ Lan, BØ, §an M¹ch, Hy L¹p. Nh-ng trong thùc tÕ, khèi l-îng nhËp khÈu tËp trung chñ yÕu vµo 3 n-íc Ph¸p, §øc vµ Hµ Lan, chiÕm 86,5% gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña EU sang ViÖt Nam18. ViÖt Nam chñ yÕu nhËp tõ EU c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp cao: thiÕt bÞ, m¸y mãc, ho¸ chÊt, s¾t thÐp vµ thµnh phÈm c¸c lo¹i. VÒ phÇn m×nh, ViÖt Nam coi EU lµ mét thÞ tr-êng träng ®iÓm t¹i Ch©u ¢u sau khi thÞ tr-êng truyÒn thèng ViÖt Nam ë Liªn X« vµ ®«ng ¢u kh«ng cßn n÷a. N¨m 1989, kim g¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU ®¹t 9,7 triÖu USD th× n¨m 1992 ®· lªn tíi 198,9 triÖu USD riªng 8 th¸ng ®Çu n¨m 1993, sau khi hiÖp ®Þnh kh«ng ®-îc ký 17 Hîp t¸c kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i víi EU, Uû ban kÕ ho¹ch nhµ n-íc, 11/1995, trang 101 12 t¾t th× xuÊt khÈu dÖt may cña ViÖt Nam sang EU ®¹t 180,2 triÖu USD gÇn b»ng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¶ n¨m 1992. Con sè nµy t¨ng ®Õn 285 triÖu USD 1994 vµ ®¹t 300 triÖu USD19. Sau 1995, HiÖp ®Þnh khung ®· ®-îc ký kÕt, t¹o khu«n khæ ph¸p lý thóc ®Èy trao ®æi th-¬ng m¹i gi÷a hai bªn. HiÖp ®Þnh khung ghi râ: EU sÏ ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch gia t¨ng ph¸t triÓn ®Çu t- vµ th-¬ng m¹i hai chiÒu v× lîi Ých chung, ®ång thêi danh cho nhau chÕ ®é tèi huÖ quèc vÒ th-¬ng m¹i. §ång thêi, trong chiÕn l-îc 1996 - 2000, EU còng cam kÕt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn mËu dÞch hai chiÒu vµ hîp t¸c chÆt chÏ víi ViÖt Nam trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc n¶y sinh (kiÓm so¸t nguån gèc hµng ho¸, kiÓm tra chÊt l-îng s¶n phÈm, chèng gian lËn th-¬ng m¹i...). Trªn thùc tÕ, sau khi hiÖp ®Þnh khung vµ chiÕn l-îc 1996 2000 cã hiÖu lùc, kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam vµ EU kh«ng ngõng t¨ng lªn. N¨m 1997, th-¬ng m¹i hai chiÒu ®¹t 2,8 tû USD, t¨ng 30% so víi n¨m 1994, 7 lÇn so víi n¨m 1991, 14 lÇn so víi n¨m 1990. Trao ®æi th-¬ng m¹i n¨m 1998 l¹i t¨ng 20% so víi n¨m 1997, trong ®ã, hµng dÖt may ®¹t 700trUSD, chiÕm 40% tæng kim 18 19 Hîp t¸c kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i víi EU, Uû ban kÕ ho¹ch nhµ n-íc, 11/1995 trang 139 - 141 Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ thÞ tr-êng EU, NXB HCQG, HN 96, trang 19- 23 13 ng¹ch xuÊt khÈu dÖt may cña ta ra n-íc ngoµi20. Sang 1999, gi¸ trÞ xuÊt khÈu hµng dÖt may cña ViÖt Nam sang EU sÏ l¹i cµng t¨ng lªn sau khi HiÖp ®Þnh dÖt may 1998 - 2000 ®-îc ký kÕt, cã hiÖu lùc tõ th¸ng 12/1998. HiÖp ®Þnh nµy cho phÐp gi¶m sè l-îng hµng chÞu sù qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch tõ 54 xuèng 29 lo¹i. §ång thêi, h¹n ng¹ch c¸c chñng lo¹i mµ ViÖt Nam cã nhu cÇu xuÊt khÈu sÏ t¨ng trong kho¶ng 25 - 30%, tû lÖ dån h¹n ng¹ch qui ®Þnh cho c¸c chñng lo¹i xuÊt khÈu Ýt sang c¸c chñng lo¹i xuÊt khÈu nhiÒu t¨ng tõ 12 ®Õn 17%, ViÖt Nam cã thÓ sö dông phÇn h¹n ng¹ch kh«ng sö dông hÕt cña c¸c n-íc ASEAN tíi møc 10% h¹n ng¹ch cña ViÖt Nam vµ EU sÏ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp ViÖt Nam víi doanh nghiÖp cã vèn EU trong ph©n bè h¹n ng¹ch. Ngoµi HiÖp ®Þnh hµng dÖt may míi ®-îc ký kÕt, EU còng ®· xÕp hµng thuû s¶n cña ViÖt Nam vµo nhãm 1 - hµng ho¸ cña c¸c n-íc th-êng xuyªn xuÊt khÈu vµo EU. Víi nh÷ng hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i ®· ký kÕt, EU trë thµnh b¹n hµng thø hai vÒ kim ng¹ch tiªu thô hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ hiÖn nay, ViÖt Nam ®ang xuÊt siªu sang thÞ tr-êng EU, chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng, ®å dÖt may, giÇy dÐp, n«ng s¶n, thuû s¶n, than ®¸ vµ thñ c«ng mü nghÖ. Trong c¸c n-íc EU th× Ph¸p, §øc, 20 T¹p chÝ VN vµ §NA ngµy nay, sè 21 th¸ng 11/1998, trang 4 14 Anh vµ Hµ Lan lµ nh÷ng b¹n hµng lín nhÊt, thu hót 90% hµng ho¸ cña ViÖt Nam xuÊt sang toµn Liªn minh21. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo EU vÉn ch-a thùc sù ®¸ng kÓ. Míi chØ chiÕm 2% tæng kim ng¹ch bu«n b¸n ngoµi khèi cña c¸c n-íc EU22. MÆt kh¸c, hµng cña ta xuÊt sang chñ yÕu lµ hµng th«, nguyªn liÖu, n«ng l©m h¶i s¶n trong khi hµng nhËp tõ EU chñ yÕu lµ thµnh phÈm víi gi¸ c¶ cao h¬n. H¬n n÷a, h¹n ng¹ch EU dµnh cho ta cßn thÊp, l¹i lu«n ®i kÌm víi yªu cÇu phÝa ViÖt Nam më réng h¬n n÷a thÞ tr-êng néi ®Þa cho c¸c s¶n phÈm cña EU (r-îu, thuèc t©y), gi¶m hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan nh»m gi¶m th©m hôt th-¬ng m¹i cña EU ®èi víi ta vµ yªu cÇu phÝa ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó EU thµnh lËp mét sè c«ng ty b¶o hiÓm 100% vèn EU t¹i ViÖt Nam. §ång thêi EU còng lo ng¹i ta dµnh cho Mü nh÷ng -u ®·i h¬n ®Ó thóc ®Èy b×nh th-êng ho¸ quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt - Mü, do ®ã ta cã thÓ ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c c«ng ty cña EU. §Ó xo¸ bá nh÷ng lo ng¹i trªn cña phÝa EU, ViÖt Nam chñ tr-¬ng tuyªn truyÒn ®Ó b¹n hiÓu ®-îc r»ng sÏ kh«ng cã ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c c«ng ty EU vµ c¸c c«ng ty Mü, ®ång thêi c¶i c¸ch mét sè qui ®Þnh vÒ tµi chÝnh ng©n hµng ®Ó phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ 21 Hîp t¸c kinh tÕ vµ Th-¬ng m¹i víi EU, UB kÕ ho¹ch nhµ n-íc, 11/1995, trang 101 15 kh«ng g©y tæn thÊt cho c¸c c«ng ty cña EU. MÆt kh¸c, ta ph¶i tiÕp tôc duy tr× nh÷ng -u ®·i mµ hiÖn nay EU ®ang dµnh cho ta b»ng c¸ch tËn dông hÖ thèng GSP vµ ®Ò nghÞ EU dµnh -u ®·i h¬n n÷a cho ta trong viÖc xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng truyÒn thèng cña ViÖt Nam sang EU. Tãm l¹i, dï trong ho¹t ®éng trao ®æi th-¬ng m¹i ViÖt Nam EU vÉn cßn nh÷ng nghi ng¹i nh-ng trªn thùc tiÔn, quan hÖ th-¬ng m¹i víi EU ®· gióp ViÖt Nam tiªu thô ®-îc nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu thÕ m¹nh cña m×nh. NhÊt lµ trong khi quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Mü l¹i ch-a tiÕn triÓn vµ nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam l¹i gÆp sù c¹nh tranh kh¸ gay g¾t cña c¸c n-íc ASEAN, lµ nh÷ng n-íc vèn cã c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu gièng c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ta. Víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶ cña §¶ng vµ Nhµ n-íc, chóng ta sÏ thu ®-îc nh÷ng thµnh tùu míi trong viÖc thóc ®Èy vµ triÓn khai mèi quan hÖ hîp t¸c víi EU trong thêi gian tíi. 22 T×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu cña VN tõ 1991 - 1996, Bé Th-¬ng m¹i, HN 1997, trang 57 16 Lêi kÕt Ngµy nay, xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ nh÷ng biÕn ®æi trong quan hÖ quèc tÕ sau chiÕn tranh l¹nh ®ang më ra cho ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi míi vµ nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá. Do ®ã, ho¹ch ®Þnh mét chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i sao cho ®óng ®¾n, phï hîp víi nh÷ng thay ®æi cña ®Êt n-íc, khu vùc vµ thÕ giíi lµ mét nhiÖm vô v« cïng quan träng cña §¶ng, Nhµ n-íc vµ nh©n d©n ta. Dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi do hoµn c¶nh ®Êt n-íc, khu vùc vµ quèc tÕ ®em l¹i, kÕt hîp víi sù song trïng vÒ lîi Ých gi÷a ViÖt Nam vµ EU trong viÖc thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ ®èi t¸c hai bªn cïng cã lîi. Mèi quan hÖ nµy ®· ®-îc thÓ chÕ ho¸ th«ng qua c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c ®-îc ký kÕt vµ ®-îc triÓn khai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi ®Æc biÖt lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng mét chÝnh kinh tÕ ®èi ngo¹i ®óng ®¾n, phï hîp, ViÖt Nam kh«ng nh÷ng ®· thiÕt lËp vµ triÓn khai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ (h÷u nghÞ) víi EU mµ 17 cßn t¹o dùng mèi quan hÖ nµy thµnh mét nh©n tè tÝch cùc cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n-íc cña ViÖt Nam tr-íc ng-ìng cöa thÕ kû 21. 18 Tµi liÖu tham kh¶o I/ S¸ch: 1. C¸c ®èi t¸c hîp t¸c ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. Hå s¬ c¸c ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t- hîp t¸c víi ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña LHQ, Hµ Néi 1997. 2. §Çu t- n-íc ngoµi ë mét sè n-íc §«ng Nam ¸, NXB KHXH, Hµ Néi 1997. 3. Hái ®¸p vÒ t×nh h×nh thÕ giíi vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta. Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1997. 4. Hîp t¸c kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i víi EU. Uû ban kÕ ho¹ch nhµ n-íc, Hµ Néi 1995. 5. Liªn minh Ch©u ¢u. Häc viÖn QHQT, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1995. 6. Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ thÞ tr-êng EU, NXB Hµnh chÝnh quèc gia, Hµ Néi 1996. 7. Quan hÖ ViÖt Nam - EU. Trung t©m hîp t¸c nghiªn cøu quèc tÕ (CIES), Hµ Néi 1996. 19 8. T×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ 1991 - 1996. Bé Th-¬ng m¹i, Hµ Néi 1997. II/ Bµi ph¸t biÓu, biªn b¶n héi th¶o: 9. Héi th¶o" M«i tr-êng ®Çu t- ë ViÖt Nam". Bé kÕ ho¹ch vµ §Çu t-, HN 12/96. 10. Héi th¶o "Kh¶ n¨ng hîp t¸c ViÖt Nam - EU". Trung t©m hîp t¸c nghiªn cøu quèc tÕ vµ Vô QHQT, Bé KHCN vµ MT, HN 10/1996. 11. Ph¸t biÓu cña Thø tr-ëng Ngo¹i giao ViÖt Nam Chu TuÊn C¸p t¹i cuéc gÆp ®¹i sø c¸c n-íc thµnh viªn EU t¹i Hµ Néi ngµy 26/11/1998. III/ T¹p chÝ: 12. B-íc ph¸t triÓn míi trong quan hÖ ViÖt Nam - EU. Tµi liÖu TK§B 27/6/1998. 13. C¸c TCPCP cña Anh ho¹t ®éng tµi trî t¹i ViÖt Nam trong 1997 - 1998. NguyÔn §øc Uyªn, t¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u, sè 3/1998. 20