Tài liệu Tư tưởng nữ quyền trong ca dao việt nam (2016)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== PHẠM THỊ VÂN ANH TƯ TƯỞNG NỮ QUYỀN TRONG CA DAO VIỆT NAM KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lí luận Văn học Người hướng dẫn khoa học ThS. NGUYỄN THỊ VÂN ANH HÀ NỘI, 2016 LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn đến các thầy cô giáo trường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2, đặc biệt là các thầy cô trong khoa Ngữ Văn đã dạy bảo tận tình cho tôi suốt thời gian học tập tại trường và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành khóa luận này. Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến, ThS. Nguyễn Thị Vân Anh - người đã dành rất nhiều thời gian tâm huyết hướng dẫn tôi nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Đồng thời, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập cũng như thực hiện khóa luận. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả khóa luận Ph m Thị Vân Anh LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khoá luận này là công trình nghiên cứu c a cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn c a ThS. Nguyễn Thị Vân Anh. hóa luận là kết quả nghiên cứu c a cá nhân tôi, không có sự tr ng lặp với bất k công trình nghiên cứu nào đã t ng đư c công bố. Những tư liệu đư c tr ch dẫn trong khóa luận là trung thực. đ nh c a hóa luận đư c trình bày theo yêu cầu, quy hoa Ngữ Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội . Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả khóa luận Ph m Thị Vân Anh MỤC LỤC ĐẦU ........................................................................................................... 1 . do chọn đề tài ........................................................................................... 1 . ch sử vấn đề ............................................................................................... 2 . c đ ch và nhiệm v nghiên cứu ................................................................ 4 . Đối tư ng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5 . Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5 . Đóng góp c a khóa luận ................................................................................ 5 . ấu trúc c a khóa luận .................................................................................. 6 N UN ....................................................................................................... 7 hương . hái quát về ch ngh a nữ quyền và phê bình nữ quyền ................ 7 . . hái niệm ch ngh a nữ quyền .................................................................. 7 . . . hái niệm nữ quyền ................................................................................ 7 . . . h ngh a nữ quyền, nguồn gốc và quá trình phát tri n ......................... 8 . . Phê bình nữ quyền .................................................................................... 10 . . Văn học nữ quyền .................................................................................... 14 hương . Những yếu tố th hiện tư tư ng nữ quyền trong ca dao ............... 16 . . Người ph nữ với sự thức về thân phận t ng thuộc.............................. 16 . . . Ph nữ là nạn nhân c a tập t c hôn nhân sắp đặt ................................. 16 . . . Người ph nữ là nạn nhân c a chế độ đa thê ....................................... 24 . . Người ph nữ với thái độ bất bình và thức phản kháng ....................... 29 . . . ất bình với chế độ đa thê..................................................................... 29 2.2.2. ất bình với c lệ th tiết thờ chồng ..................................................... 32 2.2.3. ất bình với tập t c cha m đặt đâu con ngồi đấy ........................... 35 2.3.1. hát vọng tự ch ................................................................................... 44 . . . hát vọng t nh d c c a người ph nữ ................................................... 50 T U N ..................................................................................................... 57 T U TH H MỞ Đ U 1. L do chọn tài 1.1. Thời gian gần đây, người ta thường hay nhắc đến một trào lưu văn học nữ quyền hoặc văn học mang âm hư ng nữ quyền , trong đó nhấn mạnh tư tư ng nữ quyền với ng tìm hi u về những yếu tố bi u hiện tư tư ng nữ quyền, đề cập đến những tác phẩm cất cao tiếng nói nghệ thuật đ đứng về nữ giới, bảo vệ nữ giới và th hiện những đặc t nh riêng, những khát khao hạnh phúc c a phái yếu . 1.2. Một trong những bi u hiện c a tư tư ng nữ quyền trong văn học th hiện việc bắt đầu chú đến các khái niệm về giới và bình đẳng giới trên mọi bình diện. Xã hội loài người càng phát tri n thì tiếng nói đ i quyền bình đẳng, quyền sống c a người ph nữ càng đư c chú trọng và đề cao, phong trào nữ quyền không ng ng phát tri n, v a lan rộng trên toàn thế giới, v a thấm sâu vào mọi l nh vực trong xã hội. Văn học nữ quyền xuất hiện như tiếng nói đ i quyền bình đẳng c a ph nữ toàn nhân loại. Tư tư ng nữ quyền không ch có trong những sáng tác hiện đại mà nó đã xuất hiện t rất lâu trong những câu ca dao xưa. Người ph nữ xưa đã cất lên tiếng nói than thân và nhen nhói thức đư c thân phận c a mình thức đấu tranh đ i quyền bình đẳng giới, phản kháng mạnh m với những h t c phong kiến xưa, tuy nhiên nó vẫn c n yếu ớt. Họ muốn tự hát, ng i ca và khẳng đ nh vẻ đ p, vai tr , thiên chức c a giới mình. Qua văn chương, họ muốn xác lập một cách nhìn riêng, một giọng điệu riêng th hiện Tư tư ng nữ quyền . 1.3. Trước khi văn học Việt Nam hình thành d ng văn học nữ thì tư tư ng nữ quyền đã xuất hiện trong các câu ca dao xưa chứng kiến sự phát tri n mạnh m c a phong trào nữ quyền – một phong trào đấu tranh vì quyền bình đẳng cho phái nữ, có ảnh hư ng mạnh m và ăn sâu vào đời sống văn 1 học. ên cạnh đó, l thuyết nữ quyền, phê bình văn học nữ quyền ra đời tạo nên một khuynh hướng nghiên cứu văn học hiện đại, song hành c ng hoạt động sáng tác văn chương c a nữ giới. huynh hướng nghiên cứu nữ quyền đang dần tr thành một trào lưu phê bình văn học mới có sức hấp dẫn với nhiều nhà phê bình. húng tôi chọn và thực hiện nghiên cứu đề tài: Tư tư ng nữ quyền trong ca dao Việt Nam đ có cái nhìn mới về vấn đề này. 2. Lịch s v n Theo sự khảo sát c a chúng tôi, vấn đề nữ quyền trong văn học Việt Nam đã đư c một số nhà nghiên cứu quan tâm những tầm mức khác nhau. Phần lớn các bài viết và công trình nghiên cứu đều xuất hiện trong thập niên đầu c a thế k XX này. Trước đó, thế k XX, người ta ch yếu bàn luận đến vấn đề nam nữ bình quyền, giải phóng ph nữ trên báo ch và hoạt động diễn thuyết với t nh chất như một phong trào xã hội. ó th nói giai đoạn này Phan quyền hôi đư c xem là người khai sáng cho phê bình nữ Việt Nam. Ông đã có nhiều bài viết về văn học nữ và vấn đề nữ quyền trong văn học như: Về văn học c a ph nữ Việt Nam (Ph nữ tân văn, số 1, 2/5/1929), Văn học với nữ tánh (Ph nữ tân văn, số 2, 9/5/1929), Theo tục ngữ phong dao xét về sự sanh hoạt của phụ nữ nước ta (Ph nữ tân văn, t số đến số 8, năm 9 9)… Năm 00 , Nguyễn Đăng Điệp với bài viết Vấn đề phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam đương đại” đã tạo ra một cú hic cho hướng nghiên cứu văn học Việt Nam t góc nhìn phái t nh và l thuyết phê bình nữ quyền. ài viết đã ch ra: Sự hình thành c a văn học nữ t nh và sự xuất hiện mạnh m c a âm hư ng nữ quyền trong văn học minh chứng cho t nh dân ch c a thời đại ngày nay Năm 0 . đã có thêm một công trình nghiên cứu chuyên sâu nữa về vấn đề nữ quyền trong văn học Việt Nam đó là luận án tiến s Ngữ văn c a 2 Nguyễn Th Thanh Xuân với đề tài: “Vấn đề phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam đương đại (qua sáng tác của một số nhà văn nữ tiêu biểu)”. Luận án đã đư c tác giả bảo vệ thành công tại Viện Hàn lâm HXH Việt Nam. Trong công trình này, Nguyễn Th Thanh Xuân tập trung tri n khai những bình diện cơ bản: Thứ nhất, tác giả dành trọn v n một chương cho việc tìm hi u thức phái t nh và âm hư ng nữ quyền trong văn học truyền thống (bao gồm văn học dân gian, văn học trung đại, văn học đầu thế k XX đến 9 , văn học 1945 - 9 ). Hai chương tiếp theo, tác giả đi vào giải quyết nhiệm v trọng tâm c a luận án đó là tìm hi u thức phái t nh và âm hư ng nữ quyền trong sáng tác c a một số nhà văn nữ tiêu bi u. Trong phần . , sự xác lập thức phái t nh và nữ quyền trong văn học Việt Nam truyền thống tác giả đã viết: Xã hội phong kiến đầy rẫy những h t c đã khiến những người ph nữ Việt Nam truyền thống tr thành những kẻ nô lệ, ph thuộc vào đàn ông và đôi khi ch nh họ cũng chấp nhận điều đó. hông tự giải cứu cho mình đư c trong cuộc sống thực, một số người ph nữ đã lấy văn đàn làm cứu cánh . húng ta có th nhận thấy rõ điều này trong văn học dân gian, và đặc biệt là trong văn học Việt Nam thời Trung đại. Tuy nhiên, những bi u hiện phản kháng với những bất công trong xã hội đối với người ph nữ trong văn học Việt Nam truyền thống dường như ch là một sự quẫy đạp vô vọng b i một khi thức cá nhân c n b tôn giáo chi phối và nhận thức văn hóa c a con người chưa phát tri n đến một trình độ nhất đ nh thì th tr thành thức tự giác Năm 0 8; tr . , bài viết c a Đặng Th Vân hi, k yếu Hội thảo Q quyền – những vấn đề l luận và thực tiễn , ngày 8 0 0 phạm Hà Nội t tr thức phái t nh chưa - 8 ) đã viết: , Nxb Đại học Sư hái niệm nữ quyền lần đầu tiên đư c nhắc đến trong bài Về thói trọng nam khinh nữ c a ta trên Đông ch Đ T ) ngày 9 Nữ ương Tạp . Trong bài này, sau khi phân t ch thực trạng đ a 3 v ph nữ Việt Nam trong gia đình và xã hội, tác giả kêu gọi ph nữ đấu tranh sao cho nữ quyền chúng ta ngày càng nhớn đ cho các thầy nó đố dám lên mặt tu mi mà bắt nạt cân quắc . Như vậy, nữ quyền trong bài báo này ch là đ cho nam giới không th bắt nạt ph nữ đư c nữa. Lần thứ hai nữ quyền đư c nhắc đến trong m c Nhời đàn bà số ngày 9 trên Trung Bắc TânVăn T TV) khi đặt vấn đề muốn mang tư tư ng c ng ch em bàn bạc đ đúc lấy nữ quyền dạy bảo nhau chóng nên người khôn ngoan, tài đảm đ gây nên một giống n i mạnh bạo, mai sau này chiếm lấy một phần nữ sử với hoàn cầu . Năm 9 , trên T TV trong m c Nhời đàn bà, Nguyễn Văn V nh có àn về nữ quyền cho rằng người đàn bà trời sinh ra đ làm bạn, đ gánh vác một công việc với người đàn ông chứ không phải đ làm thân trâu ngựa và việc coi thường ph nữ c a người đàn ông Việt Nam xưa nay là một cách tự làm thiệt mình vì đã coi thường một người làm bạn với mình, một người c ng gánh vác công việc với mình [173; tr 180]. Tóm lại, qua việc khảo sát một số công trình nghiên cứu về vấn đề nữ quyền, chúng tôi nhận thấy các tác giả bài viết đã có sự quan tâm những tầm mức khác nhau đối với vấn đề nữ quyền. Nhưng nhìn chung, những bài viết và công trình k trên mới ch nêu lên một vài nhận xét mang t nh chất khái quát hoặc sơ bộ về tinh thần giải phóng ph nữ các sáng tác c a các tác giả nói riêng chứ chưa tập trung phân t ch và ch ra những dấu hiệu th hiện tư tư ng nữ quyền trong cao dao một cách hệ thống. Xuất phát t thực tiễn v a nêu, chúng tôi hi vọng rằng, đề tài khoa học này s góp phần làm sáng tỏ hơn những yếu tố th hiện tư tư ng nữ quyền trong ca dao. 3. M c ích và nhiệm v nghiên c u Thông qua đề tài, người viết muốn đưa ra cái nhìn cơ bản, khái quát về l thuyết văn học nữ quyền, tư tư ng nữ quyền, cũng như tư tư ng nữ quyền trong ca dao nói riêng và trong văn học dân gian nói chung. 4 Tìm hi u l thuyết về tư tư ng nữ quyền và đề tài người ph nữ trong ca dao Việt Nam Tìm hi u cách th hiện tư tư ng nữ quyền trong ca dao Việt Nam 4. Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u Tư tư ng nữ quyền trong ca dao Việt Nam hảo sát qua các câu ca dao dân ca viết về người ph nữ Việt Nam 5. Phư ng pháp nghiên c u Khi thực hiện đề tài này chúng tôi thực hiện nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau: Phương pháp hệ thống: Hệ thống lại những luận đi m hay những vấn đề đư c đặt ra trong những công trình nghiên cứu về nữ quyền. Phương pháp liên ngành: Tư tư ng nữ quyền có liên quan đến nhiều l nh vực như ch nh tr , văn hóa, xã hội,… Vì vậy khi thực hiện đề tài này chúng tôi s sử d ng phương pháp liên ngành đ có cái nhìn bao quát vấn đề. Phương pháp xã hội học: Tư tư ng nữ quyền trong ca dao đề cập tới nhiều vấn đề mà xã hội quan tâm, nên chúng tôi s phân t ch c th những bi u hiện c a nó đ có cái nhìn ch nh xác nhất. Ngoài ra chúng tôi c n sử d ng kết h p một số phương pháp như so sánh, thống kê, phân t ch, đ đưa ra những luận đi m khái quát nhất cho vấn đề. 6. Đóng góp c a khóa luận hóa luận có những đóng góp mới sau đây: - Hệ thống và l giải một cách cơ bản những vấn đề l luận về nữ quyền trong ca dao - ước đầu ch ra đư c thức về nữ quyền trong ca dao 5 - hóa luận s là tài liệu tham khảo hữu ch cho cho công tác giảng dạy về phái t nh và nữ quyền trong văn học. 7. C u tr c c a khóa luận Ngoài phần đầu, ết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung c a khóa luận gồm hai chương. hương : hái quát về ch ngh a nữ quyền và phê bình nữ quyền hương : Những yếu tố th hiện tư tư ng nữ quyền trong ca dao 6 NỘI DUNG CHƯƠNG 1: KH I QU T VỀ CH NGH A NỮ QUYỀN VÀ PH NH NỮ QUYỀN 1.1. Khái niệm ch ngh a n quy n 1.1.1. Nữ quyền feminism) xuất hiện ồ ạt trong văn chương nghệ thuật, đi sâu vào mọi l nh vực đời sống và chi phối mạnh m tư tư ng cũng như hoạt động c a con người nói chung. ó rất nhiều cách hi u khác nhau về khái niệm nữ quyền, nhưng theo cách hi u thông thường nhất nữ quyền là: Quyền bình đẳng c a người ph trên mọi l nh vực kinh tế, xã hội và giáo d c… niệm Nữ quyền hái cấp độ rộng là quyền l i c a người ph nữ trong thế tương quan với nam giới đ đạt đư c tới cái gọi là nam nữ bình quyền . cấp độ h p thì nữ quyền có liên quan đến các khái niệm như giới t nh , phái t nh trong văn học. ó th nói, nữ quyền với tư cách là một khái niệm ch xuất hiện ch nh thức khi h ngh a nữ quyền ra đời. hái niệm nữ quyền eminism, women s right) gắn liền với hoạt động ch nh tr và xã hội, sinh ra t thức về sự bình đẳng trên phương diện giới. Nói một cách khái quát, khái niệm này ch quyền l i về ch nh tr và xã hội c a người ph nữ. Thông qua những hoạt động đấu tranh ch nh tr và xã hội, giới nữ đ i lại những l i ch ch nh đáng c a mình đ đạt đến sự bình đẳng với nam giới. Đây là một khái niệm khá quen thuộc với con người thời hiện đại, có mức độ ph biến rộng trong phạm vi xã hội. Tuy nhiên, với nội hàm và ngoại 7 diên c a nó, khái niệm này lại gây nên những phản ứng khác nhau do đặc th l ch sử, văn hóa, ch nh tr , xã hội… gắn liền với vấn đề nữ quyền mỗi quốc gia, mỗi dân tộc lại khác nhau. 1.1.2. n Ch ngh a nữ quyền (Feminism) vốn là một trào lưu ch nh tr gắn liền với phong trào cách mạng tư sản cận đại. Nó đư c kh i phát t cuộc đấu tranh đ i quyền bình đẳng nam nữ c a một nhóm ph nữ Paris ngay sau khi ách mạng tư sản Pháp b ng n 89). àn sóng nữ quyền t đây lan nhanh và rộng khắp thế giới suốt hơn hai thế k . Ph nữ khắp nơi đấu tranh đ i tăng lương, giảm giờ làm, đ i phúc l i xã hội về bảo hi m, các chế độ thai sản và đặc biệt là quyền đư c bầu cử… Những nỗ lực đấu tranh ấy cuối c ng cũng có tác d ng buộc các th chế ch nh tr phải th a nhận quyền dân ch c a giới nữ. Do vậy, t sau Chiến tranh thế giới thứ hai, hầu khắp các quốc gia trên thế giới đều lần lư t công nhận nam nữ bình quyền trong Hiến pháp c a mình. h ngh a nữ quyền xuất hiện là do sự bất bình đẳng về giới vì nữ t nh t xưa đến nay về ch nh tr b áp bức về xã hội b chèn ép nhận chìm về kinh tế thì cam ch u nghèo kh về văn hóa b nam t nh tước đoạt đàn bà con gái t đư c đi học) tư tư ng tình cảm rơi vào trạng thái đè nén ngay cả trong vấn đề hôn nhân - gia đình ph nữ cũng không có quyền đ nh doạt. Trong xã hội cũ ph nữ ch sống với bản năng c a một người đàn bà là sinh con và chăm lo cho gia đình. ản năng đó gắn liền với người ph nữ một cách bất di bất d ch. Đàn bà như một nhân chứng c a qu dữ - bản năng c a người ph nữ chứa đựng cả hạnh phúc lẫn kh đau. Trong trường k l ch sử nữ t nh không ch b lệ thuộc đ a v thấp kém sống trong sự nương tựa trong xã hội cũng như trong thiên nhiên không bao giờ đư c phát huy điều kiện kinh tế lại nghèo khó khốn đốn trình độ văn hóa 8 yếu kém không hề đư c học tập dạy dỗ vấn đề nữ t nh về lâu về dài thành bệnh tật. Tất cả những sự kiện đó là đi m ch yếu đ cho ch ngh a nữ quyền và dẫn đến đi m xuất phát đồng lớn tiếng đ i hỏi và duy trì nữ quyền. Ch ngh a nữ quyền là một phong trào đấu tranh ch nh tr đ i quyền bình đẳng cho giới nữ qua các cuộc bi u tình và diễn thuyết diễn ra mạnh m các nước phương Tây, Âu … t thế k XV đến nay. ó th xem đây là một sự kiện đặc biệt, thu hút sự quan tâm c a nhân loại tiến bộ b i một nửa thế giới này là ph nữ. khắp mọi châu l c, ph nữ dường như đã tìm đư c tiếng nói chung. Đó là tiếng nói c a những con người đồng cảnh ngộ những thân phận t ng thuộc truyền kiếp trong trường kì l ch sử. Do thế, t l nh vực đấu tranh ch nh tr , ch ngh a nữ quyền lấn sân sang rất nhiều l nh vực khác c a đời sống. Ch ngh a nữ quyền là một hiện tư ng phức tạp, không dễ nắm bắt trọn v n, b i bản thân nó hàm chứa nhiều xu hướng và giai đoạn đấu tranh khác nhau. Theo các nhà nghiên cứu phong trào nữ quyền thì quá trình phát tri n c a ch ngh a nữ quyền có th đư c khái quát thành ba xu hướng tương ứng với ba làn sóng nữ quyền tiêu bi u, đó là: àn sóng nữ quyền thứ nhất (The First Wave of feminism) diễn ra vào cuối thế k XIX. giai đoạn này, ph nữ đấu tranh ch yếu đ i các quyền l i như: đ i trả lương ngang bằng với nam giới, đ i tăng lương và giảm giờ làm, quyền đư c bầu cử, quyền đư c m rộng ngành nghề đối với ph nữ… àn sóng nữ quyền thứ hai (The Second Wave of feminism) diễn ra t năm 9 8 đến 9 8. Người kh i xướng c a làn sóng nữ quyền giai đoạn này là nữ văn s Pháp Simon de tiếng Giới t nh thứ hai eauvoir 908 – 98 ) c ng với tác phẩm n i 9 9). Đây là công trình đặt nền móng cho việc nghiên cứu ph nữ t góc nhìn giới gender). Nó đưa đến một phong trào đấu tranh chống lại những áp chế phi l c a nền văn hóa ph quyền bấy lâu đối với 9 ph nữ. Theo Simon de Beauvoir, sự bất bình đẳng này không xuất phát t nét khác biệt sinh học giữa cơ th nam và nữ mà ch nh là do những nguyên tắc văn hóa – xã hội nam quyền buộc người ph nữ rơi vào tình thế t ng thuộc . àn sóng nữ quyền thứ ba (The Third Wave of feminism) diễn ra t thập niên 990 đến nay. ác nhà nữ quyền thời kì này đi sâu phân t ch mọi phương diện bất bình đẳng mà trật tự nam quyền đã tạo ra như: kinh tế, ch nh tr , khoa học, văn hóa, rồi đến cả những vấn đề tệ nạn xã hội trong đó người ph nữ tr thành nạn nhân thảm thương nhất như là H V S, buôn bán tình d c, bạo lực gia đình… Như thế, qua những chặng đường phát tri n, có th nhận thấy ch ngh a nữ quyền thực chất là một phong trào đấu tranh ch nh tr - xã hội tiến bộ, góp phần quan trọng vào công cuộc cải biến tư tư ng – xã hội lớn lao c a nhân loại. 1.2. Phê nh n quy n hái niệm Phê bình nữ quyền : à một trường phái phê bình văn học thoát thai t phong trào ch nh tr xã hội, phát tri n mạnh m vào giữa thế k XX, ch trương xác lập một nền mỹ học, l luận văn học và sáng tác văn học riêng cho nữ giới . ó th khẳng đ nh rằng, phê bình nữ quyền feminist criticism) ch nh "là sản phẩm c a ch ngh a nữ quyền" Phương ựu). Phê bình nữ quyền manh nha t rất sớm nếu t nh t thời đi m nữ văn s Pháp bi u Tuyên ngôn quyền l i ph nữ Wollstonecraft cho ra đời công trình lempe de oarges phát 90) và nữ văn s nh ary iện hộ cho nữ quyền (1792)... Tuy nhiên, phê bình nữ quyền ch thực sự tr thành một phong trào khoa học vào đầu thế k XX khi có sự xuất hiện c a các nữ tác gia như: Virginia Woolf (1882 – 1941) với tác phẩm Một căn ph ng cho riêng mình là Simon de eauvoir 9 9) và đặc biệt 908 – 1986) với tác phẩm Giới t nh thứ hai (1949). 10 Trong đây, S.Beauvor cho rằng, trong ngôn ngữ, nam t nh và nữ t nh là các khái niệm không đồng đẳng. Chẳng hạn, trong tiếng nh, man là danh t ch đàn ông nhưng cũng có th đư c d ng với ngh a ch loài người nói chung, c n woman thì ch có một ngh a là ph nữ mà thôi. à cũng khẳng đ nh, những đặc t nh mà người ta thường gán cho ph nữ như: mềm yếu, dễ thuyết ph c, cần c , t m … chẳng qua là do xã hội và văn hóa ph quyền áp đặt, mặc đ nh chứ không phải là nữ t nh thật. Do vậy, S. eauvor đã d ng cách gọi giới t nh thứ hai thay cho nữ t nh nhằm xóa bỏ những thiên kiến nêu trên đồng thời khẳng đ nh bản th c a giới mình. à đã khuấy động các văn s nữ d ng ngôn t đấu tranh chống lại những áp chế, ràng buộc phi l c a thế giới đàn ông đ tự giải phóng cho giới nữ. T đây tr đi, nhất là vào những thập niên 0 – 70 c a thế k XX, phê bình nữ quyền phát tri n mạnh m , sâu rộng khắp các nước phương Tây và Âu rồi lan sang các khu vực khác. ác nhà nữ quyền luận ch trương công k ch phê bình truyền thống c a nam giới. Họ cho rằng, phê bình c a nam giới trước đây đã đánh giá chưa xác đáng về sáng tác và vai tr c a các nhà văn nữ. Do vậy, phê bình nữ quyền, xuất phát t kinh nghiệm văn học và kinh nghiệm xã hội c a nữ giới đã xem xét, đánh giá lại toàn bộ nền văn học sử nhằm xác đ nh lại v tr và những giá tr mà nữ văn s mang lại – cái mà phê bình nam giới đã bỏ qua. Họ cũng mong muốn bạn đọc bất k là nam hay nữ, khi đọc tác phẩm hãy đặt mình vào v thế, thân phận c a phái nữ đ cảm nhận đư c mọi mặt giá tr c a tác phẩm đồng thời thấy đư c những hạn chế, áp đặt c a phê bình nam quyền. ó th nói, cho đến thời đi m này, phê bình nữ quyền đã đi đư c một chặng đường dài và cũng đã đ lại những thành tựu đáng nói. ằng chứng thuyết ph c cho nhận đ nh v a nêu là, phê bình nữ quyền đã đư c ghi nhận như là một trào lưu khoa học, một l thuyết tiếp cận văn học n i bật c a tư duy l luận hậu hiện đại. Nhằm đạt đư c m c tiêu đã đề ra, phê bình nữ 11 quyền đương nhiên phải xây dựng hệ thống l thuyết c a mình. Theo sự phân t ch c a các nhà nghiên cứu, phê bình nữ quyền đã hấp thu rộng rãi t ch ngh a hiện sinh, ch ngh a cấu trúc, m học tiếp nhận, đến cả ch ngh a tân l ch sử… Phương ựu). Trong đó, ngọn nguồn l thuyết quan trọng nhất làm tiền đề cho l thuyết phê bình nữ quyền là ch ngh a giải cấu trúc, phân tâm học và ch ngh a arx. Tuy nhiên, như đã nói, c ng với ch ngh a nữ quyền, phê bình nữ quyền cũng là một hiện tư ng phức tạp, phát tri n qua nhiều giai đoạn với nhiều xu hướng khác nhau. ó th khái quát quá trình phát tri n c a phê bình nữ quyền thành những dạng thái theo t ng thời đi m kế tiếp như sau: - Phê bình về hình tư ng ph nữ Women`s image criticism): đây là ki u phê bình th nh hành vào những năm 0 với những nhà nữ quyền luận tiêu bi u như T. oi, E.Showalter, . illett, . olodny… Họ lấy tư cách là giới t nh thứ hai đ đọc và đ nh giá lại toàn bộ sáng tác và v tr c a các nhà văn nữ. Họ cho rằng nền phê bình c a nam giới trước đây đã bộc lộ chứng ghét nữ misogyny) trong văn học (E.Showalter). Trên cơ s đó, khuynh hướng phê bình này đã ch ra những thiên kiến, bất công c a xã hội nam quyền đồng thời góp phần không nhỏ vào phong trào đ i quyền bình đẳng cho giới nữ. - Phê bình lấy ph nữ làm trung tâm Women – centered criticism): loại hình phê bình này th nh hành vào thập k 70 với xu hướng có phần cực đoan là độc tôn nữ quyền đồng thời ph nhận triệt đ nam quyền lẫn nam giới. Những gương mặt tiêu bi u c a ki u phê bình này là S.Gilbert, P.M.Spacks, K.Millett, S. ubar… ác nhà phê bình theo khuynh hướng này đã phê phán mọi l thuyết liên quan đến những ưu thế, ưu việt c a nam t nh. Thậm ch , họ phản đối cả luyến ái d giới và ng hộ nhiệt thành luyến ái đồng t nh. Họ tiến hành xây dựng hệ thống l thuyết c a mình qua việc thiết lập các môn: Thi học nữ t nh tìm nguồn emale poetics of afiliation), 12 học nữ t nh emale aesthetics). Trên cơ s đó, họ ch trương phương thức nghiên cứu c a dạng phê bình lấy ph nữ làm trung tâm bao hàm hai mặt ch nh là phát hiện và đánh giá đồng thời luôn đặt nền văn học nữ v tr trung tâm. - Phê bình nhận diện (Identity criticism): ki u phê bình này hình thành t những năm 80 tr lại đây. Đại diện tiêu bi u c a loại hình phê bình nhận diện là T.Eagleton, L.Robinson… Phương châm c a họ là nhìn nhận toàn diện thân phận c a người ph nữ (ch ng tộc, nghề nghiệp, môi trường sống và hoàn cảnh l ch sử…) chứ không ch nhìn t kh a cạnh giới t nh. ác nhà phê bình nhận diện cũng tỏ ra không đồng tình với tư tư ng độc tôn, biệt lập có t nh chất cực đoan c a phê bình lấy ph nữ làm trung tâm. Như vậy, phê bình nữ quyền không phải là một trào lưu thống nhất mà có sự phân hóa thành nhiều xu hướng phức tạp trong quá trình phát tri n. Dựa vào đó, các nhà nghiên cứu đã tiến hành phân loại phê bình nữ quyền thành các dạng: phê bình nữ quyền da trắng, phê bình nữ quyền da đen, phê bình nữ quyền đồng t nh luyến ái và phê bình nữ quyền c a thế giới thứ ba. nhiên, cách phân loại này cũng ch mang t nh chất tương đối không th tránh khỏi sự chồng chéo, bao gộp. Vấn đề quan trọng cần nhận thức đư c đây là, một khuynh ướng phê bình ch có th đư c hình thành khi nó phải đạt đến trình độ thức một cách tự giác. Hệ thống l thuyết c a phê bình nữ quyền s là nền tảng cơ s quan trọng, giống như một thứ công c có t nh chất g i m giúp chúng tôi chứng minh những bi u hiện c a tư tư ng nữ quyền trong ca dao, như đã nói, thành tựu l thuyết c a phê bình nữ quyền phương Tây và Âu ch yếu đóng vai tr g i m tư duy chứ không phải là thứ l thuyết sẵn có d ng đ đóng đinh vào mọi thực tiễn văn học. Do vậy, theo quan đi m c a chúng tôi, l thuyết phê bình nữ quyền cần phải là l thuyết về l ch sử văn học. Theo đó, khuynh hướng nữ quyền trong văn học Việt Nam ngoài một số nét tương đồng ph quát với văn học nữ quyền thế giới thì chắc chắn phải có 13 những bi u hiện đặc th . Nét đặc th này là do hoàn cảnh l ch sử xã hội, bầu kh quy n văn hóa, ch ng tộc… quy đ nh. Vì thế, việc vận d ng máy móc nữ quyền luận c a thế giới vào thực tiễn sáng tác c a văn học Việt Nam hẳn s không tránh khỏi sự khiên cưỡng. 1.3. Văn học n quy n Văn học là đ a hạt nhạy cảm bậc nhất với mọi vấn đề c a đời sống. Do vậy, ch ngh a nữ quyền với tư cách là một cuộc cách mạng tư tư ng quan trọng trên thế giới, hẳn nhiên phải có sự tác động theo những chiều hướng khác nhau đến văn học. Cuộc tranh đấu đ i quyền bình đẳng c a ph nữ trong nhiều thế k qua đã in dấu ấn đậm nét trong sáng tác văn chương c a hầu hết các nước trên thế giới. h nh điều này đã dẫn đến sự hình thành và phát tri n mạnh m c a d ng văn học nữ quyền. Văn học nữ quyền là gì? âu hỏi này đã đư c đặt ra và đư c trả lời theo nhiều cách khác nhau. ó người hi u đó là văn học do các nhà văn nữ sáng tạo ra. Nhiều người khác lại cho rằng, văn học nữ quyền là những tác phẩm viết về người ph nữ, đấu tranh cho quyền bình đẳng c a ph nữ. góc nhìn h p hơn, một số khác hi u văn học nữ quyền ch đơn giản là những tác phẩm c a nhà văn nữ viết về sex… Trên cơ s tham chiếu các quan niệm k trên, đồng thời xuất phát t ch nh thực tiễn sáng tác c a bộ phận văn học này, chúng tôi nhận thấy: văn học nữ quyền là các tác phẩm văn học có th do tác giả nam hoặc tác giả nữ sáng tạo ra nhằm bộc lộ tư tư ng đấu tranh vì sự tự do, bình đẳng và quyền l i c a ph nữ trên tất cả mọi l nh vực c a đời sống xã hội. Văn học nữ quyền đứng về ph a giới nữ, th hiện những ngh suy, khát vọng bình quyền c a ph nữ đồng thời đó c n là cái nhìn giải thiết tr đối với nền văn hóa ph quyền đã trói buộc và biến người ph nữ thành kẻ lệ thuộc trong suốt trường kì l ch sử nhân loại. Văn học viết về ph nữ đề cập đến tất cả các vấn đề liên quan đến người ph nữ, số phận, t nh cách, đường đời… 14 i văn học đư c xem là tiếng nói c a tâm hồn, nếu có con đường đi tới tâm hồn ngắn nhất thì đó là văn học, nhất là đối với ph nữ họ phải ch u nhiều thiệt th i trong cuộc sống, các nhà văn nữ tìm đến con đường văn học không ch bày tỏ những tâm tư tình cảm c a mình và mong nhận đư c sự đồng cảm mà đối với họ văn học c n là con đường đ đi đến đấu tranh đ i quyền bình đẳng giới. hông ch văn học trung đại hiện đại mà ngay cả t trong những câu ca dao xưa trong văn học dân gian cũng là phương tiện đ người ph nữ bày tỏ những tâm tư tình cảm c a mình. Qua đó họ cất lên tiếng nói than thân về số phận và khát vọng đ i quyền sống, quyền bình đẳng, quyền tự do. Văn học nữ quyền đây không phải là giới t nh c a các tác giả hay giới t nh c a nhân vật văn học mà là nội dung sáng tác có liên quan đến quyền sống, quyền tự do, quyền bình đẳng c a người ph nữ. mỗi thời k văn học nó đư c th hiện khác nhau, trước thời hiện đại văn học nữ quyền viết về ph nữ nhưng toàn bộ phẩm chất, giá tr cũng như đời sống tinh thần c a họ đư c nhìn bằng đôi mắt c a nam quyền. Sau này nó thoát ra khỏi hệ quy chiếu giá tr và quan đi m nam quyền. Như vậy, quan niệm v a nêu về văn học nữ quyền s là nền tảng cơ s quan trọng, giúp chúng tôi xác đ nh đúng phạm vi khảo sát tác giả và tác phẩm văn học. Rõ ràng, với cách hi u như thế, văn học nữ quyền không loại tr các sáng tác văn học c a nhà văn nam nhưng lại có tư tư ng nữ quyền. Mặt khác, cách xác đ nh này cũng cho thấy, không phải bất cứ tác phẩm văn học nào c a nhà văn nữ cũng là văn học nữ quyền. 15