Môc lôc
Trang
PhÇn më ®Çu...............................................................................................1
1. LÝ do chän ®Ò tµi...............................................................................1
2. LÞch sö vÊn ®Ò...................................................................................3
3. Môc ®Ých nghiªn cøu.........................................................................6
4. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu.....................................6
5. NhiÖm vô nghiªn cøu........................................................................7
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.....................................................................7
8. CÊu tróc cña khãa luËn......................................................................8
PhÇn néi dung...........................................................................................9
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn......................................................................9
1.1. N¨ng lùc ngêi.................................................................................9
1.2. N¨ng lùc v¨n.................................................................................11
1.3. Kh¸i niÖm v¨n miªu t¶ vµ ®Æc trng cña v¨n b¶n miªu t¶..............14
Ch¬ng 2: Kh¶o s¸t mét sè bµi v¨n hay cña häc sinh líp
4, 5, Tõ ®ã ®¸nh gi¸ n¨ng lùc v¨n cña häc sinh tiÓu häc
.....................................................................................................................18
2.1. Kh¶o s¸t.......................................................................................18
2.2. §¸nh gi¸......................................................................................42
Ch¬ng 3: BiÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc lµm bµi v¨n
miªu t¶ cho häc sinh tiÓu häc....................................................47
3.1. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng häc sinh kh«ng cã ý thøc häc tËp tèt.........47
3.2. Trong qu¸ tr×nh d¹y LuyÖn tõ vµ c©u, gi¸o viªn chó ý cung cÊp
vèn tõ, më réng vèn tõ cho häc sinh...................................................47
3.3. Nh÷ng viÖc lµm cña gi¸o viªn gióp häc sinh viÕt ®îc bµi v¨n cã
søc hÊp dÉn, t duy s¸ng t¹o vµ mang mµu s¾c c¸ nh©n.......................47
3.4. §äc tµi liÖu tham kh¶o cã liªn quan ®Õn ph©n m«n TËp lµm v¨n 74
KÕt luËn.....................................................................................................75
Phô lôc........................................................................................................77
Tµi liÖu tham kh¶o...............................................................................87
0
PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
M«n TiÕng ViÖt nh»m cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kÜ n¨ng sö dông
tiÕng ViÖt vµ qua ®ã c¸c em n¾m b¾t ®îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ng«n ng÷
tiÕng ViÖt. §iÒu häc sinh TiÓu häc thÊy khã nhÊt lµ lµm c¸ch nµo cã thÓ c¶m
nhËn ®îc ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬, nhËn ra c¸i hay, c¸i ®Ñp trong ®o¹n v¨n, ®o¹n
th¬ vµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ viÕt ®îc mét bµi v¨n hay. Thùc tÕ cho thÊy, c¶m
thô ®îc c¸i hay cña ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬, viÕt ®îc bµi v¨n hay kh«ng ph¶i lµ
viÖc mµ häc sinh kh«ng thÓ lµm ®îc. §iÒu quan träng lµ c¸c em cÇn biÕt m×nh
nªn b¾t ®Çu tõ ®©u vµ b¾t ®Çu lµm viÖc Êy nh thÕ nµo; c¸c em cÇn ph¶i chuÈn
bÞ lµm nh÷ng g× ®Ó c¶m nhËn ®îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña mét ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬,
®Ó viÕt ®îc mét bµi v¨n hay.
TËp lµm v¨n lµ ph©n m«n ®ßi hái ë ngêi häc kh¶ n¨ng tæng hîp vµ sö
dông ®îc kiÕn thøc häc trong nhµ trêng, kiÕn thøc trong cuéc sèng mét c¸ch
linh ho¹t; biÕt s¸ng t¹o trong t¹o lËp v¨n b¶n vµ thêng in ®Ëm dÊu Ên c¸ nh©n.
Bµi v¨n (v¨n b¶n) cã thÓ coi lµ mét trong nh÷ng s¶n phÈm lµm c¨n cø ®¸nh gi¸
kÕt qu¶ häc tiÕng ViÖt cña häc sinh. Mét bµi v¨n hay sÏ lµm thíc ®o n¨ng lùc
vÒ v¨n häc - tiÕng ViÖt, vèn sèng, vèn hiÓu biÕt, n¨ng lùc t duy, kü n¨ng t¹o
lËp v¨n b¶n cña häc sinh.
Ch¬ng tr×nh TËp lµm v¨n líp 4, 5 cã nhiÒu lo¹i nh: Miªu t¶, kÓ chuyÖn,
viÕt th,... trong ®ã v¨n miªu t¶ lµ khã nhÊt. Nã cã tÝnh chÊt thùc hµnh, toµn
diÖn, tæng hîp vµ s¸ng t¹o. Nã lµ kÕt qu¶, lµ thµnh tùu cña nhiÒu ph©n m«n
TiÕng ViÖt, do ®ã nã huy ®éng vèn kiÕn thøc nhiÒu mÆt, sö dông nhiÒu lo¹i kü
n¨ng ®Ó s¶n sinh v¨n b¶n.
V¨n miªu t¶ ®îc d¹y cho häc sinh TiÓu häc v× nã phï hîp víi ®Æc ®iÓm
t©m lÝ trÎ th¬: a quan s¸t, thÝch nhËn xÐt, sù nhËn xÐt thiªn nhiªn vÒ c¶m tÝnh...
V¨n miªu t¶ gãp phÇn båi dìng vµ ph¸t triÓn t©m hån c¸c em, t¨ng cêng mèi
quan t©m cña c¸c em víi thiªn nhiªn, khªu gîi ë c¸c em lßng yªu c¸i ®Ñp, kh¶
n¨ng ph¸t triÓn ng«n ng÷, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o. Thùc tiÔn d¹y häc cho thÊy, häc
sinh thÝch häc v¨n miªu t¶ song chÊt lîng bµi v¨n cña c¸c em cha cao, n¨ng
lùc v¨n cña c¸c em cßn cã h¹n.
1
Song kh«ng ph¶i tÊt c¶ häc sinh TiÓu häc ®Òu kh«ng thÓ viÕt ®îc bµi v¨n
miªu t¶ hay. Ngîc l¹i ®· cã rÊt nhiÒu bµi lµm ®Æc s¾c, ®îc ®¸nh gi¸ cao trong
c¸c kú thi häc sinh giái c¸c cÊp ®îc tuyÓn chän vµ in trong nh÷ng cuèn s¸ch
tham kh¶o nh: Nh÷ng bµi v¨n mÉu, Nh÷ng bµi v¨n chän läc, Nh÷ng bµi v¨n
®¹t gi¶i Quèc gia cÊp TiÓu häc,... §ã lµ nh÷ng bµi v¨n hoµn chØnh, mang ®Ëm
dÊu Ên c¸ nh©n, lµ tËp hîp nh÷ng c¸ch nh×n nhËn cña trÎ th¬ vÒ thÕ giíi xung
quanh - thÕ giíi cña thiªn nhiªn trµn ®Çy h¬ng s¾c vµ lu©n chuyÓn vÜnh h»ng,
thÕ giíi cña nh÷ng con ngêi th¬ng mÕn víi nh÷ng sinh ho¹t gÇn gòi vµ b×nh dÞ
trong cuéc sèng h»ng ngµy. C¸c em ®· kh¸m ph¸ thÕ giíi Êy b»ng con m¾t
non t¬, bì ngì vµ k× thó vµ ®· ®Ó l¹i cho chóng ta b»ng nh÷ng giäng ®iÖu tr×u
mÕn ®Çy c¶m xóc. Nh÷ng bøc tranh miªu t¶ thiªn nhiªn vµ con ngêi cña c¸c
em thêng ªm dÞu vµ th¬ méng. §«i lóc víi trÝ tëng tîng th¬ ng©y vµ phong
phó c¸c em ®· lµm cho nh÷ng bøc tranh miªu t¶ cña m×nh cã nh÷ng nÐt gÇn
gòi víi t duy cæ tÝch, t duy huyÒn tho¹i. V¹n vËt chît bõng lªn rùc rì trong
mèi giao c¶m gi÷a chóng víi nhau vµ gi÷a chóng víi con ngêi. T©m hån cña
c¸c em hÕt søc mÉn c¶m víi c¸i ®Ñp, tinh tÕ trong c¶m nhËn vµ lu«n lu«n réng
më. §äc v¨n miªu t¶ cña c¸c em, chóng ta cã c¶m gi¸c thó vÞ nh khi ®îc nh×n
qua èng kÝnh v¹n hoa. ë ®ã, nh÷ng mµu s¾c, ®êng nÐt, h×nh khèi cø lung linh
biÕn hãa kh«ng døt. ë ®ã, chóng ta sÏ gÆp nh÷ng sù bÊt ngê ngay trong nh÷ng
g× tëng nh ®· qu¸ quen thuéc... §Ó viÕt ®îc nh÷ng bµi v¨n nh thÕ, c¸c em ph¶i
thùc hµnh, luyÖn tËp thËt nhiÒu.
Thùc tÕ viÖc d¹y TËp lµm v¨n nãi chung vµ d¹y v¨n miªu t¶ nãi riªng,
gi¸o viªn cha cã sù ®Çu t c«ng søc t×m tßi, s¸ng t¹o vÒ ph¬ng ph¸p mµ chØ dùa
vµo gi¸o tr×nh, híng dÉn s¸ch gi¸o khoa nªn häc sinh kh«ng thÓ viÕt ®îc mét
bµi v¨n hay. V× vËy cÇn ph¶i t×m ra gi¶i ph¸p rÌn kü n¨ng lµm v¨n cho häc
sinh nh»m n©ng cao n¨ng lùc v¨n cho c¸c em vµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p ®ã
lµ häc tËp tõ nh÷ng bµi v¨n mÉu, s¶n phÈm lµm v¨n cña chÝnh häc sinh. Häc
tËp theo mÉu lµ ph¬ng ph¸p quen thuéc víi häc sinh TiÓu häc.
Thùc hiÖn ®Ò tµi “Từ những bài văn hay của học sinh lớp 4, 5, tìm
hiểu năng lực văn của học sinh Tiểu học”, chóng t«i ®i s©u nghiªn cøu n¨ng
lùc v¨n cña häc sinh TiÓu häc qua nh÷ng bµi v¨n miªu t¶ hay cña häc sinh líp
4, 5. Trªn c¬ së ®ã gi¸o viªn sÏ x©y dùng ®îc hÖ thèng bµi tËp vµ biÖn ph¸p
n©ng cao n¨ng lùc v¨n cho häc sinh ®ång thêi gióp c¸c em cã thÓ häc tËp ®îc
2
c¸i hay, c¸i tèt còng nh biÕt c¸ch kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong c¸c bµi v¨n
cña b¹n ®Ó tõ ®ã c¸c em cã thÓ t¹o ®îc nh÷ng “s¶n phÈm” cña chÝnh c¸c em
do chÝnh c¸c em lµm.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Nãi ®Õn “n¨ng lùc” chóng ta thêng nghÜ ®Õn kh¸i niÖm thuéc bé m«n
T©m lý häc. ë ®©y, ngêi viÕt muèn ®Ò cËp bµn tíi n¨ng lùc v¨n mµ cô thÓ h¬n
lµ n¨ng lùc v¨n cña häc sinh TiÓu häc th«ng qua viÖc kh¶o s¸t mét sè bµi v¨n
hay cña c¸c em.
N¨ng lùc v¨n cïng víi hÖ thèng kü n¨ng v¨n vµ biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng
lùc v¨n cho häc sinh ®· ®îc mét sè t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn trong c¸c cuèn s¸ch,
c¸c bµi viÕt cña m×nh. T¸c gi¶ Phan Träng LuËn nghiªn cøu vÒ “Ph¬ng ph¸p
d¹y häc v¨n”, kh¼ng ®Þnh: “Muèn t¨ng cêng tÝnh thùc hµnh cña giê lµm v¨n,
mét ®iÒu cùc kú quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ x¸c ®Þnh ®îc hÖ thèng
n¨ng lùc vµ kü n¨ng v¨n häc cho häc sinh, t¬ng øng víi nã lµ hÖ thèng bµi
tËp”. Theo ®ã, t¸c gi¶ ®· ph©n chia hÖ thèng kü n¨ng cña n¨ng lùc v¨n thµnh
c¸c nhãm (nhãm kü n¨ng chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n ch¬ng, nhãm kü n¨ng
chiÕm lÜnh kiÕn thøc vµ t¸c phÈm, nhãm kü n¨ng s¸ng t¸c). ¤ng còng cho
r»ng: “N¨ng lùc v¨n vµ bµi tËp rÌn luyÖn n¨ng lùc v¨n lµ vÊn ®Ò cßn míi mÎ ë
níc ta”. T¸c gi¶ §ç Ngäc Thèng trong bµi viÕt “ThÕ nµo lµ mét häc sinh giái
v¨n” in trong T¹p chÝ D¹y vµ häc, th¸ng 1 n¨m 2006, ®· x¸c lËp nh÷ng tiªu
chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng lùc v¨n cña mét häc sinh giái. ¤ng cßn chØ ra r»ng:
“N¨ng lùc v¨n häc cña häc sinh kh«ng chØ thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é tiÕp
nhËn v¨n häc mµ cßn béc lé ë kh¶ n¨ng s¶n sinh v¨n b¶n. §ã lµ kh¶ n¨ng biÕt
t¹o ®îc mét lo¹i v¨n b¶n ®óng quy c¸ch, ®óng yªu cÇu v¨n ch¬ng häc ®êng”.
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh, c¸c t¸c gi¶ ®ã míi chØ dõng l¹i ë viÖc x¸c ®Þnh hÖ
thèng kü n¨ng v¨n vµ ®Ò ra nhiÖm vô ph¶i n©ng cao n¨ng lùc v¨n cho häc sinh
cßn n©ng cao b»ng c¸ch nµo th× cha ®îc xem xÐt cô thÓ. Cã ch¨ng còng chØ ®Ò
cËp ®Õn mét lo¹i n¨ng lùc bé phËn trong hÖ thèng n¨ng lùc tiÕp nhËn cïng gi¶i
ph¸p ®Ó rÌn luyÖn vµ n©ng cao n¨ng lùc Êy vÝ nh n¨ng lùc c¶m thô v¨n häc
ch¼ng h¹n. §©y lµ trêng hîp cña t¸c gi¶ TrÇn M¹nh Hëng víi cuèn s¸ch
“LuyÖn tËp vÒ c¶m thô v¨n häc ë TiÓu häc” cña m×nh,…
Còng quan t©m ®Õn mét lo¹i n¨ng lùc, mét thÓ lo¹i v¨n cô thÓ, v¨n miªu
t¶ vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n miªu t¶ ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m, nghiªn
3
cøu. T¸c gi¶ NguyÔn TrÝ víi cuèn “V¨n miªu t¶ vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n
miªu t¶ ë TiÓu häc”, t¸c gi¶ §Æng M¹nh Thêng víi cuèn TËp lµm v¨n 4 vµ
LuyÖn tËp lµm v¨n 5… §ã lµ nh÷ng cuèn s¸ch cã tÝnh chÊt gi¸o tr×nh híng
dÉn. C¸ch thøc, ph¬ng ph¸p lµm bµi v¨n miªu t¶. §Æc biÖt trong cuèn TËp lµm
v¨n 4 vµ LuyÖn tËp lµm v¨n 5, t¸c gi¶ §ç M¹nh Thêng ®· viÕt rÊt tØ mØ vµ
tr×nh bµy rÊt khoa häc vÒ môc ®Ých yªu cÇu, h×nh thøc luyÖn tËp, møc ®é cÇn
luyÖn tËp, c¸ch híng dÉn ®Ó häc sinh lµm ®îc bµi tËp trong s¸ch gi¸o khoa cña
tõng tiÕt häc trong ®ã cã c¸c tiÕt häc vÒ thÓ lo¹i v¨n miªu t¶. Ngoµi ra t¸c gi¶
cßn më réng vÊn ®Ò, tr×nh bµy thªm vÒ lý thuyÕt vµ c¸ch thøc gi¶ng d¹y. Nã lµ
tµi liÖu rÊt bæ Ých cho gi¸o viªn, häc sinh khi d¹y vµ häc ph©n m«n Tap lµm
v¨n nãi chung vµ v¨n miªu t¶ nãi riªng.
Bªn c¹nh nh÷ng cuèn s¸ch mang tÝnh chÊt gi¸o tr×nh, híng dÉn th× mét
sè t¸c gi¶ quan t©m ®Õn trÎ th¬ ®· viÕt nh÷ng cuèn s¸ch nãi vÒ kinh nghiÖm
viÕt v¨n cña m×nh. T¸c gi¶ nh¾c nhë c¸c em nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó viÕt ®îc
bµi v¨n miªu t¶ hay. §ã lµ nhµ v¨n T« Hoµi víi “Sæ tay viÕt v¨n”, nhãm nhµ
v¨n Vò Tó Nam - Ph¹m Hæ - Bïi HiÓn - NguyÔn Quang S¸ng víi: “V¨n miªu
t¶ vµ kÓ chuyÖn”, t¸c gi¶ Chu ThÞ Phîng víi bµi “§Ó d¹y häc sinh viÕt ®îc bµi
v¨n hay” - T¹p chÝ Gi¸o dôc sè 159, n¨m 2004… Nh÷ng kinh nghiÖm Êy qu¶
lµ v« cïng quý b¸u ®Ó c¸c em cã thÓ viÕt ®îc bµi v¨n miªu t¶ hay, trë thµnh
ngêi viÕt v¨n miªu t¶ giái. “Miªu t¶ giái lµ khi ®äc nh÷ng g× chóng ta viÕt, ngêi ®äc nh thÊy nh÷ng c¸i ®ã hiÖn ra tríc m¾t m×nh: mét con ngêi, mét con vËt,
mét dßng s«ng… Ngêi ®äc cßn cã thÓ nghe ®îc c¶ tiÕng nãi, tiÕng kªu, tiÕng
níc ch¶y. ThËm chÝ cßn ngöi thÊy ®îc mïi må h«i, mïi s÷a, mïi h¬ng hoa hay
mïi rªu, mïi Èm mèc v.v… Nhng ®ã míi chØ lµ miªu t¶ bªn ngoµi. Cßn cã sù
miªu t¶ bªn trong n÷a, nghÜa lµ miªu t¶ vÒ t©m tr¹ng vui, buån, yªu ghÐt cña
con ngêi, con vËt vµ c¶ cá c©y n÷a” (V¨n miªu t¶ vµ kÓ chuyÖn - Ph¹m Hæ).
Cïng víi sù phong phó cña c¸c lo¹i s¸ch tham kh¶o dµnh cho häc sinh
TiÓu häc, ®· tõ l©u c¸c bµi v¨n hay trong ®ã cã nh÷ng bµi v¨n miªu t¶ cña häc
sinh líp 4, 5 trªn kh¾p mäi miÒn cña ®Êt níc ®îc tuyÓn chän tõ nh÷ng bµi
kiÓm tra trªn líp, trªn c¸c b¸o dµnh cho løa tuæi thiÕu nhi nh: Nhi ®ång, ThiÕu
niªn tiÒn phong…, trong c¸c k× thi häc sinh giái c¸c cÊp, … ®îc mét sè t¸c
gi¶ tËp hîp vµ in thµnh c¸c cuèn s¸ch víi c¸c tªn gäi kh¸c nhau ®ã lµ: Nh÷ng
bµi lµm v¨n mÉu líp 4, Nh÷ng bµi v¨n mÉu líp 5, 162 bµi v¨n chän läc líp 4,
4
162 bµi v¨n chän läc líp 5, Nh÷ng bµi v¨n ®¹t gi¶i Quèc gia cÊp TiÓu häc,…
Nh÷ng cuèn s¸ch nµy ®îc c¸c em coi th©n nh “ngêi b¹n ®ång hµnh nhá”
kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong c¸c giê häc TËp lµm v¨n. ThËm chÝ, nhiÒu em “t«n
träng b¹n” ®Õn nçi s½n sµng häc thuéc mét bµi, mét ®o¹n v¨n mÉu ®Ó sao chÐp
biÕn thµnh bµi cña m×nh. Víi c¸ch lµm Êy, c¸c em kh«ng quan t©m ®Õn ®èi tîng miªu t¶, kh«ng quan s¸t vµ kh«ng cã c¶m xóc g× vÒ chóng. ViÖc ¸p dông
sai ph¬ng ph¸p ch¼ng nh÷ng kh«ng ph¸t huy ®îc kh¶ n¨ng t duy s¸ng t¹o, chñ
®éng chiÕm lÜnh tri thøc cña häc sinh mµ cßn kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®æi
míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë TiÓu häc.
Tãm l¹i ®Ò tµi “Tõ nh÷ng bµi v¨n hay cña häc sinh líp 4, 5, t×m hiÓu
n¨ng lùc v¨n cña häc sinh TiÓu häc”, ®i s©u ph©n tÝch mét sè bµi v¨n mÉu
cña häc sinh líp 4, 5 ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng lùc v¨n cña c¸c em ®ång thêi qua ®ã
gióp c¸c em häc c¸i hay, c¸i tèt, ph¸t huy tinh thÇn ®éc lËp suy nghÜ s¸ng t¹o
b»ng viÖc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ tõ bµi lµm cña b¹n, ®Ò xuÊt mét sè biÖn
ph¸p n©ng cao n¨ng lùc lµm bµi v¨n miªu t¶ cho häc sinh lµ mét ®Ò tµi cã tÝnh
chÊt cô thÓ vµ kh¸ míi mÎ.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
ViÖc chän vµ nghiªn cøu ®Ò tµi nµy nh»m:
3.1. Gióp gi¸o viªn cã nh÷ng ®Þnh híng míi, s¸ng t¹o trong d¹y TËp lµm
v¨n th«ng qua c¸c biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc lµm bµi v¨n miªu t¶ cho häc
sinh.
3.2. T¹o c¬ së ®Ó gi¸o viªn cã thÓ x©y dùng hÖ thèng bµi tËp rÌn luyÖn kü
n¨ng lµm v¨n miªu t¶ cho häc sinh.
3.3. Gióp häc sinh cã híng t duy s¸ng t¹o, viÕt ®îc nh÷ng bµi v¨n miªu
t¶ sinh ®éng ®Ó c¸c em thÊy ®îc lµm v¨n miªu t¶ kh«ng ph¶i lµ c«ng viÖc khã
kh¨n mµ ®ã lµ c«ng viÖc kÝch thÝch trÝ tëng tîng cña c¸c em ph¸t triÓn víi
nh÷ng kh¸m ph¸ vµ ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ thÕ giíi xung quanh.
4. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4.1 §èi tîng nghiªn cøu
§Ò tµi cã ®èi tîng nghiªn cøu sau:
a) Nh÷ng bµi v¨n hay cña häc sinh ®îc in trong cuèn s¸ch Häc v¨n qua
mÉu 5 cña c¸c t¸c gi¶: Xu©n ThÞ NguyÖt Hµ, Ph¹m ThÞ Thanh Hµ, Lª Ngäc Têng Khanh, NguyÔn ThÞ BÝch, Nxb Hµ Néi, n¨m 2006 vµ cuèn Nh÷ng bµi v¨n
5
®¹t gi¶i Quèc gia cÊp TiÓu häc cña c¸c t¸c gi¶: T¹ Thanh S¬n, TS NguyÔn
Trung Kiªn, TS NguyÔn ViÖt Nga, TS Ph¹m §øc Minh, Nxb §¹i häc S ph¹m,
n¨m 2006.
b) Kinh nghiÖm vµ mét sè biÖn ph¸p lµm v¨n miªu t¶ cña c¸c nhµ v¨n vµ
mét sè t¸c gi¶
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
TËp trung vµo tr×nh ®é cña häc sinh líp 4, 5 - BËc TiÓu häc.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
Thùc hiÖn nghiªn cøu ®Ò tµi “ Tõ nh÷ng bµi v¨n hay cña häc sinh líp 4,
5, t×m hiÓu n¨ng lùc v¨n cña häc sinh TiÓu häc”, t«i gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô
sau ®©y:
Thø nhÊt: hÖ thèng hãa nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi.
Thø hai: x©y dùng hÖ thèng c¸c lo¹i bµi tËp ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng lµm v¨n
miªu t¶ cho häc sinh.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, t«i ®· sö dông phèi hîp c¸c ph¬ng ph¸p sau:
6.1. Ph¬ng ph¸p tæng hîp lÝ luËn
6.2. Ph¬ng ph¸p thèng kª
6.3. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp
7. §ãng gãp cña cña khãa luËn
7.1. §ãng gãp vÒ lÝ luËn
ViÖc t×m hiÓu nh÷ng bµi v¨n hay cña häc sinh ®· gãp phÇn lµm s¸ng tá
h¬n tiÒm n¨ng v¨n cña häc sinh TiÓu häc. V× vËy t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng ai
quan t©m ®Õn lÜnh vùc nµy tiÕp tôc nghiªn cøu, t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p khoa
häc ®Ó khai th¸c vµ ph¸t triÓn nh÷ng tiÒm n¨ng Êy nh»m n©ng cao chÊt lîng
häc tËp cho c¸c em.
7.2. §ãng gãp vÒ thùc tiÔn
- Víi gi¸o viªn: T¹o c¬ së ®Ó x©y dùng hÖ thèng bµi tËp rÌn kü n¨ng cho
häc sinh mét c¸ch hîp lý.
- Víi häc sinh: G©y høng thó häc tËp cho c¸c em khi häc TËp lµm v¨n v×
giê häc TËp lµm v¨n kh«ng ph¶i lµ giê häc gß bã nÆng nÒ mµ ®ã lµ häc cña sù
vui thÝch, hiÓu biÕt vµ s¸ng t¹o.
6
8. CÊu tróc cña khãa luËn
Kho¸ luËn gåm 3 phÇn: PhÇn më ®Çu, PhÇn néi dung, KÕt luËn. Trong ®ã
phÇn néi dung kho¸ luËn ®i vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò chÝnh sau:
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn
1.1. N¨ng lùc ngêi
1.2. N¨ng lùc v¨n
1.3. V¨n miªu t¶ vµ ®Æc trng cña v¨n miªu t¶
Ch¬ng 2: Kh¶o s¸t mét sè bµi v¨n hay cña häc sinh líp 4, 5. Tõ ®ã ®¸nh
gi¸ n¨ng lùc v¨n cña häc sinh TiÓu häc
2.1. Kh¶o s¸t
2.2. §¸nh gi¸
Ch¬ng 3: BiÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc lµm bµi v¨n miªu t¶ cho häc sinh
TiÓu häc
3.1. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng häc sinh kh«ng cã ý thøc häc tËp tèt
3.2. Trong qu¸ tr×nh d¹y LuyÖn tõ vµ c©u, gi¸o viªn chó ý cung cÊp
vèn tõ, më réng vèn tõ cho häc sinh
3.3. Nh÷ng viÖc lµm cña gi¸o viªn gióp häc sinh viÕt ®îc bµi v¨n cã
søc hÊp dÉn, t duy s¸ng t¹o vµ mang mµu s¾c c¸ nh©n
3.4. §äc tµi liÖu tham kh¶o cã liªn quan ®Õn ph©n m«n TËp lµm v¨n
PhÇn néi dung
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn
1.1. N¨ng lùc ngêi
1.1.1. N¨ng lùc lµ g×?
N¨ng lùc lµ mét møc ®é nhÊt ®Þnh cña kh¶ n¨ng con ngêi, biÓu thÞ kh¶
n¨ng hoµn thµnh cã kÕt qu¶ mét ho¹t ®éng nµo ®ã.
Mçi ngêi ®Òu cã nhiÒu n¨ng lùc v× víi mçi c«ng viÖc con ngêi ph¶i sö
dông nhiÒu n¨ng lùc kh¸c nhau. V× vËy mçi ngêi ph¶i rÌn luyÖn ®Ó cã nh÷ng
n¨ng lùc kh¸c nhau.
1.1.2. N¨ng lùc ngêi cã b¶n chÊt x· héi vµ b¶n chÊt ho¹t ®éng
B¶n chÊt x· héi lµ n¨ng lùc ngêi kh«ng cã s½n trong con ngêi mµ ph¶i lÊy
tõ bªn ngoµi vµo hay nãi c¸ch kh¸c lµ lÊy cña lÞch sö, cña con ngêi trong lÞch
sö. N¨ng lùc cña mçi ngêi cã ®îc lµ do x· héi chuyÓn vµo.
7
N¨ng lùc ngêi cã b¶n chÊt ho¹t ®éng nghÜa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn n¨ng lùc
x· héi vµo trong mçi ngêi ph¶i do mçi ngêi tù lµm lÊy b»ng ho¹t ®éng tÝch
cùc cña chÝnh m×nh. Cho nªn n¨ng lùc cña mçi ngêi thÕ nµo sÏ ®îc thÓ hiÖn
th«ng qua s¶n phÈm ho¹t ®éng cña chÝnh hä.
1.1.3. N¨ng lùc ngêi lu«n lu«n ë d¹ng bá ngá
Bá ngá nghÜa lµ mçi con ngêi cã nhiÒu tiÒm n¨ng, Èn dÊu nh÷ng n¨ng lùc
cao h¬n so víi nh÷ng g× hä béc lé - n¨ng khiÕu. ChÝnh v× vËy ngêi ta kÕt luËn
trong mçi con ngêi ®Òu cã n¨ng khiÕu, tøc lµ kh¶ n¨ng vît tréi h¬n víi ngêi
kh¸c. ChØ cã ®iÒu n¨ng lùc Êy ®îc béc lé hay cha béc lé. Trong lÜnh vùc t©m
lý häc, ®· cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chøng minh n¨ng lùc bá ngá nh sau:
N¨m 1932, trong cuèn “T©m lý häc Liªn X«”, c¸c t¸c gi¶ ®· chøng minh
n¨ng lùc bá ngá b»ng c¸ch nghiªn cøu vÒ cÊu tróc n·o cña trÎ em: mçi trÎ em
sinh ra ®Òu cã cÊu tróc n·o nh nhau. Sau ®ã cã sù ph©n hãa: trÎ em da tr¾ng
th«ng minh h¬n trÎ em da mµu do sù giíi h¹n tr×nh ®é cña ngêi lín. C¸c trÎ
em da mµu sèng trong x· héi ph¸t triÓn th× còng ph¸t triÓn th«ng minh nh trÎ
em da tr¾ng.
C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Vgètxki “Lý thuyÕt ho¹t ®éng”, «ng ®a ra c¸c
møc ®é n¨ng lùc: hiÖn cã, sÏ cã, cÇn ph¶i cã. HiÖn cã lµ n¨ng lùc ®îc béc lé.
N¨ng lùc sÏ cã lµ n¨ng lùc míi. Giê d¹y häc ph¶i t¹o ra ë trÎ n¨ng lùc míi.
D¹y häc híng vµo n¨ng lùc míi sÏ lµ d¹y häc ph¸t triÓn. D¹y häc híng vµo
n¨ng lùc cÇn ph¶i cã lµ d¹y häc vît tríc. N¨ng lùc cÇn ph¶i cã, Vgètxki gäi lµ
vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt - lµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cao h¬n cña häc sinh - d¹y
häc híng vµo n¨ng lùc nµy lµ d¹y häc ®i tríc sù ph¸t triÓn.
1.1.4. N¨ng lùc ngêi chØ cã thÓ tån t¹i ë hai ®Þa chØ
- Trong mçi con ngêi.
- Trong s¶n phÈm lao ®éng do con ngêi lµm ra (s¶n phÈm vËt chÊt vµ
s¶n phÈm tinh thÇn). Nhµ v¨n kÕt tinh n¨ng lùc cña m×nh trong mçi t¸c phÈm.
N¨ng lùc cña nhµ kiÕn tróc, x©y dùng thÓ hiÖn trong c¸c c«ng tr×nh cña hä.
1.1.5. N¨ng lùc ngêi lín lªn trong qu¸ tr×nh chuyÓn chç
N¨ng lùc ngêi cã ®iÒu l¹ lµ kh«ng tù lín lªn trong mçi con ngêi, kh«ng
tù lín lªn trong s¶n phÈm mµ nã chØ cã thÓ lín lªn trong qu¸ tr×nh chuyÓn chç
tõ trong con ngêi ra s¶n phÈm, tõ s¶n phÈm vµo trong con ngêi. Do ®ã muèn
t¹o ra sù lín lªn cña n¨ng lùc ph¶i thêng xuyªn cho nã chuyÓn chç. Trong qu¸
tr×nh häc tËp, ®ã lµ con ®êng chuyÓn tõ lý thuyÕt ®Õn thùc hµnh, vËn dông
8
nh÷ng kiÕn thøc ®· cã vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô häc tËp, vµ khi ®· gi¶i
quyÕt ®îc nhiÖm vô l¹i tiÕp tôc häc tËp bæ sung, trau dåi kiÕn thøc, kü n¨ng
míi. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ con ®êng tõ “häc” ®Õn “hµnh”, tõ “hµnh” ®Õn
“häc”. Do vËy, “häc” ph¶i ®i ®«i víi “hµnh”, ph¶i trao ®æi thêng xuyªn, liªn
tôc th× n¨ng lùc häc hµnh míi lín lªn ®îc.
1.1.6. Thíc ®o tr×nh ®é n¨ng lùc ngêi
Thíc ®o tr×nh ®é n¨ng lùc ngêi th«ng qua s¶n phÈm lao ®éng - sù kÕt
tinh n¨ng lùc cña ngêi ®ã. §o n¨ng lùc v¨n cña NguyÔn Du kh«ng ph¶i bëi
con ngêi NguyÔn Du mµ ph¶i th«ng qua c¸c t¸c phÈm v¨n häc cña «ng nh
TruyÖn KiÒu, V¨n chiªu hån,…
Theo quan niÖm cña M¸c, th× vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ con ngêi lµm ra c¸i g×
mµ ph¶i xem con ngêi lµm ra c¸i ®ã b»ng c¸ch nµo. ChÝnh v× vËy, c¸ch lµm ra
s¶n phÈm lµ c¨n cø ®Ó ®o tr×nh ®é n¨ng lùc cña con ngêi. C¸ch lµm l¹i ®îc kÕt
tinh trong c«ng cô, v× thÕ nh×n vµo c«ng cô ngêi ta ®¸nh gi¸ ®îc n¨ng lùc con
ngêi. C«ng cô ®Ó lµm ra s¶n phÈm chÝnh lµ thíc ®o n¨ng lùc ngêi.
1.2. N¨ng lùc v¨n
1.2.1. N¨ng lùc v¨n lµ mét bé phËn cña n¨ng lùc ngêi. Lµ kh¶ n¨ng con
ngêi tiÕp nhËn v¨n, s¸ng t¹o v¨n mét c¸ch hiÖu qu¶
1.2.2. B¶n chÊt x· héi, b¶n chÊt ho¹t ®éng cña n¨ng lùc v¨n
B¶n chÊt x· héi: N¨ng lùc v¨n kh«ng cã s½n trong con ngêi mµ muèn cã
nã, con ngêi ph¶i lÊy tõ bªn ngoµi vµo. N¨ng lùc v¨n ®îc lÊy tõ hai nguån:
ngoµi cuéc sèng vµ trong t¸c phÈm v¨n häc. Mçi häc sinh ph¶i lÊy n¨ng lùc
v¨n cña c¸c nhµ v¨n trong t¸c phÈm cña hä chuyÓn sang cho m×nh - nã lµ s¶n
phÈm x· héi.
N¨ng lùc v¨n cã b¶n chÊt ho¹t ®éng nªn mçi häc sinh ph¶i tù lµm ra
n¨ng lùc v¨n cho m×nh b»ng ho¹t ®éng tÝch cùc cña chÝnh m×nh. Do ®ã, n¨ng
lùc v¨n cña häc sinh lµ s¶n phÈm cña ho¹t ®éng chÝnh häc sinh ®ã.
1.2.3. N¨ng lùc v¨n lu«n ë d¹ng bá ngá
Trong mçi häc sinh ®Òu tiÒm tµng nh÷ng n¨ng lùc cha béc lé . V× thÕ khi
d¹y v¨n, gi¸o viªn ph¶i khai th¸c tiÒm n¨ng v¨n cßn ®ang tiÒm tµng trong häc
sinh.
Häc sinh cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn nh÷ng g× cao siªu h¬n so víi nh÷ng ®iÒu
ta ®· thÊy, vÊn ®Ò lµ gi¸o viªn cã tæ chøc ®îc viÖc ®ã hay kh«ng. VËy nªn,
9
trong qu¸ tr×nh d¹y häc, gi¸o viªn ph¶i tin tëng vµ t«n träng häc sinh. H¬n
n÷a, trong mçi ngêi ®Òu tiÒm Èn mét n¨ng khiÕu nhÊt ®Þnh, do ®ã gi¸o viªn
ph¶i khai th¸c nh÷ng n¨ng khiÕu Êy ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña häc sinh.
1.2.4. §Þa chØ cña n¨ng lùc v¨n
N¨ng lùc v¨n cña häc sinh cã ë hai ®Þa chØ: trong con ngêi häc sinh vµ
trong s¶n phÈm do häc sinh lµm ra.
S¶n phÈm v¨n cña häc sinh cã thÓ lµ bµi lµm v¨n, bµi kiÓm tra, nh÷ng
s¸ng t¸c v¨n, th¬, th«ng qua kh¶ n¨ng ®äc, kh¶ n¨ng kÓ, kh¶ n¨ng c¶m thô,…
C¸i ®Ých cña d¹y häc v¨n lµ ph¶i lµm cho n¨ng lùc v¨n cña häc sinh ngµy
cµng t¨ng. N¨ng lùc v¨n t¨ng lªn th× kÕt qu¶ cña s¶n phÈm còng ngµy cµng ®îc n©ng cao.
1.2.5. N¨ng lùc v¨n chØ lín lªn trong qu¸ tr×nh chuyÓn chç
N¨ng lùc v¨n kh«ng tù lín lªn trong mçi ngêi vµ trong mçi s¶n phÈm cña
häc sinh mµ nã chØ lín lªn trong sù chuyÓn chç. N¨ng lùc thÓ hiÖn trong s¶n
phÈm lêi nãi, s¶n phÈm viÕt cña häc sinh lµ n¨ng lùc xuÊt t©m cßn khi häc
sinh tiÕp thô t¸c phÈm lµ lóc n¨ng lùc nhËp t©m ®îc béc lé. Nh vËy, häc sinh
ph¶i thùc hµnh qu¸ tr×nh xuÊt t©m vµ nhËp t©m mét c¸ch thêng xuyªn liªn tôc.
Mét lÇn thùc hµnh lµ mét lÇn n¨ng lùc ph¸t triÓn, thùc hµnh lµm cho n¨ng lùc
chuyÓn chç.
Tõ ®ã, n¨ng lùc v¨n cã hai lo¹i:
N¨ng lùc nhËp t©m gåm cã n¨ng lùc tiÕp nhËn, n¨ng lùc lÜnh héi, n¨ng
lùc c¶m thô. B¶n chÊt cña nã lµ lÊy l¹i n¨ng lùc v¨n cña nhµ v¨n trong t¸c
phÈm thµnh n¨ng lùc cña häc sinh.
N¨ng lùc xuÊt t©m (n¨ng lùc s¸ng t¹o v¨n): th«ng qua bµi lµm v¨n, bµi
kiÓm tra, th«ng qua ®äc, kÓ, thuËt (n¨ng lùc nãi), th«ng qua nh÷ng s¸ng t¸c
v¨n th¬.
1.2.6. Thíc ®o tr×nh ®é n¨ng lùc v¨n
Thíc ®o tr×nh ®é n¨ng lùc v¨n ph¶i th«ng qua s¶n phÈm vµ qua c¸ch lµm
ra s¶n phÈm. C¸ch lµm ra s¶n phÈm thÓ hiÖn ë c«ng cô. N©ng cao n¨ng lùc v¨n
lµ n©ng cao c«ng cô v¨n cho häc sinh.
C«ng cô ®ã lµ:
N¨m gi¸c quan (vÞ gi¸c, thÝnh gi¸c, thÞ gi¸c, khøu gi¸c vµ xóc gi¸c) ®Ó
thu nhËn th«ng tin bªn ngoµi con ngêi.
10
Ngêi cã n¨ng lùc v¨n kh¸c ngêi b×nh thêng ë kh¶ n¨ng quan s¸t, t×m tßi,
kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn ra c¸i ®Ñp, c¸i míi l¹ kh¸c thêng,… Ph¸t hiÖn vµ diÔn ®¹t
nh÷ng c¸i ®ã nghÜa lµ trong v¨n ®· cã sù s¸ng t¹o.
N¨m gi¸c quan lu«n ph¶i g¾n liÒn víi h×nh dung, tëng tîng. YÕu tè nµy
lµm cho con m¾t cña ngêi lµm v¨n nh×n cuéc ®êi thËt sèng ®éng. NÕu kh«ng
cã h×nh dung, tëng tîng th× Xu©n DiÖu sÏ kh«ng thÓ vÏ ®îc bøc tranh mïa thu
víi nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy Ên tîng:
“H¬n mét loµi hoa ®· rông cµnh
Trong vên s¾c ®á rña mµu xanh
Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸
§«i nh¸nh kh« gÇy s¬ng máng manh”.
(§©y mïa thu tíi - Xu©n DiÖu)
Häc v¨n ph¶i dïng c¶ tr¸i tim, tr¸i tim lóc nµo còng ph¶i nång ch¸y ®Õn
tét cïng, c¶m xóc v¨n ch¬ng lµ c¶m xóc kh«ng lng chõng mµ ph¶i giµu c¶m
xóc. Muèn häc sinh cã c¶m xóc v¨n ch¬ng thùc sù ph¶i d¹y cho c¸c em biÕt
nhËp vai, nhËp cuéc, ph¶i lu«n lu«n ®Æt m×nh vµo mçi sù kiÖn, diÔn biÕn cña
t¸c phÈm.
Häc v¨n cÇn cã t©m hån, t©m hån ph¶i bay bæng l·ng m¹n, biÕt íc m¬
kh¸t väng vµ lu«n híng tíi ngµy mai.
Häc v¨n rÊt cÇn ®Çu ãc tëng tîng, liªn tëng phong phó, suy luËn kh¸i
qu¸t ®Çy bÊt ngê. Mét trong yÕu tè ®¸nh gi¸ sù s¸ng t¹o cña v¨n chÝnh lµ viÖc
liªn tëng, suy nghÜ vµ t×m ra c¸i míi mÎ, ®éc ®¸o.
V¨n cßn mét c«ng cô n÷a rÊt ®Æc biÖt vµ quan träng, nã n»m trong mçi
con ngêi, lµ cÇu nèi cho sù chuyÓn chç, cã trong s¶n phÈm, nã chøng kiÕn sù
lín lªn cña n¨ng lùc v¨n ®ã chÝnh lµ ng«n ng÷. Ng«n ng÷ lµ c«ng cô s¾c bÐn
nhÊt, k× diÖu nhÊt cña v¨n. Ng«n ng÷ g¾n liÒn víi v¨n hãa vµ vèn sèng. V¨n
hãa phong phó th× vèn ng«n ng÷ còng phong phó. N¨ng lùc v¨n theo ®ã mµ ®îc n©ng cao vµ phong phó thªm lªn.
1.3. Kh¸i niÖm v¨n miªu t¶ vµ ®Æc trng cña v¨n b¶n miªu t¶
1.3.1. Kh¸i niÖm v¨n miªu t¶
Miªu t¶ lµ lo¹i v¨n dïng ®Ó miªu t¶ sù vËt, hiÖn tîng mét c¸ch sinh ®éng
cô thÓ. Trong tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (Nxb §µ N½ng, n¨m 2002), miªu t¶: dïng
ng«n ng÷ hoÆc mét ph¬ng ph¸p nghÖ thuËt nµo ®ã lµm cho ngêi kh¸c cã thÓ
h×nh dung ®îc cô thÓ sù vËt, sù viÖc hoÆc thÕ giíi néi t©m cña con ngêi. V¨n
11
miªu t¶ lµ vÏ l¹i b»ng lêi nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña c¶nh, cña ngêi, gióp ngêi ®äc, ngêi nghe cã thÓ h×nh dung mét c¸ch cô thÓ c¸c ®èi tîng Êy.
Nãi tãm l¹i, v¨n miªu t¶ lµ mét thÓ lo¹i v¨n b¶n mµ trong ®ã ngêi viÕt
dïng ng«n ng÷ vµ c¸ch diÔn ®¹t cã tÝnh chÊt nghÖ thuËt cña m×nh ®Ó t¸i hiÖn,
sao chôp l¹i h×nh ¶nh, ch©n dung cña ®èi tîng miªu t¶ víi nh÷ng ®Æc ®iÓm næi
bËt vÒ c¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi lÉn phÈm chÊt bªn trong gióp ngêi ®äc c¶m
nhËn vÒ ®èi tîng nh tiÕp cËn víi ®èi tîng b»ng chÝnh c¸c gi¸c quan cô thÓ cña
m×nh.
1.3.2. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña v¨n miªu t¶
a. V¨n miªu t¶ lµ mét lo¹i s¸ng t¸c nghÖ thuËt
Bµi v¨n miªu t¶ ®îc x©y dùng trªn c¬ së cña viÖc t¸i hiÖn l¹i hiÖn thùc
kh¸ch quan th«ng qua sù c¶m nhËn trùc tiÕp cña c¸c gi¸c quan cña ngêi viÕt.
ViÖc t¸i hiÖn dùa vµo nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng Ên tîng vÒ ®èi tîng miªu t¶
th«ng qua nghÖ thuËt sö dông ng«n tõ mét c¸ch sinh ®éng, s¸ng t¹o cña ngêi
miªu t¶.
b. V¨n miªu t¶ nh»m híng häc sinh biÕt c¸ch nhËn thøc cuéc sèng vµ thÓ hiÖn
cuéc sèng b»ng ng«n tõ
Lµm v¨n miªu t¶ lµ nhËn thøc thÕ giíi, kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn tõ ®èi tîng
miªu t¶ nh÷ng nÐt ®Ñp, nh÷ng nÐt ®¸ng yªu, nh÷ng c¸i míi l¹, ®éc ®¸o. V× vËy
d¹y v¨n miªu t¶ lµ båi dìng cho c¸c em t©m hån, c¶m xóc lµ d¹y c¸c em tÝch
lòy vèn sèng, vèn hiÓu biÕt vÒ cuéc sèng, biÕt c¶m thô vµ rung ®éng tríc c¸i
®Ñp, c¸i ®¸ng yªu cña ®èi tîng miªu t¶. §ã chÝnh lµ d¹y c¸c em nhËn thøc thÕ
giíi.
c. V¨n miªu t¶ mang tÝnh th«ng b¸o thÈm mü, chøa ®ùng t×nh c¶m cña ngêi
viÕt
Cã thÓ nãi hÇu nh bÊt kú sù vËt hiÖn tîng nµo trong ®êi sèng còng cã thÓ
trë thµnh ®èi tîng cña v¨n miªu t¶, vÝ dô: mét c¸i ®ång hå, mét con gµ, mét
c¸i cÆp,…TÊt c¶ ®Òu trë thµnh ®Ò tµi ®Çy thó vÞ víi nh÷ng c©y bót miªu t¶.
Trong khoa häc còng cÇn cã miªu t¶ nhng ®ã lµ sù miªu t¶ mét c¸ch l¹nh
lïng kh¸ch quan nh»m môc ®Ých nhËn thøc trÝ tuÖ. Lo¹i v¨n nµy g¹t bá nh÷ng
c¶m xóc riªng t cña ngêi viÕt. Trong khi ®ã, nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ®èi tîng, nh÷ng c¶m xóc c¸ nh©n chøa ®ùng nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m xóc cña ngêi
viÕt lµ néi dung chÝnh cña bµi v¨n miªu t¶. §èi tîng cña bµi v¨n miªu t¶ lu«n
®îc ngêi viÕt nh×n cÆn kÏ, chi tiÕt trong mét qu¸ tr×nh vËn ®éng. Nã cã thÓ lµ
12
nh÷ng ®èi tîng v« h×nh nh ©m thanh, tiÕng ®éng, h¬ng vÞ,… hay t tëng, t×nh
c¶m riªng t, thÇm kÝn cña con ngêi. Bµi v¨n miªu t¶ bao giê còng chøa ®ùng
nh÷ng t©m t, t×nh c¶m yªu ghÐt hay nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸, b×nh luËn cña ngêi
viÕt.
d. Mét bµi v¨n miªu t¶ bao giê còng lµ sù g¾n bã hßa quyÖn gi÷a c¶m xóc chñ
quan cña ngêi viÕt víi thiªn nhiªn, víi hiÖn thùc kh¸ch quan
Khi miªu t¶ h×nh ¶nh cña mét ®èi tîng, ngêi viÕt ph¶i huy ®éng (cã lùa
chän) vèn kiÕn thøc vÒ ng«n ng÷ cña m×nh ®Ó lµm cho c¶nh vËt, con ngêi hiÖn
lªn, næi bËt cô thÓ, sinh ®éng ®Ó gióp ngêi ®äc cã c¶m gi¸c m×nh ®ang ng¾m
nh×n, sê mã, chøng kiÕn c¸c sù vËt hiÖn tîng b»ng chÝnh gi¸c quan cô thÓ cña
m×nh. Bëi vËy yªu cÇu ®Æt ra víi ngêi viÕt ph¶i biÕt g¹t bá nh÷ng chi tiÕt thùc
sù kh«ng cÇn thiÕt, kh«ng cã søc gîi t¶, gîi c¶m. Tõ ®ã chän läc nh÷ng chi
tiÕt næi bËt g©y Ên tîng m¹nh mÏ, kh«ng nªn dËp khu«n m¸y mãc, b¾t chíc ®Ó
®a vµo bµi v¨n nh÷ng chi tiÕt rêm rµ theo kiÓu liÖt kª, ®¬n ®iÖu.
e. Ng«n ng÷ trong nh÷ng bµi v¨n miªu t¶ bao giê còng lµ ng«n ng÷ giµu c¶m
xóc vµ h×nh ¶nh
Miªu t¶ trong v¨n kh«ng nh miªu t¶ trong khoa häc. Mét ®iÒu næi bËt
trong v¨n miªu t¶ lµ ph¶i sö dông ng«n tõ giµu h×nh ¶nh vµ chøa ®ùng c¶m
xóc, chóng ta h·y cïng thëng thøc h¬ng vÞ ngät ngµo cña “Mïa th¶o qu¶” qua
®o¹n miªu t¶ ®Æc s¾c cña nhµ v¨n Ma V¨n Kh¸ng.
“Giã t©y lít lít bay qua rõng, quyÕn h¬ng th¶o qu¶ ®i, r¶i theo triÒn nói
®a h¬ng th¶o qu¶ ngät lùng, th¬m nång vµo nh÷ng th«n xãm Chin San. Giã
th¬m. C©y cá th¬m. §Êt trêi th¬m - ngêi ®i tõ rõng th¶o qu¶ vÒ, h¬ng th¬m
®Ëm ñ Êp trong tõng nÕp ¸o, nÕp kh¨n.”
T¸c gi¶ ®· lÆp l¹i liªn tiÕp ba lÇn tõ “th¬m” (®iÖp tõ), dïng c¸c tõ “th¬m
nång”, “th¬m ®Ëm” ®Ó nhÊn m¹nh h¬ng th¬m cña th¶o qu¶ chÝn. C©u ®Çu
®o¹n v¨n tuy dµi nhng ®îc ng¾t thµnh nhiÒu côm tõ diÔn t¶ c¬n giã mang h¬ng
th¬m cña th¶o qu¶ chÝn trong rõng bay ®i xa réng. Ba c©u ng¾n tiÕp theo cµng
kh¼ng ®Þnh h¬ng th¬m cña th¶o qu¶ chÝn nh lan táa, thÊm ®îm vµo kh¾p c¶
thiªn nhiªn ®Êt trêi. H¬ng th¶o qu¶ chÝn cßn ñ Êp trong tõng nÕp ¸o, nÕp kh¨n
cña ngêi ®i tõ rõng vÒ, th¬m m·i víi thêi gian.
1.3.3. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n khi lµm bµi v¨n miªu t¶
Bµi v¨n miªu t¶ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, ch©n thùc trong viÖc t¸i
hiÖn l¹i h×nh ¶nh cña ®èi tîng miªu t¶. ViÖc t¸i hiÖn ®ã ®ßi hái ph¶i sinh
13
®éng, cô thÓ vµ cã sù s¸ng t¹o. Muèn vËy bµi v¨n miªu t¶ ph¶i ®îc b¾t nguån
tõ quan s¸t trùc tiÕp ®èi tîng miªu t¶ kÕt hîp víi kinh nghiÖm sèng, víi trÝ tëng tîng cña ngêi viÕt ®Ó h×nh dung vÒ h×nh ¶nh cña ®èi tîng.
Chñ thÓ miªu t¶ ph¶i chän läc ®îc nh÷ng tõ ng÷ cã søc gîi t¶, gîi c¶m ®Ó
khªu gîi ®îc h×nh ¶nh cña ®èi tîng miªu t¶. Nh÷ng tõ ng÷ Êy ph¶i cã søc biÓu
c¶m cao ®é, thÓ hiÖn ®îc nh÷ng t×nh c¶m th¸i ®é, c¶ nh÷ng c¶m xóc ch©n thùc
cña ngêi viÕt. §Æc biÖt ngêi viÕt v¨n miªu t¶ ph¶i n¾m v÷ng vµ sö dông linh
ho¹t chÝnh x¸c c¸c biÖn ph¸p tu tõ, ph¶i chän läc, gät giòa mét c¸ch cÈn thËn,
tØ mØ, kÜ cµng ng«n tõ vµ c¸ch diÔn ®¹t trong bµi v¨n.
Nh vËy, ®Ó bµi v¨n miªu t¶ sinh ®éng vµ l«i cuèn ®îc ngêi ®äc, ngêi viÕt
ph¶i biÕt quan s¸t ®èi tîng vµ t×m ra c¸i míi, c¸i ®éc ®¸o cña ®èi tîng miªu t¶
vµ lùa chän ®îc ng«n tõ, c¸ch diÔn ®¹t ®Ó t¸i hiÖn l¹i h×nh ¶nh cña ®èi tîng.
Víi häc sinh TiÓu häc th× viÖc häc m«n TiÕng ViÖt gåm LuyÖn tõ vµ c©u, KÓ
chuyÖn, TËp ®äc, TËp lµm v¨n, ChÝnh t¶, TËp viÕt cã sù kÕ thõa tõ líp díi lªn
líp trªn theo nguyªn t¾c ®ång quy vµ sù g¾n bã chÆt chÏ, bæ sung cho nhau
cña c¸c ph©n m«n ®· t¹o nªn trong t duy cña trÎ mét kho tµng tri thøc tæng
hîp ®Ó viÕt bµi phong phó, Ên tîng vµ ®éc ®¸o.
14
Ch¬ng 2: Kh¶o s¸t mét sè bµi v¨n hay cña häc sinh
líp 4, 5, Tõ ®ã ®¸nh gi¸ n¨ng lùc v¨n cña
häc sinh tiÓu häc
2.1. Kh¶o s¸t
2.1.1. Thèng kª c¸c bµi v¨n miªu t¶ trong mét sè cuèn s¸ch tham kh¶o
a. Cuèn s¸ch thø nhÊt: Häc qua v¨n mÉu 5 cña c¸c t¸c gi¶: Xu©n ThÞ NguyÖt
Hµ, Ph¹m ThÞ Thanh Hµ, Lª Ngäc Têng Khanh, NguyÔn ThÞ BÝch, Nxb Hµ
Néi, n¨m 2006.
Tæng sè bµi lµm: 62 bµi
Trong ®ã: + V¨n miªu t¶: 54 bµi
+ V¨n kÓ chuyÖn: 8 bµi
Trong 54 bµi v¨n miªu t¶, mçi kiÓu v¨n miªu t¶ gåm mét sè bµi sau:
+ T¶ c¶nh: 20 bµi
+ T¶ ngêi: 22 bµi
+ T¶ ®å vËt: 6 bµi
+ T¶ c©y cèi: 3 bµi
+ T¶ con vËt: 3 bµi
* ë kiÓu bµi v¨n t¶ c¶nh:
§Ò bµi 1: T¶ c¶nh mét buæi s¸ng (hoÆc tra, chiÒu) trong vên c©y (hay trong
c«ng viªn, trªn ®êng phè, trªn c¸nh ®ång, n¬ng rÉy).
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 2: T¶ mét c¬n ma.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 3: T¶ ng«i nhµ cña em (hoÆc c¨n hé, c¨n phßng ë cña gia ®×nh em).
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 4: T¶ mét c¶nh s«ng níc (mét vïng biÓn, mét dßng s«ng, mét con
suèi, hay mét hå níc,…).
15
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 5: T¶ ng«i trêng th©n yªu g¾n bã víi em trong nhiÒu n¨m qua.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 6: T¶ mét ngµy míi b¾t ®Çu.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 7: T¶ ®ªm tr¨ng ®Ñp.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 8: T¶ mét c¶nh ®Ñp ë quª em.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 9: T¶ mét khu vui ch¬i gi¶i trÝ mµ em yªu thÝch.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
* ë kiÓu bµi v¨n t¶ ngêi:
§Ò bµi 1: T¶ mét em bÐ ®ang tuæi tËp ®i tËp nãi.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 2: T¶ mét ngêi th©n («ng, bµ, anh, chÞ,…) cña em.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 3: T¶ mét ngêi b¹n häc cña em.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 4: T¶ mét ngêi lao ®éng: c«ng nh©n, n«ng d©n, thî thñ c«ng, b¸c sÜ, y
t¸, c« gi¸o, thÇy gi¸o ®ang lµm viÖc.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 5: T¶ mét ngêi th©n ®ang lµm viÖc: ®ang nÊu c¬m, kh©u v¸, lµm vên,
®äc b¸o, x©y nhµ hay häc bµi,…
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 6: T¶ mét ca sÜ ®ang biÓu diÔn.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 7: T¶ mét nghÖ sÜ hµi mµ em yªu thÝch.
16
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 8: T¶ c« gi¸o (hoÆc thÇy gi¸o) ®· tõng d¹y dç em vµ ®Ó l¹i cho em
nhiÒu Ên tîng vµ t×nh c¶m ®Ñp.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
§Ò bµi 9: T¶ mét ngêi mµ em míi gÆp mét lÇn nhng ®Ó l¹i cho em nh÷ng Ên tîng s©u s¾c.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
* ë kiÓu bµi v¨n t¶ ®å vËt:
§Ò bµi 1: T¶ quyÓn s¸ch TiÕng ViÖt 5, tËp 2.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 2: T¶ chiÕc ®ång hå b¸o thøc.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 3: T¶ mét ®å vËt trong nhµ mµ em yªu thÝch.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 4: T¶ mét ®å vËt hoÆc mét mãn quµ cã ý nghÜa s©u s¾c víi em.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
* ë kiÓu bµi v¨n t¶ c©y cèi:
§Ò bµi 1: T¶ mét loµi hoa mµ em yªu thÝch.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 2: T¶ mét c©y cæ thô.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
* ë kiÓu bµi v¨n t¶ con vËt:
§Ò bµi: H·y t¶ mét con vËt mµ em yªu thÝch.
Sè bµi lµm: 03 bµi.
b. Cuèn s¸ch thø hai: Nh÷ng bµi v¨n ®¹t gi¶i quèc gia cÊp TiÓu häc cña c¸c
t¸c gi¶: T¹ Thanh S¬n, TS NguyÔn Trung Kiªn, TS NguyÔn ViÖt Nga, TS Ph¹m
§øc Minh, Nxb §¹i häc S ph¹m, n¨m 2006.
17
Tæng sè bµi: 55 bµi.
Trong ®ã v¨n miªu t¶: 13 bµi.
C¸c thÓ lo¹i kh¸c (kÓ chuyÖn, viÕt th, ph¸t biÓu c¶m nghÜ, têng thuËt):
42 bµi.
Trong sè 13 bµi v¨n miªu t¶ gåm cã:
* V¨n t¶ ngêi: 8 bµi.
§Ò bµi 1: Ngêi c«ng nh©n, n«ng d©n, ngêi chiÕn sÜ qu©n ®éi vèn lµ nh÷ng h×nh
¶nh gÇn gòi, quen thuéc ®èi víi em. Em h·y viÕt mét bµi v¨n t¶ ngêi, nãi vÒ
mét anh (hay chÞ) c«ng nh©n (hoÆc n«ng d©n hay chiÕn sÜ qu©n ®éi) mµ em
biÕt.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 2: Bªn ¸nh ®Ìn khuya, mÑ em vÉn cÆm côi lµm viÖc. MÑ ch¨m lo cho
em tÊt c¶ ®Ó sím mai tíi líp em häc tËp cã kÕt qu¶. Em h·y viÕt mét bµi v¨n
t¶ ngêi mÑ kÝnh yªu cña m×nh.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 3: ViÕt mét bµi v¨n ng¾n nãi vÒ ngêi th©n yªu nhÊt cña em.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 4: T¶ ngêi th©n yªu trong gia ®×nh mµ em v« cïng kÝnh mÕn.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
§Ò bµi 5: T¶ h×nh ¶nh ngêi bµ yªu quý cña em.
Sè bµi lµm: 02 bµi.
* V¨n t¶ c¶nh: 4 bµi.
§Ò bµi 1: Mét n¨m cã 4 mïa, mïa nµo còng cã c¶nh b×nh minh ®Ñp. H·y t¶
mét buæi b×nh minh mµ em cã dÞp quan s¸t.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 2: ViÕt mét bµi v¨n t¶ vÒ m¸i trêng th©n yªu cña tuæi th¬.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 3: T¶ mét c«ng viªn mµ em ®· cã lÇn ®Õn th¨m thó.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
§Ò bµi 4: T¶ c¶nh mét buæi tèi ®¸ng nhí nhÊt trong gia ®×nh em.
18
Sè bµi lµm: 01 bµi.
* V¨n t¶ con vËt: 01 bµi.
§Ò bµi: T¶ c¶nh gµ mÑ vµ gµ con mµ em tõng quan s¸t.
Sè bµi lµm: 01 bµi.
2.1.2. Kh¶o s¸t mét sè bµi v¨n hay trong hai cuèn s¸ch: “Häc v¨n qua mÉu
5” vµ “ Nh÷ng bµi v¨n ®¹t gi¶i Quèc gia cÊp TiÓu häc”
a. Kh¶o s¸t nh÷ng bµi v¨n hay trong cuèn “Häc v¨n qua mÉu 5”cña c¸c t¸c
gi¶: Xu©n ThÞ NguyÖt Hµ, Ph¹m Thanh Hµ, Lª Ngäc Têng Khanh, NguyÔn
ThÞ BÝch, Nxb Hµ Néi, n¨m 2006
§Ò bµi 1: T¶ c¸i ®ång hå b¸o thøc
Sè bµi kh¶o s¸t: 02 bµi
Bµi 1 - NguyÔn V©n Trung - Hµ Néi - S®d - Tr.104
Bµi 2 - TrÞnh Duy Hoµng - Thanh Ho¸ - S®d - Tr.106
a) Më bµi: Giíi thiÖu chiÕc ®ång hå b¸o thøc (Em cã nã tõ bao giê, ®îc tÆng
hay mua?...).
C¶ hai b¹n ®Òu më bµi theo kiÓu gi¸n tiÕp.
b) Th©n bµi:
* Tr×nh tù miªu t¶:
C¶ hai b¹n ®Òu quan s¸t kü lìng vµ tinh tÕ c¸i ®ång hå cña m×nh vµ ®Òu
chän tr×nh tù miªu t¶ ®i tõ t¶ bao qu¸t ®Õn t¶ cô thÓ c¸c bé phËn cña chiÕc
®ång hå, t¶ ®«i nÐt vÒ ©m thanh b¸o thøc vµ viÖc gi÷ g×n ®ång hå.
- T¶ bao qu¸t chiÕc ®ång hå
C¶ hai b¹n ®Òu miªu t¶ chiÕc ®ång hå tØ mØ ®Õn tõng chi tiÕt nhá vµ ®·
chän ®îc nh÷ng chi tiÕt kh¸ tiªu biÓu ®Ó miªu t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña
chiÕc ®ång hå nh: chÊt liÖu, kÝch thíc, h×nh d¸ng, mµu s¾c. Tuy nhiªn ë mçi
bµi ®Òu cã c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau lµm næi bËt chiÕc ®ång hå cña mçi b¹n.
+ KÝch thíc: (bµi 1): to b»ng bµn tay
(bµi 2): to b»ng hép phÊn mµu
+ Mµu s¾c: (bµi 1): mµu xanh l¸ c©y
(bµi 2): chó ta diÖn bé quÇn ¸o mµu vµng, bãng lo¸ng
- T¶ tõng bé phËn cña ®ång hå: (mÆt ®ång hå, c¸c kim, nót hÑn giê,…)
Mçi b¹n cã c¸ch quan s¸t riªng ®Ó t¶ tõng bé phËn cña ®ång hå, ch¼ng
h¹n:
19
- Xem thêm -
.DOC 
72 
1454 
109 
