Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Từ ngữ về vấn đề văn hóa xã hội trên báo đà nẵng...

Tài liệu Từ ngữ về vấn đề văn hóa xã hội trên báo đà nẵng

.PDF
76
108
60

Mô tả:

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA NGỮ VĂN TRƢƠNG THỊ HOÀI THƢƠNG TỪ NGỮ VỀ VẤN ĐỀ VĂN HÓA XÃ HỘI TRÊN BÁO ĐÀ NẴNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH BÁO CHÍ Đà Nẵng, 5/2018 PGS-TS LÊ ĐỨC LUẬN ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA NGỮ VĂN TỪ NGỮ VỀ VẤN ĐỀ VĂN HÓA XÃ HỘI TRÊN BÁO ĐÀ NẴNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH BÁO CHÍ Ngƣời hƣớng dẫn: PGS-TS LÊ ĐỨC LUẬN Ngƣời thực hiện: TRƢƠNG THỊ HOÀI THƢƠNG (Khóa 2014 – 2018) Đà Nẵng, 5/2018 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, em xin gởi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô trong khoa Ngữ Văn đã tận tình hƣớng dẫn, giảng dạy em trong suốt quá trình học tập, rèn luyện ở trƣờng. Cùng các thầy cô phòng học liệu trƣờng Đại học Sƣ phạm Đại học Đà Nẵng đã tạo mọi điều kiện để em có đủ tài liệu tham khảo hoàn thành luận văn. Đặc biệt em xin gởi lời cảm ơn chân thành nhất đến thầy Lê Đức Luậnngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình cho em trong suốt quá trình làm đề tài này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành khóa luận một cách tốt nhất, tuy nhiên đây là lần đầu em làm quen với công tác nghiên cứu khoa học cũng nhƣ hạn chế về kiến thức, kinh nghiệm nên không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc sự góp ý của quý thầy cô để khóa luận hoàn chỉnh hơn. Đà Nẵng, tháng 5 năm 2018 Sinh viên thực hiện Trƣơng Thị Hoài Thƣơng MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................................ 2 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 3 4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu ................................................................ 3 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................ 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu................................................................................ 3 5. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 4 6. Cấu trúc của khóa luận ............................................................................. 4 NỘI DUNG ....................................................................................................... 5 CHƢƠNG 1....................................................................................................... 5 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ............................................................................ 5 1.1. Khái quát về từ ngữ và ngôn ngữ báo chí ............................................ 5 1.1.1. Khái quát về từ ................................................................................... 5 1.1.2. Khái quát về ngữ............................................................................... 10 1.1.3. Đặc điểm của ngôn ngữ báo chí ....................................................... 15 1.2. Khái quát về đề tài văn hóa xã hội trên báo chí ................................ 17 1.3. Tìm hiểu về báo Đà Nẵng .................................................................... 18 1.3.1. Sơ lƣợc về hoàn cảnh ra đời và sự phát triển ................................ 18 1.3.2. Mục tiêu hoạt động ........................................................................... 20 1.3.3. Những lĩnh vực phản ánh tiêu biểu của báo Đà Nẵng .................. 20 CHƢƠNG 2..................................................................................................... 22 KHẢO SÁT, PHÂN LOẠI, MIÊU TẢ TỪ NGỮ BIỂU THỊ VĂN HÓA XÃ HỘI TRÊN BÁO ĐÀ NẴNG .................................................................. 22 2.1. Từ biểu thị văn hóa xã hội trên báo Đà Nẵng về mặt cấu tạo từ ........ 22 2.1.1. Từ đơn ................................................................................................... 22 2.1.2. Từ phức ................................................................................................. 23 2.2.2. Từ Hán -Việt ......................................................................................... 28 2.2.3. Từ ngữ có nguồn gốc khác................................................................... 29 2.3. Từ về vấn đề văn hóa xã hội trên báo Đà Nẵng về mặt phạm vi sử dụng ................................................................................................................. 31 2.3.2. Từ ngữ địa phƣơng ............................................................................. 34 2.4. Ngữ biểu thị văn hóa xã hội trên báo Đà Nẵng xét về mặt ngữ pháp35 2.4.1. Thành ngữ đối xứng 4 yếu tố .............................................................. 36 2.4.2. Thành ngữ đối xứng 6, 8 yếu tố ....................................................... 40 2.4.2. Xét theo nguồn gốc cấu tạo từ ............................................................. 42 2.4.3. Thành ngữ đảm nhận chức năng cú pháp...................................... 44 CHƢƠNG 3: ................................................................................................... 49 CÁC PHƢƠNG DIỆN BIỂU ĐẠT CỦA TỪ NGỮ VỀ VẤN ĐỀ VĂN HÓA XÃ HỘI TRÊN BÁO ĐÀ NẴNG ........................................................ 49 3.1. Từ ngữ biểu thị vấn đề ma túy, mại dâm và các tệ nạn xã hội khác .. 49 3.1.1. Từ ngữ về ma túy và các trƣờng hợp phạm tội liên quan đến ma túy .......................................................................................................................... 49 3.1.2 Từ ngữ về mại dâm và các trƣờng hợp phạm tội liên quan đến mại dâm .................................................................................................................. 52 3.1.3 Từ ngữ về các hành vi vi phạm các tệ nạn xã hội khác ..................... 55 3.2.1. Từ ngữ về Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam ................................... 57 3.2.2. Từ ngữ về Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh..................... 58 3.3. 3.3.1. Từ ngữ biểu thị văn hóa và các hoạt động về văn hóa...................... 62 Từ ngữ về văn hóa và các cơ quan quản lí văn hóa....................... 63 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 70 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Báo chí đƣợc ví nhƣ quyền lực thứ tƣ sau luật pháp, hành pháp và tƣ pháp. Ở nƣớc ta, báo chí là tiếng nói của Đảng, góp phần phục vụ nhân dân. Tầm ảnh hƣởng của báo chí đến đời sống hiện nay đang ngày đƣợc thể hiện rõ nét. Với 4 loại hình báo chí (báo in, báo hình, phát thanh và báo mạng điện tử) báo chí đang từng ngày từng giờ cung cấp những thông tin mới nhất đến mọi ngƣời với hình thức chuyển tải nhanh nhất. Nền báo chí nƣớc ta là nền báo chí Cách mạng Việt Nam. Mục đích của nền báo chí này là phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân và lẽ dĩ nhiên là không thể tách khỏi cái nôi chính trị. Báo chí Cách mạng Việt Nam là tiếng nói của Đảng, các cơ quan nhà nƣớc, của các đoàn thể và là diễn đàn của nhân dân. Trong 90 năm qua, báo chí Cách mạng Việt Nam luôn thể hiện đƣợc vai trò tiên phong trên mặt trận chính trị tƣ tƣởng, góp phần quan trọng vào thắng lợi của sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.Theo từng thời kì lịch sử của đất nƣớc, nền báo chí Cách mạng nƣớc ta cũng không ngừng đổi mới và phát triển để bắt kịp các nhu cầu của công chúng. Với 4 chức năng cơ bản là giáo dục tƣ tƣởng; quản lí gián tiếp và giám sát xã hội; phát triển văn hóa;thông tin, báo chí đang ngày càng thể hiện vai trò của mình trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nƣớc. Trong thời đại ngày nay, cùng với sự phát triển về kinh tế là những hệ lụy về các vấn đề xã hội. Dƣờng nhƣ các đề tài về cƣớp, giết, hiếp luôn là tin nóng trên các mặt báo mỗi ngày. Điều đó cũng đồng nghĩa với sự báo động về đạo đức và văn hóa. Nƣớc ta đang từng bƣớc thực hiện các cải cách về giáo dục nhằm hƣớng con ngƣời đến sự phát triển toàn diện hơn. Bên cạnh đó là những biện pháp nhằm nâng cao nhận thức của con ngƣời trƣớc thực trạng đạo đức “ xuống dốc” nhƣ hiện nay. Các vấn đề về văn hóa, xã hội luôn là mảnh đất màu mỡ để các phóng viên, nhà báo thử sức mình. Những bài phản ánh, phóng sự về mảng đề tài này vẫn luôn đƣợc 2 đông đảo công chúng quan tâm vì nó ảnh hƣởng mật thiết đến cuộc sống của họ,đó là những vấn đề ăn mặc, đi lại, giáo dục, giải trí... Vấn đề văn hóa xã hội là thời cơ và cũng là thách thức với ngƣời làm báo. Để có thể phản ánh một cách đầy đủ và chân thực nhất những thông tin đến công chúng đòi hỏi họ phải có một nghiệp vụ vững vàng và một cái tâm của ngƣời làm báo. Một trong những điều kiện tiên quyết để có thể làm báo có lẽ là vốn từ ngữ. Cách diễn đạt, cách chọn lọc từ ngữ và sắp xếp ý là những yếu tố quan trọng góp phần tạo nên bài báo đúng, bài báo hay bên cạnh các yếu tố khác nhƣ đề tài, nhân vật... Với sự quan tâm về các đề tài liên quan đến văn hóa xã hội cộng với niềm đam mê ngôn ngữ, ngƣời viết quyết định chọn đề tài này với mong muốn tìm hiểu về cách dùng từ của những ngƣời đi trƣớc để tạo cho mình một hành trang vững chắc trƣớc khi bƣớc vào con đƣờng mơ ƣớc mà bấy lâu nay bản thân theo đuổi. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Xét về từ ngữ biểu thị trong các tác phẩm báo chí, có thể kể đến một số công trình nghiên cứu dƣới đây: Cuốn “Một số vấn đề về sử dụng ngôn từ trên báo chí” của tác giả Hoàng Anh, NXB Lao động – Hà Nội, năm 2003 tập hợp các bài viết của tác giả đã công bố trên các tạp chí và các hội thảo khoa học chuyên ngành. Trong sách, tác giả đề cập đến một số vấn đề bức xúc nhƣng chƣa đƣợc các nhà nghiên cứu quan tâm đúng mức trong nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí Trong cuốn “Ngôn ngữ báo chí” của PGS.TS Vũ Quang Hào, NXB Thông tấn – Hà Nội, năm 2007, tác giả thể hiện cách viết ngắn gọn, súc tích, kết hợp nhuần nhuyễn giữa lí luận và thực tiễn. Tác giả nêu các chuẩn mực của báo chí nhƣ ngôn ngữ phong cách báo chí, ngôn ngữ tên riêng trên báo chí, ngôn ngữ thuật ngữ khoa học, danh pháp khoa học, ký hiệu khoa học, chữ tắt và số liệu trên báo chí, ngôn ngữ tít báo, ngôn ngữ phát thanh, ngôn ngữ quảng cáo. Trong đó, vấn đề ngôn ngữ báo chí đƣợc tác giả trình bày hết sức cô đọng, hấp dẫn, dễ hiểu. 3 Cuốn “Ngôn ngữ báo chí những vấn đề cơ bản” của tác giả Nguyễn Đức Dân, NXB Giáo Dục, năm 2007, đề cập đến các loại hình ngôn ngữ đặc thù trên báo chí Việt Nam hiện nay. Cuốn “Phong cách học tiếng Việt” của hai tác giả Đinh Trọng Lạc và Nguyễn Thái Hòa, NXB Giáo dục, năm 1995 nêu lên phong cách chức năng tiếng Việt, các phƣơng tiện, biện pháp tu từ, đặc biệt là phong cách báo chí công luận đƣợc tác giả đề cập cụ thể, dễ hiểu. Tài liệu bồi dƣỡng Nghiệp vụ báo chí của Tổ chức Thụy Điển phát hành năm 2007, các tác giả đề cao vai trò, kỹ năng, ngôn ngữ thể loại điều tra trên báo chí. Tài liệu này giúp cho ngƣời tham dự học hỏi thêm nhiều kinh nghiệm từ đồng nghiệp và các chuyên gia, đồng thời nâng cao kỹ năng viết điều tra cho nhà báo. 3. Mục đích nghiên cứu Nhƣ đã nói ở trên, hiện nay trên báo chí những mảng đề tài về các vấn đề văn hóa xã hội đang đƣợc khai thác rất nhiều. Tuy nhiên cách dùng từ ngữ của mỗi nhà báo là khác nhau và dĩ nhiên vốn ngôn ngữ về những đề tài này cũng vô cùng đa dạng và phong phú. Ngƣời viết muốn nghiên cứu về từ ngữ về các vấn đề văn hóa xã hội để có một cái nhìn khái quát về vấn đề này. Thông qua khảo sát, đánh giá, phân tích, ngƣời viết hi vọng sẽ học hỏi đƣợc những bài học bổ ích để có thể vận dụng tốt hơn trong các bài viết của mình sau này. 4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Từ ngữ biểu thị vấn đề văn hóa xã hội trên báo Đà Nẵng 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tiến hành nghiên cứu 50 bài báo về các vấn đề văn hóa xã hội trên báo Đà Nẵng trong khoảng phát hành trong năm 2017. Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng tài liệu từ sách chuyên khảo, một số công trình nghiên cứu và các tƣ liệu liên quan đến các trang web, báo điện tử cũng nhƣ kết quả khảo sát thực tế. 4 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Ngoài những phƣơng pháp, thủ pháp nghiên cứu khoa học chung, ngƣời viết dự định sẽ tiến hành thêm một số thao tác sau để làm rõ đề tài nghiên cứu: - Phƣơng pháp thống kê phân loại - Phƣơng pháp miêu tả ngôn ngữ học - Phƣơng pháp phân tích 6. Cấu trúc của khóa luận Ngoài mở đầu, kết luận, các phụ lục, tài liệu tham khảo, nội dung của khóa luận bao gồm 3 chƣơng: CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CHƢƠNG 2: KHẢO SÁT, PHÂN LOẠI, MIÊU TẢ TỪ NGỮ BIỂU THỊ VĂN HÓA XÃ HỘI TRÊN BÁO ĐÀ NẴNG CHƢƠNG 3: CÁC PHƢƠNG DIỆN BIỂU ĐẠT CỦA TỪ NGỮ BIỂU THỊ VĂN HÓA XÃ HỘI TRÊN BÁO ĐÀ NẴNG 5 NỘI DUNG CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 1.1. Khái quát về từ ngữ và ngôn ngữ báo chí 1.1.1. Khái quát về từ Từ là một khái niệm quan trọng và không đơn giản. Vấn đề về khái niệm từ đã và đang đƣợc bà luận rất nhiều trong suốt quá trình lịch sử của ngôn ngữ học. Từ không chỉ là đơn vị cơ bản của từ vựng mà còn là đơn vị cơ bản của ngôn ngữ. Cho đến nay đã có hàng trăm định nghĩa về từ nhƣng chƣa có định nghĩa nào thỏa mãn các nhà nghiên cứu. Trong khoảng hơn 6000 ngôn ngữ đƣợc sử dụng trên thế giới, từ đƣợc biểu hiện với rất nhiều hình thức đa dạng. Viện sĩ L.V.Sherba đã viết: trong thực tế, từ là gì? Thiết nghĩ rằng trong các ngôn ngữ khác nhau, từ sẽ khác nhau. do đó, tất sẽ không có khái niệm từ nói chung. Tuy vậy, trong thực tế vẫn tồn tại những định nghĩa về từ. Trong “Giáo trình ngôn ngữ học đại cƣơng” F.de. Saussure [23] viết nhƣ sau: Từ là một đơn vị luôn luôn ám ảnh tƣ tƣởng chúng ta nhƣ một cái gì đó trung tâm trong toàn bộ cơ cấu ngôn ngữ, mặc dù khái niệm này khó định nghĩa”. Sách ngữ văn định nghĩa: từ là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất dùng để đặt câu. ( sách Ngữ văn 6, Tập 1, tr.13). Hầu hết bất kì nhà ngôn ngữ học nào khi đi vào nghiên cứu một ngôn ngữ cụ thể đều cố gắng tìm hiểu tính đặc thù của từ trong ngôn ngữ ấy và đƣa ra những định nghĩa. Trong sự đa dạng về các thuộc tính của từ vẫn có thể tìm thấy những thuộc tính bản chất chung cho từ trong mọi ngôn ngữ. Những thuộc tính phổ quát ấy, theo V.M.Sholncev là: a) Từ là đơn vị ngôn ngữ có tính hai mặt: âm và nghĩa; b) Từ có khả năng độc lập về cú pháp khi sử dụng trong lời. Nhƣ vậy, khi nói từ là đơn vị ngôn ngữ là có hàm ý muốn phân biệt nó với câu trong tƣ cách là đơn vị của lời nói. Còn nói đến tính hai mặt (âm và nghĩa) của từ là muốn nhấn mạnh tính hoàn chỉnh của nó cả về cấu trúc hình thái (gọi là vỏ ngữ âm) cũng nhƣ về ngữ nghĩa (dù là nghĩa từ vựng hay nghĩa ngữ pháp). Chính tính hoàn 6 chỉnh về âm và nghĩa này đã khiến cho từ có khả năng độc lập về mặt ngữ pháp khi sử dụng trong lời. Và ngƣợc lại, tính độc lập về cú pháp của từ minh chứng cho tính hoàn chỉnh của nó trong tƣ cách là một đơn vị của ngôn ngữ. Trong hai thuộc tính vừa nêu, V.M.Solnsev cho rằng thuộc tính thứ hai là thuộc tính bản chất, và trái với nhận định của L.V.Sherba, từ nói chung dầu sao vẫn tồn tại [16]. Xuất phát từ tiêu chí ngữ nghĩa, L.Bloomfield, đại biểu Trƣờng phái Miêu tả luận Mỹ quan niệm: từ là hình thái tự do nhỏ nhất (free), mà hình thái tự do nhỏ nhất là bất kỳ hình thái nào có thể xuất hiện với tính cách một phát ngôn, khác với hình thái ràng buộc (bound) vốn không thể nói riêng một mình. Về mặt thủ thuật nghiên cứu, hình nhƣ L.Bloomfield muốn khái quát hoá cách hiểu của mình. Còn trên bình diện lý thuyết, định nghĩa này vấp phải những luận điểm rất cơ bản. Bởi vì, với định nghĩa này, ranh giới giữa hình vị với từ, từ với câu đã trở nên mơ hồ dẫn đến lẫn lộn những cấp hệ ngôn ngữ vốn rất khác nhau. Đồng thời, đặc tính tự do (free) hay ràng buộc (bound) thực chất không nói lên đƣợc gì cái đặc điểm cấu trúc - chức năng của từ. Nói nhƣ J.Lyons, mặc dù quan niệm của Bloomfield đã đƣợc nhiều nhà ngôn ngữ học lớn chấp nhận nhƣng hầu nhƣ không thể coi là thoả đáng đƣợc [21]. Nhìn chung, những nhƣợc điểm của nhiều định nghĩa về từ vốn là do đối tƣợng nghiên cứu hết sức phức tạp và đa dạng, khó có thể có một cái nhìn bao quát đƣợc. Đúng nhƣ sự tổng kết của nhà ngôn ngữ học Xô-viết S.E. Jakhontov: các nhà nghiên cứu khác nhau, ít nhất có 5 quan niệm khác nhau về cái đƣợc gọi là từ : * Từ chính tả: là khoảng cách giữa hai chỗ trống trên chữ viết. Từ đƣợc định nghĩa nhƣ vậy trong những công trình dịch máy. Định nghĩa này có liên quan đến nguyên tắc viết liền hay viết rời những kết cấu nào đó trong chính tả. Tuy nhiên, nguyên tắc chính tả không phải bao giờ cũng phản ánh đúng hiện tƣợng tồn tại khách quan trong ngôn ngữ cũng nhƣ trong cảm thức của ngƣời bản ngữ. Đồng thời có những ngôn ngữ mà trên chữ viết không có những khoảng trống giữa các từ thì không có từ chính tả, nhƣ chữ viết Thái Lan. 7 * Từ từ điển học: là căn cứ đặc điểm ý nghĩa của nó phải xếp riêng trong từ điển. Tiêu chuẩn tính thành ngữ về nghĩa do A.O. Xmiriskij đƣa ra chính là đặc trƣng của từ từ điển học. Nhƣ vậy, từ trong từ điển học không nhất thiết trùng với từ chính tả. Ngƣợc lại, có nhiều trƣờng hợp, từ chính tả chỉ tồn tại với tƣ cách là bộ phận từ của từ điển học. * Từ ngữ âm: là nhóm các hình vị đƣợc thống nhất bởi các hiện tƣợng ngữ âm nào đó. Từ ngữ âm trong mỗi ngôn ngữ có những đặc trƣng riêng của mình: trọng âm, sự hài hoà nguyên âm, sự biến đổi của những âm tố nào đó trong phạm vi của một từ…Xuất phát từ những đặc điểm nhƣ vậy, từ ngữ âm là cái mơ hồ nhất trong tất cả những hiện tƣợng đƣợc gọi là từ. Bởi vì, mỗi ngôn ngữ có những đặc điểm ngữ âm, ngữ pháp khác nhau. * Từ biến tố: là một phức thể luôn luôn gồm hai phần. Một phần có ý nghĩa đối tƣợng (thân từ), phần kia (biến tố) biểu thị những quan hệ cú pháp của từ đó với những từ khác trong câu. Nhƣ vậy, những ngôn ngữ nhƣ tiếng Việt, tiếng Hán không thể có từ biến tố. *Từ hoàn chỉnh: là nhóm hình vị không thể tách hoặc hoán vị các hình vị đó mà lại không làm thay đổi nghĩa của chúng hoặc không vi phạm mối liên hệ của chúng [8]. * Từ Tiếng Việt: Cũng giống nhƣ định nghĩa về từ, từ trong tiếng Việt cũng khá phức tạp về mặt định nghĩa. Ranh giới từ trong tiếng Việt vẫn đang là vấn đề nan giải. sở dĩ nhƣ vậy là vì từ là một khái niệm cơ bảm của ngôn ngữ nhƣng cũng là đơn vị đa dạng và khó định nghĩa nhất trong ngôn ngữ học đại cƣơng. Từ xƣa đến nay, những tiếng độc lập, có nghĩa đƣợc xem là từ đơn tiết. còn những tiếng không độc lập thì đƣợc xử lí khác nhau. nhìn chung có hai khuynh hƣớng chính trong phân định từ tiếng Việt. (1) Từ tiếng Việt trùng với âm tiết (hay tiếng): Tiêu biểu cho khuynh hƣớng này là M.B.Emenneu, Cao Xuân Hạo, Nguyễn Thiện Giáp. 8 - Emeneau (1951) định nghĩa: Từ bao giờ cũng tự do về mặt âm vị học, nghĩa là có thể miêu tả bằng những danh từ của sự phân phối các âm vị và bằng những thanh điệu. - Cao Xuân Hạo (1998): Chúng ta hiểu tính đa dạng về tên gọi mà các tác giả khác nhau đã đề nghị cho đơn vị khác thƣờng đó của các ngôn ngữ đơn lập là: tiết vị (syllabophoneme), hình tiết (morphosyllabeme), từ tiết (wordsyllabe), đơn tiết (monosyllabe) hoặc đơn giản là từ (word). Thực ra, nó chính là âm, hình vị hoặc từ và tất cả là đồng thời. Nếu chúng ta so sánh với các ngôn ngữ châu Âu về cơ cấu xoay quanh ba trục đƣợc tạo thành bởi các đơn vị cơ bản là âm vị, hình vị và từ, thì cơ cấu của tiếng Việt hầu nhƣ là sự kết hợp ba trục đó thành một trục duy nhất, âm tiết. - Nguyễn Thiện Giáp (1996): Từ của tiếng Việt là một chỉnh thể nhỏ nhất có ý nghĩa dùng để tạo câu nói; nó có hình thức của một âm tiết, một khối viết liền. Có thể nói, Nguyễn Thiện Giáp là ngƣời có những kiến giải tiêu biểu nhất. Tác giả coi mỗi tiếng là một từ. Những đơn vị từ vựng do tiếng kết hợp với tiếng mà thành đƣợc tác giả gọi chung là ngữ, gồm ngữ định danh, ngữ láy âm, thành ngữ và quán ngữ. Bởi lẽ, theo tác giả, về mặt tâm lí ngôn ngữ học, cái đơn vị gọi là tiếng trong Việt ngữ hoàn toàn tƣơng đƣơng với cái gọi là từ của các ngôn ngữ Ấn – Âu. Vả lại, truyền thống Ngữ văn Việt Nam trƣớc đây đều coi tiếng là đơn vị cơ bản [8]. (2) Từ tiếng Việt không hoàn toàn trùng âm tiết: Khuynh hƣớng thứ hai bao gồm phần lớn các nhà Việt ngữ học trong và ngoài nƣớc. Có thể nhắc đến những tác giả tiêu biểu nhƣ Nguyễn Kim Thản, Hoàng Tuệ, Nguyễn Tài Cẩn, Đái Xuân Ninh, Lƣu Văn Lâng, Hồ Lê, Nguyễn Văn Chình-Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Văn Tu, Đỗ Hữu Châu, Hoàng Văn Hành,... - Trƣơng Văn Chình, Nguyễn Hiến Lê: Từ là âm có nghĩa, dùng trong ngôn ngữ để diễn đạt một ý đơn giản nhất, nghĩa là ý không thể phân tích ra đƣợc. - Nguyễn Văn Tu: Từ là đơn vị nhỏ nhất và độc lập, có hình thức vật chất (vỏ âm thanh là hình thức) và có nghĩa, có tính chất biện chứng và lịch sử. 9 - Nguyễn Kim Thản: Từ là đơn vị cơ bản của ngôn ngữ có thể tách khỏi đơn vị khác của lời nói để vận dụng một cách độc lập và là một khối hoàn chỉnh về ngữ âm, ý nghĩa (từ vựng, ngữ pháp) và chức năng ngữ pháp. - Hồ Lê: Từ là đơn vị ngữ ngôn có chức năng định danh phi liên kết hiện thực, hoặc chức năng mô phỏng tiếng động, có khả năng kết hợp tự do, có tính vững chắc về cấu tạo và tính nhất thể về ý nghĩa. - Ðái Xuân Ninh: Từ là đơn vị cơ bản của cấu trúc ngôn ngữ ở giữa hình vị và cụm từ. Nó đƣợc cấu tạo bằng một hay nhiều đơn vị ở hàng ngay sau nó tức là hình vị và lập thành một khối hoàn chỉnh. - Lƣu Vân Lăng:... Những đơn vị dùng tách biệt nhỏ nhất mới là từ. Có thể nói từ là đơn vị tách biệt nhỏ nhất. Nói cách khác, từ là ngữ đoạn (tĩnh) nhỏ nhất. Từ có thể gồm nhiều tiếng không tự do hoặc chỉ một tiếng tự do hay nhiều tiếng tự do kết hợp lại không theo quan hệ thuần cú pháp tiếng Việt. - Ðỗ Hữu Châu: Từ của tiếng Việt là một hoặc một số âm tiết cố định, bất biến, có một ý nghĩa nhất định, nằm trong một phƣơng thức (hoặc kiểu cấu tạo) nhất định, tuân theo những kiểu đặc điểm ngữ pháp nhất định, lớn nhất trong từ vựng và nhỏ nhất để tạo câu. - Nguyễn Tài Cẩn: Cho rằng hình vị tiếng Việt là tiếng, tức một âm tiết bất kể có nghĩa, không rõ nghĩa hay vô nghĩa. Do vậy, một từ có thể gồm một tiếng hay nhiều tiếng (từ đơn và từ ghép). Trong đó, từ đơn = 1 tiếng. Trong từ ghép có: ghép âm (láy), ghép đẳng lập, ghép chính phụ, ghép ngẫu kết. Ví dụ: - Quần áo (từ ghép đẳng lập) gồm: quần+ áo = 2 hình vị. - Xanh ngắt (từ ghép chính phụ) gồm: xanh +ngắt = 2 hình vị. - Xinh xắn (ghép âm, láy) gồm: xinh + xắn = 2 hình vị. - Bồ hóng (từ ghép ngẫu kết, do bồ và hóng đều không có quan hệ ngữ pháp và nghĩa, nhƣng ghép chung có nghĩa). [1]. Trong khóa luận này, chúng tôi theo quan niệm của Nguyễn Tài Cẩn để thực hiện việc khảo sát, phân tích, đánh giá từ về vấn đề văn hóa xã hội trên báo Đà 10 Nẵng. Bởi quan niệm của Nguyễn Tài Cẩn đƣợc đa số các nhà Việt ngữ đồng tình và phù hợp với xu thế dạy học tiếng Việt trong trƣờng phổ thông hiện nay. 1.1.2. Khái quát về ngữ Có hai loại ngữ là ngữ tự do và ngữ cố định: A. Ngữ tự do Ngữ tự do hay còn gọi là cụm từ tự do bao gồm cụm từ đẳng lập và cụm từ chủ vị 1. Cụm từ đẳng lập Đây là cụm từ có hai hay nhiều thành tố không phụ thuộc lẫn nhau, cùng giữ một chức vụ ngữ pháp, cùng quan hệ nhƣ nhau với thành phần ngoài chúng. - Cùng làm chức năng chủ ngữ: Cha và mẹ/ đều đi vắng. - Cùng làm chức năng vị ngữ: trời không chớp bể với mưa nguồn. Tuy nhiên, cần phân biệt cum từ đẳng lập với các kết hợp đẳng lập không phải cụm từ, ví dụ của Đỗ Thị Kim Liên cho: “ Học ăn, học nói, học gói, học mở” là cụm từ nhƣng thực chất đó là những từ đơn. Cũng cần phân biệt cụm từ đẳng lập với chính phụ cùng có chức năng độc lập song hành với nhau: Cưới em tám vạn trâu bò, Bảy vạn dê lợn, chín vì rượu tăm... Cụm từ đẳng lập là các thành tố kết hợp với nhau theo một quan hệ nhất định mà giữa hai thành tố không cách nhau bằng dấu phẩy mà quan hệ với nhau bằng quan hệ từ. 2. Cụm từ chủ vị Đây là cụm từ trong đó có hai thành tố có mối quan hệ chủ vị nằm trong cấu trúc của câu. - Cụm chủ vị nằm trong cấu trúc chủ ngữ: Mẹ/ về// khiến tôi/ vui. - Cụm chủ vị nằm trong cấu trúc vị ngữ: Thầy// gọi Nam/ trả lời. 11 B. Ngữ cố định 1. Khái niệm ngữ cố định Ngữ cố định hay còn gọi là cụm từ cố định là đơn vị do một số từ hợp lại, tồn tại với tƣ cách là một đơ vị có sẵn, mang tính xã hội hóa cao nhƣ từ, có cấu tạo và ngữ nghĩa nhƣ từ, có chức năng làm đơn vị cơ sở để tạo câu nhƣ từ. Cũng nhƣ từ, ngữ cố định nằm trong thành phần từ vựng của ngôn ngữ, cũng đƣợc hệ thống hóa trong từ điển, cũng đƣợc gọi là đơn vị định danh cơ bản của ngôn ngữ, thực hiện chức năng gọi tên các sự vật, hiện tƣợng... của thực thể. Tuy nhiên ngữ cố định không phải là đơn vị từ vựng cơ bản, bởi vì chúng do các từ cấu tạo nên. Từ ghép và cụm từ tự do là những đơn vị lân cận, dê lẫn vơi ngữ cố định. Vì vậy để nhận diện ngữ cố định, cần phân biệ nó với các đơn vị này. 2. Phân loại ngữ cố định Ngữ cố định có thể đƣợc hia làm ba loại là thành ngữ, quán ngữ và ngữ cố định định danh. Trong phần khảo sát ở chƣơng hai, chúng tôi chỉ đi vào khảo sát và phân loại thành ngữ. a. Thành ngữ  Khái niệm: thành ngữ là cụm từ cố định, hoàn chỉnh về cấu trúc và ý nghĩa. Nghĩa Của chúng có tính hình tƣợng và gợi cảm. Hay có thể nói một cách cụ thể hơn: thành ngữ là những lời nói cố định, do nhân dân đặt ra, mang nghĩa bóng bẩy, phải hiểu toàn khối chứ không thể tách từng từ ra để nhận biết nghĩa. Ví dụ nhƣ: mẹ tròn con vuông, chuột chạy cùng sào, chuột sa chĩnh nếp, đục nƣớc béo cò, ném đá dấu tay,...  Đặc điểm: - Tính thành ngữ: Nghĩa của thành ngữ không thể giải thích trực tiếp bằng sự cộng nghĩa của các thành tố cấu tạo nên nó. Nếu kí hiệu S là nghĩa của thành ngữ và nghĩa của các thành tố cấu tạo nên nó lần lƣợt là S1,S2,S3,....Sn thì S S1+ S2+S3=....Sn 12 Ví dụ: Nhà tôi ở một nơi khỉ ho cò gáy. Khỉ ho cò gáy là một thành ngữ. Cấu tạo của nó ổn định, không thay đổi. Nghĩa của nó co tính bóng bẩy, ví von; nơi đƣợc nói đến ở đây không phải thực sự có “khỉ ho cò gáy” mà phải hiểu rằng thành ngữ này muốn chỉ một nơi vắng vẻ, ít ngƣời, giao thông không thuận lợi... - Tính hàm súc ( tính kiệm lời): nếu dử dụng thành ngữ một cách thành thạo sẽ khắc phục đƣợc tính không hàm súc của lời nói. Ví dụ: Để khuyên một ngƣời đang làm việc gì đó những thấy khó khăn và nản chí, định bỏ dở, ta có thể nói: - Anh đừng lo, vạn sự khởi đầu nan mà! Thay vì phải nói rằng: Anh đừng lo, không nên nản chí, mọi việc khi mới bắt đầu bao giờ cũng khó khăn nhƣng vƣợt qua đƣợc thì về sau sẽ xuôi lọt hết. - Tính biểu trƣng: Đƣa ra hình ảnh cụ thể để khái quát cho nhiều trƣờng hợp. Ví dụ: chuột sa chĩnh nếp, chuột chạy cùng sào, dậu đổ bìm leo,... - Tính dân tộc: Dùng các yếu tố của đời sống dân tộc để phản ánh cách nghĩ cách sống của dân tộc. Ví dụ: So sánh: Việt: Như hình với bóng/ Bun-ga-ri: Như ấm với vung...; Việt: Bắt cá hai tay/ Bun-ga-ri: Bú hai bò... - Tính hình tƣợng, cụ thể: Thành ngữ phản ánh hiện thực khách quan thông qua hình ảnh thực, vật thực, việc thực,... Ví dụ: bắt cóc bỏ đĩa, méo miệng đòi ăn xôi vò,... - Tính gợi cảm: Biểu thị thái độ, cảm xúc, sự đánh giá nào đó,... Ví dụ: chó ngáp phải ruồi, mèo mù vớ cá rán,... ( biểu thị thái độ khinh thƣờng đối với ngƣời gặp may chứ chả tài cán gì); ngã vào võng đào ( thể hiện thái độ tôn trọng, chia vui với ngƣời gặp may mắn). Trong vốn thành ngữ tiếng Việt có một khối lƣợng không nhỏ các thành ngữ Hán Việt. Thành ngữ Hán Việt thƣờng có 4 tiếng, đƣợc cấu tạo bằng các từ Hán Việt theo quy tắc ngữ pháp của tiếng Hán. Ví dụ: bách chiến bách thắng, khẩu phật tâm xà, bán tín bán nghi, thâm căn cố đế,... 13 Có một số thành ngữ đƣợc hình thành dựa trên câu chuyện dân gia, câu chuyện lịch sử: con Rồng cháu Tiên, thầy bói xem voi.  Phân loại: dựa vào cơ chế cấu tạo ( cả nội dung và hình thức), có thể chia thành ngữ làm hai loại: - Thành ngữ so sánh: là những thành ngữ có cấu trúc so sánh Ví dụ: đen nhƣ cột nhà cháy, đắt nhƣ tôm tƣơi, rách nhƣ tổ đỉa,... Mô hình cấu trúc là A ss B. A là vế đƣợc so sánh, B là vế đƣa ra so sánh, còn ss là từ so sánh: nhƣ, bằng, tựa, hệt,... Tuy nhiên thành ngữ so sánh trong tiếng Việt khá đa dạng, không phải lúc nào cũng có đầy đủ ba thành phần ( tuy nhiên B phải luôn hiện diện). Có thể có các dạng sau: + A ss B: Đây là dạng đầy đủ của thành ngữ so sánh, ví dụ: đắt như tôm tươi, lạnh như tiền, lừ đừ như ông từ vào đền, dai như đỉa,... + (A) ss B: Ở kiểu này, A không nhất thiết phải có mặt, nó có thể xuất hiện hoặc không nhƣng ngƣời ta vẫn lĩnh hội đủ ý nghĩa của thành ngữ một cách trọn vẹn, ví dụ: (rẻ) như bèo, (vui) như mở cờ trong bụng, (chậm) như rùa,... + ss B: Ở kiểu này A không phải là thành phần của thành ngữ. Khi đi vào hoạt động, A đƣợc nối thêm một cách tùy nghi, nhƣng nhất thiết phải có A, ví dụ: như tằm ăn rỗi, như vịt nghe sấm, như ngậm hột thị, như gà mắc tóc, như bóng với hình,... - Thành ngữ miêu tả ẩn dụ: là những thành ngữ đƣợc xây dựng dựa trên cơ sở miêu tả một sự kiện, một hiện tƣợng bằng cụm từ nhƣng biểu hiện ý nghĩa một cách ẩn dụ. Xét về bản chất, ẩn dụ cũng là so sánh, nhƣng đây là so sánh ngầm, từ so sánh không hề hiện diện. Cấu trúc bề mặt của thành ngữ loại này không phản ánh cái nghĩa đích thực của chúng. Cấu trúc đó chỉ là cơ sở để nhận ra một nghĩa “ sơ khởi”, “ cấp một” nào đó, rồi trên nền tảng của “ nghĩa cấp một” này, ngƣời ta mới rút ra và hiểu lấy nghĩa đích thực của thành ngữ. 14 Ví dụ: chuột sa chĩnh nếp, vụng múa chê đất lật, méo miệng đòi ăn xồi vò, chó cắn áo rách , nuôi ong tay áo, qua cầu rút ván, mẹ tròn con vuông... Các thành ngữ thƣờng có số tiếng chẵn ( 85%): 4,6 hoặc 8 tiếng. Điều này là do ngƣời Việt vốn ƣa lối nói cân đối, nhịp nhàng và hài hòa về âm điệu. b. Quán ngữ:  Khái niệm: Quán ngữ là cụm từ cố định đƣợc dùng lặp đi lặp lại trong các loại văn bản để liên kết, nhập đề, nhấn mạnh, rào đón...  Đặc điểm: Tuy cũng là đơn vị có sẵn nhƣng tính hàm súc, tính biểu trƣng, tính hình tƣợng...của quán ngữ không cao so với thành ngữ. Hay nói cách khác, về hình thức à ý nghĩa, quán ngữ không khác cụm từ tự to. Vì thế, cũng có thể xem quán ngữ là trung gian giữa cụm từ tự do và cụm từ cố định.  Phân loại: Có thể phân loại quán ngữ tiếng Việt dựa vào phạm vi và tính chất phong cách của chúng: - Quán ngữ nói năng: của đáng tội, nói bỏ ngoài tai, nói trộm vía,... - Quán ngữ sách vở: có thể nói rằng, suy cho cùng, bên cạnh đó,... c. Ngữ cố định định danh:  Khái niệm: Ngữ cố định định danh là cụm từ cố định định danh, gọi tên sự vật. Ngữ cố định định danh là đơn vị có tính trung gian giữa thành ngữ và từ ghép.  Đặc điểm: chúng ổn định về cấu trúc và ý nghĩa hơn các quán ngữ rất nhiều nhƣng lại chƣa có đƣợc ý nghĩa mang tính hình tƣợng nhƣ thành ngữ. Ngữ cố định thƣờng tập trung tên các bộ phận cơ thể con ngƣời; một số khác gọi tên các sự vật khác, các trạng thái, thuộc tính... Ví dụ: mắt bồ câu, mắt ốc nhồi, chân vòng kiềng, tóc rễ tre, mũi dọc dừa, con giá rƣợu, kĩ luật sắt, cƣời cầu tài, bạn vàng, thẳng ruột ngựa... Chúng có cách cấu tạo gần giống với cách cấu tạo từ ghép chính phụ. Trong mỗi cụm từ nhƣ vậy thƣờng có một thành tố chính và một thành tố phụ miêu tả sự vật đƣợc nêu ở thành tố chính. Nó miêu tả bằng con đƣờng so sánh những không sử dụng từ so sánh. 15 3. Giá trị của ngữ cố định Ngữ cố định là một loại phƣơng tiện, một loại biện pháp mà bất cứ ngôn ngữ nào cũng có nhằm khắc phục một phần nào tính có hạn của các từ, tính không hàm súc, không cô đọng của các phƣơng tiện lời nói trong sự biểu vật và biểu thái. Cho nên, để đánh giá đúng đắn giá trị của các ngữ cố định, cần phải đối chiếu nó với các từ và các cụm từ tự do về ngữ nghĩa. Đối chiếu nhƣ vậy thì thấy, hầu nhƣ tất cả các ngữ cố định đều có cấu trúc ngữ nghĩa tƣơng đƣơng với ngữ nghĩa của cụm từ tự do. Đây là đặc trƣng ngữ nghĩa cơ bản của ngữ cố định. 1.1.3. Đặc điểm của ngôn ngữ báo chí Có thể nói đặc thù của báo chí là cung cấp thông tin. Dù ở bất kì hình thức truyền tải hay thể loại nào thì mục đích cuối cùng của tác phẩm báo chí vẫ là đem đến cho công chúng những thông tin chân thật. Báo chí cung cấp thông tin do đó các bài báo phản ánh tin tức chiếm vai trò trung tâm trong báo chí. Đối với ngôn ngữ báo chí, ở từng thể loại, từng mảng đề tài đều có những quy định chuẩn mực về ngôn ngữ riêng. Chẳng hạn nhƣ các bản tin hoặc các bài viết thông tấn thì không đƣợc phép hoặc hạn chế sử dụng những từ ngữ văn chƣơng mà phải là những từ ngữ tƣờng minh về ý nghĩa nhƣng đối với những bài viết phản ánh về đề tài văn hóa xã hội thì từ ngữ giúp tăng sức gợi hình, gợi cảm cho diễn đạt là điều cần thiết. Ngôn ngữ báo chí cũng bị các yếu tố về thông tin chi phối. Khác với ngôn ngữ trong văn chƣơng hay các ngành khác, ngôn ngữ báo chí đảm bảo yếu tố quy định của tác phẩm báo chí cụ thể. Các nhà nghiên cứu viết khác nhau về đặc trƣng của ngôn ngữ báo chí. Vũ Quang Hào cho rằng chệch chuẩn là đặc trƣng chung của ngôn ngữ báo chí . Hoàng Anh lại cho rằng tính sự kiện là đặc trƣng nổi bật của ngôn ngữ báo chí. Sau đây là các đặc trƣng của ngôn ngữ báo chí theo Hoàng Anh. a. Tính chính xác Báo chí có chức năng định hƣớng xã hội do đó ngôn ngữ phải chính xác. Nếu ngôn ngữ trong một tác phẩm báo chí bị sai lệch sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lƣờng. Công chúng sẽ không hiểu hoặc hiểu sai thông tin, từ đó dẫn đến thông tin
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng