Tài liệu Truyện và ký la quán miên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60.22.01.21 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. LÊ HỒNG MY Thái Nguyên - Năm 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các nội dung nêu trong luận văn là kết quả làm việc của tôi và chưa được công bố trong bất cứ công trình nào. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014 Tác giả luận văn Trịnh Thị Huyền Thương Xác nhận của khoa chuyên môn Xác nhận của ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Lê Hồng My Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Luận văn đã được chỉnh sửa theo đóng góp ý kiến của Hội đồng khoa học chấm luận văn ngày 07 tháng 06 năm 2014 tại trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Xác nhận của khoa chuyên môn Xác nhận của ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Lê Hồng My Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cam đoan MỤC LỤC ......................................................................................................... iv PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 7 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 8 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 8 6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 9 7. Đóng góp của luận văn ............................................................................... 10 8. Bố cục của luận văn ................................................................................... 10 PHẦN NỘI DUNG .................................................................................. 11 Chƣơng 1. LA QUÁN MIÊN – NHÀ VĂN DÂN TỘC THÁI (THỜI KÌ HIỆN ĐẠI) ....................................................................................................... 11 1.1. Khái quát về văn xuôi dân tộc Thái thời kì hiện đại ............................... 11 1.1.1. Đội ngũ sáng tác ................................................................................... 11 1.1.2. Thể loại ................................................................................................. 12 1.1.3. Nội dung ............................................................................................... 15 1.1.4. Nghệ thuật ............................................................................................ 19 1.2. Giới thiệu nhà văn La Quán Miên........................................................... 22 1.2.1. Hành trình đến với văn chương ............................................................ 22 1.2.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến sáng tác của La Quán Miên .................. 24 Chƣơng 2. CUỘC SỐNG VÀ CON NGƢỜI MIỀN NÚI TRONG TRUYỆN VÀ KÝ CỦA LA QUÁN MIÊN ................................................... 34 2.1. “Bức tranh” cuộc sống ............................................................................ 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2.1.1. Khung cảnh thiên nhiên mang đậm dấu ấn miền núi ........................... 34 2.1.2. Phong tục tập quán của đồng bào các dân tộc thiểu số Nghệ An ........ 38 2.1.3. Những dấu tích lịch sử trên đất Nghệ An ............................................ 47 2.1.4. Một số đổi thay không thuận chiều ...................................................... 50 2.1.4.2. Những “va đập” của đời sống “kinh tế thị trường” đối với người dân miền núi ................................................................................................... 54 2.2. Hình ảnh con người miền núi trong truyện và ký La Quán Miên ........... 57 2.2.1. Những con người chất phác, hồn hậu .................................................. 57 2.2.2. Những con người có số phận bất hạnh, khổ đau .................................. 61 2.2.3. Người trí thức vùng cao giàu nhiệt huyết, khát khao vươn lên, mang lại hạnh phúc cho bản làng ............................................................................. 63 Chƣơng 3. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN VÀ KÝ CỦA LA QUÁN MIÊN ..................................................................... 68 3.1. Tính chất giao thoa thể loại giữa truyện và ký ........................................ 68 3.1.1. Chất liệu nghệ thuật giàu tính xác thực................................................ 68 3.1.2. Người trần thuật là người tham gia, chứng kiến các tình tiết, sự kiện . 72 3.2. Ảnh hưởng cốt truyện dân gian ............................................................... 77 3.2.1. Cốt truyện theo trình tự thời gian ......................................................... 77 3.2.2. Lối kết thúc có hậu, theo quy luật nhân quả ........................................ 79 3.2.3. Cấu trúc truyện ngắn gọn, tự nhiên và linh hoạt ................................. 81 3.3. Ngôn ngữ gần với cách diễn đạt của đồng bào Thái ............................... 84 KẾT LUẬN....................................................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, đặc biệt là từ những năm 60 trở lại đây, văn học các dân tộc thiểu số đã vận động, phát triển nhanh chóng và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận. Đội ngũ sáng tác ngày càng đông đảo, các thể loại ngày càng phong phú. Thành tựu đó đã được khẳng định trong Nghị quyết Trung ương V khóa VIII: “…văn học các dân tộc thiểu số có bước tiến đáng kể. Đội ngũ những nhà văn hóa người dân tộc thiểu số phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng, đã có những đóng góp quan trọng vào hầu hết các lĩnh vực văn học nghệ thuật” [13, tr.44]. Mặc dù xuất hiện muộn hơn so với thơ ca nhưng văn xuôi các dân tộc thiểu số đã nhanh chóng phát triển và đóng góp vào thành tựu của văn xuôi Việt Nam thời kì hiện đại. Trong đó, hai thể loại truyện và ký đã xuất hiện những tác phẩm có giá trị. Sự thành công của hai thể loại này đã được ghi nhận và phản ánh qua các giải thưởng ở trong nước và khu vực. Tiêu biểu như: Vi Hồng với truyện ngắn “Ngôi sao đỏ trên núi Phja Hoàng” (Giải nhì của Tổng hội sinh viên Việt Nam năm 1960), “Cây su su noọng Ỷ” (Giải nhì của báo Người giáo viên nhân dân năm 1962)…; Vương Trung với truyện ngắn “Hoa trong men”, Lò Văn Sỹ với “Người bán hàng trên Cò Mạ” và Hoàng Hạc với “Ké Nàm” (Giải khuyến khích cuộc thi truyện ngắn trên báo Văn nghệ, 1964); Cao Duy Sơn với tập truyện ngắn “Ngôi nhà xưa bên suối” (Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 2008 và giải thưởng Văn học Asean năm 2009).v.v… Đóng góp vào sự phát triển và thành công chung của văn xuôi các dân tộc thiểu số Việt Nam có nhà văn La Quán Miên. Ông là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học dân tộc Thái thời kì hiện đại. Sinh ra và lớn lên trong nguồn mạch văn hóa của dân tộc mình, ông gắn bó, yêu quí và tự hào biết bao về truyền thống văn hóa, lịch sử của đồng bào dân tộc Thái và các dân tộc anh em. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Từ nguồn mạch ấy, sáng tác của La Quán Miên thấm đẫm niềm tự hào về truyền thống lịch sử và truyền thống văn hóa của quê hương. Bên cạnh đó, nhà văn còn phản ánh chân thực, sinh động hiện thực cuộc sống và con người miền núi trong cuộc sống hiện tại; từ đó gửi gắm đến bạn đọc bao điều suy nghĩ, trăn trở, khát khao về sự đổi mới của quê hương, đất nước. Qua những trang viết vừa chân thực vừa giàu cảm xúc của mình, La Quán Miên đưa độc giả đến với cuộc sống của đồng bào dân tộc Thái và các dân tộc thiểu số vùng cao; cùng nhà văn cảm thông, chia sẻ những khó khăn, vất vả, nỗi buồn, niềm vui.v.v..của người dân miền núi. Bên cạnh đó, những sắc thái riêng trong cách cảm, cách nghĩ và trong “lời ăn tiếng nói” hàng ngày của đồng bào dân tộc Thái cũng sống động trên trang viết của nhà văn. Chính điều này cũng góp phần tạo nên giá trị đặc sắc của truyện và ký La Quán Miên, giúp cho tác phẩm của ông đi vào đời sống văn học, mang lại những vinh dự cho nhà văn trong quá trình sáng tác. Ông được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam. Nhiều tác phẩm của La Quán Miên đã được nhận giải thưởng văn học; trong đó, truyện và ký là hai thể loại chính và đạt được nhiều thành công của tác giả. Tìm hiểu tình hình nghiên cứu văn học các dân tộc thiểu số, chúng tôi nhận thấy có nhiều công trình hoặc bài viết nghiên cứu về văn học dân gian dân tộc Thái ở nhiều góc độ (loại thể, thi pháp hoặc các tác phẩm tiêu biểu) như: cuốn Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt Nam (Nxb Đại học và THCN Hà Nội, 1983) của tác giả Võ Quang Nhơn; cuốn Văn học dân gian dân gian Việt Nam (Nxb Giáo dục, 1991) của tác giả Đỗ Bình Trị; cuốn Đóng góp của các dân tộc nhóm ngôn ngữ Tày – Thái trong tiến trình lịch sử Việt Nam (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2006) của Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển; Giá trị truyện thơ Xống chụ son sao (Tiễn dặn người yêu) của dân tộc Thái (Tạp chí Nghiên cứu văn học, số 5, 1961) của tác giả Mạc Phi; Thử tìm hiểu nguồn gốc truyện U Thền của người Thái ở Việt Nam (Tạp chí Văn hóa dân gian, số 4, 1991) của Nguyễn Tấn Đắc…Bên cạnh đó, nhiều tác Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ giả luận văn Thạc sĩ, luận án Tiến sĩ đã dành nhiều công sức và tâm huyết nghiên cứu về văn học dân gian dân tộc Thái như: tác giả Ngô Thị Thanh Quý với đề tài Nghiên cứu thi pháp truyện thơ Tiễn dặn người yêu dân tộc Thái, luận văn Thạc sĩ Ngữ văn, Đại học sư phạm Thái Nguyên (2001); tác giả Lò Xuân Dừa với đề tài Bước đầu tìm hiểu một vài đặc điểm của truyện thơ Thái “Chàng Lú – nàng Ủa” về phương diện thi pháp, luận văn Thạc sĩ Ngữ văn, Đại học Sư phạm Hà Nội (2002); tác giả Nguyễn Ngọc Bảo với đề tài Góp phần tìm hiểu thi pháp truyện thơ tiễn dặn người yêu của dân tộc Thái, luận văn Thạc sĩ Ngữ văn, Đại học Sư phạm Hà Nội (2005); tác giả Phạm Đặng Xuân Hương nghiên cứu Đặc điểm thể loại của sử thi Chương ở Việt Nam Trường hợp Chương Han của người Thái – Tây Bắc, luận án Tiến sĩ Ngữ văn, Đại học Sư phạm Hà Nội (2013);…Trong khi đó, văn xuôi dân tộc Thái thời kì hiện đại chưa được nghiên cứu sâu, số công trình còn ít. Trong tình hình đội ngũ sáng tác của văn học dân tộc Thái chưa mạnh bằng dân tộc Tày, việc tập trung nghiên cứu sáng tác của một tác giả người dân tộc Thái không chỉ có giá trị khoa học mà còn có ý nghĩa khích lệ, động viên và góp phần tạo động lực cho sự phát triển. Từ quan niệm đó, với mong muốn tìm hiểu và xác định sự đóng góp của La Quán Miên đối với văn xuôi dân tộc Thái nói riêng và văn xuôi dân tộc thiểu số nói chung, mong muốn đi sâu khám phá cuộc sống, con người miền núi (nơi tác giả luận văn gắn bó và công tác), chúng tôi lựa chọn đề tài “Truyện và ký La Quán Miên”. Chọn đề tài nghiên cứu này, tác giả luận văn cũng muốn gửi gắm tình cảm trân trọng đối với La Quán Miên - một nhà văn dân tộc thiểu số có nhiều nỗ lực và thành công trong quá trình sáng tác, góp phần đưa cuộc sống và con người miền núi đến với bạn đọc gần xa qua những trang văn. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã thu thập được 15 bài viết về tác giả và tác phẩm của La Quán Miên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu ố chất văn http://www.lrc-tnu.edu.vn/ chương, La Quán Miên sớm đến với trang viết và có được những thành công đáng khích lệ. Sáng tác của ông được các cây bút chuyên nghiệ ạn đọc nhiệt tình đón nhận. Nhận thấy sức hấp dẫn riêng trong truyện và ký của La Quán Miên, một số nhà nghiên cứu đã trân trọng viết bài giới thiệu tác phẩm của ông với bạn đọc. ( :“Truyện của La Quán Miên rất ngắn. Đó là một ưu điểm về thể loại. Anh viết hồn nhiên, giản dị, đậm đà hương vị đời sống thiên nhiên, phong tục tập quán của đồng bào Thái miền Tây Nghệ An, vừa cổ xưa, vừa hiện đại. Giọng văn La Quán Miên hồn nhiên, khỏe khoắn, có sức lực và triển vọng” Miên ngay từ tập tác phẩm đầu tay. Năm 1997, Bùi Việt Thắng có bài viết “Độc đáo La Quán Miên” đăng trên tạp chí Văn nghệ Dân tộc và Miền núi. Tác giả bài viết thật sự bị “gây ấn tượng mạnh mẽ . Ông nhận xét: “Gặp La Quán Miên là gặp một cách viết hồn nhiên như được uống nước từ nguồn, trong sạch, mát lành mà không cần qua khử trùng”, “viết truyện đến như thế là đã gọt rũa tác phẩm đến sắc nhọn, như là đã nén chặt thuốc nổ vào ruột đạn. La Quán Miên có cách viết nhuần nhuyễn để cho triết lý không lộ liễu và chất liệu không sống sượng” [64, tr.28]. Bùi Việt Thắng cũng có ý kiến về ký của La Quán Miên: “kí được viết rất hoạt, có thể ví như những bài giảng đạo đức công dân được viết bằng văn chương” [64, tr.28]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ : “trong lòng tôi như có những làn gió nhẹ thoang thoảng hương rừng mang phong vị bản sắc Thái (Nghệ An)” [61, tr.20]. ( : “những trang văn của La Quán Miên viết về rẻo cao, về dân tộc thiểu số rất hoạt, mềm mại, rất có không khí là điều dễ hiểu. Khung cảnh, tính cách, tâm lý, ngôn ngữ ở đây đều nhuyễn, hài hòa, có hồn, có đường nét, sắc màu, giàu chi tiết. Nhiều trang, La Quán Miên nói về phong tục của người thiểu số, rất gợi cảm, thú vị, vừa có văn, vừa là một tài liệu có giá trị về mặt dân tộc học, văn hóa học...” 5, 1999). Về tập truyện Năm học đã qua (xuất bản năm 2003) của La Quán Miên, tác giả Bùi Hồng nhận xét: “Bên cạnh những câu chuyện về những nhân vật của mình, trong truyện này bạn đọc sẽ được biết thêm về những phong tục tập quán, cưới hỏi, ma tang của một số dân tộc miền núi qua một vài trang. Với một cốt truyện giản dị, lối hành văn mộc mạc, giàu hình ảnh – “Năm học đã qua” có sức lôi cuốn bạn đọc” “cốt truyện giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ đọc, đấy là điều nhà văn La Quán Miên đã làm được ”( ) nét riêng khó lẫn và ưu thế nổi bật trong truyện và ký La Quán Miên. Tìm hiểu về truyện và ký của La Quán Miên, bên cạnh những nhận xét, đánh giá chung, chúng tôi còn tập hợp được những bài thẩm bình, nhận xét cụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ thể về một phương diện đặc sắc nổi bật của tác phẩm. Tiêu biểu như nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình Văn Giá về “tứ truyện” trong truyện ngắn Coóng: “Gọn ghẽ như một cổ tích. Tứ truyện chìm sâu vào trong mạch truyện. Nhờ thế, câu chuyện chứa nhiều sức gợi, để lại nhiều dư vị trong lòng người đọc” [25, tr.84]; hoặc nhận xét của nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Thiện về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên được phản ánh trong truyện ngắn Tình yêu của hổ: “tác giả phải chăng muốn gửi đến chúng ta một thông điệp nghệ thuật rằng: Trên thế gian này giữa người với người, người với vật và rộng ra là với thiên nhiên quanh ta, chúng ta phải biết sống nương tựa vào nhau, hòa hợp và yêu thương nhau, cho sự bình yên và hạnh phúc. Người – vật – thiên nhiên phải là bạn của nhau, nâng đỡ lẫn nhau, theo quy luật nhân quả, có trước có sau” [25, tr.77]. . Đó là hiện tượng “cốt truyện còn sơ sài”, “nhân vật còn mờ nhạt”: “Hầu như các truyện chưa thành truyện, vì còn quá đơn giản, (…). Phần ký cũng mới chỉ là những kỷ niệm đáng yêu, đáng nhớ được kể lại một cách thật thà, được ghi chép lại một cách đơn sơ, còn sa vào kể việc, giải thích, trích dẫn nhiều, chưa thành những bút ký văn học hay” ( ) [61, tr.20]; “nhiều truyện còn đơn sơ” ) [61, tr.20]. Tập hợp tư liệu nghiên cứu về La Quán Miên, chún - . Từ các tài liệu thu thập được, chúng tôi đánh giá tình hình nghiên cứu về truyện và ký của La Quán Miên trên những nét cơ bản như sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ - Về mức độ: chủ yếu là các bài viết có dung lượng ngắn với mục đích giới thiệu hoặc trình bày cảm nhận về tác phẩm của La Quán Miên khi xuất bản hoặc khi được nhận giải thưởng; - Về phạm vi: mỗi bài viết tập trung vào một (hoặc một nhóm) tác phẩm của nhà văn; - Về kết quả nghiên cứu: + Xác định được nội dung cơ bản của truyện và ký La Quán Miên là hiện thực cuộc sống và con người miền núi, đặc biệt là đời sống của đồng bào dân tộc Thái trong mối quan hệ gắn bó giữa truyền thống và hiện tại; + Khẳng định nét riêng trong truyện và ký La Quán Miên là bản sắc dân tộc Thái, thể hiện đậm nét trong nhiều phương diện (khung cảnh, nhân vật, ngôn ngữ…) của các tác phẩm; Tuy nhiên kết quả nghiên cứu mới dừng lại ở những nhận xét, đánh giá mang tính khái quát hoặc những cảm nhận, thẩm bình về một tác phẩm cụ thể; chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu toàn bộ truyện và ký của La Quán Miên. Đây chính là “khoảng trống” để chúng tôi lựa chọn đề tài, tiếp tục nghiên cứu truyện và ký của La Quán Miên ở mức độ rộng và sâu hơn, trên cơ sở những ý kiến đánh giá, gợi mở của người đi trước. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu về đề tài truyện và ký La Quán Miên, chúng tôi xác định mục đích: Khẳng định ý nghĩa của truyện và ký La Quán Miên đối với cuộc sống và con người miền núi; khẳng định những đóng góp của nhà văn đối với văn xuôi dân tộc Thái nói riêng và văn xuôi dân tộc thiểu số nói chung; Góp phần khẳng định một hướng nghiên cứu có ưu thế của Đại học Thái Nguyên: nghiên cứu về văn học các dân tộc thiểu số khu vực miền núi phía Bắc; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Góp phần khẳng định vị trí của văn học dân tộc thiểu số trong nền văn học Việt Nam hiện đại; khẳng định bước trưởng thành của các nhà văn dân tộc thiểu số. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu về đề tài này, chúng tôi xác định những nhiệm vụ cơ bản sau: - Tìm hiểu những vấn đề cơ bản của văn xuôi dân tộc Thái thời kì hiện đại về đội ngũ sáng tác, thể loại, những đặc điểm nội dung và nghệ thuật, từ đó đưa ra những đánh giá khái quát về thành tựu, đóng góp của bộ phận văn học này; - Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến con đường sáng tác văn chương của nhà văn La Quán Miên làm cơ sở để giải thích những thành công và hạn chế (nếu có) trong sáng tác của nhà văn đặc biệt là mảng truyện và ký; - Khảo sát, xác định và phân tích những đặc điểm cơ bản về nội dung và nghệ thuật trong truyện và ký của nhà văn La Quán Miên; so sánh những đặc điểm đó với sáng tác của các nhà văn dân tộc thiểu số khác. - Đánh giá ý nghĩa của truyện và ký của La Quán Miên trong mối quan hệ với cuộc sống, con người miền núi; đặc biệt là cuộc sống của đồng bào dân tộc Thái hiện nay; đánh giá đóng góp của nhà văn đối với sự phát triển của văn xuôi dân tộc Thái nói riêng và văn xuôi dân tộc thiểu số nói chung. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động văn học của La Quán Miên bao gồm sáng tác, nghiên cứu, sưu tầm và dịch thuật. Sáng tác của ông có các thể loại: thơ, truyện và ký. Trong khuôn khổ của đề tài, chúng tôi xác định đối tượng nghiên cứu là các tác phẩm thuộc thể loại truyện và ký của nhà văn. 5.2. Phạm vi nghiên cứu a) Những tập truyện và ký của La Quán Miên đã được xuất bản (gồm 5 tập truyện, từ năm 1996 đến 2003): Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ - Hai người trở về bản (Truyện và ký, Nxb Văn học, 1996). - Vùng đất hoa kờ mạ (Truyện và ký, Nxb Văn học, 1997). - Trời đỏ (Truyện và ký, Nxb Nghệ An, 1998). - Bản nhỏ tuổi thơ (Truyện vừa, Nxb Kim Đồng, 2000). - Năm học đã qua (Truyện vừa, Nxb Nghệ An, 2003). b) Một số truyện ngắn và bài ký được in trên các báo và tạp chí: - Gặp lại một dòng sông (ký, Báo Nghệ An - Dân tộc - Miền núi, 2007); - Bản mới ven sông (ký, Báo Nghệ An - Dân tộc - Miền núi, 2007); - Ký ức, suy tư về lũ đầu nguồn (ký, Báo Văn nghệ, 2010); - Cầm Quý (Truyện ngắn, Tạp chí Văn nghệ Vinh số 13, 2012). - Nhả Póm (Truyện ngắn, Tạp chí Văn nghệ Vinh số 14, 2013). 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cơ bản sau: - Phương pháp khảo sát, thống kê các tác phẩm văn học của nhà văn La Quán Miên; những tác phẩm văn xuôi dân tộc Thái thời kì hiện đại và những bài viết nghiên cứu về tác giả, tác phẩm của La Quán Miên. - Phương pháp so sánh đối chiếu để thấy được nét chung và nét riêng về nội dung và nghệ thuật truyện và ký của nhà văn La Quán Miên so với một số cây bút văn xuôi dân tộc thiểu số tiêu biểu khác. - Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng để xác định những đặc điểm cơ bản của văn xuôi dân tộc Thái; đánh giá thành công và hạn chế (nếu có) của truyện và ký La Quán Miên. - Phương pháp nghiên cứu liên ngành giữa văn học, lịch sử, văn hóa học được sử dụng để tìm hiểu các giá trị văn hóa, lịch sử và xã hội trong truyện và ký của nhà văn La Quán Miên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7. Đóng góp của luận văn Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu truyện và ký của La Quán Miên. Việc lấy truyện và ký của nhà văn La Quán Miên làm đối tượng nghiên cứu là một cách ghi nhận, khẳng định những đóng góp và vị trí của văn học dân tộc Thái cũng như văn học dân tộc thiểu số đối với nền văn học Việt Nam. Kết quả nghiên cứu của luận văn là một tài liệu tham khảo hữu ích đối với những người nghiên cứu, đặc biệt là văn xuôi dân tộc Thái và văn học dân tộc thiểu số nói chung. 8. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, chúng tôi đã triển khai nội dung của luận văn thành 3 chương: Chương 1: La Quán Miên - nhà văn dân tộc Thái (thời kì hiện đại). Chương 2: Cuộc sống và con người miền núi trong truyện và ký của La Quán Miên. Chương 3: Một số đặc điểm nghệ thuật trong truyện và ký của La Quán Miên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1 LA QUÁN MIÊN – NHÀ VĂN DÂN TỘC THÁI (THỜI KÌ HIỆN ĐẠI) 1.1. Khái quát về văn xuôi dân tộc Thái thời kì hiện đại 1.1.1. Đội ngũ sáng tác Là một thành viên trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam, dân tộc Thái có nền văn học dân gian phong phú. Theo dòng lịch sử, văn học Thái vẫn không ngừng vận động, phát triển từ văn học truyền khẩu đến văn học thành văn. Từ sau Cách mạng tháng Tám 1945, văn học dân tộc Thái đã có được một diện mạo mới với đội ngũ các nhà văn, nhà thơ ngày càng phát triển: Cầm Biêu, Lương Quý Nhân, Hoàng Nó, Lò Văn Cậy, Tòng Ín, Vương Trung, Bùi Tiên, Sa Phong Ba, La Quán Miên, Lò Vũ Vân, Lò Cao Nhum, Cầm Hùng, Thái Tâm, Vi Hợi, Lang Quốc Khánh, Cầm Bá Lai, Vi Văn Thứa, Kha Thị Thường.v.v…Văn học dân tộc Thái đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn học Việt Nam vốn phong phú, đa dạng và giàu bản sắc. Trong sự vận động và phát triển chung, văn xuôi dân tộc Thái cũng đạt được những kết quả đáng ghi nhận về các phương diện: đội ngũ sáng tác, số lượng và chất lượng tác phẩm. Đội ngũ sáng tác văn xuôi dân tộc Thái ngày càng phát triển. Từ hai gương mặt xuất hiện vào những năm 60 của thế kỉ trước là Vương Trung và Lò Văn Sỹ, đến nay, văn xuôi dân tộc Thái có thêm nhiều gương mặt mới như: Sa Phong Ba, La Quán Miên, Cầm Hùng, Lang Quốc Khánh, Vi Hợi, Kha Thị Thường… Trong đội ngũ sáng tác đó, có những nhà văn được đào tạo chính quy (Vương Trung, Sa Phong Ba, Kha Thị Thường); có người viết từ niềm say mê và kinh nghiệm cá nhân; đa số vừa sáng tác vừa dạy học, làm báo hoặc làm công tác văn học nghệ thuật ở địa phương (Vương Trung, La Quán Miên, Cầm Hùng, Lang Quốc Khánh, Vi Hợi…). Các cây bút văn xuôi dân tộc Thái hiện nay chủ yếu tập trung ở một số tỉnh của khu vực Tây Bắc và miền Trung; trong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ đó, chủ yếu là Sơn La và Nghệ An: Vương Trung, Lò Văn Lả, Cầm Hùng, Sa Phong Ba,...(Sơn La), La Quán Miên, Thái Tâm, Lang Quốc Khánh, La Minh Thư, Vi Hợi, Kha Thị Thường,...(Nghệ An). Đây cũng là địa bàn cư trú chủ yếu của đồng bào dân tộc Thái ở nước ta. Điều đó cho thấy, các nhà văn dân tộc Thái luôn gắn bó, gần gũi với đồng bào mình. Sự gắn bó đó giúp cho ngòi bút nhà văn có điều kiện “bắt rễ” sâu vào cuộc sống, con người quê hương, làng bản và lưu giữ bản sắc dân tộc trên trang viết. Chính sự trưởng thành của các nhà văn dân tộc Thái trở thành niềm tự hào của đồng bào quê hương. So với văn xuôi dân tộc Tày, văn xuôi dân tộc Thái chưa có được những nhà văn có bút lực dồi dào (như Vi Hồng, Cao Duy Sơn); song văn xuôi dân tộc Thái đã có được một đội ngũ những người cầm bút say mê, nhiệt huyết. Tình yêu với cuộc sống, con người quê hương và niềm say mê đối với văn chương đã đưa nhiều người con của dân tộc Thái từ những làng bản và những ngành nghề khác nhau đến với văn chương. Bằng vốn sống phong phú và sự nhiệt tình, tận tâm với trang viết, các cây bút văn xuôi dân tộc Thái đã mang lại cho mảng văn chương này những thành công đáng ghi nhận, đưa văn xuôi dân tộc Thái hòa vào dòng chảy chung của nền văn học dân tộc. 1.1.2. Thể loại Bên cạnh sự phát triển về lực lượng sáng tác, văn xuôi dân tộc Thái đã đạt được sự phong phú về thể loại. Truyện ngắn của các tác giả người dân tộc Thái xuất hiện vào những thập niên đầu 60, 70 của thể kỉ XX. Những truyện đầu tiên: Hoa trong men của Vương Trung, Người bán hàng trên Cò Mạ của Lò Văn Sỹ, Công việc của ông Ngắt của Sa Phong Ba. Đến năm 1982, tập truyện ngắn đầu tiên của văn học dân tộc Thái ra mắt người đọc, đó là tập truyện ngắn Những bông ban tím (Sa Phong Ba). Từ những thập niên 90 trở lại đây, thể loại truyện ngắn, truyện vừa của dân tộc Thái thực sự phát triển mạnh với sự ra đời của hàng loạt tập truyện: Vùng đồi gió quẩn (1994), Chuyện ở chân núi Hồng Ngài (2005), Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Nhà ấy có ma xó (2010) của Sa Phong Ba; Con thuyền lá (1995), Cửa hàng dược trong nghĩa trang (1998) của Cầm Hùng; Đêm canh ba (tập truyện ngắn in chung, 2000), Lũ núi (2002), Mùa hoa lù cù (2008) của Kha Thị Thường; tập truyện, ký Xuống núi (2010) của Vi Hợi; nhiều tập truyện và ký, truyện vừa của La Quán Miên: Hai người trở về bản (1996), Vùng đất hoa kờ mạ (1997), Trời đỏ (1998), Bản nhỏ tuổi thơ (2000), Năm học đã qua (2003);…Theo đánh giá của chúng tôi, cho đến nay, truyện ngắn vẫn là thể loại đạt được nhiều thành công nhất của văn xuôi dân tộc Thái thời kì hiện đại. Trong văn xuôi dân tộc Thái, so với truyện ngắn, tiểu thuyết xuất hiện muộn hơn. Người mở đầu cho thể loại này là nhà văn Vương Trung với Mối tình Mường Sinh (1994). Từ đó đến đầu những năm 2000, Vương Trung cũng như các cây bút văn xuôi dân tộc Thái khác không có thêm cuốn tiểu thuyết nào. Hơn mười năm sau, nhà văn Vương Trung mới hoàn thành cuốn tiểu thuyết thứ hai là Đất bản quê cha (2007). Hai năm sau đó, nhà văn Cầm Hùng gửi đến bạn đọc cuốn tiểu thuyết Cơn lốc đen (2009). Như vậy, cho đến nay, tác phẩm thuộc tiểu thuyết tuy có số lượng ít nhưng cũng đã góp phần làm cho diện mạo thể loại của văn xuôi dân tộc Thái thêm phần phong phú, hiện đại. Bên cạnh truyện ngắn và tiểu thuyết, thể loại ký cũng có nhiều tác phẩm với sự góp sức của các nhà văn: Sa Phong Ba, La Quán Miên, Hà Sủm, Lang Quốc Khánh, Vi Hợi…Trong đó có thể kể đến sự thành công của những tác phẩm: bút ký Lặng lẽ Phiêng Côn của Sa Phong Ba; một số bài ký trong các tập truyện và ký Hai người trở về bản, Vùng đất hoa kờ mạ, Trời đỏ của La Quán Miên; tập bút ký Những miền thương nhớ (2005) của Lang Quốc Khánh; một số bài trong tập truyện, ký Xuống núi (2010) của tác giả Vi Hợi… Trong quá trình sáng tác, nhiều cây bút văn xuôi dân tộc Thái đã đạt được giải thưởng văn học đánh khích lệ: Tác giả Sa Phong Ba với truyện ngắn Công việc của ông Ngắt - Giải chính thức của Bộ Nội thương năm 1973, truyện ngắn Ông Pán đưa thư - Giải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ chính thức của Tổng cục Bưu điện năm 1978; bút ký Lặng lẽ Phiêng Côn Giải thưởng về đề tài công nhân lao động năm 1985, truyện ngắn Gói lương hưu - Giải nhì cuộc phát động sáng tác về bảo hiểm xã hội Sơn La và Hội Văn học nghệ thuật Sơn La phối hợp tổ chức năm 2000, truyện ngắn Chuyện ở chân núi Hồng Ngài - Giải khuyến khích của Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam năm 2006. Bên cạnh đó, có thể kể đến thành công của nhiều cây bút khác: Vương Trung với tiểu thuyết Mối tình Mường Sinh - Giải A Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam năm 1995; Vi Hợi với truyện ngắn Xuống núi - Giải A Cuộc vận động sáng tác, quảng cáo tác phẩm văn học nghệ thuật, báo chí chủ đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh tổ chức năm 2009; Hà Sủm với bút ký Đất rừng thân yêu - giải B trong cuộc thi sáng tác về đề tài miền núi và dân tộc do Tạp chí Văn hóa các dân tộc tổ chức năm 2001; Lang Quốc Khánh với tập bút ký Những miền thương nhớ - giải C, giải thưởng Hồ Xuân Hương của Hội Văn học nghệ thuật Nghệ An trao tặng năm 2005.v.v… Giải thưởng trao tặng cho các nhà văn dân tộc Thái gồm cả tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện vừa, ký. Đây là một phương diện khẳng định sự trưởng thành về chất lượng sáng tác của văn xuôi dân tộc Thái trong hành trình vừa qua. Qua quá trình phát triển, với nỗ lực tìm kiếm các thể loại phù hợp để phản ánh cuộc sống, con người miền núi ở những chiều, kích khác nhau, các nhà văn dân tộc Thái đã tạo nên một diện mạo thể loại văn xuôi khá đa dạng. Tuy nhiên, so với “mặt bằng” chung, có lẽ diện mạo thể loại của văn xuôi dân tộc Thái chưa thật đầy đủ, phong phú và toàn diện. Nhìn một cách khái quát, ưu thế thể loại của văn xuôi dân tộc Thái thuộc về truyện ngắn và ký; tiểu thuyết số lượng còn ít, mức độ thành công chưa nhiều; phóng sự, tùy bút chưa hiện diện. Hy vọng trong hành trình phát triển, cùng với sự phát triển về đội ngũ sáng tác, văn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ xuôi dân tộc Thái sẽ có một diện mạo thể loại ngày càng phong phú, đa dạng và đạt được nhiều thành công hơn. 1.1.3. Nội dung Văn xuôi dân tộc Thái là một bộ phận của văn xuôi Việt Nam hiện đại do vậy nó vừa mang đặc điểm chung lại vừa có những đặc điểm riêng của một bộ phận văn học mà chủ thể sáng tạo là các tác giả người dân tộc Thái và đối tượng phản ánh chủ yếu là thiên nhiên, cuộc sống và con người miền núi. Đối với các cây bút văn xuôi dân tộc Thái, thiên nhiên là một đối tượng thẩm mỹ quan trọng. Qua việc miêu tả thiên nhiên, nhà văn vừa thể hiện tình yêu đối với quê hương miền núi, vừa thể hiện sự khám phá về cuộc sống và con người. Bức tranh thiên nhiên trong văn xuôi dân tộc Thái thường hiện lên trong trạng thái vừa hùng vĩ, huyền bí vừa mang vẻ đẹp nên thơ. Đó là vẻ hùng vĩ, dữ dội của dãy núi Răng Voi cao vời vợi, sừng sững “trông giống như hàm răng dưới của một con thú dữ” (Sao Lạ Phiềng Xa - Sa Phong Ba); vẻ hoang lạnh của cánh rừng Pả Đông trong truyện Bản nhỏ tuổi thơ (La Quán Miên); những đêm trăng “đổ ánh sáng như bạc xuống thung lũng Piêng-luồng” trong truyện Công việc của ông Ngắt (Sa Phong Ba). Dưới ngòi bút của nhà văn Vi Hợi, thiên nhiên tràn đầy sức sống: “Tháng ba, tiết trời trở nên ấm áp. Trên những cành cây khẳng khiu, những chồi xanh biếc được ủ ấm trong mùa đông giá buốt, nay chợt bừng tỉnh, chui ra khỏi lớp vỏ khô cứng. Xa xa, hoa ban đua sắc điểm trắng cho những cánh rừng, hoa cờ mạ nở rộ, nhuộm vàng hai bên suối (...), hàng xoài xanh ngát, những chùm quả mới nhú ra khỏi đài hoa, non tơ phơi mình dưới nắng xuân ấm áp” (bút ký Gian khó với rừng) [20, tr.72]. Qua trang viết của các tác giả, người đọc như được tắm mình trong không khí nguyên sơ của núi rừng, cảm thấy mình gần gũi với thiên nhiên hơn. Qua đó, người đọc cũng cảm nhận rất rõ tình cảm gắn bó của nhà văn với cảnh vật miền núi qua những trang văn miêu tả. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/