Tài liệu Truyền thống và cách tân trong chinh phụ ngâm của tác giả đặng trần côn

trêng ®¹i häc vinh khoa ng÷ v¨n ------------------------- khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc truyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "chinh phô ng©m" cña t¸c gi¶ §Æng trÇn c«n chuyªn ngµnh: v¨n häc ViÖt Nam i Gi¸o viªn híng dÉn: TS. Tr¬ng Xu©n TiÕu Sinh viªn thùc hiÖn : TrÇn ThÞ Hµ Líp : 44 B1 Vinh, 5/2007 Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn nµy, cïng víi sù nç lùc cña b¶n th©n t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c«,gia ®×nh vµ b¹n bÌ. Víi lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c, t«i xin bµy tá lßng c¶m ¬n ch©n thµnh tíi thÇy gi¸o Tr¬ng Xu©n TiÕu, ngêi thÇy ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu còng nh hoµn thµnh kho¸ luËn. Ch©n thµnh c¶n ¬n BCN khoa Ng÷ V¨n cïng c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa ®· gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t«i nghiªn cøu, t×m hiÓu. Còng xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi b¹n bÌ vµ ngêi th©n ®· ®éng viªn, chia sÎ trong suèt thêi gian qua gióp t«i hoµn thµnh khãa luËn./. Vinh th¸ng 5/2007 Sinh viªn TrÇn ThÞ Hµ PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi "Chinh phô ng©m" cña §Æng TrÇn C«n lµ t¸c phÈm më ®Çu cho v¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII- nöa ®Çu thÕ kû XIX. "Chinh phô ng©m" ra ®êi ®· më ra mét giai ®o¹n míi cho sù ph¸t triÓn cña v¨n häc d©n téc. Trong v¨n häc ViÖt Nam thêi trung ®¹i cïng víi "TruyÖn KiÒu" vµ th¬ Hå Xu©n H¬ng, "Chinh phô ng©m" lµ t¸c phÈm ®îc phæ biÕn hÕt søc réng r·i trong tÇng líp v¨n nh©n, nho sÜ. ¶nh hëng cña "Chinh phô ng©m" rÊt to lín ®èi víi ®¬ng thêi, kh«ng nh÷ng trong thÓ lo¹i ng©m khóc, mµ trong thÓ lo¹i truyÖn th¬ ¶nh hëng cña "Chinh phô ng©m" còng rÊt râ. "Chinh phô ng©m" ®· ®Æt vÊn ®Ò h¹nh phóc cña con ngêi trong cuéc chiÕn tranh phong kiÕn, tõ ®ã c¶m høng chñ ®¹o cña khóc ng©m lµ kh¸t väng h¹nh phóc løa ®«i g¾n liÒn víi tiÕng nãi o¸n ghÐt chiÕn tranh phong kiÕn phi nghÜa. KÓ tõ khi b¶n dÞch vÒ t¸c phÈm "Chinh phô ng©m" (cña §oµn ThÞ §iÓm) ®îc giíi thiÖu ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu ngêi nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ t¸c phÈm trªn nh÷ng b×nh diÖn kh¸c nhau. C¸c bµi viÕt còng nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn ®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh nh: thiªn nhiªn, t©m tr¹ng ngêi chinh phô, thêi gian, kh«ng gian nghÖ thuËt.... Tuy nhiªn t×m hiÓu sù ®æi míi th× cha ai nãi ®Õn, ®iÒu ®ã thóc ®Èy chóng t«i ®i s©u t×m hiÓu ®Ò tµi nµy. Sù c¸ch t©n thÓ hiÖn râ nhÊt trong "Chinh phô ng©m" lµ viÖc t¸c phÈm kh«ng chØ viÕt vÒ ngêi phô n÷, mµ cßn ®i vµo thÕ giíi néi t©m bªn trong, kh«ng chØ quan t©m ®Õn ®¹o ®øc phong kiÕn, mµ cßn ®i vµo t×nh ngêi, vµ c¶m høng nh©n v¨n trong t¸c phÈm thÓ hiÖn ë viÖc nãi lªn nhu cÇu kh¸t väng t×nh yªu, kh¸t väng h¹nh phóc løa ®«i, kh¸t väng cuéc sèng ©n ¸i vî chång. §ã lµ nh÷ng nhu cÇu hÕt søc chÝnh ®¸ng cña con ngêi mµ lÇn ®Çu tiªn "Chinh phô ng©m" ®· nãi ®Õn trong v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu: "Chinh phô ng©m" ra ®êi trong bèi c¶nh lÞch sö ViÖt Nam giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII - hÕt thÕ kû XIX. ë giai ®o¹n lÞch sö ®ã ®ã phÇn næi bËt lµ sù ra ®êi cña trµo lu nh©n ®¹o chñ nghÜa víi viÖc ph¸t hiÖn vµ ®Ò cao con ngêi, sè phËn cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn lóc bÊy giê. Nh vËy vÒ ®Ò tµi "Chinh phô ng©m" vÉn tiÕp tôc viÕt vÒ h×nh tîng ngêi phô n÷ ®· cã trong v¨n häc tríc ®ã tuy nhiªn cã sù c¸ch t©n râ rÖt. Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy tríc hÕt ®Ó thÊy ®îc sù tiÕp tôc vµ n©ng cao vÒ ®Ò tµi vµ néi dung, vÒ gi¸ trÞ nh©n v¨n cña t¸c phÈm v¨n häc. "Chinh phô ng©m" viÕt vÒ ngêi phô n÷ nhng theo thÓ tr÷ t×nh - thÓ ng©m. Ng©m khóc trong vèn lµ thÓ th¬ b¾t nguån tõ d©n ca - nh¹c phñ , v¨n häc cæ trung ®¹i cña Trung Quèc du nhËp vµo ViÖt Nam. "Chinh phô ng©m" lµ mét t¸c phÈm lÇn ®Çu tiªn ®· ph¶n ¸nh ®îc mét t©m tr¹ng cã quy m« s©u réng. Mét t¸c phÈm tr÷ t×nh dµi h¬n 400 c©u diÔn t¶ mét t©m tr¹ng "hÇu nh ngng ®äng l¹i trªn mét khèi sÇu". Ngoµi ra nh÷ng ®ãng gãp cña b¶n dÞch theo thÓ song thÊt lôc b¸t cã ý nghÜa rÊt to lín. Song thÊt lôc b¸t lµ mét thÓ th¬ b¾t nguån tõ ca dao d©n gian, thÓ th¬ nµy thuéc ph¬ng thøc tr÷ t×nh, nh vËy dÞch gi¶ dïng song thÊt lôc b¸t ®Ó dÞch "Chinh phô ng©m" nh»m ph« diÔn mét t©m tr¹ng buån lµ hÕt søc phï hîp. Chän ®Ò tµi "TruyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "chinh phô ng©m"" trªn c¸c ph¬ng diÖn: ®Ò tµi, néi dung víi môc ®Ých thÊy ®îc t¸c phÈm kÕ tiÕp c¸i g×, ®æi míi c¸i g×, mÆt kh¸c nh»m t×m hiÓu ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i ng©m khóc nãi chung vµ nh÷ng nÐt khu biÖt cña t¸c phÈm "Chinh phô ng©m.T¸c phÈm më ®Çu cho trµo lu nh©n ®¹o chñ nghÜa cña v¨n häc nöa cuèi thÕ kû XVIII- hÕt thÕ kû XIX. 3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra nh trªn, chóng t«i sÏ vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p nh sau: - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp Ph¬ng ph¸p nµy nh»m ®a ra nh÷ng dÉn chøng trong t¸c phÈm, cô thÓ lµ nh÷ng c©u th¬, ®o¹n th¬ thÓ hiÖn diÔn biÕn t©m tr¹ng cña ngêi chinh phô cã chång ®i chinh chiÕn vµ qua ph©n tÝch, lý gi¶i ®Ó thÊy ®îc c¸c cung bËc cña t©m tr¹ng, néi t©m cña nh©n vËt, thÊy râ ®îc nhu cÇu, kh¸t khao h¹nh phóc vî chång cña ngêi chinh phô. Tõ ®ã ph©n tÝch ®Ó lµm râ vÊn ®Ò, ®a ra kÕt luËn ®¸ng tin cËy. - Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu: §©y lµ mét ph¬ng ph¸p rÊt cÇn thiÕt, hÕt søc quan träng ®èi víi viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. So s¸nh, ®èi chiÕu h×nh tîng ngêi phô n÷ trong "Chinh phô ng©m" víi h×nh tîng ngêi phô n÷ trong v¨n häc thêi kú tríc ®ã ®Ó thÊy ®îc mÆt kÕ tiÕp cña t¸c phÈm, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c¸ch t©n cña t¸c phÈm. So s¸nh, ®èi chiÕu h×nh tîng ngêi chinh phô trong "Chinh phô ng©m" víi h×nh tîng ngêi chinh phô trong mét sè t¸c phÈm v¨n häc cæ trung ®¹i Trung Quèc. §ång thêi so s¸nh ®èi chiÕu thÓ ng©m khóc trong t¸c phÈm - ThÓ lo¹i mµ cã thÓ nãi lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong v¨n häc ViÖt Nam-víi thÓ ng©m khóc trong v¨n häc cæ trung ®¹i Trung Quèc ®Ó thÊy ®îc mÆt tiÕp thu v¨n häc Trung Quèc cña t¸c gi¶ vµ thÊy ®îc c¸i kh¸c nhau c¬ b¶n (nhÊt lµ sù thµnh c«ng cña b¶n dÞch hiÖn hµnh). MÆt kh¸c ®èi chiÕu víi c¸c t¸c phÈm cïng thÓ hiÖn h×nh tîng ngêi phô n÷ trong v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i giai ®o¹n tríc ®ã. - Ph¬ng ph¸p ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i Ph¬ng ph¸p ®ång ®¹i ®ã lµ so víi nh÷ng t¸c phÈm cïng thêi ®Ó thÊy ®îc sù më ®Çu cña t¸c phÈm "Chinh phô ng©m" t¹o ra sù kÕ tiÕp rÇm ré cho c¸c t¸c phÈm cïng thêi nh:"Cung o¸n ng©m khóc" (NguyÔn Gia ThiÒu), "TruyÖn KiÒu"(NguyÔn Du), Th¬ ( Hå Xu©n H¬ng).,"Ai t v·n" (Ngäc H©n), "Tù t×nh khóc" (Cao B¸ Nh¹), "Thu d¹ l÷ hoµi ng©m" ( §inh NhËt ThËn),... Ph¬ng ph¸p lÞch ®¹i lµ so s¸nh trong c¶ chiÒu hiÖn t¹i , qóa khø vµ t¬ng lai. TÊt c¶ c¸c ph¬ng ph¸p trªn ®îc chóng t«i tiÕn hµnh theo hai nguyªn t¾c: Qu¸n triÖt quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng (tøc lµ ph©n tÝch trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc). Qu¸n triÖt quan ®iÓm duy vËt lÞch sö (hoµn c¶nh ra ®êi cña t¸c phÈm, nh÷ng ®Æc trng v¨n ch¬ng c¬ b¶n cña thêi ®¹i, ®ång thêi thÊy ®îc ¶nh hëng cña v¨n häc Trung Quèc ®èi víi t¸c phÈm (thÓ ng©m)). 4. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi giíi h¹n cña ®Ò tµi - §èi tîng nghiªn cøu: §èi tîng nghiªn cøu cña chóng t«i ë trong tiÓu luËn lµ truyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "Chinh phô ng©m" cô thÓ lµ h×nh tîng ngêi chinh phô vµ viÖc thÓ hiÖn h×nh tîng trong t¸c phÈm. - Ph¹m vi nghiªn cøu: TiÓu luËn kh¶o s¸t mét sè bµi th¬ vµ truyÖn vÒ h×nh tîng ngêi phô n÷ trong v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i tõ thÕ kû X ®Õn thÕ kû XVIII vµ mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu trong v¨n häc Trung Quèc vÒ ®Ò tµi chinh phô vµ toµn bé khóc ng©m cña §Æng TrÇn C«n (b¶n dÞch hiÖn hµnh cña §oµn ThÞ §iÓm?). T¸c phÈm "Chinh phô ng©m" chóng t«i dùa vµo cuèn "Chinh phô ng©m" cña Ph¹m Du Yªn tËp hîp giíi thiÖu - Nhµ xuÊt b¶n Thanh Niªn - Hµ Néi 2005. 5. LÞch sö vÊn ®Ò: "Chinh phô ng©m" lµ mét t¸c phÈm v¨n häc nãi lªn kh¸t väng h¹nh phóc vµ lßng c¨m ghÐt chiÕn tranh phong kiÕn phi nghÜa. "Chinh phô ng©m" nguyªn lµ mét t¸c phÈm ®îc viÕt b»ng H¸n v¨n, t¸c gi¶ lµ §Æng TrÇn C«n sèng trong kho¶ng nöa ®Çu thÕ kû XVIII. "Chinh phô ng©m" ®îc dÞch ra quèc ©m (t¬ng truyÒn lµ cña n÷ sÜ §oµn ThÞ §iÓm ngêi cïng thêi víi §Æng TrÇn C«n). Thµnh c«ng tuyÖt vêi cña b¶n dÞch hiÖn hµnh ®· cã gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh lµm cho khóc ng©m ®îc phæ biÕn réng r·i trong ®«ng ®¶o b¹n ®äc ViÖt Nam trªn hai thÕ kû qua. KÓ tõ khi b¶n dÞch "Chinh phô ng©m" ®îc giíi thiÖu ®Õn nay ®· cã nhiÒu ngêi nghiªn cøu, t×m hiÓu trªn c¸c b×nh diÖn kh¸c nhau. §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn cuèn s¸ch gi¸o tr×nh "V¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII - hÕt thÕ kû XIX"- Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc - Hµ Néi 2001 cña NguyÔn Léc nghiªn cøu vÒ "Chinh phô ng©m" theo híng ®i s©u më réng h¬n vÒ c¸c khÝa c¹nh cu¶ t¸c phÈm. §ã lµ viÖc nãi vÒ t¸c gi¶, dÞch gi¶, vÒ h×nh ¶nh cuéc chiÕn tranh phong kiÕn trong t¸c phÈm, vÒ h×nh ¶nh ngêi chinh phô vµ cã nãi ®Õn mét sè vÊn ®Ò vÒ nghÖ thuËt nh: tÝnh chÊt íc lÖ tîng trng, nghÖ thuËt biÓu hiÖn t©m tr¹ng, thµnh c«ng cña b¶n dÞch hiÖn hµnh vµ ®Æc biÖt cuèn s¸ch nãi ®Õn nh÷ng t©m sù cña ngêi chinh phô trong buån th¬ng, c« ®¬n, sÇu muén. Tuy nhiªn t¸c gi¶ cha ®Ò cËp mét c¸ch thÊu ®¸o mµ chØ lµ nh÷ng ý nhá lít qua trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch t¸c phÈm. §Æng Thanh Lª - Hoµng H÷u Yªn - Ph¹m LuËn trong cuèn gi¸o tr×nh "V¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII - ®Çu thÕ kû XIX"- Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc Hµ Néi 1999, còng ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c mÆt c¬ b¶n vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm nh: t¸c gi¶, dÞch gi¶, thµnh c«ng cña b¶n dÞch, néi dung cña khóc ng©m vµ c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt.Trong cuèn s¸ch ®ã c¸c t¸c gi¶ còng ®· nãi vÒ t©m tr¹ng cña ngêi chinh phô còng nh nãi ®îc nh÷ng íc m¬, kh¸t väng t×nh yªu løa ®«i; mét nhu cÇu chÝnh ®¸ng phï hîp víi "luËt lÖ cña tù nhiªn" [30,57]. Tuy nhiªn c¸c t¸c gi¶ l¹i nhÊn m¹nh h¬n ë tiÕng nãi chèng chiÕn tranh phong kiÕn cña t¸c phÈm mµ cha ®i s©u vµo viÖc ph©n tÝch néi t©m cña h×nh tîng ngêi chinh phô ®Ó thÊy ®îc nh÷ng kh¸t väng h¹nh phóc, ý thøc c¸ nh©n cña nh©n vËt. L¬ng V¨n §ang - NguyÔn Th¹ch Giang - NguyÔn Léc trong cuèn "Nh÷ng khóc ng©m chän läc" Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp Hµ Néi - 1987 (tËp 1) nãi vÒ thÓ lo¹i ng©m khóc vµ më ®Çu lµ "Chinh phô ng©m". Cuèn s¸ch cã nãi vÒ t¸c gi¶, dÞch gi¶, giíi thiÖu ®îc nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. C¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra ®îc nh÷ng nhËn xÐt hÕt søc míi mÎ "Chinh phô ng©m khóc ®· nãi ®îc nh÷ng vÊn ®Ò cña thêi ®¹i b»ng chÝnh tiÕng nãi cña thêi ®¹i. ThÕ kû XVIII, con ngêi ®îc ph¸t hiÖn, v¬n lªn ®ßi quyÒn sèng, quyÒn yªu ®¬ng tù do, mét trµo lu cã tÝnh chÊt nh©n ®¹o chñ nghÜa s©u s¾c ®· thÊm nhuÇn vµo tõng t¸c phÈm trong ®ã cã nh÷ng t¸c phÈm ng©m khóc" [24,14]. §ång thêi x¸c ®Þnh "Chinh phô ng©m khóc ph¶n ¸nh mét vÊn ®Ò nãng hæi cña thêi ®¹i lµ tiÕng nãi chèng chiÕn tranh phi nghÜa vµ kh¸t väng hßa b×nh cña nh©n d©n, t¸c phÈm lµ lêi than thë triÒn miªn, da diÕt cña ngêi phô n÷ cã chång ra trËn" [12, 24]. Tuy nhiªn c¸c t¸c gi¶ còng cha ®Ò cËp mét c¸ch thÊu ®¸o mµ chØ lµ nh÷ng ý nhá lít qua. TrÇn §×nh Sö vµ c¸c t¸c gi¶ trong cuèn trong cuèn "Gi¶ng v¨n chän läc v¨n häc ViÖt Nam" (v¨n häc d©n gian vµ v¨n häc cæ cËn ®¹i) - Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc quèc gia Hµ Néi - 2006, qua hai trÝch ®o¹n "Nçi buån chinh phô" vµ "Tr«ng bèn bÒ" ®· ph©n tÝch vµ lµm næi râ bøc tranh thiªn nhiªn qua ®ã nãi lªn t©m tr¹ng buån b·, c« ®¬n, kh¾c kháai mong chê cña ngêi chinh phô. §o¹n th¬ (nçi buån chinh phô) g©y xóc ®éng ®èi víi ngêi ®äc lµ ë nh÷ng biÓu hiÖn sèng m·nh liÖt cña ngêi phô n÷ bÞ chiÕn tranh vïi dËp, nçi nhí chång (chinh phu) tha thiÕt, v« väng. Th¬ng nhí, sÇu muén trong chia l×a ¶m ®¹m ®· tµn ph¸ c¶ tinh thÇn vµ thÓ x¸c cña ngêi chinh phô, nhng kh«ng cã gi cã thÓ dËp t¾t dîc ngän löa cña sù sèng, cña t×nh yªu vµ nh÷ng kh¸t väng vÒ h¹nh phóc løa ®«i trong lßng ngêi chinh phô" (NguyÔn §øc QuyÒn). TrÇn Quang Minh vµ §inh Thi Khang trong cuèn "Nhµ v¨n vµ t¸c phÈm trong nhµ trêng"- Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc- 1999 qua ph©n tÝch trÝch ®o¹n "Tr«ng bèn bÒ" còng ®· lµm næi râ vÊn ®Ò vÒ t©m tr¹ng buån b· cña ngêi chinh phô. Th¹ch Trung Gi¶ trong cuèn s¸ch "V¨n häc ph©n tÝch toµn th" nh×n chung t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch, thÈm b×nh c¸c ®o¹n tiªu biÓu vµ ph©n tÝch khóc ng©m mét c¸ch toµn diÖn. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch Êy, néi dung c¬ b¶n mµ t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ h×nh tîng ngêi chinh phô, t©m tr¹ng vµ c¸c cung bËc néi t©m cña ngêi chinh phô..... Cuèn " Sæ tay v¨n häc líp 10"cña Th¸i B¶o H¹o Nhiªn nãi vÒ nçi ngãng tr«ng cña ngêi chinh phô. Khi nãi ®Õn "Chinh phô ng©m"chóng t«i kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn cuèn s¸ch "Gi¶ng v¨n Chinh phô ng©m"cña gi¸o s §Æng Thai Mai-Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi-1992.Víi cuèn s¸ch nµy, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch toµn diÖn vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc cæ ®iÓn víi nh÷ng ph¸t hiÖn míi vÒ con ngêi ®îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm. T¸c gi¶ ®· tæng qu¸t: Con ngêi ë ®©y chØ cã mét ph¬ng diÖn ®¸ng lu ý ®ã lµ ph¬ng diÖn t©m lý. Qua viÖc kh¶o s¸t c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, chóng t«i nhËn thÊy vÊn ®Ò c¬ b¶n ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ lu t©m ë ®©y lµ: H×nh tîng ngêi chinh phô. C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch, lý gi¶i ®Çy ®ñ t©m tr¹ng, cung bËc néi t©m, nhu cÇu, íc m¬, kh¸t väng cña ngêi chinh phô, còng nh ®Ò cËp ®Õn c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt trong t¸c phÈm, cô thÓ ®ã lµ thÓ ng©m mµ t¸c gi¶ dïng vµ thÓ th¬ song thÊt lôc b¸t mµ dÞch gi¶ dïng ®Ó diÔn n«m. Tuy nhiªn ®Ó lµm næi bËt ®îc c¸i míi, c¸i c¸ch t©n cña t¸c gi¶ trong viÖc thÓ hiÖn h×nh tîng ngêi phô n÷ so víi v¨n häc trong giai ®o¹n tríc th× c¸c t¸c gi¶ cha ®a ra ®¸nh gi¸ cã hÖ thèng trùc tiÕp vµ tßan diÖn. Nªu lªn vµ ®a ra mét sè nhËn xÐt trªn chóng t«i kh«ng hÒ nghÜ r»ng c¸c nhµ nghiªn cøu kh«ng lµm ®îc nh÷ng viÖc ®ã vµ ®©y kh«ng ph¶i lµ nhîc ®iÓm cña c¸c bµi viÕt. §iÒu mµ chóng t«i muèn kh¼ng ®Þnh lµ c¸c t¸c gi¶ kh«ng tù ®Æt cho m×nh nhiÖm vô nh×n nhËn vÊn ®Ò vÒ sù kÕ tiÕp truyÒn thèng vµ nh÷ng c¸ch t©n, ®æi míi trong t¸c phÈm nh mét vÊn ®Ò chuyªn biÖt - nhiÖm vô mµ chóng t«i theo ®uæi trong tiÓu luËn nµy. Tõ nh÷ng gîi ý hÕt søc quý b¸u vµ cã gi¸ trÞ cña nhiÒu bµi viÕt mµ chóng ta ®· nªu trªn, tiÓu luËn cña chóng t«i sÏ nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng trùc tiÕp vÊn ®Ò "truyÒn thèng vµ c¸ch t©n" trong "Chinh phô ng©m" ë c¸c khÝa c¹nh: ®Ò tµi, néi dung,h×nh thøc, thÓ lo¹i, bót ph¸p, ë h×nh tîng ngêi phô n÷. Bªn c¹nh nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu trªn chóng t«i cßn tham kh¶o mét sè khãa luËn, luËn v¨n cao häc ®· viÕt vÒ "Chinh phô ng©m" ë §¹i häc Vinh cô thÓ nh: "NghÖ thuËt t¶ c¶nh ngô t×nh trong Chinh phô ng©m" LA: 002872, "NghÖ thuËt diÔn t¶ t©m tr¹ng ngêi chinh phô" LA: 002845, "T©m tr¹ng nh©n vËt tr÷ t×nh trong chinh phô ng©m" LA: 000275 hay "§Æc trng tiÕng nãi ph¶n chiÕn trong Chinh phô ng©m" LA: 002769. 6. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, néi dung chÝnh cña luËn v¨n chóng t«i triÓn khai trªn hai ch¬ng: Ch¬ng 1:TruyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "Chinh phô ng©m"trªn ph¬ng diÖn ®Ò tµi, néi dung. Ch¬ng 2:TruyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "Chinh phô ng©m"vÒ h×nh thøc, thÓ lo¹i, bót ph¸p. PhÇn néi dung Ch¬ng 1: TruyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "Chinh phô ng©m" trªn ph¬ng diÖn ®Ò tµi,néi dung 1.1. truyÒn thèng vµ c¸ch t©n trong "chinh phô ng©m" trªn ph¬ng diÖn ®Ò tµi. 1.1.1. Sù xuÊt hiÖn h×nh tîng nh©n vËt phô n÷ trong v¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n tríc thÕ kû XVIII Trong tiÕn tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn, v¨n häc d©n téc ®îc khëi ®Çu tõ thÕ kû X ®· dÇn dÇn xuÊt hiÖn h×nh tîng nh÷ng con ngêi võa mang tÝnh lÞch sö, võa mang mµu s¾c lý tëng. §ã lµ h×nh tîng ngêi anh hïng phong kiÕn, c¸c thiÒn s hµnh ®¹o cøu ®êi, nh÷ng nhµ Nho ®Çy kh¸t väng kinh bang tÕ thÕ, nh÷ng Èn sÜ thanh b¹ch liªm khiÕt. (Ng« QuyÒn, Lª Hoµn, Lý Thêng KiÖt, TrÇn Hng §¹o, Ph¹m Ngò L·o, Lª Lîi, Lª Lai.... Ng« ChÊn Lu, §ç Ph¸p ThuËn, V¹n H¹nh, Minh Kh«ng, T« HiÕn Thµnh, Tr¬ng H¸n Siªu, NguyÔn Tr·i, Gi¸c H¶i, Phïng Kh¾c Khoan, NguyÔn Thêi Trung, NguyÔn Hóc, NguyÔn Hµng, NguyÔn BØnh Khiªm...). Trong s¸ng t¸c v¨n häc tõ thÕ kû X ®Õn thÕ kû XV nh÷ng mÉu ngêi "minh qu©n, l¬ng tíng" kÓ trªn ®· t¹o nªn nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña v¨n häc giai ®o¹n nµy. Trong t¬ng quan ®ã h×nh tîng ngêi phô n÷ qu¶ lµ rÊt mê nh¹t, cha ®ñ søc t¹o nªn mét dÊu Ên g× lín trong ®Æc ®iÓm chung cña v¨n häc. §Õn thÕ kû XVI - XVII, h×nh tîng ngêi phô n÷ míi ®îc thÓ hiÖn vµ bíc ®Çu t¹o ®îc Ên tîng víi ®éc gi¶ ®ã lµ Tóy Tiªu, NhÞ Khanh, §µo Hµn Than (TruyÒn kú m¹n lôc), V¬ng Têng (truyÖn V¬ng Têng), Viªn ThÞ (L©m tuyÒn kú ngé),.... Nh÷ng h×nh tîng ngêi phô n÷ ®· ®îc v¨n häc miªu t¶ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng anh hïng liÖt n÷ nh Bµ Trng, Bµ TriÖu, Nµng My £, mµ lµ nh÷ng sè phËn cô thÓ, ®êi thêng cã cuéc sèng Ðo le phøc t¹p, cã kh¸t väng t×nh yªu vµ phÈm chÊt trung hËu. §©y lµ nh÷ng biÓu hiÖn míi mÎ cña v¨n häc viÕt trong viÖc thÓ hiÖn cuéc sèng, lµ nh÷ng dÊu hiÖu khëi ®Çu cho mét sù chuyÓn biÕn v¨n häc thêi kú nµy. T×m hiÓu v¨n ch¬ng c¸c thÕ kû nµy ta thÊy h×nh tîng ngêi phô n÷ chØ xuÊt hiÖn thÊp tho¸ng trong nh÷ng suy t c¶m nghÜ, nh÷ng rung ®éng quan s¸t vµ ghi nhËn bÊt chît, tho¸ng qua tõ nh÷ng t©m hån th¬. §ã lµ t×nh c¶m hiÕu kÝnh víi cha mÑ, lµ h×nh ¶nh ngêi phô n÷ lµm lông trªn ®ång ruéng, trªn nÒn mét bøc tranh quª sinh ®éng, lµ nh÷ng rung ®éng cña thi nh©n tríc thiªn nhiªn vµ vÎ ®Ñp tríc t×nh yªu lì dë, tríc mèi t×nh qu¸ v·ng, trong m¬ tëng vÒ h¹nh phóc... Nh÷ng t¸c phÈm cã néi dung ®ã tuy kh«ng nhiÒu nhng ®· t¹o thµnh mét m¶ng th¬ tr÷ t×nh cña nhiÒu thi nh©n viÕt vÒ ngêi phô n÷. C¸c t¸c phÈm th¬ tr÷ t×nh nh vËy cã Ýt kh¶ n¨ng kh¾c häa ®îc nh÷ng h×nh tîng nh©n vËt ®a d¹ng, sèng ®éng vÒ ngêi phô n÷. Tuy vËy thÊp tho¸ng ®©y ®ã còng hiÖn lªn h×nh ¶nh ngêi phô n÷ víi t©m tr¹ng trong trÎo, trang nh·, ®Çm Êm, bi thiÕt: Cuèn rÌm ngñ dËy xem hoa rông BiÕng nãi oanh vµng o¸n giã ®«ng Hê h÷ng lÇu t©y võng ¸c lÆn Bãng hoa lång léng phÝa trêi hång (TrÇn Nh©n T«ng –" Khuª o¸n" - th¬ dÞch) Loµn ®¬n ím hái kh¸ch lÇu hång §Çm Êm th× th¬ng kÎ l¹nh lïng Ngoµi Êy dï cßn ¸o lÎ C¶ lßng mîn ®¾p lÊy h¬i cïng (NguyÔn Tr·i –" TÝch xu©n" - Th¬ N«m) Ph©n phÊt ma phïn s©m sÈm m©y MÆc manh ¸o ng¾n giôc tr©u cµy Nµng d©u sím ®· gieo da ®á Bµ l·o chiÒu cßn xíi ®Ëu d©y... (NguyÔn B¶o – "Trõng mai th«n Xu©n V©n" - Th¬ dÞch) Nghi ngót ®Çu ghÒnh táa khãi h¬ng MiÕu ai nh miÕu vî chµng Tr¬ng Bãng ®Ìn dÇu nhÉn ®õng nghe trÎ Trung níc chi cho lôy ®Õn nµng... (L¹i bµi viÕng Vò ThÞ –" Hång §øc quèc ©m thi tËp") §Õn thÓ lo¹i v¨n tù sù, truyÖn ký th× h×nh tîng ngêi phô n÷ míi xuÊt hiÖn râ nÐt. §ã lµ mét sè truyÖn ch÷ H¸n nh: "TruyÒn kú m¹n lôc" (cña NguyÔn D÷) hoÆc truyÖn N«m (cã ngêi cho lµ th¬ vÞnh sö) nh "L©m tuyÒn kú ngé", truyÖn "V¬ng Têng". C¸c t¸c phÈm trªn viÕt vÒ ngêi phô n÷ thêng theo hai khuynh híng kh¸c nhau: Lo¹i t¸c phÈm viÕt vÒ ngêi phô n÷ theo khuynh híng t×nh yªu tù do, kh«ng bÞ rµng buéc cña x· héi phong kiÕn, gia ®×nh. Cã gÆp vµi tr¾c trë nhá trong t×nh yªu ®«i løa nhng dÔ dµng vît qua vµ kÕt thóc cã hËu. §ã lµ h×nh tîng ngêi phô n÷ lý tëng vÒ phÈm chÊt nh: "L©m tuyÒn kú ngé" (khuyÕt danh). Lo¹i t¸c phÈm thø hai viÕt vÒ ngêi phô n÷ víi sè phËn cô thÓ vµ ®îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi x· héi phong kiÕn. Sè phËn ngêi phô n÷ mang tÝnh bi kÞch do thÕ lùc phong kiÕn chµ ®¹p vµ lu©n lý, ®¹o ®øc phong kiÕn trãi buéc. Lo¹i nh©n vËt phô n÷ nµy ®îc miªu t¶ theo khuynh híng gÇn víi ®êi sèng hiÖn thùc. Tuy nhiªn nh×n chung c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi ngêi phô n÷ trong giai ®o¹n tríc thÕ kû XVIII ®Òu nãi vÒ t×nh yªu ®«i løa, t×nh c¶m vî chång. §ã lµ nh÷ng ngêi phô n÷ cã thËt ë ViÖt Nam mang t©mt t×nh c¶m sè phËn cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam ë giai ®o¹n ®ã. Hä cã nhu cÇu kh¸t väng, tuy nhiªn hä vÉn chØ lµ con ngêi bæn phËn. 1.1.2 "Chinh phô ng©m"- t¸c phÈm tiÕp tôc truyÒn thèng viÕt vÒ ngêi phô n÷ trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam vµ nh÷ng c¸ch t©n cña nã. TruyÒn thèng vµ c¸ch t©n lµ hai kh¸i niÖm t¬ng øng nhau, biÓu thÞ mét sù liªn hÖ phæ biÕn trong qu¸ tr×nh v¨n häc: KÕ thõa kinh nghiÖm cña qu¸ khø vµ ®æi míi nã. TruyÒn thèng lµ nh÷ng kinh nghiÖm v¨n ho¸, nghÖ thuËt cña c¸c thêi ®¹i ®· qua ®îc nhµ v¨n ë thêi ®¹i sau tiÕp nhËn vµ khai th¸c, xem nh kinh nghiÖm quý gi¸, nh ®Þnh híng s¸ng t¹o cho m×nh. TruyÒn thèng cã thÓ trë thµnh mét nh©n tè tÝch cùc, h÷u hiÖu cña qu¸ tr×nh v¨n häc khi nhµ v¨n chiÕm lÜnh mét c¸ch tÝch cùc, s¸ng t¹o, cã chän läc di s¶n cña c¸c thÕ hÖ tríc nh»m gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô nghÖ thuËt cña thêi ®¹i m×nh. Bëi vËy kÕ thõa truyÒn thèng lu«n lu«n ®i kÌm víi viÖc ®æi míi v¨n häc, tøc lµ c¸ch t©n nã. C¸ch t©n lµ thùc hiÖn viÖc tæ chøc l¹i, t¸i thiÕt theo c¸ch míi ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng g× tõng ®îc c¸c thÕ hÖ tríc n¾m v÷ng, ®Ò xuÊt, sö dông. BiÓu hiÖn cao nhÊt, quy m« nhÊt cña sù c¸ch t©n lµ lµm n¶y sinh trong qu¸ tr×nh v¨n häc nh÷ng gi¸ trÞ hoµn toµn míi, cha tõng cã, mang ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi. ChiÕu c¸ch hiÓu vÒ hai kh¸i niÖm truyÒn thèng vµ c¸ch t©n nãi trªn vµo trêng hîp "Chinh phô ng©m" cã thÓ nãi sù kÕ thõa truyÒn thèng cña nhµ v¨n chÝnh lµ sù kÕ thõa nh÷ng g× ®· cã trong v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i giai ®o¹n tríc, lµ sù tiÕp thu v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc – mét nÒn v¨n häc gÇn gòi cã ¶nh hëng s©u réng tíi v¨n häc ViÖt Nam vµ c¸ch t©n cña nhµ v¨n chÝnh lµ lµm míi c¸i ®· cã vµ s¸ng t¹o cao h¬n. Chóng ta biÕt r»ng ®Õn thÕ kû XV, v¨n häc ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn ý thøc hÖ Nho gi¸o ®éc t«n, mµ ®Æc trng c¬ b¶n cã tÝnh lÞch sö cña nã chÝnh lµ kh¼ng ®Þnh d©n téc, còng cã nghÜa lµ kh¼ng ®Þnh nhµ níc phong kiÕn, tiªu biÓu tËp trung trong mét sè t¸c gi¶: NguyÔn Tr·i, Lª Th¸nh T«ng vµ Héi Tao ®µn. Nho gi¸o lµ ý thøc hÖ chÝnh thèng. Nh÷ng nguyªn lý ®¹o ®øc cña Nho gi¸o chÝnh lµ c¬ së tinh thÇn vµ t©m lý ®Ó b¶o vÖ ng«i vua, b¶o vÖ chÕ ®é. V× vËy kh¼ng ®Þnh nhµ níc phong kiÕn, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ kh¼ng ®Þnh ®¹o ®øc phong kiÕn. Tõ thÕ kû XVI trë ®i, Nhµ níc phong kiÕn ViÖt Nam b¾t ®Çu suy yÕu th× trong v¨n häc bªn c¹nh xu híng kh¼ng ®Þnh nhµ níc, phong kiÕn cßn xuÊt hiÖn khuynh híng thø hai lµ phª ph¸n, ph¬i bµy nh÷ng mÆt tr¸i ®Ó x©y dùng nhµ níc phong kiÕn tèt ®Ñp h¬n. §Õn giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII - nöa ®Çu thÕ kû XIX chÕ ®é phong kiÕn ®i vµo con ®êng khñng ho¶ng, bÕ t¾c. X· héi phong kiÕn sôp ®æ mét c¸ch toµn diÖn. Giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ trong giai ®o¹n nµy tá ra kh«ng cßn n¨ng lùc qu¶n lý vµ l·nh ®¹o nhµ níc, mµ lao vµo c¶nh ¨n ch¬i trôy l¹c vµ tranh giµnh quyÒn lîi, sinh ra ®©m chÐm lÉn nhau. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cã tÝnh lÞch sö cña x· héi níc ta giai ®o¹n nµy ®ã lµ sù khñng ho¶ng, bÕ t¾c cña nhµ níc phong kiÕn, sù sôp ®æ cña ý thøc hÖ, lµ sù vïng dËy cña quÇn chóng lao ®éng bÞ ¸p bøc vµ sù ph¸t triÓn trong chõng mùc nhÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ hµng hãa vµ tÇng líp thÞ d©n. V¨n häc ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn nh thÕ cho nªn ®Æc trng c¬ b¶n cã tÝnh lÞch sö cña nã lµ kh¸m ph¸ con ngêi vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh cña con ngêi, v¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n nµy ®· thùc sù b¾t ®Çu víi "Chinh phô ng©m"cña §Æng TrÇn C«n (gi÷a thÕ kû XVIII). "Chinh phô ng©m" lµ mét t¸c phÈm viÕt vÒ chiÕn tranh, lµ khóc ng©m cña ngêi chinh phô, lµ lêi than thë cña ngêi phô n÷ quÝ téc cã chång ra chiÕn trêng. VÊn ®Ò trung t©m ®Æt ra trong khóc ng©m suèi tõ ®Çu ®Õn cuèi lµ m©u thuÉn gi÷a chiÕn tranh víi cuéc sèng cña con ngêi, víi h¹nh phóc cña løa ®«i, cña tuæi trÎ. Nh÷ng t×nh tiÕt cÊu t¹o nªn toµn bé khóc ng©m lµ nçi niÒm lo ©u, sÇu muén, sî h·i, tr«ng ®îi cña mét ngêi vî trÎ, ®Çm ®×a níc m¾t, hµng ngµy "d¹o hiªn v¾ng thÇm gieo tõng bíc", phãng tÇm m¾t ®Õn mét ph¬ng trêi xa th¼m tr«ng ngãng tin chång. Nh vËy vÒ mÆt ®Ò tµi, t¸c gi¶ ®· tiÕp thu truyÒn thèng viÕt vÒ h×nh tîng ngêi phô n÷ trong c¸c giai ®o¹n v¨n häc tríc. Tuy nhiªn nÕu nh h×nh tîng ngêi phô n÷ trong c¸c giai ®o¹n v¨n häc tríc nh trong th¬ cña NguyÔn Tr·i, cña Lª Th¸nh T«ng, trong "TruyÒn kú m¹n lôc" cña NguyÔn D÷ vÉn chØ lµ con ngêi bæn phËn. C¸c t¸c gi¶ vÉn theo ®¹o ®øc Nho gi¸o, (tam tßng tø ®øc, c«ng dung ng«n h¹nh) ®Ó thÓ hiÖn, th× "Chinh phô ng©m" cña §Æng TrÇn C«n kh«ng chØ viÕt vÒ ngêi phô n÷, mµ cßn ®i s©u vµo thÕ giíi néi t©m bªn trong, kh«ng chØ quan t©m ®Õn ®¹o ®øc phong kiÕn, mµ chñ yÕu cßn ®i vµo t×nh ngêi, c¶m høng nh©n v¨n, viÕt kh«ng ph¶i ®Ó kh¼ng ®Þnh ®¹o ®øc phong kiÕn, mµ ®Ó nãi lªn nhu cÇu kh¸t väng chÝnh ®¸ng cña con ngêi. Nµng chinh phô trong "Chinh phô ng©m" lµ mét n¹n nh©n mµ bÊt h¹nh lín nhÊt cña ngêi phô n÷ ë ®©y kh«ng ph¶i ë chç lµ ®i ®Õn c¸i chÕt nh trong truyÖn cña NguyÔn D÷, mµ lµ sèng nhng kh«ng ®îc tËn hëng h¹nh phóc gia ®×nh. §ã lµ ý thøc cña con ngêi vÒ quyÒn lîi tèi thiÓu cña m×nh, ý thøc cña con ngêi vÒ quyÒn sèng. ChÝnh v× vËy mµ "Chinh phô ng©m" mang ý nghÜa ®ét ph¸ më ®Çu cho khuynh híng v¨n häc mang c¶m høng nh©n v¨n s©u s¾c, viÕt vÒ ngêi phô n÷ víi nh÷ng néi dung míi mÎ mµ vÒ sau ®îc rÊt nhiÒu ngêi hëng øng díi c¸c h×nh thøc th¬ ca kh¸c nhau. §ã lµ: "Cung o¸n ng©m khóc" cña NguyÔn Gia ThiÒu, th¬ "khãc vî" cña Phan Huy Ých vµ tiªu biÓu nhÊt lµ hai t¸c gi¶ NguyÔn Du vµ Hå Xu©n H¬ng. C¸c t¸c gi¶ ®· viÕt vÒ ngêi phô n÷ víi nçi c¶m th¬ng ch©n thµnh, s©u s¾c, mµ tríc hÕt ®ã lµ sù c¶m th«ng chia sÎ, khi viÕt vÒ nh÷ng nçi khæ ®au cña hä. Chinh phuChinh phô lµ mét ®Ò tµi truyÒn thèng ®èi víi th¬ §êng Trung Quèc, nhng l¹i hÕt søc míi mÎ trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam. ViÕt vÒ ngêi chinh phô (ngêi vî cã chång ra trËn) v¨n häc Trung Quèc ®· cã mét truyÒn thèng kh¸ dµy vÒ m¶ng ®Ò tµi nµy. Th¬ §êng ®· kÕt tinh truyÒn thèng Êy vµ cã nhiÒu t¸c phÈm viÕt rÊt thµnh c«ng vÒ ngêi chinh phô. MÆc dï ai còng biÕt r»ng "Chinh phô ng©m" lµ mét t¸c phÈm tËp cæ mµ ë ®ã §Æng TrÇn C«n ®· sö dông nhiÒu thi liÖu cña th¬ §êng vµ nh¹c phñ ®Ó lµm nªn t¸c phÈm cña m×nh, nhng "Chinh phô ng©m" cã nh÷ng ®Æc trng mang tÝnh thêi ®¹i mµ trong th¬ §êng kh«ng cã ®îc. Trong v¨n häc Trung Quèc nãi chung vµ th¬ §êng nãi riªng còng mang ®Ëm néi dung vÒ nçi buån sù c« ®¬n, nçi khæ cña ngêi chinh phô cã chång ®i chiÕn trËn, ë ®ã cã kh¸ nhiÒu t©m tr¹ng kh¸c nhau.§ã lµ nçi uÊt øc nghÑn ngµo cña ngêi ®µn bµ nghÌo khæ ph¶i ®i nhÆt h¹t dÎ ¨n thay c¬m trong "Têng o¸n than" cña B× NhËt Hùu. Nhµ th¬ V¬ng X¬ng Linh l¹i kh¸m ph¸ thÕ giíi néi t©m cña ngêi chinh phô trong bµi th¬ "Khuª o¸n". Bµi th¬ hiÖn lªn mét ngêi thiÕu phô ®· cã chång ®i lÝnh xa, mïa xu©n ®Õn nµng l¹i lªn lÇu nh×n ng¾m c¶nh vËt, sù sèng cña h¹nh phóc ®· trµn ngËp lÉn víi sù hèi hËn v× ®· khuyªn chµng ra trËn theo ®uæi c«ng danh: TrÎ trung nµng biÕt chi sÇu Ngµy xu©n trang ®iÓm lªn lÇu ng¾m g¬ng Nh¸c tr«ng vÎ liÔu bªn ®êng "Phong hÇu" nghÜ l¹i xui chµng khiÕn chi (T¶n §µ dÞch) [21, 50] Hay TrÇn §µo víi bµi th¬: "Lòng t©y hµnh" ThÖ t¶o Hung n« bÊt cæ th©n Ngò thiªn ®iÒu Èm ®Êng Hå trÇn Kh¶ liªn v« ®Þnh hµ liªn cèt Do thÞ xu©n khóc méng lý nh©n DÞch th¬: ThÒ quÐt Hung n« x· mÊt cßn N¨m ngh×n tíng sÜ ®Êt Hå ch«n Th¬ng thay! x¬ng chÊt bê V« ®Þnh Mµ vÉn ngêi trong méng gèi xu©n. (Kh¬ng H÷u Dông dÞch –[ 21, 20] Bµi th¬ thÓ hiÖn nçi buån cña ngêi vî lóc chång ®· hi sinh, hµi cèt ®· thµnh x¬ng mµ trong méng vÉn cßn sèng vµ cao ®Ñp h¬n, thËt lµ mét bi kÞch ®¸ng th¬ng ®èng x¬ng bªn s«ng V« ®Þnh mµ vÉn cßn lµ ngêi trong méng cña ngêi khuª phô thêi nhµ §êng. Ng©m vèn lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc theo lèi th¬ cæ phong nhng bµi th× n¨m c©u, bµi th× s¸u c©u, bµi t¹p ng«n, bµi th× dµi h¬i, cã mét sè bµi lµm theo thÓ th¬ §êng luËt, c¸c bµi th¬ ng¾n vµ chØ cã nhiÖm vô diÔn ®¹t mét kho¶nh kh¾c, mét nÐt t©m tr¹ng nhí mong cña con ngêi nh:"Du Tö Ng©m" cña M¹nh Giao, mét nçi buån chît ®Õn víi ngêi vî trÎ cã chång ®i chiÕn trËn nh: "Khuª o¸n" cña V¬ng X¬ng Linh ... Th¬ Trung Quèc cha cã nh÷ng t¸c phÈm cã quy m« lín. Nhng nh×n chung th× ng©m, o¸n, th¸n trong d©n ca, nh¹c phñ Trung Hoa chØ míi ph¶n ¸nh ®îc nçi ®au khæ triÒn miªn vµ ý thøc, suy t vÒ nçi ®au khæ Êy. §ã còng lµ sù cè g¾ng ®i t×m c¨n nguyªn cña th¬ tr÷ t×nh ng©m khóc ë ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII - nöa ®Çu thÕ kû XIX. 1.2. TruyÒn thèng vµ c¸ch t©n trªn ph¬ng diÖn néi dung 1.2.1 Ngêi phô n÷ trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam tríc thÕ kû XVIII lµ ngêi phô n÷ bæn phËn. T×m hiÓu h×nh tîng ngêi phô n÷ trong v¨n ch¬ng ViÖt Nam tõ tríc thÕ kû XVIII ta thÊy c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ phô n÷ chñ yÕu theo hai khuynh híng: : Lo¹i t¸c phÈm thø nhÊt viÕt vÒ ngêi phô n÷ theo khuynh híng t×nh yªu tù do, kh«ng bÞ rµng buéc cña x· héi phong kiÕn, gia ®×nh.Tuy cã gÆp vµi tr¾c trë nhá trong t×nh yªu ®«i løa, nhng dÔ dµng vît qua vµ kÕt thóc cã hËu. §ã lµ h×nh tîng ngêi phô n÷ lý tëng vÒ phÈm chÊt trong: "L©m tuyÒn kú ngé"( khuyÕt danh) Lo¹i t¸c phÈm thø hai viÕt vÒ ngêi phô n÷ víi sè phËn cô thÓ vµ ®îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi x· héi phong kiÕn. Sè phËn ngêi phô n÷ mang tÝnh bi kÞch do thÕ lùc phong kiÕn chµ ®¹p vµ lu©n lý, ®¹o ®øc phong kiÕn trãi buéc. Lo¹i nh©n vËt phô n÷ nµy ®îc miªu t¶ theo khuynh híng gÇn víi ®êi sèng hiÖn thùc. ë lo¹i t¸c phÈm nµy xin ®îc nãi qua vÒ "H¬ng miÕt hµnh" (ChiÕc giµy th¬m) mét t¸c phÈm ®Õn nay cha râ xuÊt xø. §©y lµ t¸c phÈm viÕt vÒ t×nh yªu trong ®ã cã h×nh ¶nh ngêi phô n÷ ®îc coi lµ t¸c phÈm xuÊt hiÖn sím nhÊt trong dßng v¨n häc viÕt cña v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i. TruyÖn kÓ vÒ mèi t×nh cña ngêi con g¸i hä Tr¬ng vµ chµng trai Lý Quèc Hoa. Tõ phót ®Çu gÆp gì Lý Quèc Hoa ®· ®em lßng yªu c« g¸i hä Tr¬ng cã "Phong t yÓu ®iÖu, tuæi võa mêi s¸u, mÆt hoa nh nhåi phÊn, m¸ öng hång." §«i trai g¸i ®· gi·i bµy t©m t×nh, tÝnh tíi hÑn hß lÇn sau. Hä hÑn gÆp nhau t¹i cÇu §«ng. C« g¸i chê l©u kh«ng thÊy ngêi yªu, buån b· ®Ó l¹i chiÕc giµy vµ trë vÒ nhµ. Khi Lý Quèc Hoa ®Õn n¬i hÑn th× ®· muén, chØ thÊy chiÕc giµy mµ kh«ng thÊy ngêi yªu, liÒn «m giµy vµ chÕt ngÊt ®i.Sau nhê cã TrÇn ThiÕu S t×m ra chñ nh©n chiÕc giµy mµ chµng ta sèng l¹i vµ hai ngêi kÕt duyªn sèng h¹nh phóc. "H¬ng miÕt hµnh" xoay quanh chiÕc giµy th¬m, nhê cã chiÕc giµy th¬m mµ hai ngêi ®· gÆp nhau, yªu nhau, vît tr¾c trë ®Ó ®Õn víi nhau. §©y lµ mèi t×nh tù do kh«ng ai cÊm ®o¸n, lÔ gi¸o hÇu nh kh«ng g©y trë ng¹i nµo. Gi¸o s §inh Gia Kh¸nh ®· nhËn xÐt :"H¬ng miÕt hµnh" chñ yÕu vÉn lµ mét bµi ca t×nh yªu, mét íc m¬ h¹nh phóc víi h×nh tîng mü lÖ, trong s¸ng, víi t×nh ®iÖu l¹c quan nhÑ nhµng. "H¬ng miÕt hµnh" thÓ hiÖn mét lèi sèng trung thùc vµ phóc hËu, mét nÕp nghÜ hån nhiªn, gi¶n dÞ [59,540]. Cïng víi t×nh yªu ®«i løa, h×nh tîng ngêi phô n÷ xuÊt hiÖn víi sù trong s¸ng hån nhiªn, ®©y lµ nh÷ng nÐt chÊm ph¸ ®Çu tiªn vÒ ch©n dung ngêi phô n÷ thuéc tÇng líp quý téc, tiÒn th©n cña nh÷ng h×nh tîng "tiÓu th" trong c¸c truyÖn N«m sau nµy. "Th¸nh T«ng di th¶o" lµ tËp truyÖn viÕt b»ng v¨n xu«i ch÷ H¸n gåm mêi chÝn tiÓu phÈm truyÒn kú, t¹p ký, ngô ng«n.... ë ®©y cã nhiÒu truyÖn truyÒn kú nãi ®Õn t×nh yªu trai g¸i, t¸c gi¶ ®· m« t¶ nh÷ng mèi t×nh say ®¾m, trong s¸ng, ®Ñp ®Ï cña Chu Sinh vµ Méng Trang "TruyÖn duyªn l¹ níc Hoa", Thóc Ng víi Ngäa V©n "TruyÖn l¹ nhµ thuyÒn chµi"... Nh÷ng h×nh tù¬ng ngêi phô n÷ trong "Th¸nh T«ng di th¶o" ®îc thÓ hiÖn theo kiÓu lý tëng vÒ mäi mÆt. Nh÷ng nh©n vËt hãa th©n nh Méng Trang, Ngäa V©n hoÆc tiªn gi¸ng trÇn nh c« g¸i Thanh Khª - "TruyÖn chång dª" hoÆc yªu ma nh Ng V¬ng - "TruyÖn yªu n÷ Ch©u Mai"... ®Òu cã chung phÈm chÊt trong s¸ng, thñy chung, kÝnh thê cha mÑ, lµ nh÷ng tÊm g¬ng vÒ ®¹o ®øc trong x· héi. H×nh tîng ngêi phô n÷ ®îc thÓ hiÖn trong "Th¸nh T«ng di th¶o" thêng mang mµu s¾c lung linh kú ¶o, bay bæng, th¬ méng h¬n lµ thùc, rÊt gÇn víi h×nh tîng ngêi phô n÷ trong truyÖn cæ thÇn kú. "L©m tuyÒn kú ngé" (cuéc gÆp gì kú l¹ ë rõng suèi) t¸c phÈm khuyÕt danh lµ truyÖn th¬ N«m §êng luËt gåm 146 bµi th¬ b¸t có, mét bµi th¬ tø tuyÖt vµ ca khóc dµi chÝn c©u. Cèt truyÖn "L©m tuyÒn kú ngé" lÊy tõ truyÖn cæ tÝch Trung Quèc. Viªn ThÞ mét phô n÷ xinh ®Ñp lµ tiªn gi¸ng trÇn hãa thµnh con vîn tr¾ng tu ë chïa Phi Lai. Cuéc sèng tu hµnh víi nhiÒu ®iÒu kú thó hßa lÉn trong phong c¶nh thiªn nhiªn "Giã tróc ®a h¬ng lõng bÖ phËt, cÈm thung d¾ng kÖ nøc am tuyÒn" , lµ c¶nh sinh ho¹t cña phËt tö xa kiÕp trÇn ai vµ miÒn tôy lôc, "Chu«ng khua mÊy tiÕng tan niÒm tôc, kÖ ®¾ng ba canh t¾t míi phiÒn". Tëng nh c¶nh thanh trai, tÜnh lÆng nµy sÏ lµm lßng ngêi yªn tÜnh tõ bá mäi ®am mª trÇn tôc, nµo ngê Viªn ThÞ vÉn khao kh¸t nghÜ vÒ cuéc sèng løa ®«i "Mét tÊm niÒm ®an chöa chót khu©y". Nµng ®· døt bá "kiÕp tu" hãa thµnh c« g¸i ®Ñp ®i t×m t×nh yªu løa ®«i ngay trªn câi ®êi thùc. T¸c gi¶ "L©m tuyÒn kú ngé" m« t¶ t©m tr¹ng r¹o rùc chê ®îi t×nh yªu cña Viªn ThÞ: Cöu ®éng nh÷ng mong ngêi mèi l¸i Bªn nguån luèng ®îi kh¸ch t×m h¬ng Mong íc cña nµng ®îc bï ®¾p b»ng cuéc gÆp gì ngÉu nhiªn víi chµng th sinh T«n Kh¾c vµ b¾t ®Çu mét mèi t×nh m·nh liÖt "ThÒ s«ng chØ nói nguyÒn mu«n kiÕp". T×nh yªu tù do, kh«ng bÞ ai ng¨n trë, nhµ s HuyÒn Trang ®¬ng nhiªn chÊp nhËn vµ quan t©m ®Õn h¹nh phóc cña Viªn ThÞ "BÐn duyªn cÇm s¾t bao l©u t¸, nèi nghiÖp hïng bi ®· cã cha?" §Õn ngµy T«n Kh¾c dÉn hai con vÒ th¨m gia ®×nh cha mÑ chµng còng kh«ng ng¹c nhiªn, kh«ng tr¸ch giËn chµng chuyÖn nh©n duyªn tù ý vµ ngay c¶ thîng ®Õ uy nghiªm khi biÕt Viªn ThÞ ®· tù tiÖn lÊy chång ë h¹ giíi còng tá lßng th«ng c¶m, th¬ng xãt cho cuéc sèng ®«i løa ph¶i chia l×a "Trãt nµng mét nghÜa cïng nguyÒn íc, chi ®Ó ®«i n¬i luèng kh¸t khao". Th«ng qua mèi t×nh tù do "Kh«ng cã môc ®Ých trùc tiÕp chèng ®èi l¹i trËt tù phong kiÕn mµ chØ cã nh÷ng khÝa c¹nh vît ra ngoµi lÔ gi¸o, nh÷ng khÝa c¹nh ®ã t¸c gi¶ ®· cè ®Ïo gät cho phï hîp víi khu«n phÐp lÔ gi¸o" (58 Tr19). T¸c gi¶ ®· kh¾c häa thµnh c«ng nh©n vËt Viªn ThÞ, cã thÓ coi ®©y lµ h×nh tîng ngêi phô n÷ ®îc miªu t¶ sinh ®éng trong c¸c truyÖn th¬ nãi chung ®îc viÕt vµo giai ®o¹n nµy. Viªn ThÞ ®· tõ bá chèn bång lai tiªn c¶nh g¾n bã m×nh víi ®êi sèng trÇn tôc chÊp nhËn mäi nçi vui buån cña kiÕp ngêi. T×nh yªu cña nµng víi T«n Kh¾c ch©n thùc, t¸o b¹o: Kim c¶i ®· ®µnh duyªn m¾c nèi Giã tr¨ng nµo qu¶n tiÕng chª khen Mu«n bÒ c¶ d¸m xin giµm buéc Hoa në chiÒu xu©n dÔ mÊy phen Viªn ThÞ lµ h×nh tîng ®îc t¸c gi¶ "miªu t¶ víi mét tÝnh c¸ch dÞu hiÒn vµ mét t©m hån phong phó " [58,13]. Nµng chung t×nh vµ tù ý thøc vÒ m×nh, bÞ T«n Kh¾c nghi ngê nµng ®au ®ín tù gi»ng xÐ néi t©m: Gèi gîng ngÈn ng¬ say ph¸ch nguyÖt GiÊc loan tr»n träc bÆt hån hoa Tëng m×nh dÔ dôc lßng t¬ rèi Tñi phËn kh«n cÇm giät ngäc sa Nçi d»n vÆt, ®au khæ hiÖn ra c¶ dung nhan tiÒu tôy "tãc m©y giã lËt hoa phai nhôy, m¸ b¹c ch©n mau phÊn l¹t mµu". ChiÒu s©u cña t©m hån Viªn ThÞ ®îc béc lé trong nh÷ng t©m sù béc b¹ch víi T«n Kh¾c vÒ t×nh c¶m cña nµng. Nµng cho r»ng t×nh yªu, h¹nh phóc lµ t×nh nghÜa, lµ lêi thÒ non hÑn biÓn, lµ nghÜa nÆng t×nh s©u, lµ ®¸ n¸t vµng phai "Vµng ¨n hay hÕt nghÜa cßn bÒn" ®©u ph¶i chuyÖn giã tho¶ng m©y bay mµ "Nghe lêi ai béi b¹c"... H×nh tîng Viªn ThÞ ®îc kh¾c häa víi nh÷ng nÐt thùc: lo ©u, sÇu muén, vui, buån lµ ngêi phô n÷ víi nh÷ng lo toan hµng ngµy ®«n hËu th¶o hiÒn tríc sau gi÷ trän "bÒn lßng vµng ®¸" víi chång trong câi ®êi "quen thãi m©y ma thª tôc nhiÒu", cho ®Õn khi ph¶i quay vÒ tiªn giíi vÉn kh«ng quªn ®îc cuéc sèng n¬i trÇn thÕ ®Õn nçi "phai ®µo a nguyÖt", v× th¬ng nhí chång con íc nguyÖn cña nµng vÉn lµ cuéc sèng ®êi thêng víi tÊt c¶ nh÷ng nhu cÇu b×nh dÞ cña con ngêi. §ã lµ néi dung ®Çy tÝnh nh©n ®¹o cña "L©m tuyÒn kú ngé": §Ò cao h¹nh phóc cña con ngêi trÇn thÕ, kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt ngêi phô n÷. Ba truyÖn viÕt vÒ t×nh yªu vµ h×nh tîng ngêi phô n÷, trong ®ã hai truyÖn cha râ xuÊt xø, song c¶ ba truyÖn ®Òu lµ nh÷ng thiªn diÔm t×nh, ®Òu dµnh nhiÒu trang miªu t¶ h×nh tîng ngêi phô n÷, nh÷ng ngêi phô n÷ ®îc thÓ hiÖn ®Òu cã ®øc h¹nh, nÕt na, th¸o v¸t muèn cã t×nh yªu h¹nh phóc vµ ®Òu næ lùc ®Ó cã ®îc nh÷ng c¸i ®ã. DÉu sao ®©y còng lµ nh÷ng h×nh tîng phô n÷ cã tÝnh lý tëng. §Õn lo¹i t¸c phÈm thø hai h×nh tîng ngêi phô n÷ míi râ h¬n vµ ®îc kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng sè phËn. Tríc hÕt ®ã lµ truyÖn N«m §êng luËt "V¬ng Têng" (cã ý kiÕn cho r»ng ®ã lµ th¬ vÞnh sö). TruyÖn th¬ V¬ng Têng lµ t¸c phÈm gåm nh÷ng bµi th¬ N«m viÕt theo thÓ th¬ §êng luËt, lµ t¸c phÈm khuyÕt danh mîn tÝch ®êi H¸n (Trung Quèc). V¬ng Têng nh©n vËt trung t©m cña t¸c phÈm ®îc tuyÓn vµo cung vua H¸n Vò §Õ nhng nµng kh«ng ®îc h¹nh phóc nh ý muèn, cuéc sèng buån tñi, c« qu¹nh "Tríng loan l¹nh lÏo hån Hå vÉn, cÇu thíc b¬ v¬ chiÕc nh¹n bay". N¬i th©m cung ®· khiÕn cho V¬ng Têng vì méng tõ viÖc kh«ng cã tiÒn ®ót lãt cho thî vÏ "Phai son v× nçi kÐm ®ång vµng" nªn bÞ vua bá quªn trong cung, ®Õn t×nh c¶nh bi ®¸t cña sè phËn khi triÒu ®×nh quyÕt ®Þnh ®a nµng "cèng Hå" lµ nh÷ng chuçi sù kiÖn t¸c ®éng ®Õn suy nghÜ, t×nh c¶m cña V¬ng Têng. Nh©n vËt sèng trong sù d»n vÆt rèi ren cña t©m tr¹ng võa o¸n giËn vua béi b¹c mµ vÉn ph¶i y lÖnh vua, võa m·n nguyÖn khi ®îc vua yªu mÕn trong chèc l¸t. Chót h¹nh phóc mµ nµng cã ®îc "nh÷ng ngì hang s©u kh¬i bãng quÕ, nµo ngê cá ¸y ®îm h¬i s¬ng" nhanh chãng tan vì. TÝnh bi kÞch cña h×nh tîng V¬ng Têng lµ ë chç khao kh¸t h¹nh phóc nhng bÞ chèi bá, lµm vËt hy sinh cho tËp ®oµn thèng trÞ thèi n¸t mµ vÉn ph¶i "b¸i t¹ qu©n v¬ng", ph¶i coi ®ã lµ "¬n trªn s©u nÆng". LiÔu yÕu ®µo t¬ tuy søc máng Cßn mong ®ñ g¸nh tiÖc nhµ V¬ng T©m tr¹ng V¬ng Têng ®îc diÔn t¶ kh¸ phøc t¹p thÊp tho¸ng trong ý thøc cña nµng cã sù thøc tØnh "viÖc níc vÝ cã tµi VÖ Ho¾c, tanh h«i chi ®Ó lôy hång nhan". TiÕng kªu cña V¬ng Têng cïng nçi c« ®¬n tñi phËn nh tan vµo bê ®¸ t¾c nghÑn kh«ng lèi tho¸t. Víi h×nh tîng V¬ng Têng, t¸c gi¶ ®· miªu t¶ nh÷ng tr¹ng th¸i t×nh c¶m, hy väng, buån b·, lóc chît vui, lóc c¨m hên thÞnh né. T¸c phÈm vËn dông ®Çy ®ñ c¸c quy t¾c niªm luËt cña thÓ th¬ §êng luËt mµ vÉn kh¾c häa ®îc s¾c th¸i riªng cña nh©n vËt, sè phËn ngêi phô n÷ ®îc ®Æt trong mèi quan hÖ trùc tiÕp víi triÒu ®×nh phong kiÕn vµ xuÊt hiÖn sù xung ®ét ©m Ø gi÷a thÕ lùc phong kiÕn vµ th©n phËn ngêi phô n÷, nãi réng ra lµ xung ®ét gi÷a x· héi phong kiÕn vµ quyÒn sèng cña con ngêi. Cã thÓ coi h×nh tîng V¬ng Têng lµ tiÒn th©n cho nµng cung n÷ cña "Cung o¸n ng©m khóc" sau nµy ë thÕ kû XVIII, lµ ngêi "chÞ c¶" cña nh÷ng nh©n vËt phô n÷ xuÊt hiÖn trong c¸c truyÖn N«m kÕ tiÕp vÒ sau. Thµnh c«ng bíc ®Çu cña viÖc kh¾c ho¹ nh©n vËt phô n÷ V¬ng Têng, phÇn nµo thÓ hiÖn nhu cÇu, t×nh c¶m vµ niÒm khao kh¸t h¹nh phóc chÝnh ®¸ng cña ngêi phô n÷. Nhng xÐt ®Õn cïng nh Gi¸o s Bïi Duy T©n ®· nhËn xÐt: "V¬ng Têng míi chØ lµ lêi than v·n téi nghiÖp cña mét cung n÷ vÒ h¹nh phóc bÞ tan vì bëi sù vïi dËp cña triÒu ®×nh phong kiÕn môc n¸t, vÉn cha ph¶i lµ thø t×nh yªu mµ nh©n d©n quan niÖm" [60, 81]. Trong "TruyÒn kú m¹n lôc" cña NguyÔn D÷ ngêi phô n÷ ®øng ë vÞ trÝ nh©n vËt chÝnh cã mÆt trong c¸c truyÖn: "Ngêi nghÜa phô ë Kho¸i Ch©u", "ChuyÖn ®èi tông ë Long Cung", "NghiÖp oan cña §µo ThÞ", "Nµng Tóy Tiªu", "Ngêi con g¸i Nam X¬ng", "LÖ N¬ng". Ngêi phô n÷ trong "TruyÒn kú m¹n lôc" mang tÝnh ®iÓn h×nh cho nh©n vËt phô n÷ trong v¨n häc Nho gi¸o - thø v¨n häc khi miªu t¶ con ngêi ®· kh«ng vît ra khái khu«n khæ cña lÔ gi¸o phong kiÕn. X©y dùng con ngêi thùc lµ nh©n vËt chÝnh trong "TruyÒn kú m¹n lôc", NguyÔn D÷ ®· cã dông t©m miªu t¶ vÎ ®Ñp vµ nçi khæ cña con ngêi trÇn thÕ. §ã lµ nh÷ng bi kÞch n¶y sinh tõ phÝa mçi gia ®×nh, mçi th©n phËn, nh÷ng truyÖn mµ ngêi phô n÷ ®ãng vai trß nh©n vËt chÝnh thêng t¶ n«ng nçi lu©n l¹c cña ngêi phô n÷ mét ®»ng v× tªn cêng quyÒn chiÕm ®o¹t lµm cho rÏ thóy chia loan (chuyÖn nµng Tóy Tiªu), mét ®»ng v× bän ngo¹i x©m l¨ng loµn, ¸p bøc lµm cho b×nh r¬i tr©m g·y (chuyÖn LÖ N¬ng). Hay t¶ râ ngêi phô n÷ trong x· héi cò dï ¨n ë thñy chung víi chång thÕ nµo còng chÞu mét th©n phËn hÌn kÐm, mét ®»ng v× thua b¹c mµ g¸n vî (chuyÖn ngêi thiÕu phô ë Kho¸i Ch©u), mét ®»ng v× ngê vùc h·o huyÒn ®Ó vî ph¶i quyªn sinh (chuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng). " TruyÒn kú m¹n lôc" ®Ò cao vÎ ®Ñp cña ngêi phô n÷ trªn hai ph¬ng diÖn c¶ vËt chÊt lÉn tinh thÇn. NÕu chØ ®Ó con ngêi hiÖn lªn gi÷a cuéc ®êi trÇn trôi th× cha ®ñ ®Ó cho t¸c gi¶ ca ngîi, mµ ë ®©y t¸c gi¶ cßn cã sù kÕt hîp gi÷a ba câi "tiªn - trÇn - ©m phñ" t¹o ra khung c¶nh kú ¶o gi÷a hai câi ©m - d¬ng, tiªn – trÇn. Môc ®Ých cña NguyÔn D÷ lµ nãi lªn kh¸t väng t×m l¹i nhau cña con ngêi. Vò N¬ng t×m vÒ trªn dßng s«ng víi sù biÕn hãa rùc rì cña yÕu tè thÇn kú chÝnh lµ íc m¬ hµn g¾n l¹i h¹nh phóc víi Tr¬ng Sinh, nhng ®ã lµ cuéc gÆp gì vµ chia ly ®au ®ín cña Vò N¬ng. Nµng NhÞ Khanh trong truyÖn "Ngêi nghÜa phô ë Kho¸i Ch©u" còng vËy, nh÷ng tiÕng väng díi câi ©m truyÒn vÒ chØ lµ mét yÕu tè kú l¹ cho lßng mong mâi gÆp l¹i ngêi xa. Trong "TruyÒn kú m¹n lôc" cã ®Õn 11/12 truyÖn sö dông yÕu tè siªu h×nh ®Ó x©y dùng nh©n vËt phô n÷. Cã thÓ thÊy cha bao giê trong v¨n häc viÕt cho ®Õn thÕ kû XVI l¹i cã h×nh tîng ngêi phô n÷ xuÊt hiÖn rÇm ré nh trong "truyÒn kú m¹n lôc" cña NguyÔn D÷. Râ rµng NguyÔn D÷ lµ ngêi më ®Çu cho khuynh híng ph¶n ¸nh ngêi phô n÷ cña c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ tªn tuæi kÕ tiÕp sau nh: NguyÔn Du, Hå Xu©n H¬ng, §ßan ThÞ §iÓm, Ph¹m Th¸i,... ViÕt vÒ ngêi phô n÷ NguyÔn D÷ lµ ngêi ®Çu tiªn cã bíc c«ng ph¸ ®Ó kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña con ngêi mµ díi chÕ ®é x· héi cò lµ th©n phËn nhá nhoi, thÊp kÐm, dÔ lôi tµn. ¤ng th«ng c¶m cho sè phËn cña ngêi phô n÷, ca ngîi phÈm chÊt cña hä ®ã lµ sù thñy chung, ®øc hy sinh vµ lßng vÞ tha. NguyÔn D÷ còng ®· ®Ò cËp ®Õn t tëng gi¶i tho¸t vµ ®Êu tranh cho t×nh yªu vµ h¹nh phóc cña ngêi phô n÷ truyÖn ("ChuyÖn ®èi tông ë Long Cung" ngêi phô n÷ D¬ng ThÞ ®· cïng chång kiªn quyÕt ®Êu tranh ®Ó giµnh l¹i h¹nh phóc, giµnh l¹i nh÷ng g× cña m×nh ®ã lµ t×nh yªu, t×nh nghÜa vî chång, lµ mèi th©n t×nh bao nhiªu n¨m cña t×nh chång vî...) NguyÔn D÷ cßn ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp cña ngêi phô n÷ trong hoµn c¶nh xa c¸ch víi ngêi yªu (thiªn truyÖn thø mêi t¸m trong "TruyÒn kú m¹n lôc"). C©u chuyÖn viÕt vÒ nµng LÖ N¬ng- mét ngêi con g¸i nh ®ãa hoa th¬m táa ng¸t trong cuéc chiÕn tranh tµn khèc. Nµng vµ PhËt Sinh yªu nhau tuy cha qua h«n lÔ mµ ®· xem nhau nh vî chång. §iÒu nµy qu¶ ®· vît qua khu«n khæ chËt hÑp cña lÔ gi¸o phong kiÕn. Khi bÞ b¾t vµo hÇu h¹ trong cung, nµng vÉn mét lßng nghÜ vÒ PhËt Sinh - ngêi mµ nµng yªu th¬ng suèt c¶ cuéc ®êi. Cho ®Õn lóc chÕt, nµng vÉn chung thñy víi ngêi yªu. Nµng quyÕt tuÉn tiÕt, tù gi¶i tho¸t m×nh, chø kh«ng ®Ó cho kÎ thï lµm nhôc: "Ch¼ng thµ chÕt rÊp ë ngoµi l¹ch, gÇn gòi quª h¬ng cßn h¬n lµ sang lµm nh÷ng c¸i c« hån ë bªn ®Êt B¾c". NhÞ Khanh - "TruyÖn ngêi nghÜa phô ë Kho¸i Ch©u" ®îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong mét hoµn c¶nh ®Çy kÞch tÝnh theo m« tÝp "ngêi nghÜa phô" víi quan niÖm ngêi phô n÷ ph¶i gi÷ trän ®¹o "tam tßng". NhÞ Khanh kÕt duyªn víi Träng Quú, cuéc sèng vî chång hßa thuËn, t×nh yªu m·nh liÖt nhng vÉn mùc thíc, lÔ nghÜa. Nh÷ng n¨m xa chång, NhÞ Khanh gi÷ trän lßng chung thñy. Nhng sau ngµy sum häp, Träng Quú trë nªn h háng, cê b¹c "võa uèng rîu võa gieo qu©n" vµ NhÞ Khanh bÞ Träng Quú lµm "vËt cîc" trong mét canh b¹c, tuyÖt väng nµng ®· tù tö. T¸c gi¶ kh¾c häa nh©n vËt NhÞ Khanh víi phÈm chÊt ®«n hËu, thñy chung. NÐt næi bËt trong tÝnh c¸ch cña nµng lµ cã thÓ chÞu ®ùng vµ vît qua mäi khã kh¨n nhng kh«ng chÞu nçi sù xóc ph¹m vµ béi b¹c. C¸i chÕt cña NhÞ Khanh "trë thµnh tÊt yÕu trong sù ph¸t triÓn tÝnh c¸ch cña nµng, trong hoµn c¶nh cña nµng" [60, 269]. Ta còng thÊy r»ng trong "TruyÒn kú m¹n lôc" cña NguyÔn D÷ cã mét lo¹i nh©n vËt thø hai lµ nh÷ng ngêi phô n÷, nh÷ng "hoa n¬ng" sèng tù do bu«ng th¶ ®¾m ®uèi trong t×nh yªu hoan l¹c, vît ra ngoµi nh÷ng quy íc vÒ ®¹o ®øc cña x· héi. Nh©n vËt tiªu biÓu lµ §µo Hµn Than – (truyÖn "NghiÖp oan cña §µo ThÞ"). Hµn Than lµ mét cung nh©n xinh ®Ñp, th«ng minh tµi hoa, nhng "kiÕp hång nhan cã mong manh", Hµn Than bÞ cuéc ®êi ruång rÉy, x· héi xua ®uæi nµng ph¶i c¶i trang vµo n¬ng nhê cöa phËt. Tëng cã thÓ dËp t¾t ngän löa