§¹i häc quèc gia Hµ Néi
Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n
.......................................................
Lª V¨n Kh¶i
TruyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi k× ®æi míi
nh×n tõ gãc ®é v¨n ho¸
Chuyên ngành : V¨n häc ViÖt Nam
Mã số : 60 22 34
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc ng÷ v¨n
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Hµ
v¨n ®øc
Hµ Néi – 2010
1
PhÇn më ®Çu
1. Môc ®Ých, ý nghÜa cña ®Ò tµi.
DiÖn m¹o cña mét nÒn v¨n häc d©n téc tr-íc hÕt lµ sù gãp mÆt cña nh÷ng
tªn tuæi lín. Trong v¨n häc ®-¬ng ®¹i ViÖt Nam, Ma V¨n Kh¸ng lµ mét nhµ
v¨n cã vai trß kh«ng nhá trong hµnh tr×nh ®æi míi t- duy nghÖ thuËt.
Sù næi tiÕng cña «ng lµ mét ®iÒu kh«ng ph¶i bµn c·i. GÇn 50 n¨m ho¹t
®éng s¸ng t¹o chi chót nh- con ong lµm mËt, tõ truyÖn ng¾n ®Çu tiªn ®Õn nay
«ng ®· cã mét vèn liÕng kh¸ lín vÒ tiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n, trong ®ã cã
nh÷ng t¸c phÈm ®ãng dÊu trong lßng b¹n ®äc .
Cã thÓ nãi, dï viÕt truyÖn ng¾n tõ nh÷ng n¨m 1960 nh-ng ph¶i ®Õn
nh÷ng n¨m t¸m m-¬i cña thÕ kØ tr-íc, Ma V¨n Kh¸ng míi thËt sù thµnh c«ng
vÒ s¸ng t¸c truyÖn ng¾n, ®Æc biÖt lµ tõ sau n¨m 1986.
Phè côt lµ t¸c phÈm më ®Çu cho nghiÖp viÕt truyÖn ng¾n cña «ng.TruyÖn
ng¾n nµy ®-îc in trªn trang nhÊt cña TuÇn b¸o v¨n nghÖ 1961.§©y lµ t¸c
phÈm cã cèt truyÖn ®¬n gi¶n, kh¸m ph¸ nh÷ng cuéc ®êi lao ®éng míi b»ng
nh÷ng trang v¨n trong s¸ng, nãng hæi h¬i thë cuéc sèng.Tõ ®ã «ng tr-ëng
thµnh dÇn vµ liªn tiÕp gÆt h¸i thµnh c«ng trong thÓ lo¹i nµy. ¤ng ®o¹t gi¶i cao
nhÊt cuéc thi truyÖn ng¾n 1967 – 1968 cña TuÇn b¸o v¨n nghÖ. Sau ®ã, «ng
cho ra ®êi liªn tiÕp 5 tËp truyÖn ng¾n tõ 1969 ®Õn 1972. Tõ 1986, truyÖn ng¾n
Ma V¨n Kh¸ng bøt ph¸, sung søc, në ré. ®Ò tµi vµ chñ ®Ò më réng.t- duy ®a
chiÒu vÒ cuéc sèng vµ con ng-êi. ®Õn nay «ng ®· cã 17 tËp truyÖn ng¾n, 10
tiÓu thuyÕt, 3 truyÖn nhi ®ång. «ng tiÕp tôc ®o¹t gi¶i th-ëng cho t¸c phÈm Xa
phñ (tr-íc 1986), C©y bót vµng cho truyÖn ng¾n San Cha Ch¶i trong cuéc thi
truyÖn ng¾n vµ kÝ 1996 – 1998 do Bé c«ng an vµ héi nhµ v¨n tæ chøc. TËp
truyÖn Tr¨ng soi s©n nhá (1994) ®-îc gi¶i th-ëng héi ®ång v¨n xu«i héi nhµ
v¨n 1995 vµ n¨m 1998 gi¶i th-ëng v¨n häc §«ng Nam ¸. N¨m 2001 «ng nhËn
gi¶i th-ëng nhµ n-íc vÒ v¨n häc nghÖ thuËt ®ît 1. N¨m 2009 «ng cho xuÊt
b¶n tiÓu thuyÕt Mét m×nh mét ngùa vµ håi kÝ N¨m th¸ng nhäc nh»n n¨m th¸ng
2
nhí th-¬ng, cuèn tiÓu thuyÕt Mét m×nh mét ngùa ®-îc nhËn gi¶i th-ëng cña
héi nhµ v¨n Hµ Néi.
Víi mét néi lùc m¹nh mÏ vµ mét c¸ tÝnh s¸ng t¹o, nhµ v¨n Ma V¨n Kh¸ng
®· vµ ®ang chiªm nghiÖm, nhËp cuéc, lïi xa, ®øng trªn dßng ch¶y ®Êt n-íc
nh÷ng n¨m chuyÓn ®éng d÷ déi vµ thêi k× ®æi míi ®Ó cã mét th-¬ng hiÖu
truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng. ¤ng nhËn ra nh÷ng c¬n vËt v· cña toµn x· héi vµ
“chÊn th¬ng”cña tr¹ng th¸i nh©n thÕ. ¤ng ®i vµo b¶n chÊt cña cuéc ®Êu tranh
néi bé thêi hËu chiÕn víi nh÷ng m-u toan, quyÒn lùc, chuyªn quyÒn, a dua,
nÞnh bî, víi nh÷ng c¸i ¸c, c¸i xÊu hiÖn h×nh.
Víi mét c©y bót cã nhiÒu tr¶i nghiÖm vµ in dÊu trong lßng ®éc gi¶ qua
nhiÒu chÆng ®-êng s¸ng t¸c nh- vËy, víi mét tµi n¨ng truyÖn ng¾n v-ît tréi,
cÇn cã mét gãc nh×n ®a chiÒu h¬n vÒ v¨n ch-¬ng cña «ng, nhÊt lµ m¶ng truyÖn
ng¾n viÕt trong thêi kØ ®æi míi ®Õn nay. Nghiªn cøu v¨n häc tõ gãc nh×n v¨n
ho¸ hiÖn ®ang lµ xu h-íng tiÕp cËn toµn diÖn vµ s©u s¾c vÒ v¨n häc. Chóng t«i
chän ®Ò tµi nµy ®Ó thÊy ®-îc nh÷ng biÓu hiÖn v¨n ho¸ trong s¸ng t¸c truyÖn
ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi k× ®æi míi vµ sù ¶nh h-ëng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a
v¨n ho¸ thêi k× nµy ®Õn thÕ giíi nghÖ thuËt truyÖn ng¾n cña «ng.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Ma v¨n Kh¸ng tªn thËt lµ §inh Träng §oµn, sinh ngµy 1/12/1936 t¹i Hµ
Néi. Bót danh Ma V¨n Kh¸ng g¾n liÒn víi quª h-¬ng thø hai cña «ng- Lµo
Cai. «ng tõng ®i qua thêi thiÕu sinh qu©n, gi¸o viªn d¹y v¨n, hiÖu tr-ëng cÊp
2, cÊp 3 phæ th«ng Lµo Cai, lµm b¸o, lµm th- kÝ cho bÝ th- tØnh uû Lµo Cai.
N¨m 1974 «ng chÝnh thøc trë thµnh héi viªn héi nhµ v¨n ViÖt Nam. Sau mét
thêi k× dµi g¾n bã víi Lµo Cai, Ma V¨n Kh¸ng trë vÒ Hµ Néi më ra mét giai
®o¹n míi víi t- c¸ch nhµ v¨n chuyªn nghiÖp. HiÖn nay «ng lµ lµ uû viªn ban
chÊp hµnh héi nhµ v¨n ViÖt Nam.
Nh- trªn ®· nãi, s¸ng t¸c cña «ng ®a d¹ng ë thÓ tµi vµ nhÊt lµ nh÷ng tËp
truyÖn ng¾n ngµy cµng g©y tiÕng vang tõ sau 1986.
3
LÞch sö nghiªn cøu vÒ truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng ®· ®Æt ra tõ rÊt sím.
N¨m 1961 truyÖn ng¾n Phè côt ®-îc in b¸o, gÇn hai n¨m sau trong mét cuéc
häp ë viÖn v¨n häc, phã viÖn tr-ëng NguyÔn Minh T©n ®· nãi: “ C©y bót trÎ
Ma V¨n Kh¸ng in nhiÒu truyÖn ë c¸c b¸o ®-îc giíi v¨n häc vµ b¹n ®äc chó
ý”( theo An ninh thÕ giíi, ngµy 26/9/2007)
§Çu nh÷ng n¨m 70, c¸c c©y bót phª b×nh nghiªn cøu tËp trung bµn vÒ tËp
truyÖn Xa Phñ cña Ma V¨n Kh¸ng, t¸c phÈm viÕt vÒ cuéc sèng vµ con ng-êi
miÒn T©y, theo c¸c nhµ phª b×nh th× Xa Phñ vÉn lµ c¶m høng sö thi cña v¨n
häc lóc bÊy giê, d¹ng truyÖn võa tr÷ t×nh võa cã cèt truyÖn…
Tõ sau 1986 ®Õn nay Ma V¨n Kh¸ng liªn tiÕp cho ra m¾t nh÷ng tËp truyÖn
ng¾n g©y tiÕng vang réng r·i: Ngµy ®Ñp trêi (1986), VÖ sÜ Quan Ch©u (1988),
Tr¸i chÝn mïa thu (1988), Heo may giã léng (1992), Tr¨ng soi s©n nhá
(1994), Ngo¹i thµnh (1996), Vßng quay cæ ®iÓn (1997), Ngµy héi phè ph-êng
(2004), §Çm sen (2006), Trèn nî (2008)…Nh÷ng ng-êi quan t©m ®Õn truyÖn
cña Ma V¨n Kh¸ng ®Òu ph¸t hiÖn ra ®ã lµ nh÷ng trang v¨n triÕt luËn ®êi sèng
hÕt søc nhÊt qu¸n. TriÕt luËn cña Ma V¨n Kh¸ng lµ lÊy tÝnh ng-êi, t×nh ng-êi
vµ sù hån nhiªn lµm mÉu sè ®Ó nhµ v¨n trß chuyÖn vÒ con ng-êi vµ cuéc ®êi.
Nh÷ng truyÖn hay nhÊt cña Ma V¨n kh¸ng lµ nãi vÒ dßng ®êi, m¹ch sèng.
C¸c tËp truyÖn trªn ®©y cña Ma V¨n Kh¸ng ®· ®-îc phª b×nh trªn c¸c
trang b¸o, c¸c bµi tham luËn còng nh- c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu. Phª b×nh vÒ
tËp truyÖn Ngµy ®Ñp trêi, t¸c gi¶ Bïi ViÖt Th¾ng ph¸t hiÖn ra tÝnh chÊt dù b¸o
nh÷ng vÊn ®Ò cèt yÕu cña cuéc sèng, khai th¸c nh÷ng chuyÖn ®êi th-êng.
T¸c gi¶ NguyÔn §¨ng HiÖp nhËn xÐt vÒ §Çm sen lµ ®êi th-êng, ®Çy ¾p
h¬i thë cña sù sèng, nh©n vËt phô n÷ ®êi h¬n c¶.
§äc Heo may giã léng, t¸c gi¶ TrÇn B¶o H-ng cho ®ã lµ lèi viÕt ®-îm t×nh
yªu th-¬ng, thÕ giíi t©m linh huyÒn bÝ víi nh÷ng nghiÖp c¨n sè mÖnh…
C¸i nh×n toµn diÖn vÒ truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng ph¶i ®Õn n¨m 1999 víi
c¸c t¸c gi¶ L· Nguyªn, NguyÔn Ngäc ThiÖn, Phong Lª…
4
T¸c gi¶ L· Nguyªn ph¸t hiÖn truyÖn ng¾n Ma V¨n kh¸ng ë c¸c cÊp ®é:
Nh÷ng kÎ m«ng muéi n¬i miÒn rõng nói ; nh÷ng c¶m kh¸i thµnh thÞ víi nhÞp
sèng hiÖn ®¹i nghiªng vÒ t×nh ng-êi nh©n v¨n; tÝnh dôc trµo léng .
P.G.S, nhµ v¨n NguyÔn Ngäc ThiÖn - mét ng-êi b¹n mµ gÇn nh- t¸c phÈm
nµo cña Ma V¨n Kh¸ng còng ®äc ®· nãi: “ Ch¶ lóc nµo «ng Êy kh«ng cã
truyÖn trong ng¨n kÐo ®©u, cø ®Õn xin khÐo may lµ ®îc ®Êy”. Nhµ v¨n
NguyÔn Ngäc ThiÖn bµn nhiÒu vÒ ®êi sèng t©m linh bÝ Èn ®Ó ®Æt con ng-êi
®óng chç trªn trÇn thÕ, vÒ dôc väng nh- mét thuéc tÝnh cña con ng-êi trong
tryÖn ng¾n cña Ma V¨n Kh¸ng.
N¨m 2008 tËp truyÖn míi nhÊt cña Ma V¨n Kh¸ng cã tªn Trèn nî ra ®êi.
Trèn nî lµ chñ ®Ò cña cuéc héi th¶o t¹i trô së héi nhµ v¨n ViÖt Nam- cuéc héi
th¶o n»m trong khu«n khæ ho¹t ®éng cña líp båi d-ìng lÝ luËn phª b×nh kho¸
1 do trung t©m båi d-ìng viÕt v¨n tæ chøc. T¹i héi th¶o nµy, T.S NguyÔn
Thanh Tó ®· kh¼ng ®Þnh : Ma V¨n Kh¸ng vÉn viÕt nh÷ng ®iÒu m×nh biÕt vµ
chiªm nghiÖm, ngån ngén nh÷ng chi tiÕt. Nhµ phª b×nh V¨n Vinh ®¸nh gi¸ Ma
V¨n Kh¸ng thÓ hiÖn mét bót lùc sung m·n, c-êng tr¸ng. Nhµ phª b×nh
NguyÔn ChÝ Hoan cho r»ng: HÇu hÕt c¸c t¸c phÈm ®Òu gãi chÆt vµo nh÷ng
kh«ng gian nhá bÐ, ®Ó l¹i d- vÞ bøc bèi. Cã mét thÕ giíi cò kÜ ®ang bµng
hoµng tr-íc nh÷ng ®æi thay cña cuéc sèng.
Nh- vËy nghiªn cøu vÒ s¸ng t¸c truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng ®· cã mét
qu¸ tr×nh lÞch sö tõ nh÷ng nhËn ®Þnh lÎ trªn c¸c tê b¸o, ®Õn nh÷ng bµi viÕt
c«ng phu, nh÷ng tham luËn cã gi¸ trÞ t¹i c¸c héi th¶o, tÊt c¶ ®Òu tËp trung
kh¸m ph¸ søc s¸ng t¹o ®åi dµo cña truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng tõ sau 1986.
¤ng ®· chuyÓn ®æi tõ c¸ch viÕt t- duy sö thi sang ®êi t- thÕ sù víi nh÷ng vÊn
®Ò næi cém vÒ dßng ®êi, m¹ch sèng, vÒ lu©n lÝ ®¹o ®øc vµ gi¸ trÞ con ng-êi
trong vßng quay cæ ®iÓn cña cuéc sèng hiÖn ®¹i.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y xuÊt hiÖn mét sè ®Ò tµi Khoa häc ng÷ v¨n nghiªn cøu
vÒ Ma V¨n Kh¸ng nh-: Thi ph¸p truyÖn ng¾n Ma V¨n kh¸ng ( luËn v¨n th¹c
sÜ cña NguyÔn TiÕn LÞch), NghÖ thuËt tù sù trong s¸ng t¸c Ma V¨n Kh¸ng (
5
luËn ¸n cña nghiªn cøu sinh §ç Ph-¬ng Th¶o)…§©y lµ nh÷ng c«ng tr×nh
khoa häc cã gi¸ trÞ, dï míi chØ dõng l¹i ë nghÖ thuËt s¸ng t¸c cña Ma V¨n
Kh¸ng nh-ng sÏ lµ nh÷ng gîi ý quý b¸u cho chóng t«i tiÕp cËn truyÖn ng¾n
cña Ma V¨n Kh¸ng trong luËn v¨n nµy.
Chóng t«i chän vÊn ®Ò: TruyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi k× ®æi míi tõ gãc
nh×n v¨n ho¸ lµ mét c¸ch tiÕp cËn míi mÎ, toµn diÖn. Kh«ng xuÊt ph¸t tõ quan
®iÓm x· héi häc ®¬n gi¶n, còng kh«ng xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm nghÖ thuËt
thuÇn tuý cña nhµ v¨n, c«ng tr×nh luËn v¨n nµy muèn ®¹t tíi mét hiÖu qu¶ tõ
gãc nh×n v¨n ho¸ ®Ó t×m hiÓu, ph¸t hiÖn vµ kh¼ng ®Þnh chiÒu s©u gi¸ trÞ nh÷ng
truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng trong mét thêi k× biÕn ®éng .
3. Ph¹m vi nghiªn cøu.
Trong khu«n khæ luËn v¨n, chóng t«i chñ yÕu lÊy truyÖn ng¾n Ma V¨n
Kh¸ng tõ sau 1986 ®Ó lµm ®èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu, trong ®ã sÏ gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò lín sau ®©y:
Thiªn nhiªn, con ng-êi vµ nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng
thêi k× ®æi míi ®-îc thÓ hiÖn tõ chiÒu s©u kiÕn thøc, vèn sèng, tµi n¨ng cña
Ma V¨n Kh¸ng( tÇm vãc v¨n ho¸ cña nhµ v¨n).Ba vÊn ®Ò nµy sÏ ®-îc soi
chiÕu tõ c¸c gãc nh×n v¨n ho¸ chø kh«ng ph¶i ph©n tÝch thi ph¸p th«ng
th-êng.
Víi hµng chôc tËp truyÖn ng¾n thêi k× ®æi míi cña Ma V¨n Kh¸ng,
chóng t«i chØ chän nh÷ng truyÖn hay tiªu biÓu trong c¸c tËp :Heo May giã
léng, §Çm sen, Ngµy héi phè ph-êng, Tr¨ng soi s©n nhá, Vßng quay cæ ®iÓn,
Trèn nî, vµ ®Æc biÖt lµ tËp TruyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng cña nhµ xuÊt b¶n héi
nhµ v¨n n¨m 2008 ®Ó lµm ph¹m vi nghiªn cøu cho luËn v¨n nµy.
Ngoµi ra cßn cã mét sè truyÖn ng¾n cña «ng thêi k× tr-íc 1986.
4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu.
4.1 Ph-¬ng ph¸p hÖ thèng
Lµ ph-¬ng ph¸p gióp ng-êi nghiªn cøu hÖ thèng x©u chuçi c¸c vÊn ®Ò
trong mét mèi quan hÖ biÖn chøng ®Ó cã mét c¸i nh×n toµn diÖn, tæng thÓ vÒ
6
vÊn ®Ò. Ph-¬ng ph¸p nµy gióp chóng t«i t×m ra mét hÖ thèng luËn ®iÓm xoay
quanh viÖc kh¸m ph¸ truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi k× ®æi míi tõ gãc nh×n
v¨n ho¸.
4.2 Ph-¬ng ph¸p thèng kª.
Ph-¬ng ph¸p nµy gióp chóng t«i thèng kª trªn toµn bé truyÖn ng¾n Ma V¨n
Kh¸ng ®Ó cã mét kÕt luËn khoa häc vÒ thiªn nhiªn, con ng-êi, c¸c kiÓu ng-êi
vµ tÝnh c¸ch, c¸c tr¹ng th¸i t©m lÝ, nghÖ thuËt ®Æc thï, thêi gian vµ kh«ng gian
nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng.
4.3 Ph-¬ng ph¸p so s¸nh
Ph-¬ng ph¸p nµy gióp chóng t«i so s¸nh ®èi chiÕu gi÷a truyÖn ng¾n Ma V¨n
kh¸ng hai thêi k× tr-íc vµ sau 1986. So s¸nh truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng víi
nh÷ng c©y bót truyÖn ng¾n cïng thêi ®Ó thÊy ®-îc nÐt ®Æc tr-ng tõ gãc nh×n
v¨n ho¸.
4.4 C¸c ph-¬ng ph¸p hç trî kh¸c.
5. KÕt cÊu luËn v¨n.
LuËn v¨n nµy gåm cã ba phÇn: PhÇn më ®Çu, phÇn néi dung, phÇn kÕt luËn.
PhÇn néi dung cã ba ch-¬ng:
Ch-¬ng 1: Con ng-êi trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi k× ®æi míi tõ gãc
nh×n v¨n ho¸.
Ch-¬ng 2: Thiªn nhiªn trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi k× ®æi míi tõ
gãc nh×n v¨n ho¸.
Ch-¬ng 3: NghÖ thuËt truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng tõ gãc nh×n v¨n ho¸.
PhÇn néi dung
Ch-¬ng 1: Con ngêi trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng
thêi kú ®æi mìi tõ gãc nh×n v¨n hãa
1.1. Con ng-êi trong v¨n häc thêi kú ®æi míi.
1.1.1. Thay ®æi vÒ nhËn thøc, t- duy.
§¹i th¾ng mïa xu©n n¨m 1975 më ra mét thêi kú míi trong lÞch sö d©n
téc, ®ång thêi còng ®-a tíi mét chÆng ®-êng míi cña v¨n häc ViÖt Nam. Tuy
nhiªn, v¨n häc thêi kú ®æi míi ®-îc x¸c ®Þnh tõ 1986 ®Õn nay, g¾n liÒn víi
7
mèc lÞch sö §¹i héi VI cña §¶ng. Trong ®¹i héi nµy ®· x¸c ®Þnh ®-êng lèi ®æi
míi toµn diÖn, më ra mét thêi kú míi cho ®Êt n-íc v-ît qua thêi kú khñng
ho¶ng, b-íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Khi v¨n hãa x· héi cã nh÷ng
biÕn ®éng, nã sÏ t¹o ra nh÷ng chuyÓn ®æi s©u s¾c, m¹nh mÏ trong quan niÖm
sèng, c¸ch nh×n nhËn cuéc sèng cña mçi ng-êi, ®Æc biÖt lµ trong s¸ng t¹o
nghÖ thuËt - v¨n häc thêi kú nµy ë trong tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng d÷ déi cña
mét cuéc trë d¹. Tr-íc hÕt lµ “trë d¹” vÒ nhËn thøc. C¸c nhµ v¨n cã nhu cÇu
nhËn thøc l¹i thùc t¹i x· héi, nh×n th¼ng vµo sù thËt, quan t©m tíi ®êi sèng
ngæn ngang, bÒ bén cña th× hiÖn t¹i. NhËn thøc, quan niÖm cña nhµ v¨n vÒ
hiÖn thùc còng ®-îc më réng h¬n. HiÖn thùc kh«ng chØ lµ nh÷ng biÕn cè lÞch
sö vµ ®êi sèng céng ®ång mµ ®ã cßn lµ c¸i h»ng ngµy víi nh÷ng quan hÖ thÕ
sù vèn dÜ ®a ®oan, phøc t¹p. HiÖn thùc, ®ã cßn lµ ®êi sèng c¸ nh©n cña mçi
con ng-êi víi nh÷ng vÊn ®Ò riªng t-, thÇm kÝn nhÊt. Còng trong kh«ng khÝ ®ã,
mét t- duy nghÖ thuËt míi ®· h×nh thµnh. V¨n häc chuyÓn biÕn tõ t- duy sö
thi sang t- duy tiÓu thuyÕt, tõ c¶m høng cao c¶, hµo hïng sang c¶m høng thÕ
sù, ®êi t- g¾n víi nh÷ng chiªm nghiÖm, suy t-. T- duy v¨n häc míi h×nh
thµnh, lµm thay ®æi c¸c quan niÖm vÒ chøc n¨ng v¨n häc, mèi quan hÖ gi÷a
v¨n häc vµ ®êi sèng, nhµ v¨n vµ b¹n ®äc, sù tiÕp nhËn v¨n häc, quan niÖm
nghÖ thËt vÒ con ngêi…
1.1.2. Quan niÖm vµ c¸c gãc nh×n vÒ con ng-êi trong v¨n häc thêi kú ®æi
míi.
Më réng quan niÖm vÒ hiÖn thùc ®i liÒn víi ®æi míi quan niÖm nghÖ
thuËt vÒ con ng-êi. Tr-íc 1975, v¨n häc sö thi ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò mang tÇm
vãc lÞch sö, liªn quan tíi vËn mÖnh vµ sù sèng cßn cña d©n téc. Con ng-êi
®-îc lý t-ëng hãa, thÇn th¸nh hãa trong c¶m høng sö thi cao c¶, hµo hïng.
Con ng-êi chØ ®-îc nh×n víi c¸i nh×n mét chiÒu vµ ®-îc ®o b»ng chiÒu kÝch vÜ
m«, thµnh anh hïng, dòng sÜ. Sau 1975, ®Æc biÖt lµ tõ sau §¹i héi VI cña
§¶ng, con ng-êi ®-îc v¨n häc nh×n nhËn, soi chiÕu ë nhiÒu b×nh diÖn, tÇng
bËc, vÞ thÕ kh¸c nhau. Con ng-êi kh«ng ®-îc lý t-ëng hãa, l·ng m¹n hãa mµ
8
®-îc nh×n nhËn nh- nã vèn cã, d-íi sù t¸c ®éng ®a chiÒu, phøc t¹p cña ®êi
sèng: con ng-êi víi x· héi, víi lÞch sö, con ng-êi víi phong tôc, víi thiªn
nhiªn, con ngêi trong mèi quan hÖ víi ngêi kh¸c vµ víi chÝnh m×nh… Con
ng-êi còng ®-îc v¨n häc kh¸m ph¸ ë c¶ tÇng ý thøc vµ v« thøc, ®êi sèng tt-ëng, t×nh c¶m vµ ®êi sèng tù nhiªn, b¶n n¨ng, kh¸t väng cao c¶ vµ dôc väng
tÇm th-êng. V¨n häc thêi kú ®æi míi ®Æc biÖt quan t©m tíi con ng-êi nh- mét
c¸ thÓ, mét thùc thÓ sèng, trong ®ã chøa ®ùng c¶ phÇn nh©n lo¹i phæ qu¸t. Nã
nãi thËt to nh÷ng g× v¨n häc tr-íc 1975 th-êng giÊu kÝn hay ch-a cã ®iÒu kiÖn
nãi ra vÒ con ng-êi. VÊn ®Ò c¸i riªng trë thµnh mèi quan t©m hµng ®Çu cña
ng-êi cÇm bót.
Nh- vËy, ®æi míi v¨n häc suy ®Õn cïng lµ ®æi míi quan niÖm: quan
niÖm vÒ con ng-êi, vÒ ®êi sèng, quan niÖm vÒ chøc n¨ng cña v¨n häc nghÖ
thuËt. Trong v¨n häc thêi kú ®æi míi, con ng-êi võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ ®èi
t-îng kh¸m ph¸ chñ yÕu, võa lµ c¸i ®Ých cuèi cïng cña v¨n häc, ®ång thêi
còng lµ ®iÓm quy chiÕu, lµ th-íc ®o gi¸ trÞ cña mäi vÊn ®Ò x· héi. Vµ còng v×
®-îc soi chiÕu tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau nªn con ng-êi trong v¨n häc thêi kú
®æi míi hiÖn ra ®êi h¬n, thËt h¬n, toµn diÖn h¬n nhiÒu so víi tr-íc ®ã. §óng
nh- GS TrÇn §×nh Sö ®· nãi :“Sù ®æi míi vµ ®a d¹ng cña v¨n häc tr-íc hÕt lµ
®æi míi vµ ®a d¹ng trong quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi”[42 ].
1.2. Con ng-êi trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi kú ®æi míi tõ gãc
nh×n v¨n hãa.
Ma V¨n Kh¸ng lµ c©y bót v¨n xu«i tiªu biÓu cña v¨n häc thêi kú ®æi
míi. §Æc biÖt, truyÖn ng¾n thêi kú ®æi míi cña «ng thÓ hiÖn mét c¸i nh×n toµn
diÖn, thÊu ®¸o vµ tri ©n ®èi víi con ng-êi. B»ng giäng ®iÖu võa th©m trÇm, s©u
s¾c, võa trµo léng hµi h-íc, võa chua ch¸t, cay nghiÖt l¹i võa m-ît mµ, nhÈn
nha, Ma V¨n Kh¸ng ®· say s-a kÓ víi chóng ta vÒ nh÷ng m¶nh ®êi, nh÷ng sè
phËn ng-êi chÞu ¶nh h-ëng trùc tiÕp tõ v¨n hãa thêi ®¹i hä sèng. Tõ gãc nh×n
v¨n hãa, con ng-êi trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng thêi kú ®æi míi hiÖn lªn
thËt ®a diÖn.
9
1.2.1. Con ng-êi tõ gãc nh×n v¨n hãa øng xö.
Trong dßng ch¶y cña lÞch sö, mçi céng ®ång d©n téc ®· s¸ng t¹o cho
m×nh mét nÒn v¨n hãa. B¶n s¾c v¨n hãa cña céng ®ång ®-îc l-u gi÷ tõ ®êi
nµy qua ®êi kh¸c. V¨n häc lµ mét thµnh tè cña v¨n hãa. Nã lµ sù tù ý thøc v¨n
hãa cña mçi d©n téc. C¸c biÕn ®éng cña lÞch sö, x· héi, t- t-ëng, quan niÖm
míi cña thêi ®¹i… lu«n t¸c ®éng, chi phèi c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. Trªn
tinh thÇn ®æi míi t- t-ëng, ®æi míi t- duy, v¨n hãa ViÖt Nam thêi kú ®æi míi
vµ giao l-u, héi nhËp ®· in dÊu Ên s©u ®Ëm trong c¸ch øng xö cña con
ng-êi.V¨n ho¸ ®æi míi t¸c ®éng ®Õn v¨n häc. Hay nãi nh- PGS.TS §oµn §øc
Ph-¬ng: “H×nh tîng con ngêi trong v¨n häc mang nh÷ng phÈm chÊt g¾n víi
mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt ®Þnh”[41 ;tr 30].
Tõ gãc nh×n v¨n hãa øng xö, con ng-êi trong truyÖn ng¾n Ma V¨n
Kh¸ng thêi kú ®æi míi hiÖn lªn võa cao c¶ võa ®êi th-êng, võa cã c¸i ®Ñp, c¸i
thiÖn l¹i võa cã c¸i xÊu, c¸i ¸c. Con ngêi bÞ xãa nhßa “kho¶ng c¸ch sö thi”
®-îc ®Æt trong dßng ®êi ®a tËp, trong nh÷ng mèi quan hÖ ch»ng chÞt. ChÝnh v×
vËy, ngay trong c¸ch øng xö, con ng-êi trong truyÖn ng¾n cña «ng còng ®-îc
kh¸m ph¸ tõ nhiÒu chiÒu kÝch.
1.2.1.1. C¸i ®Ñp vµ c¸i thiÖn.
§äc truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng gi÷a nh÷ng ngµy hÌ n¾ng n«i oi bøc,
t«i thËt sù bÞ cuèn hót bëi thø v¨n giµu chÊt ®êi, ®Çy ¾p h¬i thë cña sù sèng Êy.
NhiÒu trang truyÖn lµm ta c¶m thÊy Êm lßng bëi c¸c nh©n vËt ®· lÊy c¸i ®Ñp
cña tÝnh ng-êi, t×nh ng-êi ®Ó ®èi nh©n xö thÕ, ®Ó v-ît lªn nh-ng thãi th-êng
cña cuéc ®êi trÇn tôc, ®a ®oan. Nh÷ng c¸i mÐo mã, nghÞch dÞ, c¸i phµm tôc,
dë dang cø thu hót mét sè c©y bót nµo kh¸c. Ma V¨n Kh¸ng “lµ nhµ v¨n cña
c¸i ®Ñp trong dßng ®êi sinh hãa, b×nh dÞ, hån nhiªn, c¸i ®Ñp trong niÒm h¹nh
phóc ®-îc lµm ng-êi víi ý nghÜa ®Ých thùc cña nã chø kh«ng ph¶i lµ c¸i g×
kh¸c” [37;Tr 7].
Tr-íc hÕt lµ c¸i ®Ñp trong øng xö gi÷a con ng-êi víi con ng-êi, c¸i ®Ñp
Êy cµng trë nªn ngêi s¸ng khi nhµ v¨n ®Æt nh©n vËt cña m×nh vµo nh÷ng t×nh
10
huèng o¸i o¨m. TruyÖn ng¾n Anh thî ch÷a khãa xoay quanh nh©n vËt chÝnh lµ
ThiÒu. Anh rong ruæi hµnh nghÒ ch÷a khãa, ®i kh¾p n¬i ®Ó kiÕm sèng vµ tháa
chÝ bay nh¶y cña m×nh. Anh sèng gi÷a ®êi nhÑ nhâm nh- mét cuéc d¹o ch¬i
v« t- lù. Bªn c¹nh ch©n dung cña mét ng-êi tµi hoa gi÷a ®êi th-êng, Ma V¨n
Kh¸ng cßn h-íng ng-êi ®äc tíi hai ng-êi ®µn bµ trong cuéc ®êi anh ThiÒu.
Hä ë vµo t×nh c¶nh “chång chung ®©u dÔ ai nhêng cho ai”.VËy mµ hä kh«ng
cã nh÷ng cuéc ®¸nh ghen tµn h¹i. Ph¶i ch¨ng v× mÊt m¸t to lín qu¸ nªn cã søc
thanh läc t©m hån. C¸i chÕt cña anh ThiÒu trë thµnh sîi d©y g¾n kÕt nh÷ng
con ngêi xa l¹. “Hä trë thµnh m«n ®Ö chung mét t«n gi¸o cã gi¸o chñ lµ «ng
chång thî khãa ®· khuÊt cña hä” [16 ;Tr 282]. Ng-êi vî c¶ d·i dÇu khæ ¶i
nh-ng tÊm lßng th¶o th¬m. Trong s©u th¼m con ng-êi chÞ lµ b¶n n¨ng b¶o tån
c¸i quan hÖ m¸u mñ ruét rµ thiªng liªng, lµ t×nh yªu s©u s¾c, tÈm h-¬ng phông
thê. ChÝnh t×nh yªu ®· hµn g¾n ®au th-¬ng, xãa bá hËn thï, khiÕn hai ng-êi
®µn bµ cã thÓ xÝch l¹i gÇn nhau h¬n. NÕp trong Th- tõ quª ra khi biÕt chång
m×nh ®· yªu mét ng-êi con g¸i kh¸c th× kh«ng véi ghen tu«ng mµ t×m c¸ch
hiÓu kü vÒ ng-êi con g¸i Êy. ChÞ biÕt r»ng Nhung ®Õn víi §-¬ng b»ng mét
t×nh yªu ch©n thµnh. Tr-íc t×nh c¶m bÞ sÎ chia, chÞ kh«ng chØ nghÜ ®Õn nçi xãt
xa, tñi phËn cho m×nh, mµ cßn nghÜ ®Õn chång m×nh nöa ®êi chinh chiÕn, ®Õn
giµ mµ vÉn cßn c« ®éc. ChÞ lÊy t×nh nghÜa ®Ó lý gi¶i vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Bøc
th- göi tõ quª ra trµn ®Çy n-íc m¾t vµ nçi xãt ®au, nh-ng mang søc nÆng cña
lßng vÞ tha. ChÝnh c¸ch c- xö Êy khiÕn §-¬ng vµ Nhung cµng ph¶i suy nghÜ
®Ó ®iÒu chØnh l¹i hµnh vi cña m×nh. Trong Tr¸i chÝn mïa thu, «ng Thôy, c«
Bõng ®Òu lµ nh÷ng con ng-êi cã sè phËn Ðo le. Ng-êi th× vî mÊt, ng-êi th×
chång hy sinh. Hai m¶nh ®êi vôn vì ®· ghÐp l¹i thµnh ®«i b»ng chÝnh sù ®ång
c¶m, sÎ chia ®Çy thiªng liªng, cao th-îng. Nh-ng t×nh nghÜa qu¸ khø vÉn ch-a
thÓ ph«i phai, ch-a thÓ n»m yªn trong ng¨n kÐo v« t×nh. Hä ®· chia tay nhau
sau mét ®ªm Bõng nh×n ¶nh mÑ LuyÕn, khãc th-¬ng mÑ LuyÕn vµ th-¬ng
ng-êi chång ®· hi sinh cña m×nh.
11
NhiÒu nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Ma V¨n Kh¸ng lu«n øng xö víi
®êi, víi ng-êi b»ng c¸i ph«ng v¨n hãa vµ kinh nghiÖm dµy dÆn cña m×nh. Qua
c¸ch hµnh xö cña hä, ta thÊy ®-îc hä thËt sù lµ nh÷ng ng-êi “xøng tÇm”. ¤ng
B»ng trong ChuyÕn tuÇn tra cuèi cïng ®· vµo tuæi h-u trÝ. ChÝnh ë c¸i tuæi tri
thiªn mÖnh nµy, «ng l¹i hay mñi lßng, tµi n¨ng dù ®o¸n ph¸t triÓn ®Õn ®é
th¨ng hoa nhê linh øng tµi t×nh kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn víi sù tr¶i nghiÖm.
ChuyÕn tuÇn tra cuèi cïng nh- chÝnh «ng linh c¶m, ®· diÔn ra kh«ng hoµn
toµn thuËn lîi. Ch¼ng ph¶i v× «ng kh«ng b¾t ®-îc tªn c-íp xe m¸y, mµ v× téi
ph¹m hiÖn diÖn tr-íc «ng lµ mét khu«n mÆt non bÊy, mét g-¬ng mÆt häc trß,
mét g-¬ng mÆt cña con ng-êi n¬i ®Çu nguån nh©n c¸ch, mét khu«n mÆt ch-a
víng bôi trÇn ai. ¤ng “bñn rñn hÕt c¶ ch©n tay, kh«ng quay ®i mµ ®øng nh×n
tr©n tr©n vµo g-¬ng mÆt kÎ téi ph¹m thiÕu niªn nä, n-íc m¾t l· ch· tu«n r¬i vµ
gµo lªn thèng thiÕt: “Trêi ¬i, sao l¹i ®Õn n«ng næi nµy h¶, ch¸u ¬i. Mµy lµm
tao buån qu¸… Hãa ra kinh nghiÖm cña c¶ mét ®êi tao gom l¹i chØ lµ ®Ó ®èi
phã víi mµy -, ch¸u ¬i” [27 ; tr 215]. C¸ch øng xö cña «ng B»ng kh«ng gièng
víi c¸ch øng xö th«ng th-êng gi÷a ng-êi thi hµnh nhiÖm vô vµ tªn téi ph¹m,
kh«ng mang vÎ l¹nh lïng, nguyªn t¾c mµ thÊm ®Ém tinh thÇn nh©n b¶n. ¤ng
s÷ng sê, ®au xãt tr-íc mét tªn téi ph¹m lµ thiÕu niªn. ¤ng run rÈy, gµo thÐt
tr-íc vÎ non t¬, kh«ng dôc niÖm, tµ v¹y, ch-a hoen ¸m nh÷ng ý t-ëng xÊu xa
cña nã. Ph¶i ch¨ng, vÎ ®Ñp cña t×nh ng-êi, tÝnh ng-êi nh- lµ c¨n cèt cña cuéc
sèng b×nh dÞ, hån nhiªn ®· chi phèi c¸ch hµnh xö cña «ng B»ng. Còng chÝnh
v× thÕ mµ thiªn truyÖn kh«ng cã c¸i c¨ng th¼ng cña mét cuéc tuÇn tra, nã ®-îc
c©n b»ng, ®îc “chïng hãa” nhê nh÷ng linh c¶m, trùc gi¸c, tµi n¨ng vµ sù tr¶i
nghiÖm trong nghÒ nghiÖp cña «ng B»ng.
C¸i ®Ñp kh«ng chØ ®-îc thÓ hiÖn trong c¸ch hµnh xö gi÷a ng-êi víi
ng-êi, mµ cßn thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi thiªn nhiªn. B¸t
ng¸t trêi xanh lµ truyÖn ng¾n göi g¾m nhiÒu th«ng ®iÖp cña t¸c gi¶. Con chim
cu g¸y do Thä – b¹n v¨n ch-¬ng väng niªn tÆng «ng Khang mçi lÇn cÊt tiÕng
lµ mçi lÇn “nã gîi nhí t×nh quª, nã ®a ta vÒ ®ång ruéng, xãm th«n, mïa
12
mµng, nã khiÕn ta r-ng r-ng mét nçi luyÕn nhí xa x«i” [27 ; tr 8]. Nh-ng
nh÷ng ©m thanh nuét nµ vµng ngäc Êy thùc chÊt “chØ lµ kÕt qu¶ cña mét cuéc
®äa ®Çy, hµnh x¸c cña con ng-êi, chØ ®¬n thuÇn lµ tiÕng léng thæn thøc cña
mét kÎ bÞ giam h·m tï ®µy, bÞ c¸ch ly ®ång lo¹i” [27 ; tr 16]. BÞ nhèt trong c¸i
lång chËt hÑp, tèi t¨m, hoµn c¶nh sèng bÝ bøc, khæ së khiÕn con chim phÉn mµ
ph¸t. TiÕng hãt thÓ hiÖn nçi nhí trêi xanh tù do, nhí bÇy, nhí b¹n, nhí ruéng
®ång. Mét tiÕng chim mµ th¨m th¼m nçi ®au. Cuèi cïng, th»ng ch¸u «ng
Khang mÆc dï rÊt yªu quý con chim, ®· th¶ nã vÒ víi b¸t ng¸t trêi xanh. Hµnh
®éng Êy thÓ hiÖn vÎ ®Ñp cña mét con ng-êi cßn ch-a vong th©n xa c¸ch céi
nguån. §ã lµ sù hßa hîp víi tù nhiªn, thuËn theo tù nhiªn mµ sèng. C¸ch øng
xö cña ®øa trÎ nhËn ®îc sù ®ång t×nh cña «ng nã. Bëi “nã ®· hiÓu, ®· ngé ra
mét ®iÒu hÖ träng b»ng trùc c¶m hån nhiªn cña tuæi thiÕu niªn v« t-. Nã
kh«ng cÇm lßng ®-îc khi thÊy con chim g¸y ph¶i sèng trong t×nh c¶nh ngôc
tï. Sù sung s-íng, vui vÎ cña ta rÊt kh«ng nªn cã trªn nçi ®au tñi cña kÎ kh¸c”
[27 ; tr 16].
Trong quan niÖm cña Ma V¨n Kh¸ng, c¸i ®Ñp tr-íc hÕt lµ c¸i thiÖn, tÝnh
thiÖn lµ céi nguån cña mäi c¸i ®Ñp. Quan niÖm nµy hoµn toµn kh¸c biÖt víi
NguyÔn Tu©n. Trong Vang bãng mét thêi, NguyÔn Tu©n say s-a ca ngîi mét
tªn ®ao phñ, bëi h¾n cã mét lèi chÐm treo ngµnh rÊt ngät. ¤ng nh×n con ng-êi
thuÇn tóy tõ ph-¬ng diÖn thÈm mÜ chø kh«ng soi chiÕu tõ gãc nh×n ®¹o ®øc.
C¸i ®Ñp trong ngßi bót NguyÔn Tu©n nhiÒu khi l¹i chÝnh lµ nh÷ng “¸c hoa”.
Ma V¨n Kh¸ng ®i t×m c¸i ®Ñp ë nh÷ng con ng-êi ®êi th-êng, trong ®êi sèng
b×nh dÞ, hån nhiªn, soi chiÕu con ng-êi tõ gãc nh×n truyÒn thèng. Trong kh«ng
gian nói rõng, Pao (San Cha Ch¶i) sèng nÆng t×nh, nÆng nghÜa, thËt thµ, chÊt
ph¸c, nh©n hËu. C¸i ®Ñp trong mét t©m hån thiÖn Êy ®ang chuyÓn ®éng, tù
kh«n lín dÇn ®Ó trë nªn cã Ých. N¨m n¨m trêi kiªn tr×, bÒn bØ víi tr¸ch nhiÖm,
Pao qua tuæi hai m-¬i tõ lóc nµo, nh-ng anh ®· thùc sù lín kh«n, thùc sù cã
Ých cho ®êi. Quan niÖm c¸i thiÖn lµ c¸i ®Ñp ®Æc biÖt ®-îc Ma V¨n Kh¸ng thÓ
hiÖn trong truyÖn Giµng T¶, kÎ lang thang, Giµng T¶ ®Ñp, c¸i ®Ñp søc vãc,
13
kháe m¹nh vµ lu«n lµm viÖc thiÖn. TÝnh thiÖn vèn cã trong con ng-êi ®Ñp vÒ
thÓ x¸c ®ã. §-îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi Liphig¬, tªn biÖt kÝch, tªn x· ®éi
tr-ëng, tÝnh thiÖn trong con ng-êi Giµng T¶ cµng trë nªn næi bËt. Nh©n vËt
Giµng T¶ lµ sù ®èi tho¹i cña nhµ v¨n vÒ vÊn ®Ò tèt – xÊu. Giµng T¶ tèt hån
nhiªn nh- b¶n n¨ng hoang s¬ m«ng muéi cña anh. Anh gióp kÎ ®Þch mµ
kh«ng biÕt lµ m×nh ®ang tiÕp tay cho kÎ thï, sèng ng©y th¬ hån nhiªn ®Õn ngu
muéi. ChÝnh lßng tèt mét c¸ch hån nhiªn ®· lµm h¹i Giµng T¶.
Nh- vËy, b»ng c¸i nh×n tri ©n ®èi víi con ng-êi, Ma V¨n Kh¸ng ®· ph¸t
hiÖn ra c¸i ®Ñp trong chÝnh nh÷ng con ng-êi b×nh th-êng n¬i cuéc ®êi trÇn
tôc. Kh«ng ph¶i anh hïng, vÜ nh©n míi cã c¸ch hµnh xö ®Ëm nÐt v¨n hãa,
kh«ng ph¶i nh÷ng con ng-êi to t¸t míi mang t©m hån thiÖn. C¸i ®Ñp, c¸i thiÖn
tiÒm Èn trong nh÷ng con ng-êi b×nh dÞ. Trong mét lÇn tr¶ lêi pháng vÊn, Ma
V¨n Kh¸ng ®· tõng t©m sù: “Th«i thóc t«i viÕt lµ c¸i ®Ñp cña cuéc sèng” [34].
Ph¶i vËy ch¨ng mµ hÇu hÕt c¸c nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña «ng ®Òu lµ hiÖn
th©n cho c¸i ®Ñp, sèng vµ hµnh xö theo tiÕng gäi cña ch©n, thiÖn, mü. V¨n
ch-¬ng Ma V¨n Kh¸ng mang vÎ ®Ñp mu«n ®êi nh- quan ®iÓm cña
Tsecn-sepxki :“ C¸i ®Ñp lµ cuéc sèng, mét sinh thÓ ®Ñp lµ qua chóng ta nh×n
thÊy cuéc sèng hoÆc lµm cho chóng ta nghÜ ®Õn cuéc sèng” [8 ; tr 48 ].
1.2.1.2. C¸i xÊu vµ c¸i ¸c.
Kh«ng chØ say s-a ca ngîi vÎ ®Ñp, tÝnh thiÖn cña con ng-êi, Ma V¨n
Kh¸ng, víi c¸i nh×n thÊu triÖt cßn ph¸t hiÖn ra c¸i xÊu, c¸i ¸c tån t¹i ngay
trong câi ®êi nµy. ¤ng xãt xa, nhøc nhèi tr-íc mét nh©n thÕ ®ang phai l¹t
nh©n t×nh, thãi ghen ghÐt, ®è kÞ, ph¶n tr¾c, vong ©n, béi t×nh lªn ng«i, chiÕm
chç, t¹o thµnh mét cÆp bµi trïng víi c¸i ®Ñp, c¸i thiÖn. Bµ Nhµn (Trung du
chiÒu m-a buån) xuÊt th©n lao ®éng, thÊt häc, sèng l-u l¹c, may nhê chót
nhan s¾c mµ ®-îc vinh th©n ph× gia. Giê ®· lªn tíi chøc tr-ëng phßng nh-ng
c¸ch ¨n nãi, øng xö cña bµ vÉn kh«ng sao che næi qu¸ khø xuÊt th©n hÌn kÐm.
§iÒu quan träng h¬n lµ sù ®èi xö tÖ b¹c, döng d-ng, l¹nh lïng cña bµ Nhµn
®èi víi vî chång ng-êi em khiÕn ng-êi ngoµi cuéc còng ph¶i rïng m×nh “ai
14
cã thÓ s¾t ®¸ v« t×nh tr-íc sù van nµi, n¨n nØ nghÜa t×nh s©u nÆng nh- thÕ! Ai
cã thÓ sau nh÷ng lêi ch©n thùc ®Ém n-íc m¾t l¹i ®¸p l¹i b»ng giäng ®iÖu kÎ
c¶, hîm hÜnh, lè l¨ng liªn tôc nh- thÕ” [16 ; tr 92). C¸i chÕt cña em g¸i còng
kh«ng ®ñ søc ®¸nh ®éng t©m linh bµ. T×nh m¸u mñ ruét thÞt bÞ chèi bá phò
phµng tµn nhÉn. Trong khi ®ã, «ng trêi còng cßn nh- biÕt khãc, ®æ m-a r¶
rÝch, sôt sïi, tØ tª. M-a phô häa cïng ng-êi chÕt trong nçi buån thª thiÕt.
Sù suy tho¸i cña t×nh ng-êi, sù xuèng dèc cña ®¹o ®øc, l-¬ng t©m cßn
®-îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong truyÖn ng¾n Suèi m¬. Nhµn lµ ng-êi ®µn bµ xÊu c¶
ng-êi c¶ nÕt. Gèc g¸c n«ng th«n nh-ng ®ua ®ßi t¬ tuèt. Mô ®-îc chång hÕt
søc cng chiÒu, yªu th¬ng. Nhng ®óng lµ “c«ng anh b¾t tÐp nu«i cß. Cß ¨n
cß lín cß rß lªn c©y”. Mô ®Òn ®¸p l¹i c«ng ¬n Êy b»ng c¸ch quay ra rØa rãi,
khinh bØ, coi th-êng anh lµ ®å quª kÖch. Råi mô ®i ngo¹i t×nh, ®Ó mÆc chång
èm ®au s¾p chÕt. §ã cßn lµ SÊn (Nhiªn, nghÖ sÜ móa). Mô bÞ t¹o hãa ch¬i
kh¨m cho c¸i h×nh hµi tiªn thiªn bÊt tóc, xÊu xÝ lïn tÑt. Mô ghen ghÐt nh÷ng ai
h¬n m×nh. Mô lªn quai xanh vµnh ch¶o bíi bän ®µn bµ con g¸i xa xÈn ®Õn
phßng th-êng trùc gÆp «ng DiÖc. Mô cay nghiÖt, bÜu má víi Nhiªn, nghiÕn
r¨ng tuyªn bè: “§õng trªu mÑ m-íp mµ x¬ cã ngµy”. Hãa ra, c¸i xÊu, c¸i ¸c
cã thÓ n¶y sinh trong mçi con ng-êi mét c¸ch v« thøc tõ nhu cÇu thiÕt yÕu.
ChÝnh Ma V¨n Kh¸ng ®· tõng lý gi¶i thÕ nµy: “Còng nh sù hÌn nh¸t, lßng
h¶o t©m, t×nh yªu mÕn, nçi ®au ®êi, niÒm c¨m giËn, thãi ®è kþ ghen ghÐt, tÝnh
Ých kû th©m c¨n, kh¶ n¨ng kh«ng thÓ yªu th-¬ng kÎ kh¸c ngoµi m×nh ®Òu cã
c¸i mÇm nguyªn thñy, ®Òu lµ nghiÖp c¨n trong t¨m tèi, bÒn dai nh- sù sèng, v×
chÝnh chóng ®¶m b¶o cho sù sèng an toµn cña mçi c¸ thÓ con ngêi” [26 ; tr
276]. Chiªn, Sù (ThÇy KhiÓn) xuÊt th©n lµ nh÷ng kÎ chÌo ®ß, b¸n ch¸o lßng,
thÕ mµ giê ®©y hai anh em ®Òu leo lªn ®-îc nÊc thang ®Þa vÞ cao vãt trong x·
héi. Ng-êi lµm chñ tÞch, kÎ lµm tr-ëng ty gi¸o dôc. B×nh míi nh-ng r-îu cò.
Nh÷ng con ng-êi mang t-íng m¹o xÊu xÝ, bÇn hµn Êy dï cã ®éi lèt hµo
nho¸ng thÕ nµo vÉn hiÖn nguyªn h×nh tÝnh c¸ch ®ª tiÖn, lõa läc, ghen ghÐt, ®è
kþ, hèng h¸ch, thÝch g©y sù, hiÕu chiÕn, t×m mäi c¸ch vïi dËp, h·m h¹i ng-êi
15
kh¸c. Còng vËy, ChiÕn, thÇy Ngäc Kim (Ng-êi ®¸nh trèng tr-êng) còng ®Òu
lµ nh÷ng con ng-êi nhá nhen, ti tiÖn, thÊy thÇy Hu©n h¬n m×nh vµ tá ra bÊt
tu©n phôc th× næ ®om ®ãm m¾t, t×m mäi c¸ch h·m h¹i, vïi dËp, khiÕn thÇy
Hu©n tõ ng-êi say s-a víi bôc gi¶ng, tËn t©m víi häc trß giê thµnh ng-êi mÊt
d¹y, thµnh ng-êi ®¸nh trèng tr-êng, cuèi cïng t×m tíi c¸i chÕt bi th-¬ng:
“ThÇy tù treo cæ trªn mét cµnh si c¹nh c¸i giÕng níc ng«i ®Òn thê vÞ th¸nh
d©m ®·ng, thiªng liªng” [20 ; tr 134]. C¸i xÊu, c¸i ¸c xuÊt hiÖn nhan nh¶n
trong nh÷ng trang truyÖn cña Ma V¨n Kh¸ng. §ã lµ KiÕn (Chän chång), tªn
mÌo m¶ gµ ®ång, ph-êng bu«n lËu, ma c«, qu¸i kiÖt vÒ lõa bÞp vµ t×nh dôc, ®·
hñy ho¹i cuéc ®êi ng-êi con g¸i vèn xuÊt th©n trong gia ®×nh cã nÒ nÕp. §ã
cßn lµ th»ng Nhín, kh«ng lµm mµ muèn cã ¨n, b¸m v¸y mÊy ¶ cave ®Ó h-ëng
nhµn. B¶n chÊt t«i ®ßi ¨n s©u vµo c¨n cèt con ng-êi h¾n, thanh niªn trai tr¸ng
mµ cam phËn sèng tÇm göi vµo mÊy ¶ cave, nãi n¨ng th« l«, c- xö v« v¨n hãa
víi ngêi mÑ cßng lng lµm lông nu«i gia ®×nh…
Tuy nhiªn, cã nh÷ng c¸i xÊu ch-a h¼n lµ ¸c, ng-îc l¹i cã nh÷ng c¸i ¸c
kh«ng ®-îc xem lµ xÊu nÕu ta nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch toµn diÖn. Trong
mét sè truyÖn ng¾n nh- VÖ sü Quan Ch©u ; Cè Vinh, ng-êi xø l¹… Ma V¨n
Kh¸ng ®· tËp trung thÓ hiÖn c¸i ¸c nh- mét b¶n n¨ng hoang s¬, m«ng muéi
cña con ng-êi. Sïng Sö (Cè Vinh, ng-êi xø l¹) sèng thuÇn tóy b»ng b¶n n¨ng
tµn b¹o cña nói rõng. Mäi hµnh ®éng cña h¾n ®Òu theo b¶n n¨ng mµ kh«ng hÒ
cã sù can thiÖp cña lý trÝ. Cè Vinh chØ ®¬n thuÇn cho r»ng Sïng Sö lµ mét thÓ
nghiÖm vÒ c¸i b¶n n¨ng bÊt di bÊt dÞch mµ kh«ng gi¸o lý nµo cã thÓ c¶i hãa
®-îc cña ng-êi M«ng. ¤ng kh«ng nhËn thÊy hiÓm häa Èn ®¾ng sau b¶n n¨ng
hoang s¬ Êy. Cuèi cïng, h¹i chóa chÝnh lµ Ju®a th©n cËn. Tªn vÖ sÜ næi c¬n
ghen, theo b¶n n¨ng bÊt tö cè h÷u cña y, giÕt chÕt Cè Vinh chØ v× «ng ®éng
vµo con “c¸i” cña h¾n. ¸c mét c¸ch b¶n n¨ng cßn ph¶i kÓ tíi Khun (VÖ sÜ
Quan Ch©u) Khun chÝnh lµ ®¹i diÖn cho b¶n n¨ng hoang s¬, m«ng muéi nhÊt
cña nói rõng. B¶n n¨ng chi phèi ®Õn c¶ h×nh hµi cña Khun khiÕn mçi khi nh×n
h¾n, ng-êi ta b¨n kho¨n kh«ng hiÓu lµ quü sø hiÖn h×nh vµo Khun hay chÝnh
16
Khun lµ quû sø cì siªu ®¼ng. H¾n b¹o liÖt, tµn nhÉn, u mª, kh«ng ý thøc ®-îc
hµnh ®éng cña m×nh. Khi ®-îc hái t¹i sao l¹i thÝch giÕt ng-êi, l¹i trung thµnh
víi l·o Quan Ch©u, th× h¾n lê mê nhí r»ng chØ v× mét b÷a tiÖc m-êi mét mãn
mµ h¾n ®-îc cho ¨n khi ®ang ®ãi. Khi cßn lµ mét ®øa trÎ, Khun ®· tµn b¹o.
Nh-ng khi r¬i vµo tay cña Quan Ch©u, b¶n n¨ng tµn ¸c Êy ®-îc nh©n lªn gÊp
béi. Khun “lµ sù håi tæ, lµ sù lén gièng, lµ c¸i b¶n tÝnh tµn b¹o cña ®êi sèng
rõng ró, lµ c¸i hoang s¬ cña buæi khai thiªn” [26 ; tr 34). Nh÷ng con ng-êi
nh- Khun, Sïng Sö võa ®¸ng th-¬ng võa ®¸ng giËn. Th-¬ng cho sù hoang s¬
m«ng muéi vµ giËn thay cho sù tµn b¹o, man rî. Ma V¨n Kh¸ng tá ra xãt xa,
nhøc nhèi tr-íc sù thùc c¸i ¸c nh- ¨n vµo m¸u thÞt cña nh÷ng con ng-êi sèng
phÇn nhiÒu dùa vµo c¶m tÝnh tù nhiªn nµy.
1.2.1.3. C¸i cao c¶ vµ c¸i tÇm th-êng.
§i t×m c¶m høng ë cuéc sèng ®êi th-êng, g¾n víi nh÷ng con ng-êi b×nh
dÞ, Ma V¨n Kh¸ng kh«ng chØ ph¸t hiÖn ra c¸i ®Ñp, c¸i thiÖn hay c¸i xÊu, c¸i ¸c
trong v¨n hãa øng xö cña hä mµ cßn nhËn thÊy nh÷ng c¸i bÐ nhá, vÆt v·nh, gai
gãc, tÇm th-êng diÔn ra ngµy ngµy trong kh«ng gian nhá bÐ, riªng t- lµ gia
®×nh. Chç nµy lµ cuéc x« x¸t gi÷a mÑ chång vµ nµng d©u (Bå n«ng ë biÓn,
PhÐp l¹ th-êng ngµy), chç kia lµ sù xÝch mÝch gi÷a chÞ d©u vµ em chång (Heo
may giã léng), n¬i nä lµ nh÷ng r¹n vì khã cã thÓ hµn g¾n gi÷a chÞ em g¸i (ChÞ
em g¸i)…. Nh÷ng ngµy ®îc n¹m vµng cña gia ®×nh §oan còng nh- cña chÞ
Th¶o (Heo may giã léng) ®· qua ®i cïng víi h×nh ¶nh ngän giã heo may lång
léng vµ kho¶ng trêi cuèi thu trµn trÒ lµn s¸ng ph¶n quang niÒm vui mïa mµng.
Mïa heo may n¨m nay, ®Õn hÑn l¹i lªn, chÞ Th¶o tay x¸ch n¸ch mang ®å quª
kiÓng lªn thµnh phè th¨m gia ®×nh ng-êi em ruét. Sau hai n¨m kh«ng gÆp,
hiÖn diÖn tr-íc §oan b©y giê kh«ng cßn lµ ng-êi chÞ g¸i t-¬i ®Ñp, ãng ¶ n¨m
x-a mµ lµ mét bµ l·o quª mïa cßm câi, mÖt mái vµ bÊt an, chøng tá mét ®êi
sèng lao lùc qu¸ møc vµ triÒn miªn trong c¾n røt, dµy vß. Vî §oan mét ng-êi
cÇn kiÖm, tÝnh to¸n ®Õn thµnh ch¾t bãp, hµ tiÖn ®· tá ra sèt ruét tr-íc cuéc
viÕng th¨m ¶nh h-ëng tíi kinh tÕ gia ®×nh. C¸i vá lÔ nghÜa trong giao tiÕp
17
bong lë dÇn. Mçi ngµy, thÞ øng xö víi chÞ chång thªm qu¸ qu¾t, kh«ng ®¸
thóng ®ông nia, mãc m¸y xa gÇn th× còng lÇm l× mét khèi nÆng trÞch. ThÞ ch×
chiÕt cay nghiÖt, c¹n tµu r¸o m¸ng, mÊt t×nh, mÊt nghÜa, phò phµng tµn tÖ ®Õn
møc ng-êi chÞ chång ph¶i nuèt lÖ ra ®i. Hãa ra, cuéc sèng vÉn tån t¹i mét thùc
tr¹ng lµ ruét thÞt mµ thÝch biÖt lËp, kh«ng muèn cã quan hÖ víi nhau. Trong
PhÐp l¹ th-êng ngµy m©u thuÉn l¹i diÔn ra gi÷a mÑ chång vµ nµng d©u. Bµ
§ång nh- tÊt c¶ nh÷ng bµ mÑ ViÖt Nam kh¸c, vèn d¹t dµo t×nh th-¬ng con
ch¸u vµ ®øc vÞ tha. Trong quan niÖm cña bµ, nhÊt con, nh× ch¸u, thø s¸u ng-êi
d-ng. NhÆt che m-a, th-a che n¾ng, mäi viÖc bµ ®Òu chu toµn sau tr-íc. Êy
vËy mµ bµ vÉn kh«ng ®-îc lßng ng-êi con d©u tªn §µo. C¬ thÓ §µo vµo lóc
suy kiÖt, gièng nh- c¸i chuång äp Ñp kh«ng nhèt næi c¬n ®au buån, tøc giËn.
Sù rèi r¾m lóc nµo còng ¨m ¾p trong con ng-êi §µo. Than th©n tr¸ch phËn, so
b×, tÞ n¹nh, ®¸ thóng ®ông nia, giËn c¸ chÐm thít… tÊt c¶ ®Òu ®æ lªn ®Çu bµ
mÑ chång vµ ng-êi chång téi nghiÖp cña §µo. Cuéc sèng th-êng ngµy kh«ng
cßn phÐp l¹. Kh«ng gian gia ®×nh nhá bÐ mµ trë nªn ngét ng¹t. §óng lµ nµng
d©u b¾t chÊy cho mÑ chång b»ng trong thÊy bå n«ng ë biÓn (Bå n«ng ë biÓn).
Trong truyÖn ng¾n Bå n«ng ë biÓn gi÷a mÑ chång vµ nµng d©u d-êng nh®ang tån t¹i mét tr¹ng th¸i t©m thÇn. Nh÷ng cuéc x« x¸t n¶y löa biÕn kh«ng
gian gia ®×nh thµnh b·i chiÕn tr-êng, vïng sa m¹c, chèn ®Þa ngôc, b· tha ma.
LÏ nµo t×nh nghÜa chØ ®-îc b¶o l-u vµ nu«i d-ìng trong m«i tr-êng nghÌo
khæ? Giµ sinh tËt, ®Êt sinh cá. M©u thuÉn tÝch tô b¾t ®Çu tõ nh÷ng c¸i bÐ nhá,
vÆt v·nh, tÇm th-êng. Ng-îc l¹i, chÞ em g¸i nh- tr¸i cau non, chÞ em g¸i, c¸i
nh©n s©m. ThÕ mµ c¸i liªn minh tù nhiªn Êy l¹i ®· bÞ ph¸ vì chØ v× mét th»ng
¨n rong, ë l¹c, ma c« thñ lîi, vê vÜnh ®ãng vai nghÜa hiÖp (ChÞ em g¸i). Cïng
lµ chÞ em, nh-ng ¸i ®Çm Êm, trßn trÞa, nång th¾m. Cßn Th-¬ng ®· sang tuæi
b¨m, mang c¸i ®Ñp s¾c l¹nh, khã gÇn. Hai chÞ em cïng ®Õn víi Hoµn, mét tªn
tîn t¹o, ®µng ®iÕm. M©u thuÉn ®· x¶y ra khi ¸i ph¸t hiÖn ra chÞ m×nh ®· lÐn lót
quan hÖ víi ng-êi yªu cña m×nh. ¸i ®· x¸ch va li ra ®i, chÊm døt mèi liªn minh
tù nhiªn t-ëng nh- kh«ng bao giê cã thÓ ®o¶n m¹ch Êy.
18
Bªn c¹nh c¸i bÐ nhá, vÆt v·nh, gai gãc, tÇm th-êng, Ma V¨n Kh¸ng cßn
ph¸t hiÖn ra sù Êm ¸p, b×nh dÞ, cao c¶ cña con ng-êi tõ gãc nh×n v¨n hãa øng
xö. Tr-íc sù ra ®i vÜnh viÔn cña chång m×nh, ng-êi vî trong Gi¶i nguyÒn ®·
nh×n nhËn l¹i, bao dung h¬n vÒ d× Th-¬ng - ng-êi ®µn bµ v« t×nh ®· l¹c vµo
cuéc ®êi ng-êi ®· mÊt vµ ph¸ tan h¹nh phóc gia ®×nh hä. Tõ chç ®èi ®Çu, giê
®· cã thÓ ®èi tho¹i, tõ chç thÒ ®éc sÏ b¨m v»m mæ xÎ ng-êi ®µn bµ h- háng,
giê ®· b-íc qua lêi nguyÒn. Ph¶i ch¨ng mäi lý sù ®Òu trë nªn v« nghÜa th¶m
h¹i tríc t×nh th¬ng yªu. “T×nh c¶nh bçng dng ®· kÐo hai ngêi phô n÷ vµo
chung mét th©n phËn. C¶ hai ®Òu c¶m thÊy m×nh qu¸ - nhá bÐ, khèn khæ,
tríc c¸i kho¶ng h v« mÊt m¸t” [18 ; tr 250]. Vî ng-êi qu¸ cè ®· sai con ®i
cïng d× Th-¬ng vÒ quª d× xem hoµn c¶nh thÕ nµo, tÝnh ®Õn chuyÖn mêi d× lªn
ë cïng víi gia ®×nh cho ®ì buån. C¸ch c- xö hîp t×nh hîp lý Êy khiÕn ng-êi ta
c¶m thÊy Êm lßng, vµ còng c«ng t©m, c«ng b»ng h¬n víi d× Th-¬ng. Hay
trong Heo may giã léng, ®èi lËp víi ng-êi mÑ lu«n ch× chiÕt, cay nghiÖt b¸c
m×nh, Thóy l¹i lu«n vç vÒ, s¨n sãc. Thóy gi÷ vai trß c©n b»ng, san ph¼ng.
Kh«ng mét lêi phµn nµn, kh«ng mét cö chØ s¬ suÊt, cÇn mÉn vµ trµn ®Çy tinh
thÇn tr¸ch nhiÖm. Thóy ®ãng trän vÑn vai c« hé lý, ng-êi cÊp d-ìng, ng-êi
ch¸u g¸i tËn t×nh víi b¸c g¸i. Tr-íc mäi ®iÒu ch× chiÕt cña mÑ, nã chØ ®äc mét
c©u b¸c bá rÊt ng©y th¬, v÷ng tin vµ kh«ng sao b¾t bÎ ®-îc: ®©u mµ. ChÝnh sù
hån nhiªn vµ t×nh c¶m ch©n thµnh cña con ng-êi n¬i ®Çu nguån nh©n c¸ch ®·
phÇn nµo s-ëi Êm t©m hån c« ®¬n, ®au khæ cña ng-êi b¸c g¸i. V-ît lªn trªn
nh÷ng thãi ®êi phµm tôc, nh÷ng h¬n thua, ngé nhËn, thÞ phi, mét sè nh©n vËt
trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng ®· biÕt sèng ®Ñp vµ thËt sù cao c¶ trong øng
xö cña m×nh. §ã lµ ng-êi thî c¾t tãc lµng, lµ n÷ häa sÜ vÏ ch©n dung, lµ ng-êi
lµm c©u ®èi ë tØnh nhá, lµ anh thî ch÷a khãa… nh÷ng con ngêi b×nh dÞ trong
cuéc sèng ®êi th-êng. ¤ng Sung (Thî c¾t tãc lµng) tõng cã nhiÒu cèng hiÕn
cho c¸ch m¹ng, nh-ng cuèi cïng còng chØ quay vÒ hµnh nghÒ c¾t tãc – c¸i
nghÒ lµm ®Ñp cho mét gãc cña con ng-êi. ¤ng lµ con tèt hØn, lµ kÎ v« danh.
Nh-ng ®»m s©u trong «ng lµ mét nh©n c¸ch cao ®Ñp, lµ sù cao th-îng trong
19
øng xö cña bËc chÝnh nh©n qu©n tö. Tr-íc sù cao giäng cña mét g· trai ®Õn
c¾t tãc mµ thùc chÊt lµ muèn t×m hiÓu ngãc ng¸ch ®êi «ng, «ng vÉn b×nh tÜnh
®èi ®¸p: “Con ngêi ph¶i ngay ng¾n chØnh tÒ, kÓ tõ c¸i ®Çu tãc, g¬ng mÆt,
trang phôc ®Õn t©m hån bªn trong. Nh÷ng nçi buån riªng t- ph¶i biÕt nÝn nhÞn
®Ó sèng cho ra con ng-êi. Ta kh«ng nªn c¸ ®èi b»ng ®Çu víi c¸i xÊu xa, tåi tÖ,
rñi ro. Ta chèng l¹i nh÷ng c¸i nham nhë b»ng chÝnh sù chÝnh trùc, ®-êng
hoµng, tö tÕ” [27 ; tr 231]. Hay nh Huª trong “N÷ häa sÜ vÏ ch©n dung”. C«
kh«ng -a th¸i ®é cña Peter khi anh chµng nµy võa ®Õn thuª c« vÏ ch©n dung
l¹i ®· nãi tíi chuyÖn thÞt con chã cña chñ nh©n khi nã cïng chñ nh©n ra ®ãn
m×nh. Sù im lÆng, l¹nh lïng cña c« tr-íc thãi tù tin th¸i qu¸, vªnh vao cao
giäng cña Peter chÝnh lµ sù tÝch ®iÖn cho mét lÇn bïng næ mang tÝnh ®èi tho¹i,
tranh biÖn v¨n hãa ë cuèi t¸c phÈm: “Anh biÕt mµ cha ngé. Anh khoe mÑ anh
khuyªn anh xin lçi con kÝt nhµ anh khi ca ngîi mãn thÞt chã. NghÜa lµ ®Ó biÓu
lé sù t«n träng con kÝt. Cßn ng-êi ViÖt chóng t«i, khi ph¶i giÕt mæ mét con
chã hay mét con gµ, ®Òu nãi: gµ ¬i, chã ¬i, tao hãa kiÕp cho mµy. KiÕp sau
®-îc lµm ng-êi chø kh«ng ph¶i lµm gµ, lµm chã n÷a nhД [27 ; tr 22].
Tãm l¹i, kh¬i nguån c¶m høng tõ cuéc sèng ®êi th-êng, Ma V¨n
Kh¸ng ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng gi¸ trÞ ng-êi tõ gãc ®é v¨n hãa øng xö. Con
ng-êi cã c¶ xÊu lÉn tèt, thiÖn lÉn ¸c, cao c¶ lÉn tÇm th-êng. Nh-ng ©m ®iÖu
chñ ®¹o trong mçi trang v¨n cña «ng vÉn lµ sù ngîi ca c¸i ®Ñp, c¸i thiÖn, c¸i
cao c¶. Cuéc sèng ®-îc tÈm thªm h-¬ng hoa chÝnh nhê nh÷ng gi¸ trÞ Êy.
1.2.2. Con ng-êi tõ gãc nh×n v¨n hãa tÝnh dôc.
RÊt nhiÒu truyÖn ng¾n cña Ma V¨n Kh¸ng ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò tÝnh dôc
cña con ng-êi. §©y lµ mét sù dòng c¶m cña chÝnh ng-êi cÇm bót. Bëi v× l©u
nay, ®Ò tµi nµy ®îc coi lµ ngoµi vïng phñ sãng, lµ “miÒn ®Êt chÕt” cña v¨n
häc. Ma V¨n Kh¸ng kh«ng nh÷ng d¸m ®Ò cËp mµ cßn ®Ò cËp mét c¸ch cã hÖ
thèng, b»ng c¶m høng trµo léng nghiªm trang tr-íc vÎ ®Ñp cña cuéc ®êi sinh
hãa hån nhiªn. Cã thÓ nãi “ë ta, Ma V¨n Kh¸ng lµ nhµ v¨n ®Çu tiªn viÕt ®-îc
nh÷ng truyÖn ng¾n kho¸i ho¹t vµ h¶ hª nhÊt vÒ lßng ¸i dôc cña con ngêi” [37
20
- Xem thêm -
.PDF 
90 
30 
129 
