Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự theo luật tố tụng h...

Tài liệu Trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự theo luật tố tụng hình sự việt nam

.PDF
98
263
63

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VĂN ĐỨC TR¦NG CÇU GI¸M §ÞNH TRONG QU¸ TR×NH CHøNG MINH Vô ¸N H×NH Sù THEO LUËT Tè TôNG H×NH Sù VIÖT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VĂN ĐỨC TR¦NG CÇU GI¸M §ÞNH TRONG QU¸ TR×NH CHøNG MINH Vô ¸N H×NH Sù THEO LUËT Tè TôNG H×NH Sù VIÖT NAM Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG QUANG PHƢƠNG HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong khóa luận tốt nghiệp đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật- Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Văn Đức MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRƢNG CẦU GIÁM ĐỊNH TRONG QUÁ TRÌNH CHỨNG MINH VỤ ÁN HÌNH SỰ ....... 6 1.1. Khái niệm giám định và trưng cầu giám định ...................................... 6 1.2. Quá trình chứng minh vụ án hình sự và vai trò của trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự ........................ 15 1.3. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả trưng cầu giám định .......................... 29 Chƣơng 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ TRƢNG CẦU GIÁM ĐỊNH VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TRONG QUÁ TRÌNH CHỨNG MINH VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TỈNH THANH HÓA .......................................................................................... 34 2.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về trưng cầu giám định từ năm 1945 đến năm 2003 .................................................................... 34 2.2. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và Luật giám định tư pháp năm 2012 về trưng cầu giám định................................. 40 2.3. Thực tiễn hoạt động trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự tại tỉnh Thanh Hoá .............................................. 57 Chƣơng 3: CÁC YÊU CẦU VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRƢNG CẦU GIÁM ĐỊNH TRONG QUÁ TRÌNH CHỨNG MINH VỤ ÁN HÌNH SỰ .................................................... 74 3.1. Các yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động trưng cầu giám định ........ 74 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự ......................................................... 75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 89 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT: Cơ quan điều tra CQTHTT: Cơ quan tiến hành tố tụng ĐHQGHN: Đại học Quốc gia Hà Nội GĐTP: Giám định tư pháp GĐV: Giám định viên KHHS: Khoa học hình sự KLGĐ: Kết luận giám định KTHS: Kỹ thuật hình sự NTHTT: Người tiến hành tố tụng TCGĐ: Trưng cầu giám định THTT: Tiến hành tố tụng TTHS: Tố tụng hình sự VAHS: Vụ án hình sự DANH MỤC BẢNG BIỂU Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1. Số liệu các vụ án hình sự điều tra, truy tố, xét xử trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa năm 2012 đến năm 2016 59 Bảng 2.2. Số liệu trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa 64 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giám định trong tố tụng hình sự là việc sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự theo trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định. Trong rất nhiều vụ án, bắt buộc phải trưng cầu giám định để sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ của người giám định là để làm rõ những tình tiết, sự kiện của vụ án. Bởi lẽ, việc làm rõ những tình tiết, sự kiện của vụ án vượt quá khả năng chuyên môn của cơ quan tiến hành tố tụng. Trưng cầu giám định được đặt ra khi thuộc một trong những trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định do luật định hoặc khi xét thấy cần thiết phải có kết luận giám định, nếu không có kết luận giám định sẽ không làm rõ được những tình tiết quan trọng có ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án, không loại bỏ được những mâu thuẫn, nghi ngờ trong quá trình chứng minh làm rõ sự thật của vụ án. Tuy nhiên, hoạt động trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự trong những năm vừa qua còn tồn tại rất nhiều bất cập, quy đinh về các trường hợp bắt buộc phải trưng cầu trong BLTTHS còn có những điểm chưa hợp lý nhất định, việc lựa chọn vấn đề cần trưng cầu ngoài các trường hợp bắt buộc còn bất cập, trưng cầu không đúng người, đúng đối tượng, đúng thời điểm, tao nên hiện tượng vừa thừa, vừa thiếu kết luận giám định cho các vấn đề cần phải chứng minh, lãng phí nguồn lực tài chính cho hoạt động tố tụng cũng như lãng phí công sức của chủ thể giám định. Ngoài nguyên nhân con người, thực tế cho thấy còn có sự không tương thích giữa quy định của Bộ luật tố tụng hình sự với Luật giám định tư pháp các văn bản hướng dẫn. 1 Vấn đề pháp lý, cùng với các vấn đề năng lực của người tiến hành tố tụng, năng lực của chủ thể trưng cầu, chủ thể giám định là những nguyên nhân chính dẫn tới những yếu kém chung của công tác giám định, trong tố tụng hình sự ở nước ta hiện nay. Nhiều vụ án mà việc định tội, định khung hình phạt, giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại phụ thuộc nhiều vào kết quả giám định, định giá nhưng lại bị “tắc” ở chính điểm nghẽn xung yếu này. Như vậy, có thể thấy còn rất nhiều bất cập trên cả hai phương diện pháp luật và thực tiễn về hoạt động trưng cầu giám định. Việc tiếp tục nghiên cứu quy định của pháp luật hình sự hoạt động này trong quá trình chứng minh vụ án hình sự là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt từ thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa – một địa phương có số dân cư đông nhất cả nước và có số lượng án phải thụ lý, điều tra liên quan đến giám định, định giá chiếm tỷ lệ đáng kể. Chính vì vậy, học viên lựa chọn đề tài: “Trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự theo Luật tố tụng hình sự Việt Nam” để làm luận văn thạc sỹ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Trong thời gian qua, ở một mức độ khác nhau đã có một số luận án tiến sỹ, luận văn thạc sỹ, đề tài khoa học, giáo trình, sách chuyên khảo và một số bài viết trên tạp chí đã nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến đề tài, như: - Luận án tiến sĩ, luận văn thạc sỹ luật học: Các luận án như của Nguyễn Văn Du (2006), Quá trình chứng minh trong vụ án hình sự ở nước ta; Nguyễn Ngọc Hà (2013), Quá trình chứng minh trong điều tra các vụ án xâm phạm An ninh quốc gia; Vương Văn Bép (2014), Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định chứng cứ trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội. Đây là những nghiên cứu về chứng cứ và chứng minh, trong đó trưng cầu giám định được nghiên cứu như những hoạt động thu thập chứng cứ quan trọng của quá trình 2 chứng minh. Nghiên cứu gần hơn về đề tài này có luận văn thạc sỹ luật học của Lê Thị Nguyệt Ánh: “Giám định tư pháp trong tố tụng hình sự (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)” thực hiện năm 2014, nhưng mới chỉ đề cập một số vấn đề giới hạn trong lĩnh vực giám định tư pháp và chưa có những nghiên cứu chuyên sâu về trưng cầu giám định. Mặt khác, các vấn đề thực tiễn của Thanh Hóa – khác với Hà Nội, Thanh Hóa cũng giống nhiều tỉnh thành khác là những địa phương còn ít nhiều hạn chế về năng lực của chủ thể trưng cầu giám định, chủ thể giám định so với Hà Nội và nhiều đặc thù khác, cũng rất cần được quan tâm nghiên cứu. - Giáo trình, sách chuyên khảo, tham khảo: các giáo trình nghiệp vụ của Học viện Cảnh sát nhân dân, Học viện An ninh nhân dân viết về trưng cầu giám đinh, nhưng chủ yếu ở phương diện hoạt động điều tra, kỹ năng của cán bộ điều tra. Giáo trình Luật tố tụng hình sự việt Nam năm 2014 của Khoa Luật, ĐHQGHN (2014), Giáo trình Luật tố tụng hình sự việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2010 và giáo trình của một số cơ sở đào tạo khác cũng có những phần viết về các biện pháp này nhưng chưa nhiều, là một tiểu mục khiêm tốn của các chương viết về chứng cứ, chứng minh hay chương viết về hoạt động điều tra. - Bài viết trên các tạp chí khoa học chuyên ngành: trước các hạn chế của pháp luật và thực tiễn hoạt động trưng cầu giám định, đã có tương đối nhiều các công trình đăng trên các tạp chí chuyên ngành về vấn đề này, gần đây nhất là số chuyên đề của Tạp chí Dân chủ và pháp luật tháng 6 năm 2016 với các bài viết nhưng chủ yếu ở góc độ thi hành luật giám định tư pháp như: Nguyễn Thị Thụy, Thực trạng công tác giám định tư pháp và giải pháp để bảo đảm yêu cầu của hoạt động tố tụng và hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; Hoàng Ngọc Phương, Những yêu cầu đặt ra đối với giám định tư pháp trong điều kiện đẩy mạnh cải cách tư pháp và chống tham nhũng; Phạm Tiến Văn, 3 Giám định tư pháp trong hoạt động xây dựng - Những khó khăn từ thực tiễn; Vũ quốc Thắng, Một số ý kiến qua công tác giám định tư pháp của lực lượng công an; Lưu Quang Huy, Những khó khăn, vướng mắc trong công tác giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh Bình Phước. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu hoạt động trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng các quy định này tại Thanh Hóa. * Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ tập trung vào những vấn đề liên quan đến hoạt động trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự. Do phạm vi một luận văn thạc sỹ nên học viên tập trung khảo sát, nghiên cứu thực trạng hoạt động trưng cầu giám định trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa trong thời gian từ 2012 đến 2016. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Qua việc làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về trưng cầu giám định từ thực tiễn tỉnh Thanh Hóa, luận văn đưa ra những giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng hoạt động trưng cầu nói riêng và hoạt động chứng minh nói chung trong tố tụng hình sự. Luận văn có các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Góp phần làm sáng tỏ lý luận về trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự; - Đánh giá thực tiễn thực hiện các quy đinh của pháp luật tố tụng hình ̣ sự Việt Nam về trưng cầu giám định từ thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa (giai đoạn 2012-2016), chỉ ra nguyên nhân của các thành công, cũng như các tồn tại, hạn chế; 4 - Đưa ra các giải pháp về hoàn thiện pháp luật và các giải pháp khác để góp phần nâng cao hiê ̣u quả hoạt động trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh của tố tu ̣ng hinh sự. ̀ 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Dựa trên phương pháp luận là phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của CN Mác-Lênin, các phương pháp nghiên cứu cụ thể được luận văn sử dụng bao gồm: phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê... được sử dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài. 6. Những đóng góp mới của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học về vấn đề trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự. Trong luận văn đã giải quyết được đầy đủ các vấn đề lý luận về trưng cầu giám định, về quá trình chứng minh vụ án hình sự và thực tiễn trưng cầu giám định trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, đồng thời đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong các đơn vị đào tạo luật, cơ sở thực tiễn, dùng cho sinh viên, học viên cao học luật, các kiểm sát viên, điều tra viên và thẩm phán. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm có ba chương: Chương 1: Mô ̣t số vấ n đề lý luâ ̣n về trưng cầu giám đinh trong quá ̣ trình chứng minh vụ án hình sự. Chương 2: Quy định của pháp luật Việt nam về trưng cầu giám định và thực tiễn thi hành trong quá trình chứng minh vụ án hình sự tại tỉnh Thanh Hoá. Chương 3: Các yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự. 5 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRƢNG CẦU GIÁM ĐỊNH TRONG QUÁ TRÌNH CHỨNG MINH VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm giám định và trƣng cầu giám định 1.1.1. Khái niệm giám định Điều tra vụ án hình sự do Điều tra viên chủ trì và bên cạnh đó có Kiểm sát viên thực hiện nhiệm vụ kiểm sát điều tra. Như vậy, tất yếu sẽ có những trường hợp mà những tình tiết, nội dung liên quan đến người thực hiện hành vi phạm tội, năng lực trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo, người làm chứng, thủ đoạn, công cụ, phương tiện phạm tội, đối tượng tác động của tội phạm và những thiệt hại do tội phạm gây ra, nguyên nhân điều kiện xảy ra phạm tội để có biện pháp phòng ngừa tội phạm một cách hữu hiệu... vượt quá tầm hiểu biết của Điều tra viên, Kiểm sát viên hoặc sự hiểu biết của Điều tra viên, Kiểm sát viên không thể bằng những nhà chuyên môn trong các lĩnh vực đó được. Trong những trường hợp này để có thể đưa ra những giả thuyết điều tra sát hợp và áp dụng những biện pháp điều tra hữu hiệu nhằm làm sáng tỏ sự thật khách quan về vụ án, ngăn chặn tội phạm có thể tiếp tục xảy ra, truy bắt các đối tượng kịp thời, giảm thiểu tác hại của tội phạm... thì các Cơ quan tiến hành tố tụng phải sử dụng đến những kiến thức của những người có chuyên môn trong các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, văn hóa nghệ thuật hoặc một lĩnh vực cụ thể của đời sống xã hội. Đây chính là hoạt động Trưng cầu giám định. Theo Từ điển Tiếng Việt, “giám định” là “việc xem xét và kết luận về một sự vật, hiện tượng mà cơ quan nhà nước cần tìm hiểu và xác định” [42, tr. 463]. Từ điển Bách Khoa Việt Nam cũng có cách định nghĩa tương tự về nghĩa của từ giám định trong ngành luật là “kiểm tra và kết luận về một hiện tượng hoặc một vấn đề mà cơ quan nhà nước cần tìm hiểu và xác định”[41, tr. 389]. 6 Như vậy,“giám định” là việc sử dụng những kiến thức, phương tiện kỹ thuật, kinh nghiệm thực tiễn để nghiên cứu, xem xét, đánh giá và đưa ra kết luận về một sự vật, hiện tượng, từ đó giúp cho con người có những nhận thức khách quan để giải quyết một vấn đề nào đó. 1.1.2. Khái niệm trưng cầu giám định Trong quá trình giải quyết các vụ án hoặc vụ việc mang tính hình sự, các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử tiến hành trưng cầu giám định thì hoạt động trưng cầu giám định có thêm tên gọi khác là GĐTP hình sự. Như vậy, trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự là quá trình chứng minh vụ án hình sự, đó chính là hoạt động giám định trong quá trình giải quyết các vụ án hoặc vụ việc mang tính hình sự do các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự (TTHS) trưng cầu. Điều đó cũng đồng nghĩa, hoạt động trưng cầu giám định không những được quy định và chịu sự điều chỉnh của các quy định về GĐTP mà còn chịu sự điều chỉnh và được quy định trong các văn bản TTHS, trong đó Bộ luật TTHS là một trong những văn bản chính yếu và quan trọng nhất. Do đó, để các quy định về giám định trong Bộ luật TTHS thật sự phát huy được tác dụng và đi vào cuộc sống nhằm đạt được mục đích của TTHS, đòi hỏi ngoài việc phù hợp với các văn bản pháp luật quy định về trưng cầu giám định nói chung còn phải phù hợp với các định hướng trong xây dựng pháp luật của Đảng, Nhà nước và những yêu cầu của chính sách hình sự mà công cuộc cải cách tư pháp đang đặt ra. Theo quy định tại khoản 2 Điều 64 Bộ luật TTHS năm 2003 thì kết luận giám định là một trong những nguồn chứng cứ để giải quyết một vụ án hoặc vụ việc mang tính hình sự nên hoạt động giám định đóng một vai trò hết sức quan trọng nhằm giúp các cơ quan tiến hành tố tụng ban hành các quyết định tố tụng một cách khách quan, đầy đủ, đúng đắn và kịp thời. Hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau về trưng cầu giám định. Theo 7 cuốn sách Những vấn đề chung về khoa học điều tra hình sự - Tập 3 Chiến thuật điều tra hình sự do GS.TS. Trần Đại Quang chỉ đạo biên soạn, Học viện Cảnh sát nhân dân chủ trì soạn thảo thì: Trưng cầu giám định là việc cơ quan tiến hành tố tụng ra quyết định trưng cầu những người có kiến thức chuyên môn của các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, văn hóa, thủ công… theo quy định của pháp luật để nghiên cứu kết luận những vấn đề cần làm rõ trong quá trình điều tra truy tố, xét xử, vụ án hình sự [24, tr. 275]. Còn giáo trình Chiến thuật điều tra hình sự của Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, thì: Trưng cầu giám định là hoạt động của Cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện việc lấy ý kiến đánh giá, kết luận vấn đề liên quan đến nội dung vụ án của các nhà chuyên môn thuộc lĩnh vực họ có hiểu biết nhằm phục vụ công tác điều tra, truy tố, xét xử vụ án đó thông qua một quyết định trưng cầu giám định [34, tr. 196]. Còn theo Từ điển Luật học – Viện Khoa học pháp lý Bộ Tư pháp xuất bản đưa ra khái niệm: Trưng cầu giám định là hoạt động tố tụng hình sự của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng thể hiện bằng việc ra quyết định yêu cầu những người có kiến thức chuyên môn cần thiết về các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, công nghệ... theo quy định của pháp luật để nghiên cứu, kết luận về những vấn đề cần làm rõ trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự [39, tr. 821]. Chúng tôi cho rằng trưng cầu giám định vừa là quyền, vừa là nghĩa vụ của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng khi xét thấy cần thiết phải sử dụng những kiến thức chuyên môn, chuyên ngành của một chủ thể thứ ba để làm 8 rõ những tình tiết nào đó của vụ án hình sự vượt ra khỏi nhận thức của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, qua đó đảm bảo tính chính xác và tính khách quan của các chứng cứ thu về từ nguồn kết luận giám định. Qua nghiên cứu các khái niệm trên ta có thể thấy, hoạt động trưng cầu giám định trong tố tụng hình sự có những đặc điểm sau đây: Trưng cầu giám định trong TTHS là hoạt động của cơ quan chuyên môn nhằm đưa ra kết luận có tính chất khoa học về các vấn đề có liên quan đến vụ án hình sự, phục vụ cho quá trình giải quyết vụ án hình sự. Hoạt động này được tiến hành bởi các cơ quan chuyên môn theo trình tự, thủ tục, thời hạn do BLTTHS quy định. Các cơ quan chuyên môn sẽ sử dụng tri thức khoa học để nghiên cứu, kết luận các vấn đề cần giám định nhằm xác lập, thu thập, củng cố, kiểm tra và đánh giá các tài liệu, chứng cứ phục vụ cho khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Từ những phân tích trên có thể rút ra một số đặc điểm cơ bản của trưng cầu giám định trong TTHS như sau: Thứ nhất đây là hoạt động được thực hiện theo một quy trình bơi quy định của BLTTHS do cơ quan, người có thẩm quyền trưng cầu trong quá trình giải quyết vụ án hình sự hoặc người có yêu cầu giám định theo quy định của pháp luật. Hoạt động giám định phải được thực hiện theo một quy trình do pháp luật tố tụng hình sự quy định hết sức chặt chẽ về thủ tục, thời hạn, hình thức, chủ thể trưng cầu giám định, người có quyền yêu cầu giám định, trường hợp giám định... Các thủ tục này được quy định trong BLTTHS và trong Luật Giám định tư pháp. Thứ hai đây là hoạt động không mang tính hành chính, mệnh lệnh – phục tùng mà mang tính khoa học, chất lượng, giá trị của kết luận giám định không phụ thuộc vào cấp hành chính mà phụ thuộc vào trình độ, năng lực và uy tín của tổ chức, người giám định. 9 Trưng cầu giám định là hoạt động mang tính khoa học, chuyên môn cao. Tính chuyên môn khoa học trong quá trình thực hiện giám định thể hiện ở việc người thực hiện giám định hoàn toàn độc lập và chủ động lựa chọn phương pháp giám định phù hợp và tự chịu trách nhiệm về kết luận giám định mà không bị ràng buộc, áp đặt bởi các cơ quan chủ quản. Kết quả giám định và giá trị sử dụng của chúng cũng không phụ thuộc vào cấp hành chính hay lần giám định mà phụ thuộc vào năng lực chuyên môn của tổ chức giám định, người giám định và phương pháp khoa học được áp dụng. Thứ ba các kết quả giám định đưa ra phải dựa trên các căn cứ khoa học, có độ tin cậy cao nhưng vẫn bị thay thế bằng các kết quả giám định khác. Hoạt động trưng cầu giám định trong TTHS được thực hiện trên cơ sở các phương pháp khoa học, trình tự thủ tục tiến hành giám định cũng trên cơ sở khoa học nên kết quả giám định được đưa ra cũng phải dựa trên các căn cứ khoa học đã được thừa nhận. Tuy nhiên không phải tất cả các kết luận giám định đều là bất di bất dịch mà kết luận giám đinh vẫn được bổ sung hoặc thay thế bởi các kết quả giám định khác. Luật Giám định tư pháp quy định trong trường hợp cơ quan THTT không đồng ý với kết luận giám định thì phải nêu rõ lý do, nếu kết luận giám định chưa rõ hoặc chưa đầy đủ thì phải giám định bổ sung hoặc giám định lại theo thủ tục đã quy định. Có thể nói với những đặc điểm trên, kết quả giám định luôn được các CQTHTT coi là một nguồn chứng cứ đặc biệt quan trọng và hữu ích trong việc giải quyết vụ án hình sự. Nguồn chứng cứ này vừa khách quan của vụ án đồng thời đảm bảo tính hợp pháp của hoạt động chứng minh. Đây là cơ sở, căn cứ để định tội danh và áp dụng khung hình phạt đối với người phạm tội. Trưng cầu giám định có thể đặt ra trong các thủ tục tố tụng khác nhau như dân sự, hình sự, hành chính… nhưng về bản chất, đều là hoạt động tham vấn chuyên môn của chủ thể thứ ba nhằm làm sáng tỏ những tình tiết của vụ án. Trưng cầu giám định trong quá trình chứng minh vụ án hình sự là một 10 hoạt động tố tụng nhằm chứng minh vụ án hình sự được tiến hành bởi các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng với nội dung thể hiện bằng việc ra quyết định yêu cầu những người có kiến thức chuyên môn cần thiết về các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, công nghệ... theo quy định của pháp luật để nghiên cứu, kết luận về những vấn đề cần làm rõ trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự. Trong BLTTHS năm 2003 và Luật giám định tư pháp năm 2012 có sự phân loại thành các hình thức trưng cầu giám định khác nhau, dựa trên cơ sở các tiêu chí khác nhau. Điều này thuận lợi cho các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện chức năng của mình, tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, tính huống cụ thể của vụ án hình sự, theo yêu cầu chứng minh mà có thể đưa ra hình thức trưng cầu giám định cho phù hợp. Hình thức trưng cầu giám định là cách thức mà Cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện việc trưng cầu giám định. Trong quá trình điều tra các vụ án hình sự có sáu cách thức được Cơ quan tiến hành tố tụng sử dụng lấy ý kiến, kết luận của các nhà chuyên môn phục vụ cho công tác điều tra thể hiện bằng sáu hình thức trưng cầu giám định sau: - Trưng cầu giám định lần đầu: Là lần đầu tiên Cơ quan tiến hành tố tụng lấy ý kiến, kết luận của các nhà chuyên môn để làm sáng tỏ một tình tiết nào đó của vụ án nhằm phục vụ cho công tác điều tra, giải quyết vụ án. - Trưng cầu giám định lại: Là việc Cơ quan tiến hành tố tụng tiếp tục lấy ý kiến, kết luận của các nhà chuyên môn để làm sáng tỏ một tình tiết nào đó của vụ án nhằm phục vụ cho công tác điều tra, giải quyết vụ án mặc dù tình tiết đó đã có kết luận của các nhà chuyên môn sau khi được trưng cầu giám định lần đầu. Căn cứ để tiến hành trưng cầu giám định lại có thể là do nghi ngờ về tính khách quan, khoa học của kết luận giám định lần đầu hoặc kết luận trưng 11 cầu giám định lần đầu mâu thuẫn với các tài liệu, chứng cứ khác mà Cơ quan tiến hành tố tụng đã có về vụ án. Khi quyết định trưng cầu giám định lại Cơ quan tiến hành tố tụng phải nêu rõ căn cứ để trưng cầu giám định lại. - Trưng cầu giám định bổ sung: Là việc Cơ quan tiến hành tố tụng tiếp tục lấy ý kiến, kết luận của các nhà chuyên môn để làm sáng tỏ một tình tiết nào đó của vụ án nhằm phục vụ cho công tác điều tra khi kết luận lần đầu chưa đầy đủ hoặc trong quá trình điều tra, Cơ quan tiến hành tố tụng thu thập được các tài liệu, chứng cứ mới đòi hỏi tiếp tục lấy ý kiến, kết luận của các nhà chuyên môn hay quyết định trưng cầu giám định lần đầu chưa đưa ra hết các câu hỏi đối với người giám định. Giám định bổ sung có thể do người đã giám định trước đó tiến hành, hoặc cũng có thể do người khác tiến hành. - Trưng cầu cá nhân giám định: là việc Cơ quan tiến hành tố tụng lấy ý kiến, kết luận của một nhà chuyên môn (người giám định) cụ thể của lĩnh vực tri thức tiến hành giám định. - Trưng cầu tập thể giám định: là việc cơ quan tiến hành tố tụng lấy ý kiến, kết luận của một số nhà chuyên môn (người giám định) có cùng một chuyên ngành hay lĩnh vực hiểu biết để cùng tiến hành giám định. Trưng cầu tập thể giám định khi những sự vấn đề cần giám định rất phức tạp đòi hỏi phải có sự phân tích, nghiên cứu của một tập thể người giám định mới có thể đưa ra được các kết luận khoa học, chính xác. - Trưng cầu giám định tổ hợp (đa ngành giám định): Là việc Cơ quan tiến hành tố tụng lấy ý kiến, kết luận của một số nhà chuyên môn (người giám định) của nhiều ngành khoa học khác nhau cùng tiến hành giám định đối với một hoặc nhiều vấn đề của một vụ án. 12 Căn cứ vào lĩnh vực chuyên môn giám định Giám định pháp y là việc sử dụng những kiến thức, phương pháp khoa học kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về phương diện y học những vấn đề có liên quan đến sự kiện chết người, thương tích...theo văn bản trưng cầu của CQTHTT nhằm phục vụ công tác điều tra, truy tố, xét xử. Hoạt động GĐTP trong lĩnh vực pháp y nhằm mục đích nghiên cứu ứng dụng hầu hết tất cả những khoa học kỹ thuật vào việc xác định mức độ tổn hại sức khỏe, phẩm giá con người, nguyên nhân tử vong bởi những hành vi xâm hại đến thân thể khi CQTHTT yêu cầu giám định làm căn cứ cho việc khởi tố vụ án, xác định tội danh, định khung hình phạt… Do vậy đối tượng của giám định pháp y là những thương tích trên cơ thể sống; tử thi; dấu vết, tang vật như: tóc, lông, máu, tinh dịch, nước bọt, mồ hôi, nước tiểu; vật gây thương tích như bom, mìn, súng, đạn, vật sắc nhọn, vật sắc, vật tày; trên hồ sơ, tài liệu. Giám định pháp y tâm thần: là một bộ phận của tâm thần học, phát triển cùng với sự phát triển chung của ngành tâm thần học. Giám định pháp y tâm thần là việc sử dụng kiến thức trong lĩnh vực y học tâm thần để xem xét những vấn đề có liên quan đến cá nhân như vấn đề về sức khỏe tâm thần, xác định chính xác những đối tượng bị nghi rối loạn tâm thần có bị bệnh tâm thần hay không, mức độ nặng nhẹ, từ đó xác định năng lực trách nhiệm hành vi phạm pháp. Mục đích của giám định pháp y tâm thần nhằm giám định tình trạng sức khỏe- sức khỏe tâm thần của bị can, bị cáo, người bị hại, người làm chứng [18, tr.20-23]. Giám định kỹ thuật hình sự: là việc sử dụng những kiến thức, phương pháp khoa học kỹ thuật, nghiệp vụ chuyên môn trong khoa học hình sự để xác định hoặc truy nguyên các hiện tượng vật chất như con người, sự vật, hiện tượng… có liên quan đến vụ án hình sự. 13 Hoạt động giám định trong lĩnh vực này thực hiện các nhiệm vụ truy nguyên nhằm làm sáng tỏ một vụ việc có tính hình sự với mục đích xác định và chứng minh sự đồng nhất của các hiện tượng vật chất đang có liên quan đến vụ việc với những hình thức vật chất đã được xác định, thu thập trong quá trình điều tra. Giám định xây dựng: là hoạt động của cá nhân, tổ chức có năng lực giám định sử dụng những kiến thức, phương pháp khoa học kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn trong lĩnh vực xây dựng những vấn đề cú liên quan đến vụ án, đặc biệt là những vụ án về xây dựng. Giám định môi trường: đánh giá nguồn tác động và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các hoạt động và các yếu tố đến môi trường. Giám định văn hóa: việc sử dụng những kiến thức, phương pháp khoa học kỹ thuật, nghiệp vụ chuyên ngành để giám định các loại hình tác phẩm văn học- nghệ thuật và văn hóa phẩm, đưa ra kết luận về chuyên ngành văn hóa có liên quan đến vụ án do người GĐTP thực hiện. Giám định giao thông công chính: do GĐV có đủ năng lực cũng như điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật tiến hành để kết luận về những vấn đề về chuyên ngành giao thông công chính có liên quan đến vụ án như việc giám định chất lượng công trình cầu đường, giám định tính chất an toàn giao thông, giám định chất lượng phương tiện giao thông, giám định chất lượng cây xanh trồng trên hè phố… Như vậy tùy thuộc vào mục đích nghiên cứu, những căn cứ phân loại khác nhau mà GĐTP được phân chia thành nhiều loại khác nhau. Việc phân loại này có ý nghĩa trong công tác quản lý nhà nước về hoạt động GĐTP, xác định trách nhiệm của các ngành, các cấp, cơ quan chủ quản. Hơn nữa, việc phân loại này cũng giúp CQTHTT lựa chọn cá nhân, cơ quan, tổ chức phù hợp để TCGĐ. 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan